Kultura prawosławna, zarys historyczny, opis tradycji, oraz obrzędów w kulturze prawosławnej

1. KULTURA PRAWOSŁAWNA
Julia Grudzień
Barbara Laskowska

2. WPROWADZENIE
• Termin prawosławie jest słowiańskim tłumaczeniem
greckiego słowa „orthodoksia” oznaczającego „właściwy
sąd, prawowierności, w starożytności chrześcijańskiej
używanego na określenie prawdziwej
i właściwej wiary i nauki Kościoła powszechnego, z czego
wynikał odpowiedni sposób oddawania czci
i chwały Bogu. Prawosławie należy rozumieć jako pewien
całościowy i spójny zespół twierdzeń doktrynalnych oraz
praktyk i obrzędów religijnych charakterystycznych dla
chrześcijaństwa rozwijającego się we wschodniej części
Cesarstwa Rzymskiego i podzielanych przez kościoły
prawosławne. Prawosławie w takim samym stopniu jak
katolicyzm, opiera się na apostolskiej tradycji pierwszych
wieków chrześcijaństwa oraz na zasadach wiary i
twierdzeniach dogmatycznych wypracowanych w
starożytnym Kościele powszechnym.

3. POWSTANIE
PRAWOSŁAWIA
• Swoje początki Kościół prawosławny wywodzi się z pierwotnych gmin
chrześcijańskich zakładanych w początkach naszej ery przez
Apostołów i chrześcijańskich misjonarzy na terenach Cesarstwa
Rzymskiego oraz poza nim ( Etiopia , Persja , Płw. Arabski , Indie).
Przyjęcie edyktu mediolańskiego (w 313r.), który przyznawał
chrześcijanom swobodę wyznania i kultu , umożliwił dalszy
dynamiczny rozwój chrześcijaństwa – początkowo jako religii
faworyzowanej przez państwo ,a od 395r. jedynej oficjalnej religii
Cesarstwa Rzymskiego , na wschodzie i na zachodzie. Od końca IV
wieku zaczęły się powoli pogłębiać różnice pomiędzy
chrześcijaństwem wschodnim a zachodnim w którym przewodnią rolę
odgrywało papiestwo. Różnice językowe (na wschodzie greką a na
zachodzie łaciną)
i kulturowe spowodowały odmienne kształtowanie się świadomości
chrześcijan wschodnich i zachodnich, ich stanowisk wobec takich
kwestii jak doktryna, kult, sposób organizacji kościoła jako instytucji
czy relacji pomiędzy Kościołem a Państwem.

4. • Na wschodzie Cesarz jako głowa chrześcijańskiego Państwa i Społeczeństwa
sprawował zarówno władzę świecką jak i duchową nad swoimi poddanymi.
Pogłębiające się różnice pomiędzy wschodem a zachodem powodowały czasowe
zerwanie organizacyjnej jedności pomiędzy Rzymem a Konstantynopolem.
Prawosławie rozwijało się także poza Cesarstwem Bizantyjskim Do końca X wieku
chrześcijaństwo z Konstantynopola przyjęły: Bułgaria Rumunia i Serbia.

5. PRAWOSŁAWIE W POLSCE
• Obecność Prawosławia na ziemiach polskich przez większość badaczy datowana jest
na wczesne średniowiecze. Dokumenty wskazują na istnienie ośrodków
chrześcijaństwa związanych z misją Cyryla, Metodego i ich uczniów na terenach
południowej Polski. Kluczowym wydarzeniem dla historii polskiego prawosławia była
unia brzeska (1595r.) zawarta pomiędzy prawosławiem a katolicyzmem. Prawosławni
biskupi dążąc do osiągnięcia tych samych przywilejów, co kler katolicki, oraz
obawiając się wpływów Moskwy na polskie prawosławie zgodzili się na unię z
Kościołem katolickim (przeciwnym zawarciu unii byli dwaj biskupi przemyski
Kopysteński i lwowski Bałaban).

6. DOKTRYNA
• Najważniejszym źródłem doktryny w Kościele prawosławnym jest bardzo szeroko
pojmowana tradycja. Oznacza ona tutaj nieustającą kontynuację i realizację prawd
wiary, praktyk religijnych, modeli i struktur organizacyjnych wypracowanych w
ramach Kościoła pierwotnego.
• Kościół prawosławny uznaje: 39 protokanonicznych i 7 ksiąg deuterokanonicznych
Starego Testamentu oraz 27 Nowego Testamentu. Po rozłamie pomiędzy wschodem
a zachodem Kościół prawosławny nie uznaje już żadnego zgromadzenia biskupów za
sobór, nie oznacza to, że w ramach prawosławia nie zajmowano już stanowiska w
dziedzinie spraw wiary i nauki.

7. TEOLOGIA
• Teologię prawosławną określa się jako mistyczną i apofatyczną. Źródłem dla teologii
mistycznej są indywidualne doświadczenia mistyczne, dlatego dla prawosławia
teologiem jest ta osoba która na drodze modlitwy i ascezy zmierza do
doświadczenia Boskiej rzeczywistości. Określenie apofatyczna – negacja, przeczenie
odnosi się do fundamentalnego założenia prawosławnej teologii, zgodnie z którym
człowiek jako byt stworzony nie ma żadnej możliwości poznania i dostępu do istoty
Boga

8. KULT
• Cykl Liturgiczny
• Najpełniej prawosławie wyraża się poprzez liturgię – prawowierny i właściwy sposób oddawania czci i chwały
Bogu. Prawosławna Liturgia sprawowana jest w rytmie trzech cykli: dziennym , tygodniowym, rocznym.
• Cykl dobowy
• Nabożeństwa cyklu domowego swoimi korzeniami sięgają tradycyjnych godzi modlitw w Świątyni
jerozolimskiej – te godziny w prawosławiu nazywane są „czasami”
• Cykl tygodniowy
• Cykl tygodniowy obejmuję siedem tematów najważniejszych podczas nabożeństw w danym dniu, w niedzielę
jest to Zmartwychwstanie, w poniedziałek chóry Anielskie, we wtorek Prorocy, w środę Matka Boska, w
czwartek poświęcony jest Apostołom i ojcom Kościoła, w piątek jest to kolejny dzień postny w którym
rozważa się mękę i śmierć Pańską, w sobotę wspomina się Matkę Boską, i wszystkich zmarłych.

9. CYKL ROCZNY
Rok Kościelny w prawosławiu rozpoczyna się 1/14 września – podwójne otwarte
zostają na cały paschalny tydzień Carskie wrota. Wielkanoc jest świętem ruchomym,
od którego uzależnione są terminy innych świąt ruchomych – niedzieli Kwietnej inaczej
palmowej rozpoczynającej Wielki Tydzień, Wniebowstąpienia Pańskiego świętowanego
40 dni po Wielkanocy i Zstąpieniem Ducha Świętego obchodzonego po 50 dniach
czyli w ósmą niedzielę po Wielkanocy.

10. SAKRAMENT
Prawosławie uznaje obecnie 7 sakramentów:
- Chrzest- udzielany w ósmym dniu po urodzeniu
- -Bierzmowanie- udzielane zaraz po chrzcie
- -Pokuta- nazywana „małą spowiedzią”
- -Kapłaństwo- święcenia udzielane są diakonom, kapłanom, biskupom. Kapłani mogą
przed przyjęciem święceń zawrzeć sakrament małżeństwa „biały kler”
- -Namaszczenie olejami
- -Małżeństwo
- Eucharystia

11. ŚWIĄTYNIA
• Niezwykle ważnym elementem prawosławnej liturgii jest sakralna przestrzeń
świątyni, w której mają miejsce czynności religijne. Prawosławna świątynia nazywana
cerkwią, w swoim podstawowym planie odwołuje się do założeń świątyni
Jerozolimskiej i dzieli się na przedsionek przeznaczony dla Katechumenów, nawę-
miejsce wiernych, i część ołtarzową (prezbiterium), oddzieloną od nawy ikonostasu.
Ikonostas jest ramą wypełnioną ikonami, może mieć od 1 do 5 rzędów.

12. MIEJSCE ŚWIĘTE
• Najważniejszymi miejscami świętymi prawosławia są, obok Palestyny, ważne ośrodki
monastyczne- Klasztor św. Katarzyny na górze Synaj, Mnisza republika na świętej
górze Athos, Klasztory w greckich Meteorach, Klasztor św. Jana Teologa na Patmos.
• Dla prawosławia ruskiego i rosyjskiego szczególne znaczenie mają: Ławra Kijowsko-
Pieczerska- pierwszy ośrodek monastyczny na Rusi, Ławra Poczajowsko- Uspienska:
rosyjskie monastery – Wałaamski, Sołowiecki, Cyrylo – Biełozierski.
• W Polsce najważniejszym miejscem pielgrzymkowym jest Święta Góra Grabarka,
położna niedaleko Białego stoku.

13. ORGANIZACJA
• Prawosławie opiera swoją organizację na strukturach wypracowanych jeszcze w
starożytnym Kościele powszechnym- system gmin chrześcijańskich kierowanych
przez Biskupa lub Prezbitera, podporządkowanych metropolicie, który z kolei
podlegał Patriarsze.
• Patriarchaty prawosławne
• Konstantynopol sprawuje zwierzchnictwo nad Kościołami prawosławnymi w Turcji,
Północnej Grecji , na Krecie i Wyspach Dodekanezu, nad republikom Mniszą na
Adhosie oraz prawosławnymi żyjącymi w diasporze w Europie zachodniej, Ameryce,
Australii.

14. NAJWAŻNIEJSZE TERMINY
• Przebóstwienie- Jedna z najważniejszych kategorii prawosławnej teologii. Oznacza
zbawienie i odkupienie człowieka, Jest zatem ostatecznym celem ludzkiego życia.
• Księgi Deuterokanoniczne- Księgi co do których kanoniczności istniały w Judaizmie
spory, ostatecznie wyłączone z kanonu żydowskiego przez Rabinów w Jamni.
• Ksiąg Deuterokanonicznych jest siedem i są to: 1,2 ks Machabejska, ks Mądrości, ks
Syracha, ks Tobiasza, ks Judyty, ks Barucha
• Księgi Protokanoniczne- 39 ksiąg Starego Testamentu, które bezsprzecznie uznano
za natchnione: tworzą one tzw. Kanon Żydowski, ostatecznie ustalony przez Rabinów
w Jamni.

15. KRZYŻ PRAWOSŁAWNY

16. DZIĘKUJEMY 