Электромонтер по ремонту и обслуживанию электрооборудования қазақша.pptx
1. Электр жабдықтарын жөндеу жөніндегі электромонтер
Энергияның басқа түрлерімен салыстырғанда
электр энергиясының үлкен артықшылығы
бар: қашықтыққа берудің
қарапайымдылығы, энергияның басқа
түрлеріне айналудың қарапайымдылығы
4. ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ТАБИҒАТЫ
Молекула-заттың механикалық бөлінуінің шегі.
Молекула атомдардан тұрады. Атом ядродан және
ядро айналасында айналатын электрондардан
тұрады. Ядрода оң зарядталған протондар және
нейтрондық зарядтары жоқ.
Протон-оң электр заряды бар бөлшек..Электрондар-
атом ядросының айналасында орбитада үлкен
жылдамдықпен айналатын ең кішкентай теріс
зарядталған бөлшектер.Электронның заряды
е=16х10-20 Кл.бұл электр энергиясының мүмкін
болатын ең кіші (бөлінбейтін) бөлшегі.
5. Жалпы Атом электрлік бейтарап. Бұл атомдағы барлық электрондардың
жалпы теріс заряды ядроның оң зарядына тең болғандықтан болады.Белгілі
бір жағдайларда атомдар электрондарды жоғалтуы немесе оларды көрші
атомдардан алуы мүмкін.
Атом бейтарап егер протондар саны электрондар санына тең болса.
Теріс ион-электрондар саны протондар санынан үлкен атом.
Оң ион – протондар саны электрондар санынан үлкен атом.
Свободный электрон - электрон, оторвавшийся от ядра. Он имеет
свободное движение.
6. Өткізгіштер (соңғы орбитада 3 электронға дейін) бірінші және екінші типте
болады. Бірінші типтегі өткізгіштерге Барлық металдар мен олардың
қорытпалары жатады. Екінші типтегі өткізгіштерге электролиттер деп
аталатын тұздардың, қышқылдардың, сілтілердің сулы ерітінділері жатады.
Бос электрондар бірінші типтегі өткізгіштер арқылы жүре алады. Екінші
типтегі өткізгіштер бойынша-иондар.
ЗАТТАРДЫҢ ЭЛЕКТР ӨТКІЗГІШТІГІ БОЙЫНША
ЖІКТЕЛУІ
ӨТКІЗГІШТЕР
Жартылай өткізгіштер өткізгіштер мен диэлектриктер арасында аралық орынды
алады.
ДИЭЛЕКТРИКТЕР
ЖАРТЫЛАЙ
ӨТКІЗГІШТЕР
Қалыпты жағдайда диэлектриктерде бос, электрлік зарядталған бөлшектер жоқ,
сондықтан олардың электр өткізгіштігі шамалы
8. Өткізгіштігі жоғары материалдар-МЫС
Мыстың өткізгіш материал ретінде кеңінен
қолданылуын қамтамасыз ететін артықшылықтары:
Шағын меншікті кедергі (меншікті кедергі - 0,0175 ОМ
ммм2); жоғары механикалық беріктік;
Коррозияға төзімділік (Мыстың қарқынды тотығуы тек
жоғары температурада болады);
Жақсы өңдеу қабілеті-мыс парақтарға, таспаларға
оралып, сымға тартылады, оның қалыңдығы миллиметрдің
мыңнан бір бөлігіне дейін жеткізілуі мүмкін;дәнекерлеу және
дәнекерлеу оңай
Жұмсақ мыс ММ сымдар, кабельдер, тарату
құрылғыларының шиналары, трансформатор
орамалары, икемділік пен икемділік маңызды электр
машиналары үшін қолданылады. Қатты мыс МТ
жоғары механикалық беріктікті, қаттылықты және
абразияға төзімділікті қамтамасыз ету қажет болған
жағдайда қолданылады.
9. Қола-қалайы, алюминий, қалайы, кремний, бериллий,
кадмий және басқа металдармен мыс қорытпалары.
Қола қасиеттері-құю кезінде аз көлемді шөгу,
қаттылықтың жоғарылауы, икемділік (мыспен
салыстырғанда), үлкен тозуға төзімділік және коррозияға
төзімділік. Осы құнды қасиеттерінің арқасында қола
втулкалар, тісті доңғалақтар, ток серіппелері (қола таспа)
және басқа бөлшектерді жасау үшін машина жасауда
кеңінен қолданылады. Кадмий қола-байланыс сымдары
мен коллекторлық пластиналар үшін ерекше жауапты.
Жез мырышпен мыс қорытпалары -, онда мырыш
мөлшері 43% дейін жетуі мүмкін. Сонымен қатар, жез
мырыштың құрамы ең үлкен механикалық беріктікке ие.
Құрамында 30-32% мырыш бар жездер ең икемділікке
ие, сондықтан олардан ыстық немесе суық илемдеу
және тарту арқылы өнімдер жасалады: парақтар,
таспалар, сымдар және т. б.
МЫС ҚОРЫТПАЛАРЫ
10. Өткізгіштігі жоғары материалдар-АЛЮМИНИЙ
Алюминий және оның бірқатар қорытпалары оның арқасында
электротехникада кеңінен қолданылады:
жоғары электр өткізгіштік;коррозияға төзімділік;
тығыздығы төмен;жақсы қысыммен өңдеу;
қымбат мыс пен оның өткізгіш қорытпаларымен салыстырғанда құны аз.
Алюминийдің кедергісі Мыстың кедергісінен 1,6 есе көп, бірақ
алюминий мысқа қарағанда 3,5 есе жеңіл.
Алюминийдің кемшілігі-оның төмен механикалық беріктігі.
Электротехникалық мақсаттар үшін құрамында 0,5% - дан
аспайтын қоспалары бар алюминий қолданылады.
Алюминий фольга, электродтар және электролиттік
конденсаторлардың корпустарын жасау үшін жоғары
тазалықтағы Алюминий (қоспалардың 0,03% - дан аспайды)
қолданылады. Алюминий пленкалары интегралды чиптерде
жеке тізбек элементтері арасындағы байланысты
қамтамасыз ету үшін контактілер мен өзара байланыс
ретінде кеңінен қолданылады.
11. Алюминий қорытпалары
Алюминий қорытпалары механикалық беріктігін
арттырады.
Мұндай қорытпаның мысалы алдрей,Алдрейдің
жоғары механикалық қасиеттері.
АВ-Е маркалы алюминий қорытпасы шетелдік
аналогтармен бірдей компоненттерден тұрады (андрей
мен алмелек), олардың пайыздық мөлшерімен аздап
ерекшеленеді.
АВ-Е, андрей және алмелек типті қорытпалар жеңіл алюминий
қорытпаларына жатады. Алюминий мөлшері орташа есеппен 98.6%, ал
магний, кремний және темір ~1.4% құрайды.
Алюминий қорытпаларының электр өткізгіштігі өнеркәсіптік тазалықтағы
электротехникалық алюминиймен салыстырғанда орта есеппен 10% - ға
төмендейді, ал беріктік шегі 2 есе артады.
Алюминий қорытпасынан жасалған сымдар жеңіл конструкциялы болат
алюминий сымдарына қарағанда сыну беріктігі мен масса қатынасының
жоғары мәніне ие, бұл жалпы аралықтың ұлғаюына немесе салбырау
буынының төмендеуіне әкелуі мүмкін.
Алюминий-кремний қорытпалары (силуминдер) құю үшін жақсы.
Олардан электр машиналарының корпустары жиі құйылады.
12. Жоғары кедергісі бар материалдар
Жоғары кедергісі бар металл өткізгіш материалдарды үш
топқа бөлуге болады:
- дәл электр өлшеу құралдары мен үлгілі резисторлар
үшін манганин – (3% Ni, 12% Мп, 85% Си) – сарғыш реңкпен
ерекшеленеді, диаметрі 0,02 мм – ге дейін жұқа сымға жақсы
тартылады; қалыңдығы 0,01-1 мм және ені 10-300 мм таспа
түрінде де жасалады; - резисторлар мен реостаттар үшін-
константан (40% Ni, 60% si). Константан жақсы өңделеді;
оны сымға тартып, манганинмен бірдей өлшемдегі
таспаға айналдыруға болады. Константан жұмыс
температурасы 400
– 450°С аспайтын жағдайларда реостаттар мен электр
қыздыру элементтерін жасау үшін қолданылады. -
қыздыру аспаптары үшін жүктеме реостаттарының жоғары
Жұмыс температурасы бар
- никель, хром және темір (нихром); хром, алюминий
және темір (фехрал) қорытпалары.
13. Отқа төзімді металдар
Отқа төзімді металдарға балқу
температурасы 1700°С-тан асатын металдар
жатады. негізгі отқа төзімді металдар-вольфрам
(электродтар, жылытқыштар, серіппелер,
электронды шамдардағы ілгектер), молибден
(электр пештерінің қыздыру элементтері), тантал
(генератор шамдарының анодтары мен торлары,
тікелей және жанама қыздыру катодтары,
конденсаторлар), ниобий (қуатты шамдардағы
қыздыру катодтары генераторлық), Хром,
ванадий, титан, цирконий және рений.
Барлық отқа төзімді металдар ауада
қыздырылған кезде Ұшпа қосылыстар түзу үшін
қарқынды тотығады. Сондықтан оларды тек
вакуумда немесе қорғаныс ортасында жұмыс
істейтін қыздыру элементтерін жасау үшін
қолдануға болады.
ВОЛЬФРАМОВАЯ
ПРОВОЛОКА
14. Асыл металдар
Алтын. Алтынның жұқа қабықшалары
ретінде қолданылады
фоторезисторлардағы мөлдір электродтар және
фотоэлементтер, өзара байланыс және
байланыс ретінде пленка
чиптеріндегі сайттар.
Күміс. Күміс әртүрлі қуаттағы аппаратурадағы байланыстар үшін
қолданылады. Күміс сонымен қатар диэлектриктерге тікелей қолдану үшін,
электродтар ретінде, керамикалық және слюда конденсаторларын өндіруде
қолданылады. Жоғары өткізгіштік қабатын алу үшін толқын өткізгіштердің ішкі
беттері күміспен жабылған.
Платина платина 1600°C дейін жұмыс температурасына есептелген
термопараларды жасау үшін қолданылады.электрометрлерде және басқа
сезімтал құрылғыларда жылжымалы жүйелерді ілу үшін қолданылатын
диаметрі шамамен 0,001 мм болатын платинадан жасалған жұқа жіптер кейбір
байланыс қорытпаларына негіз болады. Ең көп тарағандары-иридий платина
қорытпалары; олар тотықпайды, қаттылығы жоғары, механикалық тозуы аз,
қосылудың жоғары жиілігіне мүмкіндік береді, бірақ қымбат және
контактілердің жоғары сенімділігін қамтамасыз ету қажет болған жағдайда
қолданылады.
Палладий бірқатар қасиеттері бойынша платинаға жақын және көбінесе
оны алмастырғыш ретінде қызмет етеді, өйткені ол 4-5 есе арзан. Палладий
және оның күміс және мыс қорытпалары байланыс материалдары ретінде
15. Балқу температурасының орташа мәні бар
металдар
Ең арзан және қол жетімді металл темір ретінде, жоғары
механикалық беріктігі бар өткізгіш материал ретінде де
қызығушылық. Электротехникада ең көп қолданылатын Парақ
электротехникалық болат болды. Бұл болат темір мен кремнийдің
қорытпасы болып табылады, оның құрамы 0,8 - 4,8% құрайды. Темірде
кремнийдің болуы таза темірмен салыстырғанда электр кедергісін
арттырады, нәтижесінде құйынды токтардың жоғалуы азаяды.
Электротехникалық қаңылтыр Болат жақсы магниттік сипаттамаларға ие-
жоғары қанығу индукциясы, төмен коэрцитивті күш және гистерезиске аз
шығын. Осы қасиеттерінің арқасында ол электротехникада электр
машиналарының статорлары мен роторларының өзектерін, қуат
трансформаторларының өзектерін, ток трансформаторларын және әртүрлі
Электр аппараттарының магниттік өткізгіштерін жасау үшін кеңінен
қолданылады.Никель-электронды шамдарды, катодтардың кейбір түрлерін
арматуралау үшін материал ретінде кеңінен қолданылады.
16. Дәнекерлер
Дәнекерлеу-дәнекерлеу кезінде қолданылатын арнайы
қорытпалар. Жұмсақ дәнекерлеуге балқу температурасы 300°С – қа
дейін, қатты дәнекерлеуге-300°С-тан жоғары, дәнекерленген
металдардың физика-химиялық қасиеттерін, дәнекерлеудің қажетті
механикалық беріктігін, оның коррозияға төзімділігі мен құнын ескере
отырып, дәнекерлеу таңдалады. Ток өткізгіш бөліктерді дәнекерлеу
кезінде дәнекерлеудің нақты өткізгіштігін ескеру қажет.
Жұмсақ дәнекерлер-құрамында 10-нан 90% - ға дейін қалайы
бар қалайы-қорғасын POS қорытпалары . Ең көп таралған қатты
дәнекерлер-мыс-мырыш және күміс, әр түрлі қоспалары бар.
17. Неметаллические проводящие материалы
Көміртекті материалдар.
Қатты металл емес өткізгіштердің ішінде графит ең көп
қолданылады – таза көміртектің аллотропты түрлерінің бірі. Шағын
кедергімен қатар графиттің құнды қасиеттері айтарлықтай жылу
өткізгіштік, көптеген химиялық агрессивті ортаға төзімділік, жоғары
температураға төзімділік, өңдеудің қарапайымдылығы болып
табылады. Электр көмір өнімдерін өндіру үшін табиғи графит, антрацит
және пиролитикалық көміртек қолданылады.
18. ЭЛЕКТР ӨРІСІНДЕГІ ДИЭЛЕКТРИКТЕР.
Диэлектриктердің электр өткізгіштігі электрондар мен
диэлектрик атомдарының ядросы арасындағы өте күшті
байланысқа байланысты іс жүзінде нөлге тең.
Егер диэлектрик электростатикалық өріске
орналастырылса, онда атомдардың поляризациясы,
атомның өзінде әртүрлі зарядтардың орын ауыстыруы
болады.
Сыртқы электр өрісінің әсерінен байланысты электр зарядтарыныңмещысуы
поляризация деп аталады. Поляризацияланған атомдар өздерінің электр өрісін
жасайды, олардың кернеулігі сыртқы өріске қарсы бағытталған. Поляризация
нәтижесінде диэлектриктің ішіндегі өріс әлсірейді.
Диполь-атомның немесе молекуланың жабық кеңістігінде бір-бірінен қысқа
қашықтықта орналасқан екі түрлі зарядтың жүйесі.Электрлік диполь-бұл
диэлектриктің атомы, онда электронның орбитасы сыртқы өрістің Eсырт.
бағытына қарама-қарсы бағытта созылады.
19. ДИЭЛЕКТРЛІК ӨТКІЗГІШТІК
Вакуумдағы электр өрісінің кернеулігі диэлектрикке қарағанда
қанша есе көп екенін көрсететін шама осы диэлектриктің
диэлектрлік өткізгіштігі деп аталады.
мұндағы ε-диэлектриктің өткізгіштігі,
E0-вакуумдағы электр өрісінің кернеулігі,
Е-диэлектриктегі электр өрісінің кернеулігі. Диэлектриктің
поляризациясының қарқындылығы оның диэлектрлік өткізгіштігіне
байланысты.
Ол неғұрлым үлкен болса, диэлектриктегі поляризация соғұрлым
қарқынды болады және ондағы электр өрісі әлсіз болады.
Е = Евнешн-Евнутр
20. Электр беріктігі
Егер диэлектрик күшті электр өрісіне орналастырылса, оның
кернеулігін арттыруға болады, содан кейін қандай да бір кернеу
мәнімен диэлектрик бұзылады, электрондар атомнан алшақтайды,
яғни диэлектрик иондалады және ол өткізгішке айналады.
Бұзылу орын алатын сыртқы өрістің кернеулігі
диэлектриктің ену кернеулігі немесе диэлектриктің электрлік
беріктігі деп аталады. Ал диэлектриктің бұзылуы орын алатын
кернеу бұзылу кернеуі деп аталады.
Еп - электр беріктігі
U - кернеу
H – электр оқшаулағыш материал үлгісінің қалыңдығы, мм
21. ЭЛЕКТР ОҚШАУЛАҒЫШ МАТЕРИАЛДАР
Электр оқшаулағыш материалдар немесе
диэлектриктер оқшаулауды жүзеге асыратын
материалдар деп аталады, яғни олар әртүрлі электрлік
потенциалдардағы кез-келген өткізгіш бөліктер
арасында электр тогының ағып кетуіне жол бермейді.
Диэлектриктердің электр кедергісі өте жоғары.
Қатты диэлектриктер бұзылудың екі негізгі түрін сезіне
алады: жылу және электр. Жылу сынуы-ағып кету тогы
шығаратын жылудың әсерінен оқшаулаудың термиялық
бұзылуы (күйдіру, жарылу). Электр тогының бұзылуы
диэлектриктің құрамына кіретін иондарға күшті электр
өрісінің тікелей әсерінен болатын диэлектриктің
бұзылуы деп аталады.
22. Электр оқшаулағыш материалдардың
жіктелуі
Химиялық құрамы бойынша диэлектриктер органикалық және
бейорганикалық болып бөлінеді. Барлық органикалық
диэлектриктердің молекулаларындағы негізгі элемент-көміртегі.
Бейорганикалық диэлектриктерде көміртегі жоқ.
Бейорганикалық диэлектриктер (слюда, керамика және т.б.)
ыстыққа төзімділігі жоғары.Алу әдісіне сәйкес табиғи (табиғи) және
синтетикалық диэлектриктер ажыратылады. Синтетикалық
диэлектриктер берілген электрлік және физика-химиялық қасиеттер
кешенімен жасалуы мүмкін, сондықтан олар электротехникада
кеңінен қолданылады.
Агрегаттық күйге сәйкес диэлектриктер газ тәрізді, сұйық және
қатты болады. Ең үлкені-қатты диэлектриктер тобы.
26. Электр оқшаулағыш материалдардың электрлік
қасиеттері
көлемдік
кедергі
беттік
қарсылық
диэлектрлік
өткізгіштік
температура
коэффициенті
диэлектрлік жоғалту
бұрышының тангенсі
Электр беріктігі
Механикалық
беріктік
Объемное сопротивление - -величина, дающая возможность оценить
электрическое сопротивление материала при протекании через него
постоянного тока. Величина, обратная удельному объемному
сопротивлению, называется объемной проводимостью.
Поверхностное сопротивление - величина, позволяющая оценить
электрическое сопротивление материала при протекании постоянного тока
по его поверхности между электродами. Величина, обратная удельному
поверхностному сопротивлению, называется поверхностной
проводимостью.
Температурный коэффициент удельного электрического
сопротивления — величина, определяющая изменение удельного
сопротивления материала с изменением его температуры. С повышением
температуры у всех диэлектриков электрическое сопротивление
уменьшается, следовательно, их температурный коэффициент удельного
сопротивления имеет отрицательный знак.
Температурный коэффициент диэлектрической проницаемости — величина,
дающая возможность оценить характер изменения диэлектрической
проницаемости, а следовательно, и емкости изоляции с изменением температуры.
Диэлектрическая проницаемость — величина, показывающая зависимость
электрической индукции от напряжённости электрического поля. Она позволяет
оценить способность материала создавать электрическую емкость.
Тангенс угла диэлектрических потерь — величина, определяющая
потери мощности в диэлектрике, работающем при переменном
напряжении.
Электрическая прочность — величина, позволяющая оценить
способность диэлектрика противостоять разрушению его электрическим
напряжением.
Механическая прочность электроизоляционных и других материалов
оценивается при помощи следующих характеристик:
•предел прочности материала при растяжении ;
•относительное удлинение при растяжении;
•предел прочности материала при сжатии;
•предел прочности материала при статическом изгибе;
•удельная ударная вязкость;
•сопротивление раскалыванию.
27. Материалдардың ыстыққа төзімділігі бойынша
жіктелуі
Ыстыққа төзімділік - бұл максималды температура диэлектриктің қызмет
ету мерзімі қысқармайды
Осы параметр бойынша барлық диэлектриктер ыстыққа төзімділігі
бойынша 7 сыныпқа бөлінеді:
Класс изоляции
Y А Е В F Н С
Предельная допустимая
температура при
длительной работе, oС
80 105 120 130 155 180 Более
180
28. Материалдардың ыстыққа төзімділігі бойынша жіктелуі
Y
• сіңдірілмеген және сұйық диэлектрикке батырылмаған талшықты
материалдар: мақта талшығы, целлюлоза, картон, қағаз, табиғи
жібек және олардың комбинациясы
• Шекті температура 90° C.
A
• май, май және шайыр және басқа оқшаулағыш лактарға
малынған жасанды жібек материалдары.
• Шекті температура 105° C.
E
• кейбір синтетикалық органикалық пленкалар, талшықтар,
шайырлар, қосылыстар және басқа материалдар.
• Шекті температура 120° C.
B
• Слюда, асбест және шыны талшық негізіндегі материалдар,
кәдімгі ыстыққа төзімді органикалық байланыстырушы
материалдарды қолдана отырып жасалған: микалент, асбест
қағазы, шыны мата, шыны талшық, миканит және басқа
материалдар және олардың комбинациясы.
• Шекті температура 130° C.
29. Материалдардың ыстыққа төзімділігі бойынша
жіктелуі
F
• тиісті ыстыққа төзімді шайырлар мен лактармен сіңдірілген
Слюда, асбест және шыны талшық негізіндегі материалдар.
• Шекті температура 155° C.
H
• Слюда, асбест және шыны талшықтан жасалған материалдар,
кремний органикалық байланыстырғыштармен және сіңдіргіш
қосылыстармен қолданылады.
• Шекті температура 180" С.
C
• слюда, керамика, шыны, кварц немесе олардың комбинациясы,
органикалық шығу тегі байланыстырғыш заттар мен
материалдарсыз қолданылады. Оқшаулаудың жұмыс
температурасы 180° С-тан жоғары.
• Шекті температура белгіленбейді.
30. Жартылай өткізгіш материалдар
Жартылай өткізгіштер-диэлектриктер мен өткізгіштер арасында орта
орын алатын элементтер.
Жартылай өткізгіштердің кедергісі температураның жоғарылауымен,
қоспалардың болуымен, жарықтың өзгеруімен төмендейді.
Типтік жартылай өткізгіштер-германия мен кремний кристалдары,
галлий арсенидінің селені, галлий фосфиді және т. б.
31.
32. Көршілес екі атомның бір орбитада
электрондардың жалпы жұбын (изо,а) түзу
үшін химиялық байланысы ковалентті
немесе жұптық Электрон деп аталады
және шартты түрде электрондарды
байланыстыратын екі сызықпен
бейнеленген.
Оның схемалық бейнесі
Кристалдық тордағы байланыстар германия
Жартылай өткізгіштің кристалды торы
Krist1. swf
33. Жартылай өткізгіштердің өткізгіштік түрлері
- электрондық өткізгіштік
- Жартылай өткізгіш қызған кезде бөлшектердің кинетикалық
энергиясы жоғарылайды және жеке байланыстар үзіледі. Кейбір
электрондар өз орбиталарынан шығып, металдағы электрондар
сияқты бос болады. Электр өрісінде олар электр тогын
қалыптастыру үшін тор түйіндері арасында қозғалады.
Температураның жоғарылауымен үзілген байланыстар саны,
демек, бос электрондар көбейеді.
Бос электрондардың қозғалысына байланысты электр
өткізгіштік жартылай өткізгіштің электронды өткізгіштігі
немесе n өткізгіштігі деп аталады.
34. Жартылай өткізгіштердің өткізгіштік түрлері
Проводимость, возникающая в
результате перемещения дырок,
называется дырочной
проводимостью, или р
проводимостью.
Коваленттік байланыстарда бос электрондар пайда болған кезде бос
электронмен толтырылмаған (бос) орын - "электронды тесік"пайда болады.
Тесік электронның атомнан бөліну орнында пайда болғандықтан, оның
пайда болу аймағында артық оң заряд пайда болады. Коваленттік
байланыстарда бос электрондар пайда болған кезде бос электронмен
толтырылмаған (бос) орын - "электронды тесік"пайда болады.
Тесік электронның атомнан бөліну орнында пайда болғандықтан, оның
пайда болу аймағында артық оң заряд пайда болады.
35. Идеал кристалда ток электрондар мен "тесіктердің" тең санымен
жасалады.
n=ρ
Өткізгіштіктің бұл түрі жартылай өткізгіштердің өзіндік өткізгіштігі деп
аталады.
Жартылай өткізгіштердің маңызды ерекшелігі - оларда қоспалар болған
кезде, өзіндік өткізгіштігімен қатар, қосымша — қоспа өткізгіштігі пайда
болады.
Қоспаның концентрациясын өзгерту арқылы сіз белгілі бір белгінің заряд
тасымалдаушыларының санын айтарлықтай өзгерте аласыз. Осының
арқасында теріс немесе оң зарядталған тасымалдаушылардың басым
концентрациясы бар жартылай өткізгіштерді жасауға болады.
36. Схема связи примесей с германием
а) пятивалентной (донорной) б) трехвалентной (акцепторной)
Атомдағы валенттілік электрондары көп
қоспалар(мышьяк, сурьма, фосфор)
берілген жартылай өткізгіштің атомымен
салыстырғанда электронды
өткізгіштіктің басым болуы (n-өткізгіштік)
және донор деп аталады.
Берілген жартылай өткізгіштің
атомымен(индий, галлий, алюминий)
салыстырғанда атомда валенттілік
электрондарының саны аз қоспалар
тесік өткізгіштігінің басым болуын
тудырады және акцепторлық деп
аталады.
Қоспалы жартылай өткізгіштегі өткізгіштік түрін анықтайтын заряд тасымалдаушылар
негізгі деп аталады (p-жартылай өткізгіштегі тесіктер және n-жартылай өткізгіштегі
электрондар), ал қарама — қарсы таңбадағы заряд тасымалдаушылар негізгі емес
деп аталады.
37. .
При потере электронов тело приобретает:
1.Положительный заряд;
2.Отрицательный заряд;
3.Нейтральный заряд
Заряженный атом называется:
1.Ионом
2.Протоном;
3.Электроном.
Тело, приобретая электроны получает:
1.Положительный заряд;
2.Нейтральный заряд;
3.Отрицательный заряд.
Электрон имеет заряд:
1.Положительный;
2.Отрицательный;
3.Нейтральный.
Атом ядросының заряды бар:
1.Оң;
2.Теріс;
3.Бейтарап.
38. Классы нагревостойкости электроизоляционных
материалов:
А. A B C D E F H;
Б. Y A E B F H C;
B. A E B F H.
При увеличении температуры у полупроводников
удельное сопротивление
А. увеличивается
Б. уменьшается
В. не меняется
На какие классы подразделяют материалы по поведению в
электрическом поле.
А. проводниковые и изоляционные;
Б. проводниковые и магнитные;
В. проводниковые, полупроводниковые и диэлектрические;
Г. магнитные и немагнитные.
Электрической прочностью диэлектрика называют
А. напряжение пробоя;
Б. напряженность электрического поля в момент
пробоя;
В. время, в течение которого материал не разрушается
под действием электрического поля.
Электротехническая сталь для изготовления
сердечников машин и трансформаторов является
А. магнитотвердым веществом;
Б. магнитомягким материалом.
В. полупроводником
К какому классу нагревостойкости относятся
материалы на основе слюды, асбеста и
стекловолокна с синтетическими связующими,
способные длительно выдерживать (без потери
свойств) температуру до 155 0С?
А. H;
Б. C;
В. В;
Г. F;
Полупроводниковый материал, легированный
пятивалентным мышьяком будет являться
полупроводником
А. p- типа;
Б. n- типа;
В. магнитомягкими
Типичными полупроводниками являются:
А. натрий;
Б. индий;
В. кремний;
Г. германий
Способность материалов противостоять
разрушению в электрическом поле называют
А. Электрическим сопротивлением;
Б. Электрической прочностью;
В. Электрической стойкостью.
Кремнистая электротехническая сталь (Э1, Э2, Э3,
Э4) характеризуется:
А. повышенным удельным электрическим
сопротивлением;
Б. повышенной магнитной проницаемостью.
В. электрическим сопротивлением
39. СЫЗБАЛАРДЫ ОҚУ
Схема-бұл шартты кескіндер немесе белгілер түрінде өнімнің құрамдас
бөліктерін және олардың арасындағы байланысты көрсететін құжат.
Мазмұны
Бұйымның құрамына кіретін
элементтер мен байланыстардың
түрлеріне байланысты
схемалардың түрлері және
олардың кодтары
Схема түрлері
Электр тізбектеріндегі шартты
графикалық белгілер
Элементтердің ең көп таралған
түрлерінің әріптік кодтарыБір
сызықты схемалар
40.
41. Бұйымның (қондырғының) құрамына кіретін элементтер
мен байланыстардың түрлеріне байланысты
схемалардың түрлері және олардың кодтары
Схема түрі Анықтама Схема
түрінің
коды
Схема
электрическая
Шартты бейнелер немесе белгілер түрінде электр
энергиясының көмегімен әрекет ететін бұйымның
құрамдас бөліктері және олардың өзара
байланысы бар құжат
Э
Гидравликалық
Схема
Шартты кескіндер немесе белгілер түрінде
сұйықтықты пайдаланатын бұйымның құрамдас
бөліктері және олардың өзара байланысы бар
құжат
Г
Пневматикалық
Схема
Шартты кескіндер немесе белгілер түрінде ауаны
пайдаланатын бұйымның құрамдас бөліктері
және олардың өзара байланысы бар құжат
П
Кинематикалық
Схема
Шартты кескіндер немесе белгілер түрінде
механикалық құрамдас бөліктер және олардың
өзара байланысы бар құжат
К
Энергетикалық
Схема
Шартты бейнелер немесе белгілер түрінде
энергетикалық қондырғылардың құрамдас
бөліктері және олардың өзара байланысы бар
құжат
Р
42. Схема түрлері
Схема түрі Анықтама
Схема
түрінің
коды
Құрылымдық
Схема
Өнімнің негізгі функционалды бөліктерін,
олардың мақсаты мен байланысын анықтайтын
құжат
1
Схема
функционалды
Бұйымның (қондырғының) немесе тұтастай
бұйымның (қондырғының) жекелеген
функционалдық тізбектерінде жүретін
процестерді түсіндіретін құжат
2
Схемалық
Схема (толық)
Элементтердің толық құрамын және олардың
арасындағы байланысты анықтайтын және,
әдетте, өнімнің (қондырғының) жұмыс
принциптері туралы толық (егжей-тегжейлі)түсінік
беретін құжат
3
Қосылу
схемасы
(монтаждау)
Бұйымның (қондырғының) құрамдас бөліктерінің
қосылыстарын көрсететін және осы қосылыстар
жүзеге асырылатын сымдарды, жгуттарды,
кабельдерді немесе құбырларды, сондай-ақ
оларды қосу және енгізу орындарын (қосқыштар,
тақталар, қысқыштар және т. б.) айқындайтын
құжат
4
43. ЭЛЕКТР СХЕМАЛАРЫНДАҒЫ ШАРТТЫ ГРАФИКАЛЫҚ
БЕЛГІЛЕР (ГОСТ 2.722-68)
Атауы
Белгіле
у.
Атауы
Белгіле
у..
Статор. Статор орамасы. Жалпы
белгілеу
Ротор. Жалпы белгілеу және қысқа
тұйықталған
Орамасы, коллекторы және
щеткалары бар Ротор
Электр машинасы. Жалпы белгілеу
Машина асинхронды үш фазалы
статорды орау фазаларының алты
шығарылған ұштары және қысқа
тұйықталған роторы бар
Ескерту. Шеңбердің ішінде мынадай
деректерді көрсетуге жол беріледі: а)
машинаның түрі (генератор - Г(G),
қозғалтқыш - М(M), тахогенератор -
ТГ(BR) және т. б.; б) токтың түрі,
фазалардың саны немесе
орамалардың қосылу түрі, мысалы,
үш фазалы генератор
Орамасы жұлдызға қосылған
фазалық роторы бар асинхронды үш
фазалы Машина, статор орамасы -
үшбұрышқа
Ротордағы қоздыру орамасы бар
синхронды үш фазалы жасырын
полюсті Машина; статор орамасы
үшбұрышқа қосылған
Тұрақты қоздыру тұрақты ток
машинасы
Машина постоянного тока с
параллельным возбуждением
Машина постоянного тока с
независимым возбуждением
Машина постоянного тока со
смешанным возбуждением
Машина постоянного тока с
Двигатель коллекторный однофазный
44. Индукторлар, реакторлар, дроссельдер, трансформаторлар,
автотрансформаторлар және магниттік күшейткіштер
Атауы Белгілеу Атауы
Белгіл
еу
Трансформаторды,
автотрансформаторды, дроссельді
және магниттік күшейткішті орау
Магниттік өткізгіші бар бір фазалы
Трансформатор
Үш орамалы магниттік өткізгіші бар
бір фазалы Трансформатор
Магниттік өткізгіші бар бір фазалы
Автотрансформатор
Бір қайталама Ток трансформаторы
Ферромагниттік магниттік
Дроссель
Реактор
45. Атауы
Белгіле
у.
Атауы
Белгіл
еу.
Қыздыру шамы жарықтандыру
және ескерту.
Дабыл шамдарын бейнелеу
кезінде секторларды қаралау
рұқсат етіледі
Газ разрядты шам жарықтандыру
және сигнал беру. Жалпы белгілеу:
төрт қорытындымен
Қарапайым электродтары бар
жоғары қысымды разрядты шам
Газ разрядты (люминесцентті)
шамдарға арналған Стартер
(стартер)
Қарапайым электродтары бар
ультра жоғары қысымды разрядты
шам
Жарық көздері (ГОСТ 2.732-68)
46. Атауы Белгілеу. Атауы Белгілеу.
Диод PNP типті Транзистор
Жарық шығаратын Диод
(жарық диоды)
N типті арнасы бар өріс
Транзисторы
Варикап (сыйымдылық диоды)
NPN типті Транзистор,
коллектор корпусқа қосылған
Фотодиод
Тиристор катодты басқарумен
құлыпталмайтын Триод
Стабилитрон
Триодтық Тиристор, анодпен
басқарылатын, кері бағытта
құлыпталады
Диодты тиристор (динистор) Фоторезистор
Жартылай өткізгіш құрылғылар
ЖАРТЫЛАЙ ӨТКІЗГІШ ҚҰРЫЛҒЫЛАР
47. Элементтердің ең көп таралған түрлерінің әріптік кодтары
Кодтың бірінші әрпі
(міндетті)
Элементтер түрлерінің тобы Элементтер түрлерінің мысалдары
Екі
әріпт
ен
тұрат
ын
код
С
Конденсаторлар
D
Интегралды схемалар,
микроқұрылғылар
Интегралды аналогтық Схема DA
Интегралды Схема, сандық,
логикалық элемент
DD
Ақпаратты сақтау құрылғылары
DS
Кешіктіру құрылғысы DT
Е
Элементтер әртүрлі
Қыздыру элементі
EК
Жарықтандыру шамы
EL
Пиропатрон
ET
48. F Разрядтағыштар, сақтандырғыштар,
қорғаныс құрылғылары
Дискретті лездік ток қорғаныс
элементі
FA
Инерциялық әсер ету тогы
бойынша қорғаудың дискретті
элементі
FP
Сақтандырғыш балқымалы FU
Кернеуден қорғаудың
дискретті элементі,
разрядтаушы
FV
G Генераторлар, қуат көздері Батарея GB
Н Индикациялық және сигналдық
құрылғылар
Дыбыстық дабыл құралы HA
Таңба индикаторы HG
Жарық дабылы құрылғысы HL
К Реле, контакторлар, стартерлер Ағымдағы Реле КA
Көрсеткіш релесі КН
Электр жылу релесі КК
Контактор, магниттік Стартер КМ
Уақыт релесі КT
Кернеу релесі KV
L Индукторлар, дроссельдер Люминесцентті
жарықтандыру дроссельі
LL
М Қозғалтқыштар
49. Р Аспаптар, өлшеу жабдықтары
Е с к е р т у. Р
к о м б и н а ц и я с ы н қ о л д а н у ғ а
р ұ қ с а т ет і л м е й д і
Амперметр РA
Импульстік есептегіш PC
Жиілік өлшегіш PF
Белсенді энергия есептегіші PI
Реактивті энергия есептегіші РК
Омметр PR
Тіркеу құралы PS
Сағат, әрекет ету уақытын өлшегіш РТ
Вольтметр PV
Ваттметр PW
Q Электр тізбектеріндегі
ажыратқыштар мен ажыратқыштар
(энергиямен жабдықтау, жабдықты
қуаттандыру және т. б.)
Ажыратқыш Автоматты QF
Қысқа тұйықталу QK
Ажыратқыш QS
R Резисторлар Терморезистор RK
Потенциометр RP
Өлшеу шунты RS
Варистор RU
S Басқару, сигнал беру және өлшеу
тізбектеріндегі коммутациялық
құрылғылар
Е с к е р т у. S F б ел г і с і э л е к т р
т і з б е к т е р і н і ң к о н т а к т і л е р і
ж о қ қ ұ р ы л ғ ы л а р ү ш і н
қ о л д а н ы л а д ы .
Выключатель или переключатель SA
Выключатель кнопочный SB
SF
Ажыратқыш Автоматты
Әртүрлі әсерлерден іске қосылатын
ажыратқыштар:
деңгейден SL
от давления SP
позициядан (жол) SQ
айналу жиілігінен SR
температурадан SK
50. Т Трансформаторлар,
автотрансформаторлар
Ток трансформаторы ТА
Электромагниттік тұрақтандырғыш TS
Кернеу трансформаторы TV
U Байланыс құрылғылары Модулятор UB
Электр шамаларын электр
шамаларына түрлендіргіштер
Демодулятор UR
Кемсітуші UI
Жиілік түрлендіргіші, инвертор, жиілік
генераторы, түзеткіш
UZ
V Электровакуумды және
жартылай өткізгіш аспаптар
Диод, стабилитрон VD
Электровакуумды аспап VL
Транзистор VТ
Тиристор VS
W Микротолқынды сызықтар
мен элементтер
Бөлгіш WE
Қысқа тұйықталу WК
Қақпа WS
Антенналар Трансформатор, гетерогенділік, фазалық
түрлендіргіш
WT
Аттенюатор WU
Антенна WA
51. X Байланыс
байланыстары
Ток тартқыш, сырғанау контактісі ХА
Түйреуіш XP
Ұя XS
Қосылым жиналмалы XT
Жоғары жиілікті қосқыш XW
Y Электромагниттік
жетегі бар механикалық
құрылғылар
Электромагнит YA
Электромагниттік жетекті тежегіш YB
Электромагниттік жетекті Муфта YC
Электромагниттік картридж немесе
тақта
YH
Z Құрылғылар соңғы
сүзгілер Шектегіш
ZL
Шектеулер Кварц сүзгісі
52. "Бір сызықты электрмен жабдықтау схемасы бұл
қоректендіру желісінің үш фазасының графикалық бейнесі
және әр түрлі электр элементтерін бір сызық түрінде
байланыстырады. Бұл Конвенцияны енгізу электрмен
жабдықтау схемаларын едәуір жеңілдетеді және қолайсыз
етеді.
Үш фазалы кернеудің шартты дисплейі, мысалы, "а" суретте келтірілген
және оның жеңілдетілген дисплейі, бұл бір сызықты тізбектердің пайда
болуына себеп болды, "в"суретте көрсетілген.
Бір сызықты схемалар
53. Укажите вид реле, обозначаемых кодами:
•KT;
•KV;
•KK;
•KH.
Ответы:
А. токовое;
Б. указательное;
В. электротепловое;
Г. времени;
Д. напряжения.
Укажите устройство, применяемое в электрических
схемах, указываемое буквенным кодом: М
Ответы:
А. двигатель;
Б. модулятор;
В. магнит.
Укажите элементы электрических схем, обозначаемые буквенными кодами:
•P;
•M;
•DA;
•K.
Ответы:
А. измерительный прибор;
Б. двигатель асинхронный;
В. схема интегральная аналоговая;
Г. реле;
Д. электромагнит.
Укажите устройство, применяемое в электрических схемах, указываемое
буквенным кодом: KV
Ответы:
А. реле напряжения;
Б. реле времени;
В. контактор.
Укажите виды схем наиболее широко применяемых в
электрооборудовании промышленных предприятий
А. Кинематические
Б. Пневматические
В .Гидравлические
Г. Электрические
Д. Комбинированные
Укажите типы принципиальных схем, которые, как
правило, на практике выполняются в однолинейном
изображении
А.Цепи управления приводом
Б.цепи защиты, блокировки, сигнализации
В.Первичные(силовые)цепи
Выберите правильный элемент
1. Разрядники, предохранители
2.Измерительные приборы
3.Конденсатор
4.Лаппа освещения
5.Двигатель асинхронный
6.Резистор
Ответы:
А. Р
Б. М
В. F
Г. ЕL
Д. С
Е. R
Сопоставьте буквенное обозначение элементов схем с
их наименованием
1.Выключатель силовой цепи автоматический
2. Выключатель кнопочный
3.Выключатель путевой
4.Рубильник
А. SB
Б. QF
B. SQ
Г. Q
54. 1 2 3 4 5 6
А. тиристор катодты басқарумен құлыпталмайтын
Триод
Б. Стабилитрон
В. диодты тиристор (динистор)
Г. NPN типті Транзистор, коллектор корпусқа қосылған
Д. Диод
Е. Фотодиод
55. 1 2 3 4 5 6 7
А. аралас қоздыру тұрақты ток машинасы
Б. параллельді қоздыру тұрақты ток машинасы
В. Тұрақты ток машинасы
Г. тәуелсіз қозуы бар тұрақты ток машинасы
Д. тұрақты магниттерден қозған тұрақты ток машинасы
Е. орамасы жұлдызға қосылған фазалық роторы бар асинхронды
үш фазалы Машина, статор орамасы – үшбұрышқа
Ж. орамасы, коллекторы және щеткалары бар Ротор
57. Электр өткізгіштік бос зарядталған бөлшектердің болуымен
анықталады.
Атомның электрондарды жоғалту немесе алу қабілеті ядродан ең
алыс сыртқы қабаттағы электрондар санына байланысты.
Электронның бөлінуі үшін сырттан қосымша энергия (жылу, жарық,
механикалық) алу керек.
ТҰРАҚТЫ ТОК ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ ЗАҢДАРЫ
59. Электр тогының болуы үшін қажетті жағдайлар:
- затта бос электр зарядтарының болуы (бос электрондар немесе
иондар);
- өткізгіште электр өрісінің болуы, яғни өткізгіштің ұштарында
потенциалдар айырмашылығының болуы
Өткізгіштің ұштарында потенциалдар айырмашылығын келесі жолдармен
сақтауға болады:
а) өткізгіштің ұштары бойынша полярлықтың мерзімді ауысуы;
б) өткізгіштің бір ұшына электрондарды беру және оларды екінші ұшынан
алу арқылы.Бұл жұмысты ток көздері орындайды.
60. Токтың биологиялық әсері дене тіндерінің тітіркенуі мен қозуында,
құрысулардың пайда болуында, тыныс алуды тоқтатуда, жүрек
қызметінің өзгеруінде көрінеді.
61. ТОК МӨЛШЕРІ
Ток мөлшері-уақыт бірлігінде өткізгіштің көлденең қимасы арқылы өтетін
заряд.
Q - заряд, Кл (Кулон)
t - уақыт , сек
1А= 1 Кл1 с
1 А = 103mA = 106mkA = 10-3 kA
Токты өлшеу үшін амперметр құралы қолданылады. Амперметр электр
тізбегіне тізбектей қосылады.
62. Электр кедергісі
Өткізгіштің ток ағынына қарсы тұруы электр кедергісі
деп аталады.
Белгіленеді –R
Өлшем бірлігі- Ом
1Ом = 103 mОм = 10-3 Ком = 10-6 Мом
Қарсылық мөлшері өткізгіштің материалына, оның
мөлшеріне, температурасына байланысты.
63. Біз сегментті өлшейміз:
нихром диаметрі 0.4-
Ұзындығы 30 см мыс
диаметрі 0.4 Ұзындығы-30
см
14.00mA 14.33mA
Біз сегменттерді
өлшейміз:нихром
диаметрі 0.4-
Ұзындығы 30 см
нихром диаметрі
0.4-ұзындығы 90
см
13.16mA
14.00mA
Измеряем отрезки:
Диаметр нихрома 0.4-
длина 30 см диаметр
нихрома 1.0-длина
14.21mA
14.00mA
Қорытынды:
Өткізгіштің кедергісі материалға, көлденең қиманың
ауданына, өткізгіштің ұзындығына байланысты
64. Қарсылықты салыстыру үшін түрлі
материалдар енгізілді қарсылық ұғымы.
Меншікті кедергі-бұл 20 Со температурада
өлшенген 1 м қимасы 1 м2 өткізгіштің
кедергісі.
Белгілеу – p
Өлшем бірлігі – Ом мм2 м
материал Меншікті
қарсылық
Күміс 0.016
Мыс 0.0175
Алюминий 0.0293
Болат 0.13 – 0.25
Қорғасын 0.22
Вольфрам 0.055
Висмут 0.029
Алтын 0.023
Манганин 0.42
Никель 0.09-0.11
Олово 0.12
Платина 0.1
ртуть 0.958
Константан 0.4 -0.5
Нихром 1.1
Хромаль 1.3
Фехраль 1.4
Меншікті қарсылық
65. Кедергінің мөлшері мен материалына тәуелділігі
Ұзындықтың ұлғаюымен қарсылық артады,
ал қиманың ұлғаюымен ол азаяды.
l-өткізгіштің ұзындығы, м
S-Қима ауданы, мм2
S= π D24 π =3.14
D- өткізгіштің диаметрі
66. Резисторлар-қамтамасыз ететін бөлшектер берілген
(номиналды) электр тізбегінің кедергісі.
Қарсылық айнымалылары (потенциометрлер) үш терминалға ие болуы
мүмкін, олардың бірі өткізгіш қабаттың бетінде жылжитын жылжымалы
контактімен байланысты.
Айнымалы резистордың кез-келген экстремалды терминалы мен жылжымалы
түйреуіш арасындағы кедергі қозғалтқыштың орналасуына байланысты.
67. Сызықтық резисторлар деп аталады, олардың кедергісі ағып жатқан
токтың немесе қолданылатын кернеудің мәніне тәуелді емес (яғни
өзгермейді)
Сызықтық емес резисторлар деп аталады, олардың кедергісі мәнге,
қолданылатын кернеуге немесе ағып жатқан токқа байланысты
өзгереді. Мәселен, кедергісі жарықтандыру қыздыру шамдары
болмаған кезде, ток 10-15 есе аз қалыпты жануы. Сызықты емес
құрылғыларға көптеген жартылай өткізгіш құрылғылар жатады.
68. Қарсылықтың температураға тәуелділігі
R2 = R1 + R1 α (t2 – t1)
α – температура коэффициенті
t1, t2 - қарсылықтарға сәйкес келетін температура R1 и
R1
Металл өткізгіштерде абсолютті нөлге жақын температурада
қарсылық күрт төмендейді.
70. Электр тізбегі
Электр тізбегі бұл ток өтетін тұйық цикл. Қуат көзінен, жүктемеден,
қосқыш сымдардан, өлшеу коммутациясынан, қорғаныс құралдарынан
тұрады.Ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі тізбекке қуат көзі, ал
қалғанының бәрі сыртқы тізбекке жатады. Шартты түрде ток бағыты үшін
плюс пен минус бағыты қабылданады.
71. Электр қозғаушы күш. Кернеу
ЭҚК-бұл бүкіл тізбек бойынша оң сынақ зарядын
тасымалдауда орындалатын жұмыс. Кернеу-
біртекті өткізгіштің ұштары арасындағы
потенциалдар айырмасы.
ЭМӨ белгіленуі-Е, кернеулер-U.
Өлшем бірлігі-вольт. Құрылғы вольтметр. ЭҚК
өлшеуге арналған Вольтметр өлшеу жүргізілетін
тізбек учаскесіне параллель кернеуді өлшеу үшін
жүктеме өшірілген кезде қуат көзінің қысқыштарына
қосылады.
Е =Uвнутр+ Uвнеш
72. Ом заңын 1827 жылы неміс физигі Георг ОМ
эксперименталды түрде ашты.
73. ОМ Заңы
а) бүкіл тізбек үшін
R = Rвнеш + rвнут
Тізбектегі ток күші электр энергиясы көзінің E о электр
қозғаушы күшіне тура пропорционал R тізбегінің
толық кедергісіне кері пропорционал
74. Ток кернеуге тура пропорционал тізбектің бөлігі және кедергіге кері пропорционал
тізбектің осы бөлігі
U, В — кернеу немесеU = φ1– φ2 — разность
потенциалов, φ1>φ2;
R, Ом ― қарсылық
Тізбек учаскесі үшін Ом заңы
75. Кирхгоф заңдары
Кирхгофтың бірінші заңы
Кирхгофтың екінші заңыТұйық тізбектегі ЭҚК алгебралық
қосындысы кернеудің төмендеуінің алгебралық
қосындысына тең
∑Е= ∑IR
Тармақталу нүктесіне бағытталған токтардың қосындысы
одан бағытталған токтардың қосындысына тең бұл
Кирхгофтың бірінші заңы:
I = I1 + I2 + I3 …..
76. Электр тогының жұмысы
Тізбек учаскесіндегі тұрақты токтың жұмысы кернеуге және
жұмыс орындалатын уақытқа ток күшінің көбейтіндісіне тең
А = IUt
А- электр тогының жұмысы, Дж
I- электр тогы, А
U- кернеу, В
t - уақыт ,с
Жұмыстың белгісі токтың әсерінен өткізгіштің қызуы болып
табылады.
77. Электр тогының қуаты
Қуат бірлігі– Вт (ватт).
Қуатты өлшеу құралы ваттметр.
Тұтынушыларды қосу әдістеріне қарамастан, генератор беретін қуат
осы тізбекке қосылған жеке тұтынушылардың қуаттарының
қосындысына тең.
Бір секундта токпен орындалатын
жұмыс қуат деп аталады
78.
79. Сериялық байланыс бір ток өтетін тармақталмаған тізбекті құрайды.
A
V
R1
R2
R3
E
Тізбектің жекелеген бөліктерінің ұштары арасындағы кернеулер;
U1=Ir1; U2 Ir2; U3=Ir3.
Сондықтан,
U1 : U2 : U3 = r1 : r2 : r3
т.е. жеке кедергілердегі кернеудің төмендеуі кедергі шамаларына
пропорционалды.
Жеке кедергілердегі кернеудің төмендеуінің қосындысы тізбекке қолданылатын
кернеуге тең:
U = U1 + U2 + U3
Жалпы қарсылық жеке кедергілердің қосындысына тең:
Rоб = R1 + R2 + R3
Бүкіл тізбектің қуаты жеке учаскелердің қуаттылығының қосындысына тең:
Р = Р1 + Р2 + Р3
80. Өткізгіштердің параллель қосылымы
Параллель қосылыс тармақталған тізбекті құрайды.
Барлық кедергілер бірдей екі түйін арасында қосылады А
және Б сондықтан олардың кернеуі U бірдей.
V
A
I1 I
2 I3
R
1 R
2 R
3
E
81. Ом заңы бойынша жекелеген тармақтардағы токтар тең
I1 = U/r1 = Ug1; I2 = U/r2 = Ug2 ; I3 = U/r3 = Ug3
яғни, жеке тармақтар арасындағы токтың бөлінуі бұтақтардың өткізгіштігіне
тура пропорционал немесе олардың қарсылығына кері пропорционал.
Тармақталу нүктесіне бағытталған токтардың қосындысы одан бағытталған
токтардың қосындысына тең бұл Кирхгофтың бірінші заңы:
I = I1 + I2 + I3
Тізбектің жалпы өткізгіштігі жеке тармақтардың өткізгіштігінің қосындысына
тең:
g = g1 + g2 + g3
I/r = I/ r1 + I/ r2 + I/ r=
Бүкіл тізбектің қуаты жеке учаскелердің қуаттылығының қосындысына тең:
Р = Р1 + Р2 + Р3
82. Аралас қосылыс
Аралас қосылған бірнеше резисторлардың кедергісін анықтау үшін алдымен
резисторларға параллель немесе тізбектей қосылған қарсылық табылып,
содан кейін оларды табылғанға тең кедергісі бар бір
Резистормен
ауыстырады.
83. Байланыс сериялы, яғни екі реледегі ток бірдей,
ал кернеу кедергілерге пропорционалды түрде
бөлінеді. Қуат тең
P=UI1000 ОМ
кедергісі бар реле жұмыс істейді
10 Ом және 1000 Ом кедергісі бар
екі реле тізбектей қосылды. Қуат
қосылған кезде бір ғана жұмыс
істеді. Қайсысы?
84. Тізбектің әртүрлі бөліктеріндегі Токтар мен кернеулерді
есептеуЭлементтерді ерікті түрде қосатын электр тізбектерінде:
1. Элементтер тізбектей немесе параллель қосылған бөлімдерді
бөлектеңіз.
2. Осы учаскелердегі Резисторларды бір резистормен ауыстырыңыз,
оның жалпы кедергісі Rбұл тізбектің қалған бөліктеріндегі ток күшін
өзгертпейді.
3. Егер жаңадан пайда болған тізбекте элементтердің сериялық
немесе параллель байланысы бар бөлімдер болса, мұндай
әрекеттерді тағы бір рет қайталаңыз. Нәтижесінде тізбек ток көзіне
қосылған бір резисторы бар тізбекке тең болуы керек.
4. Тұйық тізбек үшін Ом заңын қолдана отырып, электр тогының көзі
арқылы өтетін ток күшін есептеңіз.
5. Резистордағы ток күші мен кернеуді электр тізбегі элементтерінің
тізбекті және параллель қосылыстарының заңдылықтарын қолдана
отырып, бастапқы тізбекті жеңілдету қадамдарымен жоғарылату
арқылы есептеңіз.
91. Жылыту үшін сымдардың қимасын тексеру
Осы ток күші үшін рұқсат етілген сымның қимасы Электр қондырғыларын (ПЭЭ) орнату
қағидаларында келтірілген сымдар мен кабельдерге рұқсат етілген ұзақ мерзімді ток
жүктемелерінің кестелері бойынша айқындалады.
Сым рұқсат етілген ток берілген немесе есептелген токқа тең немесе одан үлкен болатындай
етіп таңдалады.
Сымның
көлденең
қимасы,мм2
Мыс сымдағы
рұқсат етілген
ток, А
Алюминий
сымындағы
рұқсат етілген
ток, А
0.5 11
1 17
2.5 30 24
4 41 32
6 50 36
10 80 55
25 140 105
50 215 165
92. Конденсатор-бұл диэлектрикпен бөлінген өткізгіш электродтардан
(тақтайшалардан) тұратын және оның сыйымдылығын пайдалануға
арналған электр тізбегінің элементі.
КОНДЕНСАТОР
93. Конденсатордың сыйымдылығы-бұл конденсаторда жинақталған
зарядтың оның электродтары арасындағы потенциалдар
айырмашылығына қатынасы (қолданылатын кернеу)
C =
𝐪
𝐔
С — сыйымдылығы, Ф; q — заряд, Кл;
u - конденсатор тақталарындағы потенциалдар айырмасы, В.
Халықаралық SI жүйесіндегі сыйымдылық бірлігі үшін мұндай
конденсатордың сыйымдылығы қабылданады, оның потенциалы бір
вольтқа артады, оған бір кулон (кл) зарядты жеткізгенде. Бұл бірлік
фарада (Ф) деп аталады.
1Ф = 106µкФ = 109 нФ = 1012 пФ
94. Номиналды кернеу-конденсаторда белгіленген кернеу
мәні, ол параметрлерді рұқсат етілген шектерде сақтай
отырып, қызмет ету мерзімі ішінде берілген жағдайларда
жұмыс істей алады.
Номиналды кернеу конденсатордың дизайнына және
қолданылатын материалдардың қасиеттеріне
байланысты.
Пайдалану кезінде конденсатордағы кернеу номиналдыдан
аспауы керек.
Температураның жоғарылауымен конденсаторлардың
көптеген түрлері үшін рұқсат етілген кернеу төмендейді.
95. Конденсатор пластиналарын тұрақты кернеумен қоректендіру көзіне
жалғаған кезде оларда шамасы бойынша тең, бірақ белгісі бойынша
қарама-қарсы электр зарядтары түзіледі.
Пластиналардағы потенциалдар айырмасы кернеуге тең болған кезде
токтың өтуі тоқтайды.
97. Конденсатордың заряды мен разряд процесінің
ұзақтығы
• Конденсатордың сыйымдылығының жоғарылауымен оның
тақталарында жиналатын зарядтардың саны артады, ал тізбектің
кедергісі жоғарылаған сайын зарядтау тогы азаяды, бұл
тақталарда зарядтардың жиналуын баяулатады
Зарядтау
тогы
• Қарсылық пен сыйымдылықтың артуы разрядтың ұзақтығын
арттырады.
Разряд
тогы
Уақыт тұрақтысыτ =RC
Уақыт константасы конденсатордың заряды (разряды) кезінде U немесе I
"E" (2.7) рет өзгеретін уақытты көрсетеді және бүкіл процесті 5τ арқылы
аяқталған деп санауға болады
При t=о - ток ең үлкен мәнге ие;
При t= 𝛕 - ең үлкен ток мәнінің 37%
При t= 2 𝛕 –14 % дейін
При t=3 𝛕 -5 % дейін
98. Конденсатор тұрақты кернеу
тізбегіне қосылған кезде ток
заряд пен разряд сәтінде қысқа
уақыт ішінде өтеді,сондықтан
конденсатор тұрақты ток
өткізбейді деп санауға болады.
99. Конденсаторлардың кернеулерінің қосындысы тізбекке қолданылатын кернеуге
тең:
U = U1 + U2 + U3
Эквивалентті сыйымдылықтың кері мәні жеке конденсаторлардың
сыйымдылықтарының кері шамаларының қосындысына тең:
100. Сыйымдылықты арттыру үшін параллель қосылыс
қолданылады.
U= U1 = U2 = U3
Жеке конденсаторлардың тақталарындағы
зарядтар олардың сыйымдылығына тура
пропорционал
Әр конденсатордағы кернеу қолданылатын
кернеуге тең.
Q1 =C1 U Q2 = C2 U Q3 = C3 U
C = QU = C1 +C2 +C3
101. 1. Егер олардың номиналды
сыйымдылығы тең болса,
қосылған үш параллель
конденсаторға қандай кернеуді
қосуға болады:
100 В, 150 В, 50 В.
102. При последовательном : напряжение на
каждом 50 В, а эквивалентная емкость 2
пФ
При параллельном : напряжение на
каждом 100 В, а эквивалентная емкость 8
пФ
2 . 4 пФ сыйымдылығы бар екі
бірдей конденсатор 100 в кернеуі
бар желіге қосылды, ал олар
алдымен тізбектей, содан кейін
параллель қосылды. Бұл жағдайда
оларға кернеу мен эквивалентті
сыйымдылық қалай өзгерді?
103. 3. Егер біріншісінің сыйымдылығы
4 пФ, ал екіншісінің сыйымдылығы
4 нФ болса, олардың тізбектелген
қосылымында кернеу қай
конденсаторда үлкен болады?
Егер біріншісінің сыйымдылығы 4 пФ, ал екіншісінің сыйымдылығы 4 нФ болса, олардың тізбектелген қосылымында кернеу қай конденсаторда үлкен бола
104. Ол сыйымдылықты арттыру қажет болған жағдайда
қолданылады, ал желінің кернеуі конденсатордың рұқсат
етілген кернеуінен үлкен болады.Мұндай тізбектерді
есептеу кезінде тізбекті және параллель қосылыстарға
арналған формулалар қолданылады, тізбекті біртіндеп
жеңілдетеді және оны бір қарапайым түрге келтіреді.
105. Электромагнетизм
Магнетизм – бұл құбылысэлектр қозғалысымен бірге жүредізарядтар.Магниттің
екі полюсі бар: солтүстік және Оңтүстік.Полюс - бұл ең үлкен күштер пайда
болатын орындарөзара әрекеттесу. Аттас полюстер итеріледі,әр түрлі атаулар
тартады.
Магнитное поле – это особый вид материи, через
которую передается действие магнитных сил.
Шартты түрде графикалық түрде магнит өрісі күш сызықтары түрінде
бейнеленген.
106. Күш сызықтарының қасиеттері
-кеңістікте күш сызықтары солтүстік полюстен оңтүстікке, магниттің ішінде
оңтүстіктен солтүстікке қарай жабық күйінде қалады деп саналады;
-ешқашан қиылыспайды;
-олар ең қысқа жолмен жабылуға тырысады;
-олар бір-біріне перпендикуляр бағытталған күшпен әрекет етеді.
107. Заттардың магниттік қасиеттері бойынша жіктелуі
• ферромагниттік (өздігінен жақсы
магниттеледі және басқа денелерді
магниттей алады) - темір, болат, шойын,
никель, кобальт, арнайы қорытпалар;
• парамагниттік (әлсіз магниттелген және
әлсіз тартылған) марганец, алюминий,
қалайы, платина;
• диамагниттік (әлсіз итерілген) мыс,
мырыш, қорғасын, сынап, күміс.
108. Магнитные величины
Магниттік индукция-бұл күш сызықтарына перпендикуляр орналасқан
көлденең қиманың бірлігіне келетін күш сызықтарының саны.
Белгіленеді-В
Өлшем бірлігі:СГС - Гс (Гаусс)
СИ Всм2= Вбм2= Тл (Тесла)
• 1 Тл = 104 Гс
Магнит ағыны-бетке енетін күш сызықтарының толық саныФ = В S
Ф-магниттік ағын,
Вб (Вебер)В-магниттік индукция,
ТлS-Қима ауданы,
м2Өлшем бірліктері:
СГС - Гс. См2- Мкс (Максвелл)
СИ- Вбм2. м2= Вб (Вебер)
1Вб = 108 МКс
109. Магниттік өткізгіштік
Абсолютті-ортаның магнит ағынын өткізу қабілетіµӨлшем бірлігі:
ОМ смμ0 = 4p10 -7 ОМ с м тұрақты магниттік шама
(вакуумның абсолютті магниттік өткізгіштігі)
Салыстырмалы-берілген ортаның магниттік өткізгіштігі вакуумға қарағанда
магнит ағынын қанша есе жақсы немесе нашар өткізетінін көрсететін сан.
µ= µаµ0
Магнит өрісінің қарқындылығы - қоршаған ортаны ескермей магнит
өрісінің қарқындылығы
Н = вμа
Өлшем бірлігі амШиеленістің мөлшері осы өрісті тудырған себептерге
байланысты:- тұрақты магниттер - олардың магниттелу дәрежесінен;-
токпен жасалған өрістер үшін-ток мөлшерінен және сымдардың пішінінен.
110. Ток өткізгіштің магнит өрісі
• Ток өткізгіштің айналасында оның
бүкіл ұзындығы бойынша магнит өрісі
пайда болады. Күш сызықтары
концентрлі шеңберлерде жабылады.
• Кернеу мөлшері:
Н= I2πа
І-ток шамасы, Аа-өткізгіш осінен кернеу
анықталатын нүктеге дейінгі
қашықтық, м
• Күш сызықтарының бағыты токтың
бағытына байланысты және гимлет
ережесі бойынша анықталады
• Гимлетті оның ұшы ток бағытында
қозғалатындай етіп айналдыру керек.
Содан кейін тұтқаның айналу бағыты
магнит өрісінің бағытын көрсетеді.
111. Электромагниттің магнит өрісінің
полярлығы токтың бағытына
байланысты және оң қол
ережесі бойынша анықталады.
Оң қолыңызбен электромагнитті
төрт саусақ токтың бағытын
көрсететіндей етіп орап алу керек.
Содан кейін бас бармақ Солтүстік
полюсті көрсетеді
Электромагниттің ішіндегі өріс
Н = I ω𝑙
электрический ток
ω-бұрылыстар саны
𝑙 -катушкалардың
ұзындығы
Электромагнит-спираль тәрізді өткізгіш. Жеке бұрылыстардың магнит
өрістері қосылып, жалпы шоғырланған магнит өрісін құрайды.Соленоидтың
полюстері оның ұштарында орналасқан
112. Ферромагниттік материалдарды магниттеу
Атомдардағы электрондар айналмалы
ток түзеді және орбита жазықтығына
перпендикуляр магнит ағынын
жасайды. Магниттелмеген
ферромагниттік материалдың жеке
электрондарының өрістерітәртіпсіз
орналастырылған, жалпы дене
магниттік қасиеттерді көрсетпейді.
Магниттік материалдарды
магниттеу үшін денені тұрақты
ток өткізетін катушканың ішіне
орналастырады. Нәтижесінде
элементар магниттердің өрістері
реттелген күйге келеді, олардың
өрістері қосылады және денесі
магниттеледі.
113. Ферромагниттік материалдардың магниттік өткізгіштігі
шамасы айнымалы және кернеуге байланысты.
Полярлық өзгерген
кездеқолданылатын кернеу
денеалдымен
магниттеледі,содан кейін ол
магниттеледі.
Ферромагниттік
материалдарды магниттеу
және қайта магниттеу процесі
деп аталады гистерезис.Бұл
процесті көрсететін График –
цикл гистерезис
Қалдық магниттік индукция-магниттелу кезіндегі магниттік индукция
шамасы нөлдік кернеуге сәйкес келеді.
Коэрциативті күш-бұл толық магнитсіздендіру орын алатын шиеленістің
мөлшері.Гистерезис кезінде магниттелу процесі коэрцитивті күшті жеңу үшін
энергияны қажет етеді. Бұл энергия жылу түрінде бөлінеді.
114. Ферромагниттік материалдардың жіктелуі
Магнитті жұмсақолардың аз
қалдық магниттік индукциясы және
коэрцивтік күші бар.
Өзектер мен магниттік өткізгіштер
ретінде қолданылады
(темір,электротехникалық
Болат,пермаллой,альсифер,
магнитодиэлектриктер).
Магнитқатты материалдар үлкен
қалдық магнетизмге және
коэрцитивті күшке ие.
Тұрақты магниттер-(хром,
вольфрам, кобальт болаттары
және арнайы қорытпалар) жасау
үшін қолданылады.)
115. Магнит өрісінде ток өткізгіш
Магнит өрісіне орналастырылған ток өткізгіш өріс жағынан электромагниттік
механикалық күштің (ампер күші) әсерін сезінеді, ол өткізгішті магниттік күш
сызықтарына тік бұрышпен жылжытуға тырысады.
Егер тұйық контур магнит өрісіне салынып, бейтарапқа қатысты жылжытылса,
контур бейтарапқа айналады, ол инерциядан өтіп, артқа қарай бастайды.
Жақтаудың айналуын жасау үшін бейтарап контурға жеткенде ондағы магнит
тогының немесе полюстің бағытын өзгерту керек.
116. Электромагниттік күштің бағыты мен шамасы
Егер сіз сол қолыңызды магниттік күш сызықтары алақанға
перпендикуляр болатындай етіп орналастырсаңыз және төрт
созылған саусақ токтың бағытын көрсетсе, онда бас бармақ бүгілген
саусақ өткізгішке әсер ететін күштің бағытын көрсетеді.
F = B 𝑙 I sin α
117. Егер өткізгіштерде токтың бағыты әр
түрлі бағытта болса, онда бұл
өткізгіштер магниттердің аттас
полюстерінің өзара итерілуіне ұқсас
болады.
Егер бірдей өткізгіштер арқылы
бірдей бағыттағы токтар өтсе онда
бұл өткізгіштер тартылады
118. Электромагниттік индукция
Электромагниттік индукция құбылысы ашық 1831
жылы ағылшын физигі Фарадей.
Индукцияланған ЭҚК алуға болады:
а) өткізгіш магнит өрісімен қиылысқан кезде.
б) өткізгіш магнит өрісін кесіп өткенде.
Өткізгіштің электрондары сырттан сыналадымагнит
өрісі магнит күшінің әрекеті.Осы күштің әсерінен электрондар бір жаққа, ал
ұштарында сысады өткізгіштің потенциалдар айырмасы пайда болады.
119. Индукцияланған ЭҚК бағыты мен шамасы
Егер оң қолды күш сызықтары алақанға кіретіндей етіп орналастырса және
бас бармақ бүгілген болса, онда төрт созылған саусақ ЭҚК бағытын
көрсетеді.Индукцияланған ЭҚК шамасы уақыт бірлігінде күш сызықтары
қиылысқан сайын үлкен болады.
E = B 𝑙 V sin α
B-магниттік индуктивтілік,Тл
𝑙-өткізгіштің белсенді ұзындығыа
V-жылдамдық, мсSin
α-жылдамдық векторы мен күш
векторы арасындағы бұрыштың
синусысызықтармен.
Егер өткізгіш күш сызықтарын дұрыс
бұрышпен кесіп өтсе, ЭМӨ максималды
болады.
Егер өткізгіш күш сызықтары бойымен
қозғалса, ЭҚК нөлге тең болады.
120. Магнит өрісінде рамка бір айналымда айналғанда ЭҚК нөлден максимумға
дейін артады,ол нөлге дейін төмендейді, содан кейін қайтадан максималды
мәнге дейін көтеріледі және нөлге дейін төмендейді, бірақ басқа бағытта.
Уақыт кестесі.
121. бекітілген өткізгіштегі ток:
Iн =UR
Өткізгіш қозғалған
кезде күш
сызықтарын кесіп
өтеді, сондықтан оған
қолданылатын
кернеуге бағытталған
ЭҚК беріледі
E = B 𝑙 V
Магнит өрісіне
орналастырылған ток
өткізгішке
электромагниттік күш
әсер етеді, оның
әсерінен өткізгіш сол
қол ережесі бойынша V
жылдамдықпен
анықталған бағытта
қозғалады
F = B 𝑙 I
Нәтижесінде жылжымалы
өткізгіштегі ток азаяды
және тең болады
Iп = U – ER
ЭҚК-ГЕ ҚАРСЫ
