Latinismoak EUSKERAZ. Latinismoa:beste hizkuntzetan berezko latindar forman erabiltzen den esamoldea

1. LATINISMOAK
Latin hizkuntzako hitzak, beste hizkuntzetan
bere latindar forman erabiltzen direnak.

2. ACCESIT
Gerturatu zen
Lehiaketa edo sariketa
batean 1. postua lortzen
ez duenari baina oso
puntuaketa altua izanik
ematen zaion ezohiko
saria.gehienbat sariketa
literario edo artistikoetan.

3. AD HOC
Horretarako
Zerbait (azalpen bat edo
lan egiteko eskema,
adb.)helburu konkretu
baterako egokia denean
erabili behar da. Zentzu
zabalean, ad hoc urletu
daiteke “espezifikoki”

4. AD KALENDAS
GRAECAS
Kalenda greziarretaraino
Inioiz ez, ilabete greziarrek ez zuten kalendarik eta.
Gauza bat aurreikusitako epean bukatzeko ezintasuna
adierazten du. Sekula santan “cuando las ranas críen pelo” o
“cuando los burros vuelen”.

5. ALEA IACTA EST
Apostua eginda dago
Literalki, dadoak botata daude.
Ez dagoela atzera egiterik
adierazten du. Zesarrek esan
omen zuen Rubikoi ibaia
gurutzatu eta Italia, Erroma
estaduaren gunean sartzeko
momentuan. Horrela,
senaduaren aginteak desobeditu
eta guda zibila hasi egin
zuen.Erabaki garrantzitsua edo
arriskutsua hartu beharretan
erabiltzen da.

6. ALIAS
Bestela ( bestea)
Alia nomine cognitu, esaeratik dator “beste izenez
ezaguna” .
Ezizenez, izen faltsuez. Izena faltsuari erreferentzia
egiten duen hitza, persona baten identitatea
babesteko. Bestela izen hipokoristiko edo goitizena.

7. ALMA MATER
Ama elikatzailea
Universitatea
Edo zerbait
erabat garatzeko
laguntzen duen
pertsona

8. ALTER EGO
Beste “nia”
Beste persona aspektu
guztietan ordezkatzen
duena . Fikziozko
personajea, zeinean
autoreak bere
pertsonalitatea
adierazten duen.

9. ANTE MERIDIEM (AM)
Eguerdia baino lehenago
meridies=eguerdia

10. A PRIORI
Aurrekoetatik abiatuz
Elizako latineko mailegua.
Egoera konkretu batetik, beste
azterketarik gabe, egindako
enfokea edo iritzia.
a priori-ak aurreiritziak dira,
gai batzuei buruzkoak
ditugunak.

11. A POSTERIORI
bigarren arrazonamenduaren bidez
ratione hitza ulertu
behar da, aurreko
latinismoan bezala.
Fenomeno bat
aztertu eta gero,
beste era batez
ulertu behar da.

12. AUDITORIUM
Entzuteko lekua
Irakurketa eta musika emanaldiak egiteko lekua;
ikuslegoak hartzen duen lekua, antzokiaren barna

13. AVE CAESAR,
MORITURI TE SALUTANT
Ave Zesar, hil behar direnek agurtzen zaituzte!
Inperioaren Garaiko gladiadoreek erabilitako
formula borrokan hasi baino lehen. Erabil daiteke
ekintza arriskutsua hasi behar denean.

14. BIS
bitan
Zerbait errepikatu behar
denean erabiltzen da .Se Era
berean, erabiltzen da lege
baten, epigrafea, edo araua
edo testua errepikatzen
denean.
Bis esaten da ere emanaldi
baten bukaeran ematen den
pieza, eskupeko moduan.

15. CAMPUS
zelai
Unibertsitatearen eremua eta eraikinak

16. CARPE DIEMoraina disfrutatu
Expresión del poeta Horazio olerkariaren aipua, mendebaldeko
literaturaren topiko bilakatua, zeinekin bizitzaren laburraren aurrean
mementuaren gozamenera bultzatzen den.

17. CASUS BELLI
gudaren pizgarria
Elkar arteko liskarra edo guda bat
probokatu duen gertaera .

18. CITIUS, ALTIUS, FORTIUS
azkarrago, altuago, indartsuago
Olinpiar mugimenduare leloa.

19. CORPORE INSEPULTO
gorputza (gorpua) lurperatu babe
Hileta ospakizuna,
hildakoa zerraldoan
gagoela, oraindik
lurperatu gabea.

20. CUM LAUDE
Laudorioarekin
Kalifikazio handienarekin titulua edo
agiria lortzen denean.

21. CURRICULUM VITAE
Bitzaren ibilbidea
Norbaiten meritu,
titulu edo lan
eskarmentu
ziurtagarrien
zerrenda.

22. DE FACTO
Izatez
Errealitatearen
egoera arauen edo
legeen arabera
espero
dezakegunarekin bat
etortzen ez denean

23. DE IURE
Legez, legearen arabera
Esamoldea
erabiltzen da “de
facto”aren
oposizioan.

24. DEFICIT
falta izan zen
superavit-en kontrakoa;
Aurreikusitakoan galpenak edo edozer
falta mota.

25. DE INCOGNITO
ezagutua izan gabe, nabarmendu gabe
Duintasun edo tiutlu bat duenak bere burua
nabarmendu gabe pasatu nahi duela, bhar
diren zeremoniarik gabe.

26. DEUS EX MACHINA
jainkoa makinetatik
Jainkoa, ikuskizun
batean , tramankulu
baten bidez jeisten
dela eta egoera
konpontzen du, akzio
damatikoak erakusten
zuenaren kontra.

27. DO UT DES
ematen dizut, zuk emateko
Elkarrekikortasun hastapena, erromatar
zuzenbidean transakzioetan
dagoena,jainkoekin egiten direnetan ere .

28. DURA LEX SED LEX
legea gogora da, baina legea
Justinianoren aipua, zeinarekin legea
trinkoa dela eta beti bete behar dela
edierazten zen

29. ETCETERA
eta abar
Enumerazio batean,
beste hitzak edu
kontzeptuak ez
aipatzeko erabiltzen da:
(a)Beste gauzak
ulertzen dira
testuinguraren
(b)Beste gauzak
azaltzea ez da
intrsgarria
(c)Edo ahaztu dira.

30. EX ABRUPTO
Bat-batean,
Bi hitz elkartuek
eman dute
beste izen bat
“lekuz kanpoko
hitza” edo
gordinkeria
baten parekoa
den hitza
zentzuarekin

31. EX AEQUO
meritu berdinarkin
Lehiaketetan sari bat bi
partehartzaileentzat denean

32. EXEMPLI GRATIA
adibidez

33. EX LIBRIS
liburuetatik
ex libris-a es jabetasun
marka bat da.
Normalean sigilu edo
irudi bat da liburuaren
barruko azalean eta
normalean pertsonaren
edo liburutegi jabearen
izena darama.

34. FAC SIMILE
egin ezazu berdina
faksimila ere esaten da.
Dokumentu baten
erreprodukzio zehatza.
Gehienetan dokumentu
hori zaharrra eta oso
baliotsua da, eskuz
egindako liburua, mapa
edo marrazkia.

35. FAC TOTUM
egin ezazu dena
Denetarako balio duen
mutila
(zerbitzaria)
baina asuntu guztienan
sudurra sartzen duena
ere. Gaur egun ez de
zentsu gutxietsitzailean
erabiltzen.

36. GROSSO MODO
Ñabardurarik gabe ( eta ez agrosso modo)

37. HABITAT
bizi da
ingurugiroaren baldintzak, non animalia bat
bere bizitza egiten duen.

38. HONORIS CAUSA
Ohorearengatik
Ohore titulua,
normalean unibertsitate
batek doktoraduarena
pertsona bati ematen
diona, pertsona horren,
bere arloan dituen
merituengatik.

39. IBIDEM
leku berean
textu baten aipamenetan
erabiltzen da adierazteko
iturri bat aurreko aipuan
azaldua iza dela .
Biografietan ere erabiltzen da,
lehenengo oinarrizko datuak
ematen direnean, azaltzeko
heriotzaren lekua, jaiotzarena
ere izan dela.
4. E. Vijh, Latín para
principiantes (Aca
démico, Nueva
York, 1997), p. 23.
5. Ibíd., p. 100.
4. E. Vijh, Latín para
principiantes (Aca
démico, Nueva
York, 1997), p. 23.
5. Ibíd., p. 100.

40. ICTUS
infartoa
Burmuin infartoa adierazteko erabiltzen da

41. IDEM
Gauza bera
Arrean esandako zerbait osotasunean edo parte batean
errepikatzen dela adierazteko.

42. IN ALBIS
txurietan
Norbaitek esan
behar duena edo
nahi duena
esateko ezintasuna
adierazten du
latinismo honek.
Gauza bera
norbaitek ulertzen
ez duenean.

43. IN DUBIO PRO REO
Zalantzan, akusatuaren alde.
Zuzenbideko oinarria non,
injustizia ekiditeko nahian,
azaltzen da frogak nahikoak ez
direnean, akusatua askatu
behar dela. Pertsona guztiak
inozenteak dira,
erruduntasuna demostratu
arte.

44. IN EXTREMIS
Azken monetuan, muturretan

45. IN MEDIAS RES
Gertakizunen erdian
(kontaketa hasten da )

46. IN MENTE
penstamenduan, buruan
«Revisé in mente cada una de mis danzas
y todas me parecían muy pobres»

47. INCIPIT
hasten da
Eskuiskribu edo inprimatu zahar baten lehenengo hitzak.

48. IN SITU
lekutan bertan

49. IPSO FACTO
gertatua bukatuta, beraz bat-batean

50. IUNIOR
gazteagoa
Erroman 30 eta 46 urte tareko
gizonezkoei egiten zion erreferentzia
( iuvenes, iuniores) zaharretatik
( seniores) banatzeko
Gaur egun , kiroletan erabiltzen da
gazteen kategoriak desberdintzeko. Lan
munduan profesional gaztea,
eskarmentu murritzarekin adierazteko
rabiltzen da.
Familia barruan ( batez ere anglosaxoi
eremuan)sema ezendatzeko, honek eta
aita izen berekoak direnean(JR.)

51. LAPSUS CALAMI
idazteko akatsa (kalamuaren irristada)
Erromatarrek , tinta erabiltzean, kañaberatxoarekin(calamus) idazten zuten, beraz, akatsa
zen kañaberaz egindakoa, nahiz eta idazlearen buruaren errua izan

52. LAPSUS LINGUAE
mingainaren irristada
Hitz agiteko akatsak.

53. LAPSUS MEMORIAE
oroimenaren irristada
Ahaztura (berehala pasatzen ) edo okerra
gogoratze ekintzan

54. LOCUS AMOENUS
leku atsegingarria
Literatur topikoa non leku erosoa eta babestua, toki eder batean,
itsalpetua, basokoa eta iturriekin, paradisuaren konnotazioekin
adierazten den

55. MARE MAGNUM
itsaso handia
Era familiar batean, handitasuna, oparotasuna edo anabasa eta
jendearen nahasmena adierazten den latinismoa

56. MEA CULPA
errua enea
Erligo katolikotik hartutako expresioa, barkamena
eskatzeko erabiltzen dena.

57. MEMORANDUM
gogoan hartzekoa
Informea non gai konkretu bati buruzko bilera bateko
edo foro bateko esanguratsua azaltzen den

58. MIRABILE VISU
ikusteko miresgarria
Zerbait ezohikoa handitasunagatik edo edertasunatik
gertatu dela.

59. MODUS OPERANDI
egiteko era
Esamoldea polizi
edo forentse
ikerketetan
erabiltzen da,
egilearen pausuak
adierazteko.
Zentzu zabalean,
prozedura, edo
protokoloa

60. MODUS VIVENDI
Bizitzeko modua
Edo bizimodua.
Bizitzeko filosofia.
Zehazki , pertsona
batek biziko zer
bitartekoak dituenei
erreferentzia egiten
duen latinismoa

61. MOTU PROPRIO
berezko ekimenarengatik
Inork bere borondatez eta beste norbaitek
erabakian parte hartu gabe zerbait egitea.

62. MUTATIS MUTANDIS
aldatu beharrekoa aldatu eta gero
Bi gauza edo ideia edo egoeren arteko analogia egiten dugunean, bakarrik
atenzioa zehaztasun berdinetan jarri behar eta besteak ahaztu behar ditugula
adeirazteko. Diferenziaz diferentzi , gazteleraz: salvando las distancias

63. PASSIM
handik eta hemendik, leku guztietatik
Idazki batean, aipamenak egitean, titulu baten atzean jarrita, esan
nahi du , aipamen hori, leku ugarietan azalduko dela .

64. PATER FAMILIAS
familiako aita(burua)
Erromatar zuzenbideko formula familaburutza edo aitaren
agintearenpean ez dagoen hiritar bati erreferentzia egiteko.

65. PER CAPITA
buru bakoitzeko
Ekonomia arloko konzeptua, personako bataz bestekoa
estadistika zehatz batean adierazten duena, bereziki diru
sarrerak.

66. PERSONA NON GRATA
pertsona ez atsegina
Norbait ongi etorria ez dena. Gehienetan Erakunde batek pertsona honi
izendapen baztertzaile hori ematen dio.

67. PLACEBO
gustagarria izango naiz
Ustezko sendagaia ( askotan medikuek erabiltzen zuten gaixoaren antsietatea
apaltzeko). Oinarri aktiborik gabeko botika.

68. PLACET
laket
Baimena,oniritzia, edo onarpena

69. PLUS
gehiago
Konplementoa soldatan edo eskupekoa. Zerbait egiterakoan
intentsitatean punttu bat gehiago jartzen denean.

70. PLUS MINUSVE
gutxi gora behera

71. PLUS ULTRA
haratago
Plus Ultra Espainiaren nazio
goiburua da, latinez idatzia, eta
«harago» esan nahi du. Karlos
I.a Espainiakoa (Karlos
V.a Alemaniakoa ere bazena)
izan zen goiburu pertsonaltzat
erabili zuena, bere inperio
kosmopolita berriaren
dinamismoaren adierazle

72. NON PLUS ULTRA
ez haratago
Columnas Plus Ultra» de Ignacio Gavira -
Kondairaren arabera
Herkulesek hau idatzi zuen
Gibraltarreko itsastartean
adirezteko harago ezer ez
zegoela. Izena bezala
adierazten du perfekzioa,
zerbait hobeto ezin dena

73. PODIUM
oholtza
Arkitekturan,
pedestala non
tenpluak reraikitzen
zituzten.
Kirol lehiaketetan
oholtza non
txapeldunek saria
jasotzen duten.

74. POST DATA
eman eta gero (gutuna)
Sinatutako gutun baten ostean esaten dena.

75. POST MERIDIEM
eguerdiaren ostean

76. PRIMA FACIE
lehenengo begiradan

77. PRIMUS INTER PARES
lehenengoa berdinen artean
Gradu jerarkikoan desberdintasuna adierazten duen leloa, baina ez
duintasunean edo pertsona mailan : Errepublikako presidenta primus inter pares
besterik ez da.

78. QUID
muina, gakoa
Punturik inportanteena, afera baten garrantzitsuena,
asunto baten muina (el quid de la cuestión).

79. QUISQUE
bakoitza
Mundu guztia

80. QUORUM
de quienes
Esamolde judiziala
bilkura deliberatibo
batean berganatuen
kopurua erabaki
baliogarri bat hartzeko
nahikoa dela adierazten
duena
lokuzioa osoa da: quorum
praesentia sufficit,
formula legala “zeinen
egotea nahikoa dela”
esan nahi duen.

81. RARA AVIS
ezohiko egaztia
Inoiz ez ikusitakoa, ohikoarenetik gailentzen den pertsona.

82. (AD) REFERENDUM
galdetzeko
Plebiszitu,herriko galdeketa . Prozedura jurikoa zeinarekin legeak
edo administrazio ekintzak herri bozkaketarenpean jartzeko eta,
honen bidez,herriaren onespena lortzen den

83. REQUIESCAT IN PACE
bakean atseden har dezan
R.I.P. hizkiekin adierazten dena hilobietan eta eskeletan
(gazteleraz D.E.P.) Goian bego

84. RIGOR MORTIS
Heriotzaren zurruna
Gorpuek jasatzen duten fenomenoa (tengeratura galpena eta
giharren zuzrruntasuna) zeinarekin hil eta hurrengo egunean
heriotzaren ordua jakin daitekeen

85. SINE DIE
egunik gabe
Eguna jarri gabe; atzerapena egiten dela baina
data jarri gabe.

86. SINE QUA NON
zeinik gabe, ez
Ezinbesteko baldintza.(conditio sine qua non)
batzutan izen bezala erabiltzen da: sinequanon

87. STATUS QUO
egoera zeinean
Hizkuntz politikoaren
esamoldea, afera baten
egoera denbora zehatz
batean adierazteko
erabiltzen dena. Oro har,
afera hauetan bi parte
intersatuak badaude eta
haien artean, faktore
guztien bidaz oreka
batean mantantzen dira.

88. STATUS
egoera
Pertsona bat gizartean hartzen duen lekua.

89. SUB IUDICE
epailearen azpian
Bide judizialean afera
bat dagoenean eta
epailea ebazpena eman
gabe dagoela.
Sekretupean egon
behar da

90. SENSU STRICTO
zentzu zehatzean
Esamoldea zerbaiten lehenengo zentzua
azpimarrazteko erabiltzen dena.
TIERRA DE NADIE
'Morir' de pie o vivir de rodillas
ALBERTO NUÑEZ SEOANE | ACTUALIZADO 04.11.2013 -
08:49
No se trata, 'sensu estricto', de abandonar esta vida,
de fallecer. Se trata de 'morir', de terminar nuestro
existir como personas con la dignidad imprescindible
para poder considerarnos seres humanos. Esto, es los
que nos siguen empezando a quitar.

91. SUI GENERIS
bere generokoa
Pertsona edo gertera baten izaera berezia azaltzen
du
Un primerdía detrabajo suigeneris

92. SUPERAVIT
gainditu du
Soberan dagoena, gainetikoa . Beharrak beteta,
sobran dagoena

93. TEMPUS FUGIT
Denborak ihes egiten du
Literatur topikoa
denbora ez galtzera
gonbidatzen duena.
Leloa azaltzen da
askotan erlojuetan
eta epitafioetan..

94. ULTIMATUM
Azken jakinarazpena
Azken abisua, honen ostean, adierazleak neurri
kaltegarriak hartuko ditu abisuaren
jasotzailearentzat.

95. URBI ET ORBI
Hiriari eta munduari
Bedeinkazio edo aita saintuaren iragarpena.

96. VADEMECUM
ibili nirekin
Eskuliburua garrantzitsua eta laburtua. Madikuek badaramate
merkatuan dauden bitika guztien erreferentziekin.

97. VADE RETRO
atzera egin
Deabruak Jesusi
tentatzen ari zenean ,
Jesusek hitz hauek
esan zizkion.
Eskaintza tentagarriei
uko egiteko
erabiltzen dira.

98. VELIS NOLIS
nahi ala ez
Modu onean edo txarrean.

99. VENI, VIDI, VICI
etorri, ikusi, garaitu egin nuen
Zesarrek hitzak, Farnazesen, Pontoko erregearn aurkako
gerratea irabazita esan zituenak. Eroonka batean
garaipena azkarra eta erreza denean erabiltzen da.

100. VERBI GRATIA
adibidez
Hizkuntz idatzian erabiltzen da gehienbat(v.gr.)
Comunismo y socialismo
Por: Freddy J. Melo | Sábado, 23/11/2013 08:55 AM |
La idea de convivencia en fraternidad, solidaridad y mutuo enriquecimiento, compartiendo los bienes
producidos y adquiridos en común fue surgiendo como planteamiento radical en el curso de las luchas
sociales. Sectas precristianas, v. gr. los esenios, buscaron practicarla, y de estos proviene la consigna de
dar “a cada quien según sus necesidades”, dos milenios largos después asumida por Carlos Marx.
Jesucristo habló y actuó acorde con esa línea y sus adeptos de los primeros siglos, así como frailes y
grupos medievales, lo siguieron.

101. VERSUS
aurka
Kirol lehiaketetan erabiltzen da.

102. VOX POPULI
Herriaren ahotsa
Zurrumurru, esamesaren sinonimo kultua