บทบาทเภสัชกรในการชะลอความเสื่อมของไต

1. การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินผลการบริบาลทางเภสัชกรรมผู้ป่วยนอกสูงอายุในการชะลอความเสื่อมของไต รูปแบบงานวิจัยแบบภาคตัดขวาง ณ กันยายน
2560 ในคลินิกผู้ป่วยไตเรื้อรัง โรงพยาบาลบางปลาม้า สุพรรณบุรี จากข้อมูลผู้ป่วย 165 ราย ในจานวนนี้มีผู้ป่วย 35 รายมีโรคเบาหวานร่วมด้วย ผลการวิเคราะห์สถิติเชิงพรรณนา ได้แก่ ผู้ป่วยมีอายุ
เฉลี่ย 74 ปี เป็นหญิงร้อยละ 67 ภาวะไตวายเรื้อรังส่วนใหญ่อยู่ในระยะที่ 3 การศึกษาปัญหาเกี่ยวกับยาพบความไม่ร่วมมือในการใช้ยามากถึงร้อยละ 12 เฉพาะกลุ่มที่มีเบาหวานเป็นโรคร่วม พบว่า
ผู้ป่วย 14 ราย ยังไม่สามารถใช้ยาฉีดอินซูลินได้อย่างถูกต้อง เภสัชกรได้เสนอแนะการปรับ/เปลี่ยนยาต่อแพทย์ในผู้ป่วยเฉพาะราย 102 ราย และผลการศึกษาเปรียบเทียบค่าเฉลี่ยของอัตราการกรอง
ของไตก่อน-หลังการให้บริบาลผู้ป่วยสูงอายุดังกล่าว โดยใช้สถิติ paired t-test พบว่ามีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสาคัญทางสถิติ (p-value = 0.007) อย่างไรก็ตามการให้การบริบาลทางเภสัชกรรม
ยังต้องทาอย่างต่อเนื่อง และควรศึกษาปัจจัยผู้ป่วยด้านอื่นเพิ่มเติมที่มีผลต่อการช่วยชะลอความเสื่อมของไต ได้แก่ การควบคุมความดันโลหิต ระดับน้าตาล/ไขมันในเลือด การจัดการกับ
ภาวะแทรกซ้อนอย่างเหมาะสม เพื่อการพัฒนางานให้เกิดประสิทธิภาพ ความปลอดภัย และคุณภาพชีวิตในผู้ป่วยสูงอายุ
บทบาทของเภสัชกรในการชะลอความเสื่อมของไต
งานบริบาลทางเภสัชกรรม ผู้ป่วยนอกสูงอายุโรคไตเรื้อรัง
โรงพยาบาลบางปลาม้า สุพรรณบุรี
กมลวรรณ ตันติพิวัฒนสกุล1, สายฝน อินทร์ใจเอื้อ2
1คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยสยาม กรุงเทพมหานคร , 2กลุ่มงานเภสัชกรรม โรงพยาบาลบางปลาม้า สุพรรณบุรี
บทคัดย่อ
แผนพัฒนาระบบบริการสุขภาพ (Service Plan) สาขาโรคไตมี
เป้าหมายที่ชัดเจนในการชะลอความเสื่อมของภาวะไตวายเรื้อรังในผู้ป่วย และกาหนดตัวชี้วัดผล
การปฏิบัติงานไว้ในแต่ละปีงบประมาณอย่างชัดเจน เภสัชกรในฐานะหนึ่งในทีมสหสาขาวิชาชีพ
ดูแลผู้ป่วย จึงมีบทบาทในด้านการดูแลผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังในด้านยาโดยตรง ผลการบริบาลทาง
เภสัชกรรมผู้ป่วยนอก สามารถทาให้ผู้ป่วยได้รับการดูแลรักษาได้อย่างมีประสิทธิภาพ ปลอดภัย
และสร้างคุณภาพชีวิตให้ผู้ป่วย โดยเฉพาะอย่างยิ่งกลุ่มผู้ป่วยสูงอายุในสังคมผู้สูงอายุที่ประเทศ
ไทยกาลังจะเผชิญในระยะเวลาอีกไม่นานข้างหน้านี้
บทนา
ดาเนินการศึกษา ณ แผนกผู้ป่วยนอก โรงพยาบาลบางปลาม้า จังหวัดสุพรรณบุรี
ขั้นตอนในการดาเนินงาน
1. เลือกผู้ป่วยสูงอายุโรคไตเรื้อรังจากเวชระเบียนและฐานข้อมูลผู้ป่วย ณ จุดเวลาที่ศึกษา
2. ทาการเก็บข้อมูลของผู้ป่วยโดยสืบค้นจากเวชระเบียน ฐานข้อมูลของโรงพยาบาล รวมถึงเก็บ
ข้อมูลจากแบบบันทึกการบริบาลทางเภสัชกรรม ซึ่งข้อมูลที่ศึกษามี 4 ด้าน ดังต่อไปนี้
2.1 ข้อมูลทั่วไปและพื้นฐานทางคลินิกของผู้ป่วยสูงอายุ
2.2 ข้อมูลกิจกรรมที่ได้ให้การบริบาลเภสัชกรรมแก่ผู้ป่วยสูงอายุ
2.3 ข้อมูลด้านยาที่รักษาโรคไตเรื้อรัง สมุนไพร ยาชุด ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร
2.4 ข้อมูลด้านปัญหาจากการใช้ยา ความร่วมมือในการใช้ยา
3. การวิเคราะห์ข้อมูลใช้สถิติเชิงพรรณนาและอนุมานในการคานวณค่าทางสถิติ โดยใช้สถิติ
Paired t-test กาหนดค่า p-value < 0.05
วิธีดาเนินการวิจัย
การดูแลผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังโดยทีมสหสาขาวิชาชีพ ซึ่งมีเภสัชกรให้การบริบาลทางเภสัชกรรม
ก่อให้เกิดผลสัมฤทธิ์ที่ดีในการดูแลผู้ป่วยกลุ่มนี้ ช่วยชะลอความเสื่อมของไตโดยดูจากการลดลง
ของอัตราการกรองของที่มีแนวโน้มดีขึ้นซึ่งมีความสอดคล้องกับการศึกษาที่ผ่านมา (1,2,3) พบว่า
อัตราการได้รับการบาบัดทดแทนไตแบบไม่ได้วางแผนของผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังระยะสุดท้าย
(unplanned dialysis) ลดลง (2,3) อัตราการนอนโรงพยาบาลจากการติดเชื้อลดลง อัตราการ
ตายลดลง (3) สามารถลดปัญหาเกี่ยวกับยา และเฝ้าระวัง/ป้องกันปัญหาที่เกี่ยวกับยาซึ่งส่งผลต่อ
การทางานของไตได้ เป็นที่ยอมรับของแพทย์และทีมที่ดูแลผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง (1) การศึกษานี้จึง
แสดงให้เห็นว่า ผู้ป่วยสูงอายุโรคไตเรื้อรังซึ่งมีความเสี่ยงสูงที่อาจจะเกิดปัญหาเกี่ยวกับยา และมี
แนวโน้มการลดลงของอัตราการกรองของไต จนอาจนาไปสู่การบาบัดทดแทนไตแบบที่ไม่ได้
วางแผน จะเป็นกลุ่มผู้ป่วยที่ได้รับประโยชน์สูงสุดจากการบริบาลเภสัชกรรมได้ ตอบสนองต่อ
แผนพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาโรคไต และยังส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยอีกด้วย
อภิปรายและสรุปผลการศึกษา
ผลการศึกษา
ข้อมูลทั่วไปของผู้ป่วยนอกสูงอายุโรคไตเรื้อรัง
คณะผู้วิจัยขอกราบขอบพระคุณ รศ.ดร.ภญ.เฉลิมศรี
ภุมมางกูร คณบดีคณะเภสัชศาสตร์ ม.สยาม และนพ. อนวัชช์ รักษ์วรรณวงศ์ ภก. สุรศักดิ์
เหลืองศิริธัญญะ รพ.บางปลาม้า ในความกรุณาสนับสนุนและให้กาลังใจในการดาเนินงาน
ศึกษาวิจัย และท่านผู้ป่วยทุกท่านที่เข้าร่วมการศึกษาและกรุณาเป็นครูของเรา
กิตติกรรมประกาศ
1. จักรภพ สวัสดิ์พาณิชย์. การบริบาลทางเภสัชกรรมเบื้องต้นในผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง โรงพยาบาลกันทรวิชัย มหาสารคาม. วารสารวิจัย
และพัฒนาะบบสุขภาพ 2557; 7(3): 57-64.
2. เสาวลักษณ์ ชาวโพนทอง. ผลการดูแลผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง โดยทีมสหสาขาวิชาชีพในคลินิกโรคไตเรื้อรัง โรงพยาบาลพระนครศรีอยุธยา.
วารสารสมาคมเวชศาสตร์ป้องกันแห่งประเทศไทย 2558; 5(3): 197-206.
3. Chen YR, Yang Y, Wang SC, Chiu PF, Chan WY. Effectiveness of multidisciplinary care for chronic kidney in Taiwan: a
3-year prospective cohort study. Nephrol Dial Transplant 2013; 28: 671-682.
เอกสารอ้างอิง
กิจกรรมสาคัญของการบริบาลทางเภสัชกรรม ได้แก่
- การสืบค้น/แก้ไขปัญหาเกี่ยวกับยา สมุนไพร ยาชุดแก้ปวด ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารที่
อาจเป็นอันตรายต่อไต (drug related problems)
- นาเสนอการปรับ/เปลี่ยนการใช้ยาของผู้ป่วยเฉพาะกรณีต่อแพทย์
- การประเมินความร่วมมือในการใช้ยา (medication adherence)
- การทบทวนรายการยา (medication reconcile)
- การให้คาแนะนาด้านยาแก่ผู้ป่วยและผู้ดูแล (medication counseling)
- ติดตามบันทึกค่าตรวจทางห้องปฏิบัติการต่างๆ ค่าชี้วัดการทางานของไตที่สาคัญ
ข้อมูลทั่วไปของผู้ป่วย
อายุ อายุเฉลี่ย 74 ± 8.5
มีค่าอยู่ระหว่าง 60-93 ปี
เพศ หญิงร้อยละ 67 ชายร้อยละ 33
ภาวะไตเรื้อรัง
eGFR (ml/mik/
1.73 m2 ) โดย
สูตร CKD-EPI
ระยะที่ 1 (eGFR ≥ 90) ร้อยละ 2
ระยะที่ 2 (eGFR 60-89) ร้อยละ 27
ระยะที่ 3 (eGFR 30-59) ร้อยละ 51
ระยะที่ 4 (eGFR 15-29) ร้อยละ 8
ระยะที่ 5 (eGFR < 15) ร้อยละ 12
DRPs
ที่สาคัญ
•ผู้ป่วยถึงร้อยละ 12 พบความไม่ร่วมมือในการ
ใช้ยาที่ดี
•ผู้ป่วยร้อยละ 40 ในกลุ่มที่มีเบาหวานเป็นโรค
ร่วม ยังไม่สามารถใช้ยาฉีดอินซูลินได้ถูกต้อง
เฝ้าระวัง
ยาที่เป็น
อันตราย
ต่อไต
•ผู้ป่วยร้อยละ 27 มีการใช้สมุนไพรที่อาจมีอันตรายต่อไต
•ผู้ป่วยร้อยละ 21 ยังใช้ยาชุดเพื่อบรรเทาอาการปวด
บริบาล
เพื่อชะลอ
ความ
เสื่อมไต
• ค่าเฉลี่ยของอัตราการกรองของไตก่อน-หลังการบริบาลพบว่ามีความ
แตกต่างกันอย่างมีนัยสาคัญทางสถิติ (p-value = 0.007)
• เสนอการปรับ/เปลี่ยนยาต่อแพทย์ในผู้ป่วยเฉพาะรายทั้งสิ้น 102 ราย
• เฝ้าระวังค่าตรวจทางห้องปฏิบัติการที่ชี้วัดการทางานของไตในผู้ป่วย
ทุกราย
ผลการบริบาลเภสัชกรรมผู้ป่วยนอกสูงอายุโรคไตเรื้อรัง