PVC- Pneumococcal conjugated vaccine

1. Presented By :
Ms. Jyotashri S. Atre

2. परिचय.
लहान मुलाांमध्ये बॅक्टेरियल न्यूमोननयाचा धोका अनधक असतो. त्यामुळे
नचमुकल्ाांना जीव देखील गमवावा लागू शकतो. या प्रकािे होणािे बालमृत्यू
िोखण्यासाठी आता न्यूमोकोकल कॉन्जुगेट लसीचा साववनिक ननयनमत लसीकिण
मोनहमेत समावेश किण्यात आला आहे. त्यामुळे या आजािामुळे होणािे मृत्यू
िोखण्यास मदत नमळणाि आहे.
देशात एक हजाि मुलाांमागे ३४ मुले न्यूमोननया मुळे मृत्यू पावतात. िाज्यात
त्याचे प्रमाण एक हजाि मुलाांमागे १९ आहे. न्यूमोकोकल हा एक सांसगवजन्य आजाि
असून, प्रामुख्याने वृध्द व्यक्ती व बालकाांना तो होतो. नहप न्यूमोननया आनण
न्यूमोकोकल न्यूमोननयामुळे साधािणतः अर्वक आनण बालमृत्यू होतात. हे
िोखण्यासाठी न्यूमोकोकल कॉन्जुगेट लसीकिणाला सुरुवात क
े ली जाणाि आहे.

3. ❖ न्यूमोकोकल आजार काय आहे?
न्यूमोकोकल आजाि म्हणजे स्ट्प्प्रे टोकोकस न्यूमोननया
(Streptococcus pneumoniae) ह्या बॅक्रटेन या (ज्याला न्यूमोकोकस असे पण
म्हणतात) मुळे होणािे आजाि. न्यूमोकोकस बॅक्रटेन या शिीिातील नवनवध
र्ागाांत पसरून वेगवेगळे आजाि उत्पन्न करू शकतो. स्ट्प्प्रे टोकोकस
न्यूमोननया हा बॅक्रटेन या ( नजवाणू ) 5 वर्ावच्या आतील मुलाांमधील न्यूमोननया
चे प्रमुख कािण आहे.

4. •न्यूमोकोकस बॅक्रटेन या चा सांसगव झाल्ाने
- मेननांजायनटस,
- सेप्टीसीनमया,
- न्यूमोननया सािखे गांर्ीि आजाि होऊ
शकतात
- सायनुसायनटस सािखे सौम्य आजाि ही
होऊ शकतात

5. न्यूमोकोकस बॅक्टेररया मुळटे होणाऱ्ाा आजािााााची लक्षणटे काय आहटेत?
ओटायटीस आणण सायनुसायरटस
•ताप
मटेनन जायरटस
•ताप
•कान दखणे व वािाणे
•डोक
े दखी
•सायनस च्ाा भागात दखणे /
•उजेडाचा ररास िााोणे
नाकातयून सतत पाणी येणे
•मान आखडणे
•त्फट येणे
न्यूमोननया
•ताप
•कापरे भरणे/ त्िाव/ थडी वाजयून येणे
•कधी कधी भान िारवणे
बॅक्टेररमीया, सटेप्ाीस
•ताप
•खोकला
•कापरे भरणे/ त्िाव/ थडी वाजनयू येणे
•धाप लागणे/ श्वसनाची गती वाढणे
•भ्रवमष्टपणा/ भान िारपणे /
आजयूबाज च्यू ाा पररस्थथतीची जाणीव
•छाती खोल जाणे
•न रािाणे
ससग्व पसरल्ााने अवयव ननकामी
िााोणे/ सपयूण्व शरीरात ससग्व पसरणे

6. काय आहे न्यूमोकोकल न्यूमोिनया ?
न्यूमोकोकल न्यूमोननया हा श्वसन
मागावला होणािा एक सांसगव आहे, ज्यामुळे फ
ु
फ्फ
ु साांवि सूज येऊन त्यात पाणी र्रू शकते. त्या
मुळे श्वास घ्यायला िास होतो आनण शिीिातील
ऑक्सीजन कमी होऊ शकता े . ह्याची लक्षणे
आहेत खोकला, धाप लागणे, श्वास घ्यायला िास
होणे इत्यादी. जि आजाि गांर्ीि असेल ति मुलाांना
खाण्या व नपण्यात अडचण येऊ शकते, नफट येऊ
शकते, बेशुद्ध हा े ऊ शकतात व मृत्यू देखील होऊ
शकतो.

7. • न्यूमोकोकल आजाि कसा पसितो?
न्यूमोकोकल आजाि हा सांसगवजन्य असून तो एका व्यक्ती पासून दसऱ् ु
य व्यक्तीला खोकला नक
ां वा नशांकताना सांपकावत आल्ामुळे पसितो.

8. न्यूमोकोकल आजाि ही एक मोठी सामानजक आिा े ग्य
समस्या आहे. न्यूमोननयाचे ते एक प्रमुख कािण आहे. र्ाितात 2010 साली
जवळपास 105,000 बाल मृत्यू हे न्यूमोननयाने झाले असल्ाचा अांदाज आह
5 वर्ाा खालील बालकामधे न्यूमोकोकल न्यूमोिनया व त्यामुळे होणारे मृत्यू याचा
अदाज, भारत (2010)
न्यूमोकोकल आजार िकती प्रमाणात आढळू न येतो?
गांर्ीि न्यूमोननया आजािाचे
प्रमाण (36 लाख)
न्यूमोननयाच्या सवव कािणाांमुळे झालेले
मृत्यू (3.5 लाख)
न्यूमोकोकल न्यूमोननया
न्यूमोननयाची इति कािण
न्यूमोकोकल न्यूमोननया मुळे झालेले मृत्यू
न्यूमोननयाच्या इति कािणाांमुळे झालेले मृत्य
30%
(1.05 लाख
70%
16%
(5.6 लाख
84%

9. न्यूमोकोकल आजाराचा सवाािधक धोका कोणाला आहे?
अनधकति स्वस्थ व्यक्ती आपल्ा नैसनगवक िोग प्रनतकाि शक्ती मुळे
न्यूमोकोकल सांसगाव सोबत लढा देऊ शकतात. लहान मुलां आनण वयस्कि नक
ां वा वयोवृद्ध
व्यक्तीांना न्यूमोकोकल सांसगावचा धोका अनधक असतो.
लहान मुलाांमध्ये न्यूमोकोकल आजािाचा धोका खालील गटात सवावनधक
असतो :
• 5 वर्ावच्या आतील मुले, आनण नवशेर् करून 2 वर्ावच्या आतील मुलाांना हा आजाि
होण्याचा आनण त्यामुळे मृत्यूचा धोका सवावत जास्त असतो.
• गरिब आनण उपेनक्षत लोक ज्याांना आिोग्य सेवा सहजासहजी उपलब्ध नाही

10. • िोग प्रनतकािशक्ती कमी असलेली मुले (ज्याांना HIV सांसगव लक्षणाांसनहत, नसकल सेल
आजाि, मूिनपांड/नकडनी चे आजाि [उदा. नेफ्रा ॅ टीक नसन्ड्
र ोम] आहे), नक
ां वा ज्याांना पुवी
इन्लुएन्झा अथवा श्वसन मागावला इति नवर्ाणूचा सांसगव झाला आहे.
• अर्वक
े आनण बालक
े ज्याांच्या मध्ये अनतरिक्त धोका वाढवणािी कािणे आहे:
क
ु पोर्ण, स्तनपानाचा अर्ाव, घिातील धूिाचा सांपक
व आनण घिामध्ये लोकाांची दाटी.

11. न्यूमोकोकल आजाराचा सवाात अिधक धोका कोणाला आहे
5 वर्ावच्या आतील मुले, आनण नवशेर् करून 2
वर्ावच्या आतील मुल
वयस्कि आनण िोग प्रनतकािशक्ती कमी
असलेले लोक
धोक्याची कारण
लहान मुले/ अभाक
• स्तनपानाचा अर्ाव
• क
ु पोर्ण
• माणसाांची दाटी
• घिातील धूिाचा सांपक
व /
घिातील धुिामुळे होणािे प्रदू र्ण
सवा वयोगट
•HIV सांसगव
• नकडनी/ मुिनपांडाचा आजाि (उदा.
नेफ्रा ॅ टीक नसांड
र ोम)
• नसकल सेल आजाि
• इांलुएन्झा चा पूवेनतहास आनण इति
श्वसन मागावला होणािा नवर्ाणु सांसगव

12. न्यूमोकोकल कााॅ न्जुगेट लस (PCV) म्हणजे काय?
PCV लस सहा आठवड्यापेक्षा कमी वयाच्या अर्वकाांची
न्यूमोकोकल आजािाांपासून िक्षा किते, ज्यावेळी त्याांना सवावनधक धोका
असतो. ही लस गांर्ीि न्यूमोकोकल आजाि, जसे न्यूमोननया,
मेननांजायनटस आनण बा ॅ क्टरिमीया पासून लहान मुलाांचे सांिक्षण किते.
न्यूमोकोकल बॅक्रटेन या व्यनतरिक्त इति कािणाां मुळे होणाऱ्या
न्यूमोननया सदृश्य आजािाांपासून सांिक्षण किण्यास ही लस प्रर्ावी
ठिणाि नाही.

13. PCV लस कोणत्या प्रकारची आहे आिण ितचा साठा कसा
करतात?
PCV लस द्रव्य रूपात असते आनण प्रत्येक वायल मधे 4 नक
ां वा अनधक डोस असतात.
ही लस गोठवू नये. ही लस +2°C ते +8°C तापमानावि ILR (Ice lined refrigerator) च्या
बास्क
े ट मधे ठे वण्यात यावी. ILR मधे PCV ला पेंटावॅलांट व्क्हॅ सीन (Pentavalent vaccine)
च्या शेजािी ठे वावे.

14. साववनिक लसीकिणातील अन्य लसीांप्रमाणेच PCV लसीला कोल्ड बा ॅ क्स (शीत पेटी)
मधे आईस पॅक घालून घेऊन जावे.
लसीकिण सिाच्या नठकाणापयंत नेण्यासाठी PCV लस अन्य लसीांसोबत
व्क्हॅसीन क
ॅ रियि मधे 4 क
ां नडशन्ड् आईस पॅक मधे ठे वून घेऊन जावी. PCV ला open
vial policy लागू आहे. त्यामुळे आपण लस वाया जाण्यापासून वाचवू शकतो.

15. PCV लस कोणाला देण्यात यावी?
• लसीकिणासाठी येणाऱ्या 6 आठवड्याच्या बाळाांना नक
ां वा OPV - 1, पेंटा - 1 व इति
ननधावरित लसीांबिोबि PCV -1 देण्यात यावे.
• ज्या बाळाांना PCV चा पनहला डोस नमळाला आहे, त्याांना 14 आठवड्याला PCV - 2
देण्यात यावा.
• ज्या बाळाांना PCV - 2 नमळाली आहे, त्याांना 9 व्या मनहन्याला PCV चा बूस्ट्पि डोस
देण्यात यावा. सवव बाळाांना PCV देता येते. मुदतपुवव जन्म झालेली बाळां ( कमी नदवसाांची
बाळां ), िोग प्रनतकािशक्ती कमी असलेली आनण/ नक
ां वा क
ु पोनर्त बाळाांना सुद्धा PCV
लस देता येते.

16. • ज्या बाळाांना लसीतील घटकाांची ऍलजी असेल, नक
ां वा ज्याांना पुवी PCV ची रिअॅक्शन
आली असेल त्याांना PCV लस देवू नये.
• 1 वर्ावविील बाळाांना, ज्याांना PCV देण्यास उशीि झाला आहे, त्याांना पुढील डोस तेव्हाच
देता येईल जेव्हा त्याांना कमीत कमी एक डोस पनहल्ा वाढनदवसाच्या आधी नमळाला
असेल.

17. सावाििक लसीकरण मोिहमेनुसार PCV लस क
े व्हा िदली जाते?
PCV लस तीन डोसमध्येनदली जाते - 2 प्रायमिी डोस वयाच्या 6 आठवड्यात, 14
आठवड्यात आनण 1 बूस्ट्पि डोज वयाच्या 9 मनहन्यात.
वय PCV चा िपहला डोस िादल्यानतर चे लसीकरणाचे
वेळाप�ााक
6 आठवडे OPV-1, Pentavalent-1, Rota-1, fIPV-1, PCV-1
14 आठवडे OPV-3, Pentavalent-3, Rota-3, fIPV-2, PCV-2
9 नमन ने MR-1, JE-1*, PCV booster dose

18. *JE प्रादुर्ावव असलेल्ा न जल् ा ां मध
िमहने िमहने िमहने
(6 आठवडे) (14 आठवडे) (9 नमहने)

19. PCV लसीकिणाचे वेळापिक
1 2 1 2 1 4
3 5 3 5
2
4 3
उजव्या बाजूला डाव्या बाजूला
4
उजव्या बाजूला डाव्या बाजूला उजव्या बाजूला डाव्या बाजूला
OPV
1
Rota IPV
4 5
OPV
1
Rota fIPV
PCV Penta
2
3
2 3 4 5
Vita A
1
MR PCV-B
JE
2 3
4
9
िमहने
14 आठवडे
6 आठवडे
OPV: ओिल पोन लओ व्हॅक्सीन; Rota: िोटा व्हायिस व्हॅक्सीन; fIPV: फ्र
ॅ क्शनल डोस IPV;
PCV: न्यूमोकोकल का ॅ न्जुगेट व्हॅक्सीन; Penta: प�टावॅलांट व्हॅक्सीन; Vit A: न व्हटॅन मन ए;
JE: जॅनपनज एननसफलायटीस व्हॅक्सीन; MR: न मझल्स रूबेला - JE प्रादर्ावव असलेल्ा
न जल्� ा ां मध
pcv

20. PCV डोस देण्यास जर काही कारणास्तव उशीर झाला तर काय
करावे?
➢ PCV चे दोन प्रायमिी डोस व एक बूस्ट्पि डोस बाळाच्या पनहल्ा वाढनदवसाच्या आत
देण्यात यावा.
➢ जि लस देण्यास उशीि झाला असेल, ति PCV चा पनहला डोस OPV - 1, पेंटा - 1 सोबत
वयाच्या पनहल्ा वर्ावच्या आत आनण दसिा डोस व ब ु ू स्ट्पि डोस त्यानांति ननयमानुसाि
देण्यात यावा.
एक वर्ावपेक्षा जास्त उशीि झाला असेल ति,
• PCV चे उिलेले डोस बाळाला तेव्हाच देता येतील जेव्हा PCV चा ननदान एक तिी डोस
बाळाच्या पनहल्ा वाढनदवसाच्या आधी नदलेला असेल.
• ज्या बाळाांना कमीत कमी एक डोस नमळाला आहे, त्याांना लवकिात लवकि पुढचे
डोस देण्यात यावे.

21. PCV लशीचा डोस काय असतो, व तो शरीराच्या क
ु ठल्या
भागावर व कसा देण्यात येतो?
• PCV डोस - 0.5 ml
• PCV लस स्नायूमध्ये (intramuscular) देण्यात येते.
• उजव्या माांडीवि मध्यर्ागी, समोि व बाजूच्या र्ागाच्या मध्ये (anterolateral
aspect of right mid-thigh). बाळाला जि दोन नक
ां वा अनधक लशी एकाच
वेळी व एकाच माांडीवि द्यायच्या असतील, ति त्या दोन इांजेक्शन मधील अां ति
कमीत कमी 2.5 सें मी (1 इांच) असायला हवे.

22. माांडीच्या स्नायूमध्ये इांजेक्शन देण्यासाठी बाळाला कसे
धिावे याबाबत सूचना
•पालकाांनी बाळाला माांडीवि धिावे .
• बाळाचे हात त्याांनी स्वतःच्या हाता खाली घेऊन,
हलका दाब देऊन बाळाला सुिनक्षत वाटेल असे
धिावे.
• मोकळ्या हाताने बाळाचा दसिा ु हात हलक
े च
पण व्यवस्स्थत पकडावा.
• बाळाचे पाय त्याांनी स्वतःच्या माांडी मधे
सुिनक्षत रित्या पकड
ू न ठे वावे

23. कोणत्या पररस्थथतीत PCV लस देऊ नये?
PCV लस खालील परिस्स्थती मधे देऊ नये:
➢ ज्याांना PCV चा अगोदिचा डोस घेतल्ावि गांर्ीि स्वरूपाची ऍलजी/ प्रनतनक्रया
झाली आहे.
➢ ज्याांना नडप्थेिीया टॉक्सॉइड (diphtheria toxoid) असलेल्ा दसऱ् ु या क
ु
ठल्ा लसीमुळे गांर्ीि स्वरूपाची ऍलजी/ प्रनतनक्रया झाली आहे.
➢ ज्या बाळाांना गांर्ीि आजाि असेल, त्याांना डा ॅ क्टिाांच्या सल्ल्याने PCV लस
द्यावी.

24. लसीकरणा दरम्यान, कोणती लस आईस पॅक वर
ठे वायला हवे आिण कोणती ठे वू नये?
➢ लसीकिण ननयमावली नुसाि, आिोग्य कमवचाऱ्याांनी लसीकिण सिाच्या
नठकाणी एक आईस पॅक बाहेि काढू न त्याचा उपयोग उष्णतेने प्रर्ानवत
होणाऱ्या लस ठे वण्यासाठी किावा. आईस पॅक वि असलेल्ा खोलगट र्ागात:
BCG आनण नमझल्स रूबेला लस.
➢ आईस पॅक च्या वि: OPV, JE आनण RVV
➢ आईस पॅक वि ठे वू नये: पेंटा, DPT, IPV, Td आनण PCV

25. लक्षात ठे वा: IPV, हेपटायटीस बी (Hep B), TT, DPT,
पेंटावॅलांट आनण PCV व्क्हॅसीन कधीही आईस पॅक वि ठे
वू नये.

26. पालक िकवा मुलाचा साभाळ करणाऱ्या व्यक्ीना काय
सदेश द्यावे?
लसीकिण सिा नांति मुलाांच्या पालकाांना चाि प्रमुख सांदेश
नदले जातात:
- आज कोणकोणती लस �दली आ�ण ती कोणकोण� ा आजािाांपासून
सांिRण देते.
- लस �द� ानांति काय िास होऊ शकतो आ�ण तसे झा� ास काय
किावे.
- पुढ� ा डोस क�िता क
े � ा व क
ु ठे यायचे आहे.
- लसीकिण काडि् सांर्ाळ ू न ठे वणे आ�ण पुढ� ा वेळी सोबत आणावे.

27. अनेक सांशोधनातून हे नदसून आले आहे की एकाच वेळी अनेक लस देणे पूणवपणे
सुिनक्षत आहे व त्यामुळे काही प्रनतक
ू ल घटना घडण्याची शक्यता वाढत नाही
काचेचे व्हायल पी सी व्ही
10
व्हॅक्सीन व्हायल
मााॅ िानटर
माडीचा मध्यभाग, समोर
व बाजूच्या भागाच्या मध्ये
प्रत्येक
डोस0.5
िाम.ली.
प्रत्येक
व्हायल मधे 5
डोस
गोठवू नये
ओपन
व्हायल
पॉिालसी
लागू
गोठण
सवेदनशी
ल
*PCV 13 being used under UIP is supplied as 4 dose vial presentation

28. इजेक्शन प्रकार

29. इटर ामथक्युलर इजेक्शन :
इांटरामस्क्युलि इांजेक्शन, बहुतेक वेळा सांनक्षप्त IM, म्हणजे स्नायूमध्ये
पदाथावचे इांजेक्शन. और्धाांमधे, और्धाांच्या पॅिेन्टिल प्रशासनासाठी अनेक पद्धतीांपैकी
एक आहे. इांटरामस्क्युलि इांजेक्शनला प्राधान्य नदले जाऊ शकते कािण स्नायूांमध्ये
त्वचेखालील ऊतकाांपेक्षा मोठ्या आनण जास्त िक्तवानहन्या असतात ज्यामुळे
त्वचेखालील नक
ां वा इांटराडमवल इांजेक्शनपेक्षा वेगवान शोर्ण होते. इांटरामस्क्युलि
इांजेक्शनद्वािे नदले जाणािे और्ध पनहल्ा-पासच्या चयापचय प्रर्ावाच्या अधीन नसते
ज्याचा परिणाम होतो.

30. इांटराएडमवल इांजेक्शन
इांटराएडमवल इांजेक्शन, बहुतेक वेळा सांनक्षप्त आयडी, हे त्वचािोगात पदाथावचे उथळ
नक
ां वा विविचे इांजेक्शन असते, जे एनपडनमवस आनण हायपोडनमवस दिम्यान असते.
त्वचेखालील ऊतक नक
ां वा स्नायूांच्या इांजेक्शनच्या तुलनेत हा मागव तुलनेने दुनमवळ आहे.
अनधक जनटल वापिामुळे , आयडी इांजेक्शन हा इांजेक्शनसाठी प्रशासनाचा पसांतीचा
मागव नाही आनण म्हणूनच क्षयिोग चाचण्या आनण allerलजी चाचण्याांसािख्या नवनशष्ट
थेिपीसाठीच वापिला जातो. नवनशष्ट फायदे म्हणजे लसीकिण, इम्युनोलॉजी आनण
कादांबिी कक
व िोगाच्या उपचािाांसाठी आनण वेगवान और्ध उपर्ोगासाठी उच्च प्रनतिक्षा
प्रनतसाद, कािण काही लहान आनण चाांगले नवद्रव्य प्रनथने नक
ां वा िेणूांसाठी, प्रशासनाचा
आयडी मागव त्वचेखालील इांजेक्शनच्या तुलनेत वेगवान उपर्ोगाशी सांबांनधत आहे, लागू
कादांबिीत बांद लूप इांसुनलन ओतणे प्रणाली. याव्यनतरिक्त, पदाथावविील शिीिाची
प्रनतनक्रया पृष्ठर्ागाच्या जवळ असल्ाने ती अनधक सहजतेने नदसून येते.

31. त्वचेखालील इांजेक्शन :
त्वचेखालील इांजेक्शन सबक
ु टीसमध्ये बोलस म्हणून नदले जाते, त्वचेचा थि थेट त्वचेच्या
त्वचेखालील आनण बाह्यत्वच्या खाली असतो, ज्याला एकनितपणे कनटस म्हणतात.
इांसुनलन, मॉनफ
व न, डायनसनटल्मॉनफ
व न आनण गोसेिेनलन यासािख्या और्धाांचा उपयोग
किण्यासाठी त्वचेखालील इांजेक्शन अत्यांत प्रर्ावी आहेत. त्वचेखालील प्रशासन एससी,
एसक्यू, सब-क्यू, सब-क्यू, सबक्यू, नक
ां वा सबकट म्हणून सांनक्षप्त क
े ले जाऊ शकते.
गैिसमज आनण सांर्ाव्य िुटीांचा धोका कमी किण्यासाठी सबकट हे प्राधान्यक
ृ त सांक्षेप
आहे.

32. इांटराव्हेनस थेिपी :
इांटराव्हेनस थेिपी (IV थेिपी म्हणून सांनक्षप्त) एक वैद्यकीय तांि आहे जे द्रवपदाथव, और्धे
आनण पोर्ण थेट एखाद्याच्या नसामध्ये पोहोचवते. प्रशासनाचा नसलेला मागव सामान्यत:
िीहायड
रेशनसाठी नक
ां वा तोांडाने अन्न नक
ां वा पाण्याचा वापि करू शकत नाही अशा लोकाांना
पोर्ण देण्यासाठी वापिला जातो. हे इलेक्टरोलाइट असांतुलन दुरुस्त किण्यासाठी और्धे
नक
ां वा िक्ताची उत्पादने नक
ां वा इलेक्टरोलाइट्ससािख्या इति वैद्यकीय उपचािाांसाठी देखील
वापिली जाऊ शकते. इांटराव्हेनस थेिपी देण्याच्या प्रयत्ाांची नोांद 1400 च्या दशकाच्या
सुरुवातीस नोांदली गेली आहे, पिांतु सुिनक्षत, प्रर्ावी वापिासाठी तांि नवकनसत क
े ल्ावि
1900 पयंत ही प्रथा व्यापक झाली नाही.

33. Aseptic technique