3. 1946an jada, hitzartu zuen Osasunaren Mundu Erakundeak bere Konstituzioan osasuna gizakiaren funtseko eskubide bat dela. Ideia hori bera berretsi egin zuten bi urte geroago Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 25. artikuluan. "Pertsona orok du bizimodu egokia izateko eskubidea, bai berari eta bai bere familiari osasuna eta ongizatea bermatuko diena, eta batez ere janaria, jantziak, bizitokia, mediku sorospena eta gizarte-zerbitzuak".
Eusko Jaurlaritzak gobernu-programan aurreratu zuen gure ongizatearen gizartea osatzen duten eta eraikitzea hainbeste kostatu zaigun gizarte politikak bermatzen ahaleginduko dela, gobernuaren politika eta jarduera guztiak iltzatzen diren ardatza pertsonak direla jakinik. Hala, arreta berezia ari gara jartzen talde ahulenei, inor atzean ez uzteko. Gure lehentasuna da prestigiozko eta kalitatezko osasun- sistema bermatzea, prebentzioa gailendu eta osasunaren kultura sustatuko dituena, unibertsaltasun, elkartasun, ekitate, eraginkortasun, kalitate eta herritarren partaidetza printzipioak oinarri hartuta.
Ildo horretatik, eta osasuna giza eskubide gisa ulertzen dugula aintzat hartuta, aurkezten dizuegu 2013-2020ko Osasun Plana, goiburu hau duela: “Osasuna, pertsonen eskubidea, guztion ardura. Políticas de salud para Euskadi”.
Bizi-itxaropena munduko handienetakoa da Euskadin, bai gizonentzat, bai emakumeentzat, eta, garrantzitsuagoa dena, ezintasunik gabeko bizi-itxaropenak gora egin du bi sexuetan. Azpimarratu behar da guztiok egin dugula ahalegina Euskadin ditugun osasun-emaitzetara iristeko. Hala eta guztiz ere, gure gizartean badaude desberdintasun sozioekonomiko eta kulturalak, eta horiek talde ahulenetan izaten dute ondorioa. Etorkizunari begiratzeak esan nahi du, beraz, osasunaren baldintzatzaileei heltzea, hain zuzen ere, pertsonen osasuna baldintzatzen duten elementu bakoitzaren gainean eragiteko, zeinak, gainera, politika guztietan hartu behar diren kontuan.
Errealitate horrekin batera, gogoratu behar da gure gizarteak geroz eta informazio gehiago duela, pertsonek geroz eta konpromiso handiagoa dutela osasunarekiko, areagotu egiten direla pertsonek osasun-sistemarekiko eta baliabide publikoen kudeaketarekiko dituzten itxaropenak eta eskakizunak. Eta dagoeneko ezin da bestela izan, gure gizarteko ongizatearen funtsezko zutabeetako bati buruz ari garelako.
Hala, Ottawako Gutuna (1986) kontuan hartuz, uste dugu osasuna hobetzeak erakunde guztien helburu partekatua izan behar duela, eta hala dela; izan ere, modu horretan, erakundeen ekintza politikoaren bidez, eremua edozein dela ere, eragingo dugu osasunaren gainean, eta, azken finean, herritarren ongizatea areagotzen lagunduko dugu. Horixe da "Osasuna politika guztietan" kontzeptua. Sektorearteko ikuspuntu barneratzaile horri gehitzen badiogu herritar bakoitzaren ezinbesteko erantzukidetasuna herritarren bizi-ohiturak ere oso garrantzitsuak baitira, osasunean, ekitatean eta jasangarritasunean izango den azken emaitza parteen batura baino askoz ere gehiago izan daiteke.
Abian jarri dugun Osasun Planak, beraz, Euskadiko administrazioek euskal gizartearekin hartutako konpromisoak biltzen ditu, eta, ondorioz, ezinbesteko tresna da euskal herritarren osasuna hobetzeko, haien bizi-kalitatea areagotzen jarraitzeko, desberdintasunak gutxitzeko eta antolaketa-hobekuntzei bidea emateko. Horretaz gain, hurrengo ekitaldiei begira, zer ildo jarraitu eta gure osasun- sistemaren jarduera-lehentasunak zein diren markatzen du osotasunean, pazienteei kalitatezko zerbitzua eskaintzen jarraitzeko eta haien segurtasun klinikoa aintzat hartzeko; horretaz gain, behar bereziak dituzten hiru kolektibotan jartzen du arreta: gaixotasunak dituzten pertsonengan, pertsona helduengan eta gazte eta adingabekoengan, erantzunik egokienak emateko dauden egoera, behar eta lehentasun desberdinei.
Plan hau indarrean edukitzeko ezarri diren 8 urteek tek- nologian eta prozeduretan izan daitezkeen aurrerapenak aintzat hartzen utziko digu, bai eta aurreikusitako ekintzak abian jartzen eta ekintza horiek balioesten ere, atzematen diren emaitzen eta aldaketen arabera, erantzunik egokienak emateko.
Hori guztia inbertsiorik onena da guretzat. Uste dugulako, Ralph W. Emersonek bezala, osasuna dela aberastasunik garrantzitsuena.
Iñigo Urkullu Renteria
Lehendakaria
EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020 ɤ 5
4.
5. Euskadik baditu funtsezko bi elementu euskal botere publikoek osasuna babesteko eta zaintzeko eskubidea garatzeko eta aplikatzeko pertsonekin hartutako konpromisoa hezurmamitzeko. Araugintzan funtsezko tresna Euskadiko Antolamendu Sanitarioaren Legea bada, Osasun Plana da sistema planifikatzeko eta programatzeko tresna nagusia.
Horrenbestez, kontratu baten moduan, taxutzen eta zehazten du administrazioak zer erantzukizun duen. Horretarako, datozen urteetan Eusko Jaurlaritzak gure herriko zenbait erakunde eta sektorerekin batera gauzatuko dituen osasun-politikak testuinguruan kokatzen, bideratzen eta programatzen ditu. Hala bada, atzemandako beharrak kontuan hartuta definitutako oinarrizko helburu eta lehentasun jakinei erantzuten dieten programak, neurriak eta esku-hartzeak zerrendatzen ditu. Eta, jakina, osasun helburuak eta sistemaren kudeaketa eta kalitatea ebaluatzeko adierazleak ere definitzen ditu.
Hori guztia, Eusko Jaurlaritzaren aurreko osasun-planekin bat etorriz eta haiekiko koherentzia gordez, eta, era berean, nazioarteko tresna nagusiekin bat etorriz, esaterako Osasunaren Mundu Erakundearen Rio de Janeiroko Adierazpenarekin (2011), Europako Erkidegoen Batzordearen "Osasuna 2020" esparru estrategikoarekin (2007), eta Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 2014-2020 aldirako Hazkuntzarako Osasun Programarekin.
Aurkeztera goazen agiri hau partaidetza-prozesu baten emaitza da, asistentziaren eta kudeaketaren arloko profesionalen, adituen, hirugarren eta produkzio-sektoreetako ordezkarien, pazienteen beraien eta erakundeen lanaren eta ekarpenen emaitza.
Azpimarratzekoa da, gainera, osasunean emaitza onak izaten ari den egoera batean hasi duela bere ibilbidea planak, eta horrek erakusten digu azken hogeita hamar urte hauetan bidea egin dela eta ondo egin dela. Plana bera, aurreikuspen guztien arabera, EAEko populazioak hazkunde dezeleratua izango duen garaian garatuko da, eta aurrera jarraituko du, gainera, zahartze-prozesuak. Baztertu ezin den beste alderdi bat da egoera ekonomiko eta sozial zaila bizi dugula; horrek, gure osasun-sistema zaintzera garamatza, publikoa eta unibertsala izaten jarrai dezan, eta dauden desberdintasunak edo izan daitezkeenak gainditu ditzagun arreta berezia jartzera.
Testuinguru horretan, 2013-2020 Osasun Planak jarraitu beharreko ildoak eta berehalako etorkizunean kontuan hartu beharreko lehentasunak definitu ditu. Gure gizarteko talde jakin batzuetan jarri du indargunea, hala nola adinekoetan, haur eta gazteetan, eta, jakina, gaixoetan. Koherentzia eta progresibotasunerako ahalegin berezia eginez, eta ikuspegia etorkizunean jarriz, 5 ildo, 35 helburu eta 146 ekintza ditu planak; horiek guztiek osatzen dute herritarrekin hartu genuen konpromisoa.
Burutu beharreko zeregin gehienak zeharkako bi eremutan bildu dira. Hauek dira:
1. Bidezkoa eta kalitatezkoa izango den euskal osasun- sistema sendotzea, eta osasuna politika guztietan sar dadin eragitea, erakunde publiko guztietatik osasuna sortzeko aukera ematen baitu horrek. Esan nahi da, beraz, osasunaren gobernantza ona behar dela (osasun publikoaren ekitate, eraginkortasun, jasangarritasun eta kalitate printzipioak oinarri hartuta), eta osasunaren aldeko gobernantza ona ere bai (hau da, osasun- politikak Herri estrategiatzat hartzea); horietaz gain, genero-ikuspegian eta herritarren partaidetzarako bide erreal eta eraginkorretan aurrera egitea ere eskatzen du.
2. Osasuna sustatzea eta gaixotasunak prebenitzea lehentasuntzat hartzea ere esan nahi du, eta, zehazki, inguru eta bizi-estilo osasungarriak sustatzea, sektorearteko lankidetzari tira eginez, eta toki eta erkidegoaren eremuetan lan eginez.
Plana, horrenbestez, ibilbide-orri bat da, eta bete dadin modu eraginkorrean eta aberasgarrian bete ere osasun- politiken eta osasunerako politiken zeharkakotasunaren aldeko apustu irmoa eginez gauzatu behar da, betiere, zaila izango dela jakitun izanez, baina, era berean, guztion artean pertsonen ongizate osoa bermatzen jarraitzeko eta hobetzeko gaitasunak badituela jakinez.
Gure apustua da pertsonen osasun onean eragiten edo eragin dezaketen erakunde eta sektore guztien arteko erantzukidetasuna, konpromiso partekatua, lankidetza, sinergiak eta interakzioak sustatzen jarraitzea. Ezen, azken finean, osasuna eta herritarren ongizatea ez baitira soilik osasun-sistemari dagozkion zereginak.
Izan ere, norbanakoaren ondasuna da osasuna, pertsona bakoitzaren altxor preziatu bat, baina ondare komuna ere bada, zaindu eta babestu behar dena. "Estaldura unibertsala da azken hamarkadako osasun-aurrerapenak bermatzeko modurik onena. Parekatzaile sozial eraginkorra da, eta justizia-adierazpenik onena" zioen orain hilabete batzuk OMEko zuzendari nagusiak.
Justizia sozialaz ari garela, Eusko Jaurlaritzak aurrera egiten jarraitzeko asmoa du, eta pertsonei -gure helburu baitira- kalitatezko zerbitzuak eskaintzen jarraitzeko asmoa, osasun-ondorio onekoak eta eraginkortasun eta efizientzia mailarik handienekoak. Eta, betiere, gure printzipioei eta berezko balioei eutsita jarraituko dugu aurrera egiten: unibertsaltasunari, elkartasunari, ekitateari, kalitateari, herritarren partaidetzari eta jasangarritasunari, alegia.
Jon Darpón Sierra
Osasun Sailburua
EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020 ɤ 7
6. 1.
2.
3.
AURKIBIDEA
SARRERA
ESPARRU
KONTZEP- TUALA
PLANA INSPIRATZEN DUTEN PRINTZIPIOAK
or. 11
or. 19
or. 29
7. 4.
5.
6.
7.
ABIAPUNTUA
LEHENTASUN ARLOAK
- HELBURUAK
- EKINTZAK
- ADIERAZLEAK
EZARPENA
ETA
JARRAIPENA
ERANSKINAK
or. 33
or. 41
or. 105
or. 111
EKITATEA
ETA ERANTZUKIZUNA
or. 43
5.1.
EUSKADIKO OSASUN
PLANA 2013-2020
EGITEKO
METODOLOGIA
or. 113
7.1.
2002-2010 OSASUN PLANAREN EBALUAZIOA. EUSKADIRAKO OSASUN POLITIKAK
or. 117
7.2.
OSASUN PLANEAN
ERAGINA DUTEN
NAZIOKO, EUROPAKO ETA NAZIOARTEKO AKORDIOAK
TERMINOEN GLOSARIOA
ERREFERENTZIA
BIBLIOGRAFIKOAK
or. 127
or. 129
or. 132
7.4.
7.5.
7.6.
NAZIOARTEKO
ETA NAZIOKO ERAKUNDEEN ETA ELKARTE
PROFESIONALEN
GOMENDIOAK
or. 124
7.3.
GAIXOTASUNAK
DITUZTEN PERTSONAK
or. 57
5.2.
ZAHARTZE
OSASUNTSUA
or. 73
5.3.
HAUR ETA GAZTEEN
OSASUNA
or. 80
5.4.
INGURU
ETA JARRERA
OSASUNTSUAK
or. 89
5.5.
11. ARDATZ
GIDARIA
AGINTARITZA
Politika guztien ardatz nagusia pertsonak direla kontuan hartuta, Euskadiko Osasun Plana 2013-2020k datozen urteetan euskal hiritarren osasuna hobetu eta mantentzeko modua aztertu nahi du.
Horretarako, ezinbestekoa da osasun-sistemaren iraun- kortasuna eta ekitatea bermatzea, baina baita osasuna gainerako politika publikoetan aktibo gisa ezartzea ere. Bestela esanda: Osasunaren gobernantza ona ezartzea komenigarria eta beharrezkoa da eta hori Osasun Sailaren ardura da. Gainera, osasunaren aldeko gobernantza onaren bidez, administrazio publiko guztiak, hiritarrak eta ekoizpen- sektorea inplikatu beharko dira.
Osasun Plana funtsezko tresna da osasun-zerbitzuen eraginkortasunean hobekuntzak lortzeko. Hori ezartzen du Antolamendu Sanitarioaren Legeak (8/1997)1. Erreferentziazko araudi-esparru horretako 13. artikuluan, zehazki, sistema planifikatzeko eta programatzeko tresna gorena Euskadiko Osasun Plana dela adierazten da. Eusko Jaurlaritzak berau onartzen duenean, Osasun Sailak proposatuta, Eusko Legebiltzarrera igortzen da, bertan ezagutu eta arauz tramitatu dezaten.
Aipatu arauko 2. artikuluak, bestalde, osasunaren esparru instituzionala zehazten du, honela:
· Euskal agintari publiko guztien ardura da osasuna sustatu eta indartzea jarduera sozioekonomikoko sektore guztietan.
· Eusko Jaurlaritzaren ardura da Euskadin osasunaren esparru instituzional hori zaintzea… sektoreko politika guztietan, eta diziplina anitzeko ekintza positiboak diseinatuz.
Esparru horretan, Euskadiko Osasun Plana 2013-2020 euskal osasun-sistemaren antolaketa eta funtzionamenduaren printzipio programatikoetan oinarritu da (Antolamendu Sanitarioaren Legea, 8. artikulua). Honako hauetan, alegia:
a/ Pertsona da sistemaren funtsezko helburua.
b/ Hiritarren partaidetza sustatu behar da, bai planak eta helburuak zehazteko orduan, bai horien betearazpenaren emaitzak jarraitu eta ebaluatzeko orduan.
c/ Sistemaren ikuspegi integrala izan behar da ekintzak planifikatzean eta osasun-egoera sustatu, prebenitu, zaindu eta errehabilitatzean.
d/ Baliabideak eta jarduerak, lehentasunez, osasuna sustatzeko eta gaixotasunak prebenitzeko izango dira.
Zeharkako, Sailen arteko, erakundeen arteko eta sektoreen arteko planteamendu hori bat dator Europar Batasunak osasun-politiken zuzendaritza onerako ezarritako printzipioekin. Are gehiago, printzipio horien arabera, beharrezkoa eta komenigarria da osasunaren ikuspegi integrala izatea. Ikuspegi hori, osasun-sektoreak gizabanakoaren osasun galdua edo murriztua berreskuratzeko egin beharreko lan bezala ulertu behar da, eta, ez hori bakarrik, sektore guztiek osasun kolektiboa sustatu eta prebenitzeko egin beharreko lan bezala ere bai.
e/ Antolamenduaren barne-garapena bultzatuko da, eta, horretarako, argi bereiziko dira, batetik, arauketa eta finantzazioa eta, bestetik, osasun-zerbitzuen hornidura.
f/ Osasun-prestazioen katalogoaren finantzazioa esparru publikoak egin behar du.
g/ Osasun-zerbitzuen hornikuntzari begira, helburuen finkatzea eta baliabideen esleipena konfiguratuko eta garatuko da, eta zeregin horietan espezializatzea bilatuko da.
h/ Zentro publikoen artean gaitasun-maila areagotuko da.
i/ Osasuneko profesionalek erantzukizuna izango dute eta parte hartuko dute baliabideak antolatu eta kudea- tzeko erabakietan.
j/ Etengabeko ebaluazioa egingo da osasun-sistemako osagai publiko eta hitzartuen gainean.
Osasun Plana 2013-2020an, gainera, Antolamendu Sanitarioaren Legeko 13.2 artikuluan eskatutako zehaztasunak jasotzen dira: biztanleriaren beharrizanak eta mailak ebaluatzea, baita osasun-zerbitzuak eskuratzeko baldintzak ere; osasun-politikaren lehentasunak seinalatzea, betiere patologien, osasun-arriskuen eta gizarte-taldeen arabera; osasun-prestazioen zorroari buruz eta beharrezko baliabide finantzario, gizakizko eta materialei buruz irizpideak eta zuzentarauak ematea; eta, azkenik, osasun-helburuak ebaluatzeko adierazleak izendatzea.
SARRERA ɤ 13
12. TESTUINGURU
EKONOMIKOA
PLANAREN
LELOA
PLANA EGITEKO PROZESUA
Osasun Plan hau bezalako tresna erabakigarri batek, ezinbestez, benetako egoeraren azterketa eta diagnostiko egokia izan behar ditu abiapuntutzat. Ondorioz, erreferentzia- esparru bat ezarri behar da, egungo baliabideekin laguntza-maila egokia ziurtatzeko eta finkatzen diren aurrerapen teknologiko eta prozedurazkoen erabilera bermatu ahal izateko.
Horrexegatik, hain zuzen ere, oso garrantzitsua da sektoreartea inplikaturik egotea, horrela hobeto finkatuko direlako jardunbide osasungarriak edo arreta goiztiarrekoak, eta, gehiago, pertsonek ere inplikatu egin behar dute Euskal Osasun Sistema zaintzako garaian.
Osasuna: pertsonen eskubidea, guztion ardura. Planaren leloak argi eta garbi adierazten du plana egiteko jarraitu den prozesua. Ekarpenei irekitako dinamika da, eta osasun-arloko langile tekniko eta adituen, Administrazio Orokorreko sektoreen, beste administrazio publiko batzuen, hiritarren eta ekoizpen-sektorearen laguntza eskatzen du.
Osasun Plana 2002-2010aren indarraldia amaitutakoan, 2011 eta 2012. urteetan zehar berau ebaluatu zen, langile adituen kontsulta-teknika kuantitatibo eta kualitatiboen bidez2. Era berean, aurreikusi beharreko arlo bertikal eta zeharkakoak identifikatu ziren eta planaren helburu eta adierazleak zehaztu ziren, helburu horretarako eratutako aditu-taldearen barruana.
a. Osasun-sektoreko eta Eusko Jaurlaritzako beste sail batzuetako langileek, Lurraldeko eta Tokiko Administrazio Publikoetako teknikariek eta hirugarren sektoreko eta ekoizpen-sektoreko ordezkariek eratua.
Osasun-politika egokiak garatzea eta sistemaren iraunkortasuna bermatzea, unibertsaltasunaren, ekitate- aren, erantzukidetasunaren eta eraginkortasunaren irizpideetan oinarrituta, funtsezkoa izango da, zalantzarik gabe, euskal gizartearen bizi-kalitatea eta ongizatea babesteko.
Leloak dio, era berean, osasuna batez ere giza eskubide bat osatzen duen funtsezko balioa dela, baina badituela erantzukizunak ere.
Plan honen planteamenduan sartzen dira Eusko Jaurlaritzak gizartearen aurrean hartu dituen eta bere programan jasota dauden konpromisoak3.
Euskadiko Osasun Plana 2013-2020 diseinatzean eta egitean, lehentasunezko arloak, helburuak eta adierazleak dira sektore eta erakunde desberdinetako ordezkariek, profesionalek eta hirugarren sektoreko bozeramaileek egin dituzten ekarpen esanguratsuenak.
14 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
13. PLANAREN ALDIAREN
JUSTIFIKAZIOA
HERRIALDEEN
ETA ORGANISMO ADITUEN
ORIENTAZIOAK
Nazioarteko erakundeek osasuneko helburuak lortzeko planteatu duten horizontea 2020. urtea da. Gainera, ezarritako epea, 7 urtekoa, aurreko Planaren antzekoa da, eta arrazoizko denbora irizten zaio biztanleriaren osasun-helburuetan egondako aldaketak eta emaitzak ikusi ahal izateko.
Nazio Batuen Batzorde Orokorrak, 2011-09-11ko bileran4, gaixotasun ez-transmitigarrien prebentzio eta kontrolerako aitorpena onartu zuen. Gaixotasun kardiobaskularrak, minbizia, arnasketa-gaixotasun kronikoak eta diabetesa dira garrantzi handienaz jorratu beharrekoak. Horiek guztiak osasunerako kaltegarriak diren jokabide komunekin lotuta daude: tabakoaren kontsumoarekin, alkoholaren erabilera okerrarekin, dieta txarrarekin eta ariketa fisikoaren faltarekin. Gainera, gaixotasun hauek geroz eta gehiago agertu eta gailentzeko orduan eragina duten arrisku-faktore batzuk daude: aberastasunaren banaketa ez-parekidea, heziketa falta, urbanizazio arina, biztanleriaren zahartzea, baldintzatzaile ekonomiko sozialak, generoa, politika eta ingurumena. Halaber, obesitatea igotzen ari da, batez ere haur eta gazteen artean, eta horrek kezka handia pizten du. Erronka horri aurre egiteko, hain zuzen ere, gobernu osoaren eta gizarte osoaren lana proposatzen du. Horretarako, ekintza kolektiboa eta sektore anitzekoa gauzatuko da gobernuaren maila guztietan, hezkuntza, lege-arau eta zergen gaineko neurriekin.
NBEren aitorpena ikusita, Osasunaren Mundu Erakundeak5 2005erako gaixotasun ez-transmitigarrien ondoriozko heriotza goiztiarra mundu-mailan %25 murrizteko helburua ezarri zuen. Nazioarteko hainbat erakunde profesionalek6 laguntza eman dute eta tabako, alkohol, ariketa fisikoaren falta, obesitate, hipertentsio arterial, eta koipe, azukre eta gatz-kontsumoarekin lotutako helburuak ezarri dituzte.
Osasunaren Mundu Erakundeak 2005ean sortu zuen Osasunaren Gizarte-baldintzatzaileen Batzordea, osasunaren eremuko ekitatearen aldeko neurriei eta esku-hartzeei buruzko datu zientifikoak batzeko. Bere azken txostenak7 belaunaldi batean osasun-desberdintasunak zuzentzeko erronka planteatzen du. Rio de Janeiroko 2011ko aitorpenean, gizartean eta osasunean ekitatea lortzeko erabaki sendoa adierazten da eta herrialde guztiei mundu-mailako konpromisoa eskatzen zaie: “denok ekitatearen alde” eta “denontzako osasuna”8.
Osasunaren Mundu Erakundeko (OME) Eskualde Europarreko 53 estatu-kideek 2012an akordio bat egin zuten esparru estrategiko komun berriari buruz -“Osasuna 2020, gobernu guztietan eta gizartean osasunaren eta ongizatearen aldeko ekintza babesteko estrategia europarrak”9 -, eta, bertan, eskualde europarreko gobernu estatal, erregional eta tokiko guztiak gonbidatu eta animatzen dituzte, beren biztanleriaren osasuna eta ongizatea nabarmen hobetzera; osasuneko desberdintasuna murriztera; osasun publikoa indartzera; eta pertsonen beharrizanetan oinarritutako osasun-sistemak bermatzera, eta, horretarako, sistema unibertsal, parekide, iraunkor eta kalitate altukoak jartzera.
2007an, Europar Erkidegoen Batzordeak osasun-estrategia berri bat ezarri zuen, “Elkarrekin osasunean, EBrako planteamendu estrategikoa (2008-2013)”10. Funtsezko printzipioak honako hauek dira: 1/ Osasun-balio partekatuetan oinarritutako estrategia (unibertsaltasuna, kalitatea, ekitatea, elkartasuna, hiritarren partaidetza, osasun- desberdintasunen murrizketa); 2/ osasuna da altxorrik preziatuena; 3/ osasuna politika guztietan (HIAP-health in all policies- ekimena, Batasunaren lehendakaritza finlandiarrarena); 4/ EBren ahotsa indartzea mundu-mailako osasunaren eremuan.
2014-2020 aldirako, Europako Parlamentuak eta Kontseiluak Hazkunderako Osasun Programa ezartzen duen araudia proposatu dute11. Helburu nagusiak honako hauek dira: osasun-laguntzan berrikuntza sustatzea eta osasun-sistemen iraunkortasuna areagotzea; EBko hiritarrei denbora luzeagoz osasun ona gozatzeko aukera ematea eta mugaz gaindiko osasun-mehatxuen aurrean babesa ematea.
Espainiako Gobernuko Osasun Ministerioak, bere aldetik, osasun-desberdintasunak murrizteko Batzordea eratu zuen12. Eta 2010eko Europar Batasuneko lehendakaritza espainiarrak honako lehentasuna ezarri zuen: “berrikuntza Osasun Publikoan: osasunaren gizarte-baldintzatzaileen monitorizazioa eta osasun-desberdintasunen murrizketa”.
SARRERA ɤ 15
14. OSASUN PLANA 2013-2020.
EGITURA
Plana, honako ataletan banatzen da:
ESPARRU KONTZEPTUALA
Gure gizartearen testuinguruan osasuna zer den zehazten da eta pertsonen osasun indibidualaren eta jaio, bizi, lan egin eta harremanak izateko inguru sozial eta fisikoaren arteko harremanak eta loturak azaltzen dira. Jarraian, Planaren ardatz gidaria azaltzen da: osasunaren gobernu ona eta osasunaren aldeko gobernu ona.
PRINTZIPIOAK
Antolamendu Sanitarioaren Legeak ezartzen duen euskal osasun-sistemaren printzipio jakinarazleetatik hartu dira Plana inspiratzen duten printzipioak. Antolamendu eta funtzionamenduko printzipio programatikoak ere han daude aurreikusita.
ABIAPUNTUA
Hasteko, Osasun Plana 2002-2010 ebaluatu ondoren ateratako ondorio nagusiei begiratzen zaie. Ondoren, osasunaren eta haren baldintzatzaileen egoera deskribatzen da eta Euskadiko biztanleriaren osasun-egoera zein den eta osasun-zerbitzuek zer eginkizun duten azaltzen da. Atala bukatzeko, Osasun Plana 2013-2020k eskueran jartzen dituen erronka eta aukerak aipatzen dira.
LEHENTASUNEZKO ARLOAK
Lehentasunezko Arloak eta haien helburu eta adieraz- leak. Logikoki, horiek dira Euskadiko Osasun Plana 2013- 2020aren muina.
EZARPENA ETA JARRAIPENA
Ezarpenaren eta Jarraipenaren kapituluan, plana gauzatzeko beharrezko antolamendu-egituraren berri ematen da, eta haren jarraipena, koordinazioa eta ebaluazioa egiteko estrategiak eta tresnak zehazten dira.
ERANSKINAK
Eranskinek, aurreko epigrafeetan deskribatutako oinarrizko elementuak osatzen dituzte; besteak beste, plana egiteko metodologia, Osasun Plana 2002-2010ko ebaluazioaren
laburpena edo nazioarteko gomendioak.
16 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
19. Osasuna, zalantzarik gabe, pertsona guztiek gehien miresten duten baloreetako bat da; are gehiago, osasunari esker dedikatu gaitezke gure bizitzako asmo eta helburuetara energia guztiekin eta gure gaitasunak arrakastaz garatu ditzakegu13. Era berean, osasunik gabe mugatuta gaude eta guztiz aktibo egoteko eta guztiz aktiboak izateko gaitasunak murriztu egiten dira.
Osasuna lehen mailako faktore makroekonomikoa da. Giza eskubide bat da, ongizatearen funtsezko elementua, produktu-ondasun publiko globala eta justizia sozialaren eta ekitatearen parte da14. Berau gabe osasun-kostuak areagotu egiten dira, kostu sozial altuak sortzen dira eta laguntza-sistemetan eragiten da, eskariak sortuz eta baliabideak atzeratuz.
Bi hamarkada baino gehiago dituen baina indarrean jarraitzen duen eredu honek eredu biomedikoaren ikuspegia zabaltzen du, eta faktore genetiko eta biologiko indibidualez gain osasunaren gizarte-baldintzatzaileen gaineko jarduerak ere aintzat hartzen ditu. 1. irudian agertzen den bezala, faktore desberdinak eragin-geruza zentrokide gisa ulertzen dira, kanpotik barrura. Baldintza sozioekonomiko eta ingurumeneko orokorrek bizitzako eta laneko baldintzetan eragiten dute, eta horiek, euren aldetik, oinarrizko baliabide eta zerbitzuak eskuratzeko aukeraren araberakoak dira; faktore horiek, era berean, gizartearen eta erkidegoaren babesean, bizi-ohituretan eta, azken finean, faktore pertsonal eta familiarretan eragiten dute.
Eusko Jaurlaritza osasunaren gizarte-baldintzatzaileen gaineko ebidentziekiko eta interesekiko sentikorra da eta izan da. Gai hau, XIX. mendean dagoeneko nabarmena, XX. mendearen amaieran indar handiz piztu zen. Osasun Sailak, zehazki, esparru kontzeptual hori sartu zuen 2002- 2010 aldirako osasun-plana zehaztean (1. irudia).
Osasun Plana, beraz, errealitate honetan oinarritzen da: biztanleriaren osasun-maila (osasunaren magnitudea) hertsiki lotuta dago gizarte-taldeen arteko osasunaren banaketarekin. Osasun-maila eta osasuneko ekitatea txanpon bakar baten bi aldeak dira. Osasun Planak osasuna hobetzeko helburu eta estrategiak ezartzen ditu, eta, hori egitean, maila eta lehentasun berean kokatzen ditu osasun-maila eta osasuneko ekitatea (osasuneko desberdintasun sozialez hitz egitean zera ulertu behar da: generoaren, klase sozialaren, bizilekuaren, jaiotza-herrialdearen, ezintasunaren, motaren eta lan-baldintzen arabera zehaztutako talde sozialen arteko alde sistematiko, bidegabe eta saihesgarriak)7. (2. irudia).
BIZIMODU-FAKTOREAK GIZARTEAREN ETA KOMUNITATEAREN LAGUNTZAADINA, SEXUA ETA JARAUNSPEN-FAKTOREAK LANGABEZIA BESTE BATZUK EDATEKO URA OSASUN- ETA SANEAMENDUA ZERBITZUAK BALDINTZA SOZIOEKONOMIKO ETA INGURUMENEKO OROKORRAK ELIKAGAIENEKOIZPENANEKAZARITZA ETA HEZKUNTZAINGURUALAN ETXEBIZITZA
-
1. irudia.
Osasunaren
gizarte-baldintzatzaileen eredua.
Iturria: Dalhgren G, Whitehead M, 199115.
ESPARRU KONTZEPTUALA ɤ 21
20. Osasun-desberdintasunen egiturazko baldintzatzaileen
barruan sartzen dira testuinguru sozioekonomiko eta poli-tikoarekin
lotutako alderdiak; horiek ezin dira bakarka neurtu,
gizartearen egitura sozialaren baldintzatzaileekin lotuta bai-taude.
Gobernuen tradizio politikoaz eta lan-merkatuarekin,
etxebizitzarekin, hezkuntzarekin eta gizarte-ongizatearekin
lotutako politika makroekonomiko eta sozialez ari gara.
Baina gizartean nagusi diren arau kulturalak, balio sozialak
eta zuzendaritza eta osasunari emandako balio kolektiboa
ere jasotzen ditu. Testuingurua azaltzen duten faktore ho-riek
guztiek berebiziko eragina dute estratifikazio sozialeko
patroietan. Patroi horiek, era berean, hierarkia sozial des-berdinak
sortu eta mantentzen dituzte eta pertsonek beren
maila sozioekonomikoaren, generoaren, ikasketa-mailaren,
jaioterriaren eta desberdintasun sozialeko bestelako arda-tzen
arabera duten posizio soziala zehazten dute.
Posizio sozial desberdin horrek, bere aldetik, desberdin-tasunak
sortzen ditu tarteko baldintzatzaileen banaketan.
Egiturazko eta osasuneko baldintzatzaileen arteko loturak
berak eragiten dituen faktoreei buruz ari gara, hau da: bizi
-baldintzak eta lan-baldintzak; faktore psikosozialak gizar-te-
sareen hedapena eta kalitatea, estresa, eta norberaren
bizitzaren gaineko kontrolaren pertzepzioa; osasunarekin
lotutako jarrerak adibidez, alkoholaren kontsumoa, tabakoa,
dieta edo ariketa fisikoa.
Osasun-sistemak ere garrantzi handia dauka osasun
-desberdintasun sozialak sortzeko orduan. Izan ere, estal-dura
unibertsala eta doakoa den lekuetan ere, maila so-zioekonomiko
baxuagoa duten pertsonek oztopo gehiago
aurkitzen dute sistemara sartzeko orduan.
OSASUN-DESBERDINTASUNAK
OSASUN-ZERBITZUAK
FAKTORE
PSIKOSOZIALAK
JOKABIDE-FAKTOREAK
ETA FAKTORE
BIOLOGIKOAK
OSASUN-DESBERDINTASUNEN
EGITURAZKO BALDINTZATZAILEAK
TARTEKO
BALDINTZATZAILEAK
TESTUINGURU SOZIOEKONOMIKOA
ETA POLITIKOA
GOBERNUA
ETA TRADIZIO
POLITIKOA
LAN
MERKATUA
POLITIKA
MAKRO-EKONOMIKOAK
AKTORE
EKONOMIKO
ETA SOZIALAK
ONGIZATE-ESTATUAREN
POLITIKAK
DESBERDINTA-SUNEN
ARDATZAK
BOTEREA
KLASE SOZIALA
BALIABIDE MATERIALAK
ENPLEGU ETA LANAREN BALDINTZAK
ETXEKO ETA ZAINTZARI LOTUTAKO LANAK
DIRU-SARRERAK ETA EGOERA EKONOMIKOA
ETXEBIZITZA ETA EGOERA MATERIALA
BIZILEKUAREN INGURUA
GENEROA
ADINA
ETNIA
LURRALDEA
KULTURA ETA BALIOAK
-
2. irudia.
Osasun-desberdintasun
sozialen baldintzatzaileen
esparru kontzeptuala
Iturria: Solar, Irwin eta Navarroren egokitzapena.12
22 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
21. EUSKADIKO
OSASUN PLANEAN PLANTEATUTAKO ESKU-HARTZEEN
TIPOLOGIA
Esku-hartzeak indibidualak edo egiturazkoak izan daitezke, jorratu beharreko eremuaren jatorri gisa zehazten den faktorearen arabera. Esku-hartze indibidualek funtsezko elementutzat jotzen dute autonomia indibiduala, pertsonek bizimodu osasungarriak aukeratzeko (edo ez) arrazoiak ulertzeko orduan. Egiturazko esku-hartzeek pertsonen inguru fisiko, sozial eta ekonomikoek aukera horietan duten eragina aztertzen dute, eta, beraz, inguru horiek aldatzeko xedea dute, aukera osasungarriak sustatze aldera16/17. Beraz, tabakismoa kontrolatzeko estrategia eraginkorraren barruan sartzen dira esku-hartze indibidualak (esaterako, tabakoaren aurkako kontseilua, tabakoaren ohitura kentzeko lana edo osasunari begiratzen dion hezkun- tza) eta egiturazkoak (jarduera legegileak, agintzaileak eta bizi-baldintzen aldaketa).
Biztanlerien estrategietan oinarritutako esku-hartzeen helburua desberdintasunen kausen kausak jorratzea da (egiturazko baldintzatzaileak). Horiek sarritan arrisku
-faktore indibidualak zehazten dituzte.
Informazioan eta kontseiluan oinarritutako estrategia indibidualak, funtsean, osasun-arretako zerbitzuek garatzen dituztenak dira.
Osasun Plan honetan biztanleriaren eta gizabanakoen gaineko esku-hartzeak jasotzen dira, osasun-sektorearen eskutik nahiz gainerako sektore inplikatuen eskutik eginak.
Beste herrialde batzuetan bezala, osasun-desberdintasun sozialak gure erkidegoan ere oso esanguratsuak dira18/19/20. Ondorioz, berorien murrizketa izango da gure erkidegoko osasun-maila hobetzeko modurik eraginkorrena.
Osasunaz kanpoko faktoreekin (adibidez, inguru fisikoaren baldintzekin eta hurbileko harremanekin) lotutako gaixotasun kronikoak geroz eta maizago agertzen dira, eta horrek, era berean, eragina dauka osasun-sistemaren iraunkortasunean, kronikotasunaren erronka jorratzeko sek- tore-arteko ekintza premiazko beharrizana bihurtzen baitu.
Osasunaren dimentsioak eta faktoreak ulertzeko esparru hau, osasun-laguntzan eta osasun publikoan oinarritutako tratamendu-antolaketa klasikotik harago doa. Biztanleriaren osasunaren eta ongizatearen gobernu onak, elkarrekin lotuta dauden bi desafiori egiten die aurre:
· OsasunaREN gobernantza: osasun-sistema parekidea, iraunkorra, kalitatezkoa eta eraginkorra indartzea.
· Osasunaren aldeko gobernantza: zeharkakotasuna eta sektore-artekotasuna administrazio publikoetan, ekoizpen- sektorean eta hirugarren sektorean. Hau da, gobernuek eta beste eragile batzuek osasuna biztanleriaren ongizaterako beharrezko alderdi gisa sendotu dadin egindako ahaleginak14.
Biztanleriaren osasun ona kudeatu ahal izateko, lidergo argia hartu behar du Eusko Jaurlaritzak Osasun Sailaren eskutik, erakunde guztientzako eta gizarte osoarentzako antolaketa-proposamen batekin. Horixe da, hain zuzen ere, Osasuna Politika Guztietan21. (3. irudia).
OSASUNAREN GOBERNANTZA ONA EKITATEA, ERAGINKORTASUNA, IRAUNKORTASUNA, ETA OSASUN PUBLIKOAREN KALITATEAOSASUNAREN ALDEKO GOBERNANTZA ONAHERRIALDE BATEN ESTRATEGIAOSASUNA POLITIKA GUZTIETAN: ERAKUNDE PUBLIKO GUZTIEK OSASUNA SORTZEKO AUKERA
-
3. Irudia.
Osasuna Politika guztietan
Iturria: geuk egina.
ESPARRU KONTZEPTUALA ɤ 23
22. Osasuna Politika Guztietan adierazpenak politika publiko guztietan aplikatuko den ikuspegia azpimarratzen du eta sektore desberdinetan hartutako erabakiek osasunaren eremuan dituzten eraginak sistematikoki jorratzen ditu. Gainera, sinergiak bilatzen ditu eta sor litezkeen eragin negatiboak saihestu, osasuna hobetuz eta ekitatea areagotuz22 (4. irudia).
Gobernantza onak, legegintzaldi desberdinetan zehar Eusko Jaurlaritzaren orientazioetan presente egon denak, geroz eta indar handiagoa dauka nazioarteko foroetan23/24. Gobernantza ona da agente, tresna eta programen lankidetzako, koordinazioko eta integrazioko prozesu bat, lehiakortasunik gabeko lankidetza-filosofian oinarritua, arau egituratu eta sistematizatuen menpe dagoena, eta bere helburua da eraginkortasuna hobetzea, osasunaren baldintzatzaile nagusietan eragitea eta osasunean ekitate handiagoa bilatzea.
Osasun Sailak eta Osakidetzak osasunaren gobernantza ona egin dezaten, langileak trebatu egin behar dira eta osasuna kudeatzeko eta lan egiteko era berri hau ezarri behar da.
Osasuneko toki-egituren gobernu onak osasun-sistemaren eraginkortasuna, hobekuntza eta tokiko biztanleriaren ikuspegia bete behar ditu. Eta, gainera, eginkizun hauek ditu:
· Laguntzako zaintza klinikoak hobetzeko esku-hartzeak. Horretarako, apurka-apurka, laguntza-maila desberdinak elkarren artean eta horiek gizarte-zerbitzuekin uztartzen dituzten zainketen jarraitutasun logikoa lehenetsiko du.
· Biztanleriaren osasunaren gaineko esku-hartzeak. Tokiko osasun-egiturak ez dira soilik laguntzazkoak eta klinikoak; biztanleriaren osasunaren gainean erantzukizuna dute eta beren zerbitzuak beste toki-eragile batzuekin (hezkuntza, ariketa fisikoa sustatzeko esku-hartzeak, elikadura osasungarria eta osasun-desberdintasuna) integratu behar dituzte, hiritarren partaidetza sustatzen duten eta erkidegoko osasun-aktiboak jasotzen dituzten mekanismo eta prozeduren bidez.
· Eraginkortasunak identifikatzeko esku-hartzeak; horretarako, bikoiztasunak ezabatu eta tokiko eragile desberdinetako zerbitzuak egokitasunez uztartuko dira.
Erakunde publikoen jarduerak erakutsi behar duen osasunaren aldeko gobernu ona ez da besterik Osasuna Politika Guztietan ideiak dakarren ikuspegi berria baino. Eta bere helburu nagusia hauxe da: politika publikoen emai- tzak eta eraginkortasuna hobetzea, ekitate, ongizate eta osasunari dagokienez (5. irudia).
-
4. Irudia.
Osasuna Politika Guztietan: ideia hori ezartzeko esparru kontzeptuala
Iturria: Shankardass, Solar et al. 201125
TESTUINGURU POLITIKOA, EKONOMIKOA ETA SOZIALA EZARPENAREN HASIERA ERAGIN, FINANTZA ETA IRAUNKORTASUN MEKANISMOAKOSASUNAREN ETA GIZARTEA- REN IKUSPEGIAHASIERAKO TESTUINGURUAEZARPEN- MEKANISMOAKNAZIOARTEKO ERAGINAKALDAKETA POLITIKOAK EMANDAKO AUKERA · ARAZOA · POLITIKAK · POLITIKAESKU-HARTZEAREN DISEINUASARBIDEAKEKITATEAREN LENTEAESKU-HARTZEAREN KUDEAKETA ETA KONTROLA
24 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
23. -
5. Irudia.
Sektore-arteko ekintzaren piramidea.
Erabaki-hartze integratua, politiken koordinazioa eta lankidetza
Iturria: Meijers E, Stead D, 2004 (adaptado)26
INFORMAZIOALANKIDETZAPOLITIKEN KOORDINAZIOAERABAKI- HARTZE INTEGRATUAPOLITIKA BERRIABATERA ZEHAZTUTAKOASEKTORE-POLITIKAERAGINKORRENAK ETA DOITUENAKSEKTORE-POLITIKAERAGINKORRENAKELKARREKINTZAELKARREN MENDEKOTASUNAHARREMAN FORMALAKBALIABIDEEN BEHARRAAUTONOMIA GALERAZEHAZTASUNAIRISGARRITASUNABATERAGARRITASUNAINTERDEPENDENTZIA
EUSKO JAURLARITZAREN
PLANIFIKAZIOA ETA HORREK
OSASUNEAN DUEN ERAGINA
Azaldutako planteamenduekin bat eginez, euskal hiritarren ongizatea hobetzeko tresna eraginkor gisa benetan balioko lukeen osasun-plan bat egin ahal izateko, beharrezkoa zen X. Legegintzako Gobernuaren Planetan (2012- 2013) aurreikusi ziren eta osasunarekin harreman zuzena zuten politika guztiak identifikatzea. Politika horiek taula honetan daude jasota.
GOBERNU PLANAK
SAILA
Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako VI. Plana
Lehendakaritza
Zientzia, Teknologia eta Berrikuntza Plana 2015
Ekonomiaren Garapena eta Lehiakortasuna
Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura
Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoa 2011-2014
Enplegua eta Gizarte Politikak
IV. Ingurumen Esparru Programa 2011-2014
Ingurumena eta Lurralde Politika
Euskadiko Berrikuntza Publikoko Estrategia 2014-2016
Justizia eta Herri Administrazioa
Euskara Plana
Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura
Osasun Plana 2013-2020
Osasuna
ESPARRU KONTZEPTUALA ɤ 25
24. SAILEN PLANAK
SAILA
Gazteentzako Jarduera Soziosanitarioko Plana
Osasuna
Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura
Adinekoei Arreta Soziosanitarioa emateko programa
Osasuna
Enplegua eta Gizarte Gaiak
Mendekotasunen Plana
Osasuna
Ariketa fisikoaren Plan Estrategikoa 2020
Osasuna
Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura
Nerabeen Aisialdi eta Hezkuntzarako Plana
Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura
Osasuna
Familiak babesteko erakunde arteko plana
Enplegua eta Gizarte Gaiak
Gizarteratzeko erakunde arteko plana
Enplegua eta Gizarte Gaiak
Immigrazio, Hiritartasun eta Kultura arteko Bizikidetzaren IV. Plana
Enplegua eta Gizarte Politikak
III. Gazte Plana
Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura
Gazte Kirolaren Plana
Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura
Bide Segurtasuneko Plan Estrategikoa
Segurtasuna
Babes Zibilaren plana
Segurtasuna
Hiriaren birgaikuntza eta birsorkuntza babesteko programa
Enplegua eta Gizarte Politikak
Garraio iraunkorreko plan zuzendaria
Ingurumena eta Lurralde Politika
Kutsatutako lurren plana
Ingurumena eta Lurralde Politika
Plan hidrologikoa
Ingurumena eta Lurralde Politika
Elikaduraren Industriaren Plan Estrategikoa
Ekonomiaren Garapena eta Lehiakortasuna
Enplegu plana
Enplegua eta Gizarte Politikak
Laneko Segurtasun eta Osasun Estrategia
Enplegua eta Gizarte Gaiak
Sasoikako Lanari arreta emateko plan integrala
Enplegua eta Gizarte Politikak
Ekonomiaren Garapena eta Lehiakortasuna
Txikizkako Merkataritzaren Euskal Plana
Ekonomiaren Garapena eta Lehiakortasuna
Nekazaritzaren sektoreari babes integrala emateko plana
Ekonomiaren Garapena eta Lehiakortasuna
Euskal Estatistika Plana 2014-2017
Eustat
26 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
25. Era berean, osasunean eragina duten Eusko Jaurlaritzako politika hauek guztiak identifikatzearekin batera, politika horien estrategiak koordinatu eta elkarrekin harremanean jarri behar izan dira, eta baita horien jarraipena egin ere, nabaria da-eta osasun publikoan duten eragina.
Plan honen oinarrietako bat da, era berean, hiritarren partaidetza izatea. Hori Antolamendu Sanitarioaren Legeko printzipio programatikoetan ezarrita dago. Hainbat formulatan gauzatzen da partaidetza; adibidez, kontsultak egiteko, planen gaineko aholkuak emateko, edota emaitzen jarraipena eta ebaluazioa egiteko ahalmenak dituzten partaidetza komunitarioko kontseiluetan.
Hiritarren partaidetza jorratzean, Euskadiko Osasun Planak helburu batzuk zehazten ditu: informazioa, kontsulta, partaidetza edo pertsonen ahalduntzea. Hala, esaterako, hiritarrak agente aktiboak bihurtzen dira osasun-zerbitzuak zehaztu, antolatu eta hobetzeko orduan, eta gainditu egiten da informazio hutsera mugatutako ikuspegi paternalista.
Era honetan, pertsonak (banakako eta erkidegoko ikuspegitik) politika guztietan osasun estrategiaren ardatz bihurtzen dira, eta baita sistemaren erdigune ere. Osasunaren eta gaixotasunaren gaineko erabakiak hartzeko eta erantzukizunak izateko duten autonomia ere indartzen da. Gaixoen elkarteekin eta hirugarren sektorearekin lankide- tzan aritzeko esparru eta tresnak osatzen dira. Eta osasun
-zerbitzuak zehaztu, antolatu eta hobetzeko orduan parte hartzeko bideak ezartzen dira.
ESPARRU KONTZEPTUALA ɤ 27
29. UNIBERTSALTASUNA
· Euskadin bizi diren pertsona guztiek aukera unibertsala izatea, osasuna babesten, prebenitzen eta sustatzen duten kalitatezko osasun-arretako zerbitzuetara sartzeko.
ELKARTASUNA
· Hiritar guztiei kalitatezko osasun-arreta ematea, beren gaitasun ekonomikoa edozein izanda ere.
· Gizartean osasun-jardueraren kontuak emateko sistemak ezartzea.
· Erakundeen eta herritarren arteko erantzukidetasuna, osasun-baldintzatzaileei eta osasunarekin lotutako jokabideei dagokienez, biek dute-eta euren ardura arlo horietan.
EKITATEA
· Sozialki, ekonomikoki, demografikoki edo geografikoki zehaztutako biztanle-taldeen artean gaixotasuneko eta osasuneko alde sistematiko eta saihesgarririk ez egotea. Osasunean ekitatea lortzeko, pertsona bakoitzak gaitasun bera izan behar du bere osasuna bete-betean gara- tzeko, bere baldintza sozialak edozein izanda ere (posizio soziala, generoa, bizilekua, lan-mota, diru-sarrerak, ikasketa-maila eta jatorrizko herrialdea).
· Osasun-zerbitzuek maila guztietan emandako sarbide, erabilera eta kalitatean ekitatea sustatzea.
· Osasun-ekitateari eustea, justizia soziala bilatzen duen garapenaren parte gisa.
Ekintza ororen abiapuntua eta muina pertsonak direla kontuan hartuta, eta helburu eta lehentasun nagusia osasuna hobetzea dela ikusita, Euskadiko Osasun Plana 2013- 2020 hainbat funtsezko printzipiotan oinarritzen da, eta printzipio horiek eusten diete Planean bertan zehazten eta aurreikusten diren estrategia, ekintza eta politika guztiei.
Printzipio horiek guztiak Antolamendu Sanitarioaren Legetik (8/1997) datoz, eta berau da Plan honek aurrera egiteko erreferentziazko araudi-esparrua eta bidea. Horri esker, osasunaren sustapena lehenesten da eta euskal osasun- sistema kalitatezkoaren iraunkortasuna bermatzen da.
Horrenbestez, hauek dira Euskadiko Osasun Plana 2013-2020ren azpian dauden printzipioak. Labur azalduko dugu zein garrantzi eta izaera duten printzipio horiek osasunaren arloan, Euskal Autonomia Erkidegoko ekintza instituzional eta soziala gidatuko duen ibilbide-orri honen testuinguruan.
OSASUN-ZERBITZUEN
KALITATEA
· Zerbitzua jasotzera datorren biztanleari adeitsu eta jator kasu egitea.
· Laguntza-mailen arteko koordinazioa.
· Mikro-mailan lankidetzan jarduteko ikuspegia; osasunean, gizartean eta erabaki estrategikoetan erantzukizuna duten erakundeen tokiko sareak. Gizarte-eran- tzukizun korporatiboa.
· Ikerketa sustatzea, biztanleriaren osasuna hobetzeko eta emandako osasun-zerbitzuak bideratzeko. Garapena eta berrikuntza, profesionalen artean partekatutako ezagutzaren sustapena.
· Laguntza-prozesuen eraginkortasuna, segurtasun klinikoa oinarrizko alderdi gisa aintzat hartuz.
HIRITARREN
PARTAIDETZA
· Gizarte zibileko erakundeen partaidetza, osasun-agendak zehaztu eta aplikatzeko orduan.
· Auto-laguntzaren eta erantzukizun pertsonalaren sustapena
IRAUNKORTASUNA
· Sektorearen eraginkortasuna hobetzea, laguntzako eta Osasun publikoko eredu integratuen bidez.
· Laguntza-mailen koordinazioa, eta baita gizarte-zerbi- tzuek beste sektore batzuekin duten koordinazioa ere.
PLANA INSPIRATZEN DUTEN PRINTZIPIOAK ɤ 31
33. OSASUN PLANA 2002-2010.
EBALUATZEA
OSASUNAREN
EGOERA ETA
BALDINTZATZAILEAK
Osasun Plana 2002-2010 ebaluatzetik ondorio nagusi hauek atera dira:
· Jaiotzako bizi-itxaropenak gora egiten jarraitzen du, bai gizonengan, bai emakumeengan, nahiz eta emakumeen artean alde sozialak handiagoak diren.
· Gazteen arteko heriotzak murriztu dira eta, orokorrean, baita kanpo-kausen ondoriozko heriotzak ere.
· Haurren heriotzak beherantz jarraitzen du.
· Tabako-kontsumoaren prebalentziak eta tabakoaren kearen esposizioak nahiz bestelako legez kanpoko drogen kontsumoak behera egin dute. Nabarmen igo dira tabako-kontsumoko alde sozialak.
· Alkoholaren ohiko kontsumoaren prebalentzia igo egin da.
Mende-aldaketarekin hasitako joera demografikoak gailentzen dira Euskadiko egungo egoera demografikoan; hau da, biztanleriaren igoera, jaiotzen eta heriotzen arteko oreka eta migrazio-saldo positiboa gertatzen ari da. Eustatek 2020rako egindako proiekzio demografikoetan oraindik ere biztanleriak gora egiten du, baina modu motelagoan. Biztanleriaren zahartze-prozesuak argi eta garbi jarraitzen du bere bidea, eta 2020an biztanleriaren %22,5 zaharra izango da, jaiotzako bizi-itxaropena areagotzearen eta heriotza jaistearen ondorioz; amatasunaren batez besteko adina ere apurka- apurka atzeratzen doa.
Euskadin jarduera ekonomikoaren bilakaerak hedapen-aldi luzea dauka, 90eko hamarkadaren erdialdetik 2007. urtera arte, gutxi gorabehera; 2007an bertan, egun bizi dugun krisi larria gogor agertzen hasi zen. Urte horretan azkar eta nabarmen jaitsi ziren BPGren urte arteko aldakuntza-tasak, Espainian eta Europar Batasunean gertatzen ari zen bezalaxe. Era berean, langabezia-tasak igo egin ziren eta, Eustaten arabera, 2012an %11,7 izan ziren emakumeen kasuan eta %12,5 gizonen kasuan. 2009. urteaz geroztik aldi baterako kontratazioak igo egin dira, mugagabeen aldean. Euskaldunentzako pobrezia-arriskua 2012an %7,3 igo da, diru-sarrerak berma-
tzeko euskal sistemak eusten jarraitzen dion arren.
· 64 urtetik gorakoengan, eta batez ere gizonengan, igo egin da 2 motako diabetes mellitusen prebalentzia.
· Obesitateak eta hari lotutako gaixotasunek gora egin dute.
· Zirkulazio-aparatuko gaixotasunen ondoriozko herio- tzak murriztu egin dira, nahiz eta oraindik ere heriotza
-kausa garrantzitsua diren, eta, gaitz honi dagokionean, desberdintasun sozialak nabarmen handitu dira, bai gizonen artean, bai emakumeen artean.
· Minbiziaren ondoriozko heriotzak murriztu egin dira; gizonen artean behera egin du biriketako minbiziak eta emakumeen artean bularreko minbiziak; hala ere, igo egin da emakumeen artean biriketako minbiziaren ondoriozko heriotza.
Ikerketa batzuen arabera, euskaldunen artean kapital soziala ahuldu egin da, harremanetan eta bizitza sozialean emandako denbora murriztu egin baita (Denbora Aurrekontuen Inkestak, Eustat). Hala ere, babes sozial afektibo baxua duten emakumeen prebalentzia, DUKEren babes sozialeko eskalaren arabera, murriztu egin da 2007 eta 2013 artean, eta EAEOIen arabera egonkor mantentzen da gizonen kasuan. Hala ere, arreta handiz erreparatu behar zaie gizon eta emakumeen artean prebalentzia askoz altuagoak dituzten klase sozial behartsuenei.
Azken urteetan Euskadiko airearen kalitatea nabarmen hobetu da. Urtean airearen kalitate on edo onargarria izandako egunen portzentajea 2005ean %94,6 izatetik 2010ean %99,1era pasa zen. Gune guztietan nabarmen jaitsi da kalitate txarreko airedun egun-kopurua, emaitza txarrenak zituzten guneetan barne. Hobekuntza horiek gorabehera, indarreko legedia urratu egin da EAEko gune desberdinetako PM10-en indizeari dagokionez, eguneko muga 50 μg/m3 gainditu baita kasu batzuetan.
ABIAPUNTUA ɤ 35
34. Familia euskaldunek beren inguru fisiko eta sozialaren gainean duten pertzepzioa nabarmen igo da azken hogei urteetan zehar. Inguru fisikoari dagokionez, osasungarri gisa sailkatzen duten familien proportzioa igo egin da (%65,4 2009an, 1989ko %50,8ren aldean. Bizi Kalitatearen Inkesta. Eustat).
EAEn edandako uraren kalitatea ona da biztanleriaren %98rentzat. Era berean, azken urteetan elikaduraren ondorioz toxinfekzioak nabarmen jaitsi dira, bai agerraldi
-kopuruari dagokionez, bai erasandako pertsonen kopuruari dagokionez.
EUSKADIKO
BIZTANLERIAREN
OSASUN-EGOERA
Euskadiko bizi-itxaropena (BI) apurka-apurka gorantz doa gizonen eta emakumeen artean, adin guztietan. Emakumeen bizi-itxaropena gizonena baino altuagoa den arren (86,4 eta 79,5 urte, hurrenez hurren), azken hamarkadan irabaziak altuagoak izan dira gizonentzat, jaiotzako bizi-itxaropena %3,7 igo baita, emakumeenaren gainetik (%2,9). 2007az geroztik, ezgaitasunik gabeko bizi-itxaropenean (EGBI) joera aldatu dela ikus daiteke, batez ere emakumeen kasuan. Gizonek ezgaitasunean bizitako urteak 9,1 izatetik 10,3ra pasa ziren eta emakumeen kasuan 11,7tik 13,3ra, 2012-2013 aldian. Jardueraren muga kronikoaren prebalentzia igo izanak azal dezake EGBIren jaitsiera hori; gizonen artean %10 igo zen eta emakumeen artean %31, aldi horretan. Muga handiagoa da maila sozioekonomikoa baxuagoa denean, eta desberdintasuna nabarmenagoa emakumeen artean gizonen artean baino.
Hautemandako osasunari dagokionez, euskaldunek beren osasunaren gainean duten pertzepzioa hobetu egin da azken hamar urteetan. Gizonen %16k eta emakumeen %12k diote bere osasuna nola-halakoa edo txarra dela 2013an; 2007an %17 eta %23 izan ziren. Hautemandako osasuneko desberdintasun sozialek bere horretan jarraitzen dute eta bereziki garrantzitsuak dira emakumeen kasuan; horientzat desberdintasunaren indize erlatiboa bikoiztu egin da azken hamarkadan (1,7 2002an eta 2,55 2013an), eta maila sozioekonomiko baxuagoa dutenen artean osasun okerragoa hautematen da.
Patologia kronikoak dituzten gaixoen kopurua apurka- apurka gorantz doa Euskadin, prozesuen konplexutasunak ere gora egiten duen heinean. 65 urtetik gorako euskaldunen %38k gaixotasun kronikoren bat duela uste da eta proportzio hori seguru asko bikoiztu egingo da 2040. urterako27. Osasunaren inkestak (EAEOI-2013) prebalentzia are handiagoak ematen ditu arazo kronikoen kasuan (%44,7 gizonengan eta %46,9 emakumeengan).
Patologia aniztun gaixoen proportzioa (hau da, 2 egoera edo gehiago dituzten eta osasun-arreta behar duten gaixoena) %21era igo da gizonen kasuan eta %26ra emakumeen kasuan (Orueta et al, 2013)28. Patologia nagusienen artean lehenengoa hipertentsio arteriala da (%18,7 gizonengan eta %19,4 emakumeengan), ondoren antsietatea/estresa (%7,3 eta %14,1, hurrenez hurren), diabetes mellitusa (%6,4 eta %5,3), artikulazio-arazoak (%2,3 eta %5,3) eta depresioa (%1,8 eta %5,2). Egileek gradiente sozioekonomiko bat deskribatzen dute osasun-arazo gehienentzat, bi sexuetan, eta batez ere emakumeen artean nabarmenago. Pribatizazio altuagoko guneetan bizi diren biztanleen artean ere gaixotasun-karga handiagoa da.
Osasun mentaleko arazoak, zehazki antsietatea eta depresioa, nabarmen igo dira Euskadin (EAEOI 2013): gizonen artean %35 eta emakumeen artean %40 2002- 13 artean. Era berean, osasun mentaleko arazoetako desberdintasun sozialak igo egin dira, batez ere gizonen artean.
Ospitaleratuta egon beharko lukeen pertsona-kopurua etengabe igo da azken urteetan. 2011n guztira 140 alta egon ziren 1000 biztanleko, hau da, aurreko urtearen aldean kopurua %1,6 igo zen. Diagnostiko-talde handien arabera, zirkulazio-aparatuko gaixotasunek, digestio-aparatuko gaixotasunek eta arnasketa-aparatuko gaixotasunek sortu zuten gaixotze-tasa handiena gizonen artean, eta emakumeen kasuan, aldiz, haurdunaldiarekin, erditzearekin eta puerperioarekin, zirkulazio-aparatuko gaixotasunekin eta digestio-aparatuko gaixotasunekin lotutakoak izan ziren nabarmenenak. Gizonengan, zehazki, bihotz- gutxiegitasuna (%2,6), bronkitis kronikoa (%2,4), iztai- hernia (%2,3) dira altako diagnostikorik ohikoenak eta, emakumeen kasuan, haurdunaldi kronologikoki aurreratua (%3,5), kolelitiasia (%2,4) eta bihotz-gutxiegitasuna (%2,3).
Heriotza-tasari dagokionez, heriotza-kopuruak goranz- ko joera izan du azken hamarkadan (%10 igo da 2001- 11 aldian), biztanleriaren zahartzearen ondorioz. EAEko Heriotza-tasaren Erregistroaren arabera, 2011n tumoreak dira biztanleriaren heriotzaren lehen kausa, %32ko por- tzentajearekin; bigarren tokian daude zirkulazio-sistemako gaixotasunak, %29rekin; emakumeen artean ordena alderantzizkoa da.
Baheketa-programek EAEko biztanleriaren artean hedapen handia eta onarpen zabala duten praktika prebentiboak islatzen dituzte. Bularreko-minbizia goiz atzemateko programak estaldura onak dauzka, %80,66ko partaidetza- tasarekin. 2012an guztira 114.978 mamografia egin dira. EAEOIen datuen arabera, gainera, programan sartzeko desberdintasun
sozialak apurka-apurka jaisten doaz. 2008an,
36 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
35. OSASUN
ZERBITZUAK
Euskadin osasun-gastuetara bideratutako BPGren por- tzentajea %8,8koa izan zen 2009an, 2.602 €-ko gastuarekin biztanleko. Azken hamarkadan, zehazki, igoera nabarmena egon da (BPGren %6,5 eta 1296 € biztanleko, 2000. urtean). Finantzazioaren %75 publikoa da. (Eustat. Osasunaren kontua).
Nazioarteko egoerak alderatzean, OCDEk 2009. urterako ematen dituen datuekin, EAEn osasunaren gaineko per capita gastua 3.658 EPAkoa (erosketa-paritatearen ahalmena €-etan) da biztanleko; hau da, Erresuma Batua (3.487), Finlandia (3.226) eta Espainia (3.067) bezalako herrialdeen gainetik eta Norvegia (5.352) eta Suitzaren (5.144) azpitik dago, besteak beste. Nolanahi ere, osasun
-gastua BPGren gainean zenbatekoa den kontuan hartuta, oraindik ere herrialde garatuenen azpitik gaude.
Ospitale-sektorearen funtzionamendu-adierazleen bilakaeraren arabera, izugarri igo dira errotazio-adierazleak, ia bikoiztu egin baita oheko laguntza-jarduera 1986az geroztik, batez besteko egonaldia eta arrazoi kirurgikoen ondoriozko egonaldia murriztu egin direlako. Kirurgiako
EAEn kolon-minbizia goiz atzemateko programa martxan jartzea onartu zen eta haren estaldura apurka-apurka handituz eta areagotuz joan da. 2012an, 50-69 urteko gizonen partaidetza-tasa %62koa izan da eta emakumeena %68koa; guztira, 541.000 pertsona ikertu dira. Haurren Hortzak Zaintzeko Programak (PADI) 2012an guztira 115.008 haurri eman zien arreta (mutilak, %65,6; neskak, %66,2), eta 2011ren aldean partaidetza hobetu zuen (%65,9 eta %63,8, hurrenez hurren). Down sindromearen eta beste kromosomopatia batzuen baheketa 2009an pilotatu zen eta 2010ean hedatu zen sistema publikora doazen haurdun guztietara, beren haurdunaldia kontrola- tzeko. Programak onarpen handia dauka (%1etik beherako bazterketa) eta 2012an guztira 15.995 emakume haurdunek parte hartu zuten programan. Jaioberrien baheketa
-programak EAEn jaio diren haurren %100 estaltzen du eta oso gutxik baztertzen dute (bi kasu 2012an). Programaren helburua gaixotasun metabolikoak eta bestelako gaixotasunak goiz atzematea da.
Txertoen Programa prebentzio-jarduerarik garrantzi- tsuenetakoa da, batez ere infekzio-gaixotasunen eremuan. Azken urteetan txerto berriak sartu dira haurren txerto
-egutegira (VPH) eta, hala, egun estaldura altua dago txerto
-sorta desberdinetan (%90etik gora).
Osasunarekin lotutako jokabideei dagokienez, EAEOI 2013ren arabera, gure biztanlerian igo egin da alkoholaren ohiko kontsumoaren prebalentzia, bai gizonengan, bai emakumeengan, eta kasu honetan klaserik ahaltsuenei eragiten dien gradiente sozioekonomikoa dago. Hala ere, murriztu egin da tabako-kontsumoaren prebalentzia, bai gizonengan, bai emakumeengan, eta jaitsiera hori oso nabarmena da tabakismo pasiboaren prebalentzian.
Euskadi eta Drogak ikerketako (2012) datuen arabera, Euskadin legez kanpoko drogen kontsumoaren prebalentzia nabarmen jaitsi da, eta, hala, 2004. urteaz geroztik (orduan lortu ziren kontsumo-kuota historikoki altuenak) agerian dagoen beheranzko joera finkatu egin da. Hala eta guztiz, kontsumo esperimentalaren mailak altuak dira oraindik ere, eta azken urteetan murrizketak egon diren arren, EAE dago EBren barruan kanabis kontsumoaren tasarik altuenak dituzten eskualde eta herrialdeen artean.
Ariketa fisikoa praktikatzeari dagokionez, azken hamabost urteetan mendizaletasunaren prebalentzia %17 jaitsi da gizonengan (%26,6 2013an) eta emakumeengan ez da aldatu (2013an %34,0).
Azken hamar urteetan, EAEn obesitatearen egoera nabarmen okertu da. 16 urtetik gorako pertsona obesoen proportzioa 2002an baino %25 altuagoa da. Obesitateak klase sozialen arabera duen banaketak goranzko gradientea erakusten du maila sozioekonomikoa jaitsi ahala. Talde dirudunenetan pertsona obesoen proportzioa igotzean, obesitateko alde sozioekonomikoak murriztu egin dira. batez besteko egonaldiaren jaitsiera 10,1 egunetik 3,7ra jaitsi da 1989 eta 2009 urteen artean. Argi dago 90eko hamarkadaren hasieran martxan jarri ziren alternatibak, adibidez etxez etxeko ospitaleratzea eta egonaldi laburrez ospitaleratzeko unitateak, neurri handi batean jaitsiera honen erantzuleak izan direla.
Gaixoaren segurtasun klinikoari dagokionez, Osakidetzako ospitaleetan infekzio nosokomialen prebalentzia 2012an %6,4koa izan zen. Erakundeen %100ek Segurtasun Plan eguneratua zuten eta, gaixoaren segurtasunari dagokionean ikasten joateko, apurka-apurka zabaltzen ari ziren kontrako efektuen jakinarazpen-sistema korporatiboa.
Itxarote-zerrenda kirurgikoak Osakidetzako erakundeetan batez beste 52,1eko atzerapena izan zuen. Gaixoen %16 itxarote-zerrendan egon zen hiru hilabetetik gora. Lehen-mailako osasunean, bisita bakoitzeko kontsulta 9,6 minutukoa izan zen batez beste, eta, pediatrian, 10,6koa.
ABIAPUNTUA ɤ 37
36. Laguntzaren balorazio orokorra, Osakidetzako zentroen asetasun-inkestetan, 2012an positiboa izan zen (bikaina+oso ona+ona) inkesta egin zuten pertsonen %95 baino gehiagoren ustez, bai lehen-mailako arretako kontsultetarako, bai ospitale barruko kanpo-kontsultetarako, ospitaleko larrialdietarako eta ospitaleratze orokorrerako. Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasuneko Ministerioaren 2011ko Osasun Barometroaren arabera, Euskadin hiritarren %27k uste du osasun-sistemak nahiko ondo funtzionatzen duela eta %54k uste du aldaketak behar dituela.
OSASUN PLANAREN
ERRONKAK
ETA AUKERAK
Osasun Plan hau bi milioitik gora pertsonari zuzenduta dago eta bere helburu nagusia hiritarren osasuna eta ongizatea hobetzea da. Gorago deskribatu den bezala, EAEren abiapuntua ona da, kalitatezko osasun-sistema duelako eta gizartean aintzatetsita dagoelako, eta baita osasun-maila oso altua duelako ere.
Testuinguru honetan, Osasun Planak beregain hartu behar dituen erronkak eta aukerak honako hauek dira:
· Erakundeen arteko konpromisoa lortzea, osasuna eta osasuneko ekitatea gobernuaren eta gainerako erakundeen xede gisa har daitezen.
· Osasunean dauden desberdintasun sozialak eta genero- desberdintasunak murriztea, krisi ekonomikoaren ondoriozko pobrezia-arriskuan eta eskastasun-egoeretan ere.
· Kalitatezko osasun-sistema unibertsala bermatzea, etxetik hurbilago dauden eta konplexutasun gutxiago duten laguntza-mailak indartuz -esaterako Lehen Mailako Arreta-, hala irisgarritasun hobea ziurtatu dadin eta osasuneko desberdintasunak saihets daitezen.
· Osasun-sistema egokitzea, gaixotze-tasa anitzaren eta gaixotasun kronikoen karga geroz eta handiago hori kalitatez eta eraginkortasunez tratatzeko. Pertsonak izango dira osasun-sistema osoan integratutako arreta integralaren ardatz nagusi, eta betiere laguntza-maila guztietako koordinazioan eta lankidetzan oinarrituta jokatuko da.
· Arreta soziosanitarioa sustatu eta indartzea, gizartearen eta osasunaren sektoreen koordinazioa bultzatzen duten prozedura eta mekanismoak jarriz.
· Inguru eta jokabide osasungarriak sustatzea, batez ere herri-mailan sektore desberdinen lankidetzarekin garatutako erkidego-proiektuen bidez.
38 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
40. Osasun Plana egitean, ahalegin handia egin da arloetako
edukien artean eta edukien eta helburu eta adierazleen
artean koherentzia eta jarraitutasuna lortzen. Koordinazio
Teknikoko Batzordeak berebiziko garrantzia izan du kohe-rentzia-
prozesu horretan.
Sarrera honetan ezer baino lehen adierazi beharra dago
hainbat helburu zehatz Eusko Jaurlaritzako beste Sail ba-tzuen
eremuan kokatutako eskumenekin lotuta daudela;
adibidez, Toki Administraziokoekin (foru aldundiak eta
udalak) eta hirugarren sektorekoekin.
Kapitulu hau bost arlotan egituratzen da eta arlo bakoitzak
berarekin lotutako helburuak, ekintzak eta adierazleak jaso-tzen
ditu. 1 eta 5 arloak zeharkakoak dira, eta 2, 3 eta 4
arloak biztanleria-talde zehatzei buruzkoak.
LEHENENGO ARLOA: Politika publiko guztietan osa-suna
eta osasuneko ekitatea sartzea eta euskal osasun-sis-tema
ekitatezkoa eta kalitatezkoa indartzea. Zeharkakota-suneko
helburu eta mekanismoak ezartzen ditu, gainerako
sektore eta erakundeen agendetan osasuna ezagutzera
emateko, osasunean ahalik eta ekitate gehien lortzeko.
Gainera, hiritarren partaidetzarako benetako bide eraginko-rrak
irekitzen ditu eta osasunaren aldeko zuzendaritza one-rako
betekizunak zehazten ditu.
BIGARREN ARLOA: Biztanleriaren gainean jardutea,
gaixotze- eta heriotza-tasak jaisteko eta biztanleriarengan
eragin handiena duten gaixotasunen mendekotasuna ere
murrizteko. Hemen jorratzen dira ikuspegi integrala duten
laguntza-prozesuen helburu eta ekintzak, kronikotasunaren
eta mendekotasunaren arreta, medikamentuen erabilera
arrazionala eta depreskripzioa, segurtasun klinikoa eta
bizitzako egoera terminalak. Osasun-arazo esanguratsue-netarako
helburu zehatzak finkatzen ditu.
HIRUGARREN ARLOA: Zahartze osasuntsua sustatzea.
Zahartze aktiboa sustatu nahi du, pertsonen autonomia
mantentzeko esku-hartzeen bidez. Balorazio integrale-rako,
diziplinarteko kudeaketarako eta teknologia berrien
erabileraren prestakuntzarako mekanismoak proposatzen
ditu eta pertsonak beren ohiko inguruan mantentzea eta
boluntario-lanak egitea sustatzen du.
LAUGARREN ARLOA: Haurtzaroan eta gazterian osa-sun-
baldintzak eta aukerak hobetzea. Haurrek eta gazteek
osasunaren gainean dituzten eskumenak lantzen ditu, era-baki
osasungarriak eta seguruak hartzeko.
BOSGARREN ARLOA: Estilo eta bizimodu osasunga-rriak,
sektoreen arteko lankidetzaren eta tokiko eta erkide-goko
lanaren bidez (6. irudia).
2. ARLOA
GAIXOTASUNAK
DITUZTEN
PERTSONAK
3. ARLOA
ZAHARTZE
OSASUNTSUA
4. ARLOA
HAUR ETA
GAZTEEN
OSASUNA
1. ARLOA
EKITATE ETA ERANTZUKIZUNA
5. ARLOA
INGURU ETA JARRERA OSASUNTSUAK
-
6. Irudia.
Arloen konektibitatea
eta integrazioa
Iturria: geuk egina.
42 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
41. Euskadiko biztanleen bizi-itxaropena gorantz doa arian
-arian. Hala ere, osasuneko lorpenak ez dira era berean iritsi talde sozial guztietara eta, ondorioz, osasunean desberdintasun sozialak daude; hau da, sozialki, ekonomikoki, demografikoki edo geografikoki zehaztutako taldeen artean osasun-alde bidegabeak eta saihesgarriak irauten dute.
Osasuna zehazten duten faktoreak anitzak eta konplexuak dira eta osasun-arretan soilik oinarritutako ikuspegiak ez dira nahikoak eta kapazak osasuna eta osasuneko ekitatea hobetu eta sustatzeko. Osasunaz bestelako sektoreetako ekintzen mendeko faktoreek zeregin garrantzitsua dute erkidegoko osasunean, eta errealitate horrek agerian uzten du politika guztietan sartu behar dela osasuna eta uztartu egin behar direla osasun-jarduera indibidualak (osasun-zerbitzuen ahalegin gehien jasotzen dituztenak) eta biztanleriaren jarduera, horrela osasunaren eta gaixotasunen “kausen kausak” aldatzeko. Bi ikuspegiak beharrezkoak eta osagarriak dira, osasuna sustatu eta gure erkidegoko gaixotasunak prebenitzeko. Eta ikuspuntu horrekin zehazten dira, hain zuzen ere, Arlo honetako ekintzak, EAEko biztanleriaren osasun-kezkak murrizteko.
OSASUNAREN GIZARTE- DESBERDINTASUNEN MAGNITUDEA ETA BANAKETA
GABEZIA SOZIALA ETA OSASUNA
Familien eta etxeen baliabide ekonomiko eta materialak biztanleriaren bizi-kalitatean eta osasunaren gizarte-baldin- tzatzaileetan garrantzitsuenetakoak dira. Bizi dugun krisi ekonomiko honek diru-sarrera urriekin lotutako pobreziaren eta eskastasunaren arriskua areagotzen du, eta hori, era berean, mehatxua izan liteke euskal biztanleek azken urteetan izan duten osasun- eta ongizate-mailarentzat.
Pobreziaren eta Gizarte Desberdintasunen inkestako datuen arabera, krisi ekonomikoaren ondorioz pobrezia-arriskua igo egin zen 2008-2012 aldian (%4,1etik %7,3ra, hurrenez hurren). Hala, areagotu egin ziren muturreko gabezia- egoerak eta errealitate honen adierazpen larrienetako batzuk agerian geratu ziren; adibidez, elikadura-arazo larriak zituzten etxebizitzak 2008an %2,1 izatetik 2012an %3,1era igo ziren.
Enplegu-galerak pobrezia areagotzen du. Halaber, lan
-egoera, enpleguaren kalitatea eta, batez ere, enpleguaren falta osasunean eragina duten faktoreak dira. Hamabost urte baino gehiagoz langabezia-tasak apurka-apurka murrizten joan ondoren, azken bost urteetan EAEko biztanleriak ikusi du langabezia areagotzen ari dela eta enpleguaren kalitatea okertzen ari dela. Errealitate honek, eremu pertsonal, familiar eta sozialean era negatiboan eragiteaz gain, areagotu egiten du gaixotu eta goiz hiltzeko aukera eta osasuneko ekitate ezaren arriskua (1 eta 2 grafikoak).
5.1.
1. LEHENTASUN-ARLOA: EKITATEA ETA
ERANTZUKIZUNA
POLITIKA PUBLIKO GUZTIETAN OSASUNA ETA OSASUNEKO EKITATEA SARTZEA ETA EUSKAL OSASUN-SISTEMA EKITATEZKOA ETA KALITATEZKOA INDARTZEA
XEDEA: EAEKO BIZTANLERIAN OSASUNEAN DAUDEN DESBERDINTASUN SOZIALAK ETA GENERO-DESBERDINTASUNAK MURRIZTEA, TALDERIK BEHARTSUENEN EGOERA HOBETUZ.
LEHENTASUN ARLOAK – HELBURUAK – EKINTZAK – ADIERAZLEAK ɤ 43
43. II. TALDEA
I. TALDEA
III. TALDEA
IV. TALDEA
V. TALDEA
%10’2 %13’6 %15’2 %18’7 %21’4 %11’1 %14’5 %15’8 %20’3 %29’2
-
3. grafikoa
Hautemandako osasun txarraren
prebalentzia, sexuaren eta maila
sozioekonomikoaren arabera
(adinari jarraiki estandarizatua).
EAE. 2013.
Iturria: EAEOI 2013
DESBERDINTASUNAK
EZINTASUNEAN,
BIZI ITXAROPENEAN ETA
HAUTEMANDAKO OSASUNEAN
Osasunaren autobalorazioak norbanakoak bere osa-sunaren
gainean duen iritzia islatzen du eta biztanleriaren
gaixotze-tasa eta heriotza-tasa ondo aurreikusten ditu.
EAEOI-2013ren datuen arabera, hautemandako osasun
-egoera txarragoaren prebalentzia handiagoa dute klase so-zialik
baxueneko pertsonek, bai gizonek eta bai emakumeek.
Aldeak handiagoak dira emakumeentzat (3. grafikoa).
LEHENTASUN ARLOAK – HELBURUAK – EKINTZAK – ADIERAZLEAK ɤ 45
44. IKASTETARIKGABELEHEN HEZK. BIG. HEZK. BEHEKO MAILABIG. HEZK. GOIKO MAILAHIRUGARRENHEZK. 605550454040455055601996 - 20012001 - 200651,750,754,55555,756,456,156,55756,54342,946,247,147,348,548,449,449,550,4
-
4. grafikoa
30 urteko adinarekin bizi-itxaropenaren bilakaera, ikasketa-mailaren arabera.
EAE. 1996-2001 eta 2001-2006
Iturria: Osasun Saila. Osasun Ikaskuntza eta Ikerketa Zerbitzua 32
30 urteko adinarekin bizi-itxaropena (BI) handiagoa da emakumeentzat gizonentzat baino, handiagoa da ikasketa- maila altuagoa den heinean eta handiagoa da 2001- 2006an 1996-2001ean baino. 2001-2006 aldian, 30 urteko adinarekin, biren desberdintasunen “tarteak”, ikasketarik ez duten eta goi-mailako ikasketak dituzten per- tsonen artean, 7,6 urtekoak ziren, gizonen kasuan, eta 5,8 urtekoak, emakumeen kasuan. Kopuru horiek 1996-2001 aldikoak baino altuagoak dira (6,5 urte gizonengan eta 5,3 urte emakumeengan) (4. grafikoa).
46 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
45. HTA
KOLESTEROLA
DIABETESA
BIHOTZA
ARTROSIA
HTA
KOLESTEROLA
DIABETESA
BIHOTZA
ARTROSIA
I. TALDEA
II. TALDEA
III. TALDEA
IV. TALDEA
V. TALDEA
%0 %5 %10 %15 %20 %0 %5 %10 %15 %20
-
5. grafikoa
Arazo kronikoen prebalentzia, sexuaren
eta maila sozioekonomikoaren arabera
(adinari jarraiki estandarizatua).
EAE. 2013
Iturria: EAEOI 2013
DESBERDINTASUNAK
GAIXOTZE-TASAN
EAEOI-2013ren arabera, biztanleriaren arazo kroniko
ohikoenen prebalentziari dagokionez, gizonen kasuan des-berdintasun
sozioekonomikoak atzeman ziren hiperten-tsioan
eta kolesterol, artrosi eta diabetesarekin lotutako
arazoetan, eta horien maiztasuna handiagoa zen eskala
sozialean behera egin ahala. Emakumeen kasuan, arazo
kroniko nagusietan desberdintasun ekonomikoek gradiente
sozial argi bat islatu zuten: arazo horien prebalentzia igo
egiten zen eskala sozialak behera egin ahala (5. grafikoa).
LEHENTASUN ARLOAK – HELBURUAK – EKINTZAK – ADIERAZLEAK ɤ 47
46. EMAKUMEAK% 16,8I. TALDEAII. TALDEA% 12,6III. TALDEA% 22,2IV. TALDEA% 29V. TALDEA% 19,2% 16,4% 16,8% 29,3% 30,1% 29,10102030GIZONAKI. TALDEAII. TALDEAIII. TALDEAIV. TALDEAV. TALDEA0102030
-
6. grafikoa
Tabako-kontsumoaren prebalentzia 15-44 urteko biztanleriaren artean klase sozialaren eta sexuaren arabera. (adinari jarraiki estandarizatua).
EAE. 2013.
Iturria: EAEOI 2013
DESBERDINTASUNAK BIZI-OHITURETAN
Osasuneko desberdintasun sozialak bizi-ohiturekin lotuta ere azter daitezke. Hori horrela, 1997 eta 2013. urteen artean, adibidez, talde sozioekonomiko ahaltsuenetako pertsonek tabakoa uzteko joera gogorragoa erakutsi zuten. 2013an kontsumoa handiagoa zen maila sozioekonomikoa jaitsi ahala, batez ere 15-44 urtekoen artean; talde horretan gizonen %19 eta emakumeen %17 ziren ohiko erretzaileak talde sozialik ahaltsuenean, eta talderik behartsuenean, bestalde, gizonen eta emakumeen %30 eta %29 (6. grafikoa). 2002 eta 2013 artean, desberdintasunak murriztu egin dira gizonen artean, baina mantendu egin dira emakumeen artean.
Alkoholaren ohiko kontsumoari dagokionez, lotura zuzena atzeman da maila sozioekonomikoarekin: maila soziala zenbat eta handiagoa izan, orduan eta handiagoa da kontsumoa. Desberdintasun horiek berdin ematen dira gizonengan eta emakumeengan (7. grafikoa). 48 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
47. GIZONAKEMAKUMEAKALKOHOLAREN OHIKO KONTSUMOAI. TALDEA%70,8 %51,5II. TALDEA%64,3 %44,3III. TALDEA%65,4%41,2IV. TALDEA%61,1%35,4 V. TALDEA%61,2%26,2OBESITATEA %8,8 %5,9 I. TALDEAII. TALDEA %12,1 %8,4 III. TALDEA %14,1 %9 IV. TALDEA %15,7 %15,4 V. TALDEAI. TALDEAII. TALDEAIII. TALDEAIV. TALDEAV. TALDEA %14,6 %15,7 EGONEKO BIZITZA %22 %28,6 %27,1 %30,4 %23,7 %35,7 %29,6 %35,1 %27,3 %34,9 GIZONAKEMAKUMEAKOBESITATEA TALDEAV. TALDEA %29,6 %35,1 %27,3 %34,9 GIZONAKEMAKUMEAK
-
7. grafikoa
Alkohol-kontsumoaren
prebalentzia 15-44 urteko biztanleriaren artean klase
sozialaren eta sexuaren arabera. (adinari jarraiki estandarizatua).
EAE. 2013.
Iturria: EAEOI 2013
Iturria: EAEOI 2013
Obesitateari dagokionez, 1997az geroztik atzemandako desberdintasunei eutsi zitzaien. Aldeak nabarmenagoak dira emakumeen artean. Egoneko bizitzan edo sedentarismoan desberdintasunak murriztu egin ziren, eta aldi horretan talderik behartsuenen artean handiagoa izan zen jaitsiera. 2013an ere talderik kaltetuenak dira egoneko bizitza gehien dutenak, nahiz eta aldeak obesitatean atzemandakoak baino baxuagoak diren (8. grafikoa).
-
8. grafikoa.
Obesitatedun
(%) eta egoneko bizitzadun
(%) biztanleak, sexuaren eta
talde sozioekonomikoaren
arabera
(tasa estandarizatua).
EAE. 2013.
LEHENTASUN ARLOAK – HELBURUAK – EKINTZAK – ADIERAZLEAK ɤ 49
48. HELBURUAK ETA EKINTZAK
Helburua da Gobernuaren zeharkako estrategia gisa sek- tore-arteko ekintza sustatzen duen erakunde-arteko konpromisoa lortzea, osasuna eta osasuneko ekitatea gobernu osoaren eta politika publiko guztien xedetzat har daitezen (Osasuna politika guztietan).
EKINTZAK
1.1.1 Sailen arteko eta erakundeen arteko Osasun Planaren Batzorde Gidaria sortu eta martxan jarri. Lehendakaria izango da buru. Batzorde horrek sektoreen arteko ekintza sustatu beharko du, eta honako funtzio hauek izango ditu:
1.1.1.1. Osasun Plan honetan jasotako konpromisoak -Eusko Jaurlaritzako Sailen eta aldundi eta tokiko erakundeen eskumen-esparruetakoak erantzukidetasunean oinarrituta zehazten eta aplikatzen direla bermatu.
1.1.1.2. Osasuneko ekitatean eragin gehien izan dezaketen politika publikoak identifikatu eta zehaztu, gradiente sozial osoan desberdintasunak murrizteko ekintzak proposatu eta horiek gauzatzeko beharrezko baliabideak eta ebaluaziorako mekanismoak lortu.
1.1.2. Politika Guztietako Osasun Batzorde Teknikoa eratu eta martxan jarri. Bertan Osasun Saila izango da liderra, eta sektore guztiak izango ditu partaide. Helburua Osasun Planaren Batzorde Gidariari laguntza ematea izango da, horretarako honako funtzio hauek betez:
1.1.2.1. Sektore-planen prestaketa eta jarraipena babestu eta aholkuak eman, politika guztietan osasun
-printzipioak sar ditzaten, eta plan horiek osasunaren gizarte-baldintzatzaileetara eta osasuneko ekitatera begira jarri. Horretarako:
· Erkideko lurraldeetako eta udalerrietako gobernuetako eta gobernuz kanpoko agenteak sentsibilizatu eta trebatu, Osasuna Politika Guztietan sartzeko estrategiaren printzipioei eta garapenari dagokienean.
· Inplikatutako sektore bakoitzak bi urtean behin txostena igorri, Osasun Plana baliozkotuz eta harekiko konpromisoa adieraziz
1.1.2.2. Osasunaren sektoreko eta gainerako sektoreetako politika publikoek osasunean eta osasuneko ekitatean duten eraginaren gaineko ebaluazioa sustatu. Osasunaren gaineko eraginaren ebaluazioaren (OEE) metodologia garatu eta sistematizatu, sektoreko esku
-hartze eta planetan aplikatu beharreko tresna gisa.
1.1.2.3. Osasun Plana ebaluatu eta emaitzen urteko txostena egin. Txostena Osasun Planaren Batzorde Gidarira igorriko da.
1.1. HELBURUA
OSASUNA POLITIKA GUZTIETAN
ADIERAZLEAK
2020KO HELBURUA
ITURRIA
Osasun Planaren Zuzendaritza Batzordea eta Politika Guztietako Osasun Batzorde Teknikoa eratu eta martxan jarri
2013 abendua /
2014 martxoa
Eusko Jaurlaritza
Osasun Saila
Sektoreek Osasun Planarekin duten konpromisoa baliozkotu
1. txostena 2016an
Eusko Jaurlaritza
Sektoreetako desberdintasunen txostena
1. txostena 2016an
Osasun Saila
Osasun Plana baliozkotzeko urteko txostena
1. txostena 2015ean
Osasun Saila
50 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
49. Euskadiko Osasun Sisteman ekitatea indartzea.
EKINTZAK
1.2.1. Osasun-sistemako eta osasun publikoko plan eta esku-hartze guztietan sistematikoki sartu ekitatearen ikuspegia, hau da:
· gizartean eta osasunean desabantaila gehien duten talde sozialei zuzendutako baliabideen esleipena lehenetsi.
· osasun-politikek, osasun-finantzazioko ereduetako aldaketek eta osasun-zerbitzuen antolaketa-ereduek osasunean eta osasuneko ekitatean duten eragina ebaluatu, Osasuneko Ekitate Ikuskaritza bezalako metodologien bidez.
1.1.2. Osasunaren gizarte-baldintzatzaileen ikuspegia sartu, osasuna zerbitzuetan zaintzeko, babesteko eta susta- tzeko eta baita laguntza ematekoetan ere.
1.2.3. Osasun-politiketan lehentasunezko garrantziarekin sartu desberdintasun sozialaren eragin handiena jasaten duten biztanle-taldeei (klase sozialagatik, generoagatik, jaioterriagatik, ezintasunagatik, eta abar) erasaten dieten osasun-arazoak.
1.2.4. Osasun-zerbitzuetarako irisgarritasun unibertsala, zainketen jarraitutasuna eta Euskadin bizi diren pertsona guztientzako kalitatezko arreta integrala bermatu, desabantailan dauden talde jakin batzuei sortzen zaizkien oztopoak edo osasun-zainketak eskuratzeko zailtasunak ezabatuz, besteak beste:
· oztopo fisikoak eta garraio-oztopoak pertsonen aniztasun funtzionalagatik
· genero-oztopoak
· gaixotasun eta nahasmendu jakin batzuen ondoriozko estigma sozialeko oztopoak
· oztopo sozial, kultural eta ekonomikoak
1.2.5. Etxetik hurbilen dagoen eta konplexutasun-maila baxuena duen laguntza indartu, batez ere Lehen Mailako Arreta, osasun-sistemarako irisgarritasuna bermatzen duen eta osasuneko ekitate ezak murrizten dituen laguntza-maila gisa.
1.2.6. Osasunean erkidego-ekintza garatu eta sustatu, biztanleriaren osasunaren gaineko esku-hartzeen bidez, tokiko agente guztien partaidetza eta protagonismoarekin.
1.2. HELBURUA
EKITATEA
ADIERAZLEAK
EGUNGO EGOERA
2020KO HELBURUA
ITURRIA
Lehen Mailako Arretako (osasun-laguntza anbulatorioa) gastu korrontearen / osasuneko gastu korronte guztiaren arrazoia
%20
(2011)
>%25
Eustat -
Osasunaren kontua
Ezgaitasunik gabeko
bizi-itxaropena (EGBI) (urteak)
Gizonak: 69,3
Emakumeak: 73,1
(2013)
Gizonak: %5
Emakumeak: %5
EAEOI
30 urteko adinean bizi-itxaropeneko desberdintasun sozialakb
Gizonak: %14
Emakumeak: %9
(2001-2006)
Gizonak: %10
Emakumeak: %5
Osasun Saila. Osasun Ikaskuntza eta Ikerketa Zerbitzua
Osasun-zerbitzuetara sartzeko desberdintasunak (itxarote-zerrenda kirurgikoa)
--
Murrizketa etengabea
Osakidetza
Hautemandako osasun txarraren desberdintasunak maila sozialaren arabera sexu bakoitzean
DIE gizonak: 2,40
DIE emakumeak: 2,55
(2013)
Gizonak: %10
Emakumeak: %20
EAEOI
b. Bizi-itxaropenaren aldea, eskala sozialeko muturrik baxuenaren (1 pertzentila) eta muturrik altuenaren artean (100 pertzentila). Neurria atzerapen-ereduen bidez kalkulatu da: eredu horiek kontuan hartu dute biztanleriaren banaketa sozioekonomiko osoa eta ezabatu egin dute talde sozioekonomikoen tamaina-aldaketak osasuneko desberdintasunen magnitudean izan dezakeen eragina. LEHENTASUN ARLOAK – HELBURUAK – EKINTZAK – ADIERAZLEAK ɤ 51
50. Osasunean eta osasuneko ekitaterik ezean eragiten duten egiturazko baldintzatzaileen eta bitartekoen gainean jarduteko politika publikoen garapena babestea.
EKINTZAK
1.3.1 Osasun Planaren Zuzendaritza Batzordeak osasuna sortzeko eta osasuneko ekitatea areagotzeko kohesioa eta gizarte-ongizatea indartuko dituzten esku-hartzeak sustatuko ditu.
· gizarte-babeseko eta -banaketarako politikak; lehen haurtzarotik hezkuntza publiko eta kalitatezkorako sarbide unibertsala; etxebizitza duin eta egokia eskuratzeko aukera; garraio aktiboa; hirigintza barnerakoia
· segurtasuna hobetzeko eta estresa murrizteko neurriak eskoletan eta lantokietan
· enplegua eta lan-baldintzak hobetzeko neurriak eta ekimenak
· lan-modalitateak eta laneko, eskolako eta aisialdiko ordutegiak arautzen dituzten neurriak eta ekimenak, horrela bizitza pertsonala, familia eta lana uztartzen laguntzeko
1.3.2. Politika Guztietako Osasun Batzorde Teknikoak, gizarte- ongizatea eta kohesioa indartu daitezen, esku-hartze koordinatuko proposamenak egingo ditu, honela:
1. ingurumen-arriskuen zaintza integratu eta koordinatua
2. elikadura-segurtasunaren zaintza
3. hiri-mugikortasunaren eta garraio publikoaren planifikazioa, oinezko eta bizikleta bidezko lekualdaketak bezalako aukera osasungarriak errazteko
4. ariketa fisikorako ekipamendu-tokiak, bai barrukoak eta bai kanpokoak, garatu, jende guztiarentzat zabalik
5. espazio publikoen erabilera partekatuaren sustapena, belaunaldi arteko aprobetxamendu-irizpideekin, talde ahulenei hau da, zaharrei, haurrei eta ezinduei egokituta
6. hiria era integratzailean diseinatu eta eraiki, pertsona guztiek erabil dezaten, genero-ikuspegia sartuta. Hirigintza segurua eta barnerakoia: “puntu beltzak” ikusteko hirigintza-azterketen mapak ipini
7. lan-baldintzak, eta familiako bizitza eta lanekoa uztartu
8. neurri hezitzaile barnerakoiak
9. gizarte-babesa eta baliabideen banaketa
10. buruko nahasmenduaren ondoriozko estigmaren aurkako neurriak
11. osasunaren gizarte-baldintzatzaileen garrantziaz sentsibilizatu biztanleria, orokorrean, eta sektore guztietako profesionalak, osasunaren sektorekoak barne
1.3. HELBURUA
EGITURAZKO BALDINTZATZAILEAK ETA BITARTEKOAK
ADIERAZLEAK
EGUNGO EGOERA
2020KO
HELBURUA
ITURRIA
Gazteen (16-24 urte) langabezia-tasa
Gizonak %35,1
Emakumeak %30,4 (2012)
%15
Eustat. BJA
Pobrezia-arriskua. Errenta pertsonalaren Gini indizeac
0,533 (2009)
%5
Eustat. Errenta pertsonal eta familiarren azterketa
Benetako pobrezia-egoeran dauden etxeak, erreferentzia- pertsonaren arabera
Gizonak %3,7
Emakumeak %11,1 (2012)
%10
Enplegua eta Gizarte Gaiak Saila. Pobrezia eta Desberdintasun sozialen inkesta 2012
Etxerik gabeko
biztanleria-tasa
Gizonak ‰1,6
Emakumeak ‰0,4 (2012)
%10
Eustat. Etxerik gabeko pertsonen inkesta.
Eskola-uzte goiztiarrad
(18-24 urte)
Gizonak %8,3
Emakumeak %7,1 (2012)
10
Eustat. Biztanleria jardueraren arabera
c. Gini indizea: desberdintasunaren gaineko adierazle bat da, 0 eta 1 arteko zenbatekoaz adierazia. 0 berdintasun perfektua da (guztiek dituzte diru-sarrera berdinak) eta 1 desberdintasun perfektua da (pertsona batek dauzka diru-sarrera guztiak eta besteek bat ere ez).
d. Eskola-uzte goiztiarra: Gehienez bigarren hezkuntzaren lehen etapa burutu duen eta ikasten eta prestatzen jarraitzen ez duen biztanleria.
Eustat
52 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
51. Pertsonen partaidetza eta ahalduntzea sustatuko da, genero-desberdintasunak eta talde eta egoeren aniztasuna kontuan hartuta eta emakumeentzako eta gizonentzako ahalduntze-estrategia bereiziak garatuta.
EKINTZAK
1.4.1. Euskal osasun-sistemaren “erabiltzaile eta gaixoen eskubide eta betebeharren gutuna” eguneratu.
1.4.2. Gaixoei eta beren senideei, eta batez ere talderik ahulenetako pertsonei, zuzendutako ahalduntze-estrategia garatu. Estrategia hauetan genero-desberdintasunak jorratuko dira.
1.4.3. Osasun Eskola (Escuela de Pacientes)e garatu, gaixoaren autonomia sustatzeko eta zaintzaileen eta hiritarren artean ohitura osasuntsuak bultzatzeko.
1.4.4. Gaixo-elkarteekin eta hirugarren sektorearekin lankidetza- esparru eta tresnak ezarri, horiek osasun-sistemarekiko duten erantzukidetasuna sustatuz. Gaixo-elkarteak sustatu, beren patologiei buruzko ezagutzak eta kezkak partekatzeko jarduera eta tresnak gara ditzaten, prestakuntzaren, ikuskapenaren eta beren jardueretako inplikazioaren bidez.
1.4.5. Eskola-mailan gazteak bizi-ohitura osasuntsuei buruz sentsibilizatzeko eta prebentzioa lantzeko programak garatu, indarkeriari aurre egiteko eta, batez ere, genero
-indarkeriaren eta berdinen arteko indarkeria ezabatzeko. Era berean, buruko gaixotasuna estigmatizatzen ez duten jardueren sustapena bultzatu.
1.4.6. Erkidegoaren partaidetza antolatu eta indartu, dauden tresnen bidez (Osasun Kontseilua), eta mekanismo berriak ezarri osasun-zerbitzuen alde eta osasunaren alde erkidegoko esku-hartzeak planifikatzeko, ezartzeko eta ebaluatzeko faseetan herritarrek parte har dezaten, eremu guztietan.
1.4.7. Genero-perspektiba sartu osasuneko langileei zuzendutako prestakuntza-programa guztietan.
1.4. HELBURUA
PARTAIDETZA ETA JABEKUNTZA
ADIERAZLEAK
2020KO
HELBURUA
ITURRIA
Osasun Kontseilu aktibo eta operatiboak
Urtean 2 bilera
Osasun Saila
Escuela de pacientese-Osasun Eskolako partaideak, lehenetsitako patologien arabera (%)
>%50
Osakidetza - Integrazio Asistentzial eta Kronikotasun Zerbitzua
Euskal osasun-sistemaren erabiltzaile eta gaixoen eskubide eta betebeharren gutuna berrikusi eta eguneratu
Bai, 2015ean
Osasun Saila
e. Osasun Eskola-Escuelas de pacientes: Osasun Sailaren eta Osakidetzaren baliabidea. Informazioa eta prestakuntza ematea da bere helburua, horrela gaixotasuna kudeatzean eta gaixo, zaintzaile eta hiritarren osasuna sustatzean ezagutzak eta gaitasunak eskura izateko.
LEHENTASUN ARLOAK – HELBURUAK – EKINTZAK – ADIERAZLEAK ɤ 53
52. Osasun-desberdintasunen gaineko ikerketa eta monitorizazioa sustatu eta garatzea.
EKINTZAK
1.6.1. Osasunaren Behatokia sortu, osasunaren faktore erabakigarriak eta osasun-desberdintasunak landuko dituen ikerketa, azterketa eta komunikazioko organo gisa, betiere generoaren ikuspegia aplikatuta. EAEn osasunean dauden desberdintasun sozialen txostenak egingo ditu aldizka, esku-hartzeko proposamenak eta gomendioak jasoz.
1.6.2. Kalitate-irizpide gisa baloratu: batetik, bai osasun
-ekitatearen eta generoaren ikuspegia, bai sektore-arteko ikuspuntua, osasunaren gaineko ikerketa-proiektuan sartzea eta, bestetik, Osasun Sailak eta beste erakunde batzuek finantzatutako zerbitzu sanitario eta soziosanitarioak erabiltzea.
1.6.3. Osasun-informazioko sistema guztietan estratifikazio sozialeko aldagaiak sartu, horien bitartez aztertu ahal izateko zein desberdintasun sozial dauden osasunaren egoeran, osasunaren baldintzatzaileetan eta osasun-zerbi- tzuen erabilera eta kalitatean.
1.6. HELBURUA
OSASUN-DESBERDINTASUNEN
MONITORIZAZIOA
Emakumeen aurkako indarkeriaren prebentzioa eta tratamendua sustatzea osasun-zerbitzuetan, inplikatutako sektore guztien artean erabakiak era bateratuan hartzea sustatuz.
EKINTZAK
1.5.1. Emakumeen aurkako indarkeria prebenitzeko, goiz atzemateko, lantzeko eta jarraitzeko mekanismoak bultzatu.
1.5.2. Osasuneko eta gizarte-osasuneko koordinazioa hobetu indarkeriaren biktima diren neskato eta emakumeen arretan.
1.5. HELBURUA
GENERO INDARKERIA
ADIERAZLEAK
2020KO
HELBURUA
ITURRIA
Osasunaren Euskal Behatokia sortu
2015
Osasun Saila
Osasun-informazioko sistemetan estratifikazio sozialeko aldagaiak sartu
2016
Osasun Saila
Osakidetza
Osasuneko desberdintasun sozialen txostena
2015
Osasun Saila
ADIERAZLEAK
2020KO HELBURUA
ITURRIA
Osakidetzako berdintasun-politikak sustatzeko eta koordinatzeko Administrazio Unitatearen sorreraf
2015
Osakidetza
f. Administrazio Unitate hau azaroaren 17ko 213/2007 Dekretuan agertzen da eta bere eginkizuna Osakidetzan berdintasun-politikak sustatu eta koordinatzea da.
54 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
53. Ikerketa eta berrikuntza sustatzea, zerbitzuan osasunaren hobekuntzari eta osasun-sistemaren kalitate eta eraginkortasunari buruzko ezagutza aplikatzeko bide gisa.
EKINTZAK
1.7.1. Ikerketa sustatu eta finantzatu (oinarrizkoa, klinikoa, epidemiologikoa, nazioz gaindikoa, osasun-zerbitzuetakoa eta abar), honako hauei dagokienean:
· Prozesu patologikoen kausak eta horiek atzemateko eta tratatzeko prozesuak, kontuan hartuta beti medikuntza pertsonalizatua eta zehaztasun-medikuntza bezalako paradigmak ere.
· Osasuneko desberdintasunen ebidentzia eta kausak
· Osasuneko esku-hartzeen eraginkortasuna, osasun
-arreta barne.
1.7.2. Ikerketen emaitzak gaixoei azkar aplikatzea sustatu.
1.7.3. Euskal Osasun Sistema berritzeko plana diseinatu.
1.7.4. Ikerketa eta berrikuntza babesteko eta sustatzeko mekanismoak garatu eta finkatu (prestakuntza, berrikuntza eta sormenerako espazioak, ezagutza-sareak, eta abar).
1.7. HELBURUA
IKERKETA ETA BERRIKUNTZA
ADIERAZLEAK
EGUNGO EGOERA
2020KO
HELBURUA
ITURRIA
Argitalpen indexatuak
722
(2011)
%40
Bioef
LEHENTASUN ARLOAK – HELBURUAK – EKINTZAK – ADIERAZLEAK ɤ 55
54.
55. Bigarren eremu honetan, zaindu, errehabilitatu eta arin- tzeko helburu eta ekintzak sartzen dira, honako patologia hauek dituzten pertsonei zuzenduak: minbizia; gaixotasun kardiobaskularrak; diabetes mellitusa; arnasketa gaixotasun kronikoak: buruko nahasmenduak; gaixotasun transmitigarriak, horien artean sexu bidez transmititzen direnak; gaixotasun arraroak; gaixotasun neurodegeneratiboak; eta gaixotasun osteoartikularrak eta erreumatologikoak. Arreta handia jartzen zaio gaixotze anitzaren, prozesu kronikoen eta mendetasun-egoeren ondorioz sortutako gaixotasun
-kargari. Arlo honetan lantzen dira, era berean, medikazio anitza duten gaixoen alderdi zehatzak, segurtasun klinikoko neurriak, gaixotasun profesionalak dituzten langileak eta egoera terminalean edota zaintza aringarrietan dauden gaixoen arreta.
Arreta integratua osasun-zaintzen antolamendurako printzipio bat da eta osasunean emaitzak hobetzea du helburu, horretarako laguntza-prozesuak integratuz eta gaixoa arretaren ardatz bihurtuz. Arlo honetako helburu eta ekintzek honako elementu hauek nabarmentzen dituzte: a/ laguntzaren ibilbidea, ikuspegi integratzailea duen laguntza-prozesuaren zehaztapen gisa; b/ laguntza-mailen koordinazioa, pertsonei zerbitzu ona emateko, eta c/ errehabilitazio- prozesu pertsonalizatuak gaixoen ohiko inguruan, ahal den heinean.
EAEOI 2013ren arabera, biztanleriaren ia bosten batek (gizonen %21,7 eta emakumeen %12,9) ez zuen kontsulta medikorik egin azken urtean. Gutxi gorabehera biztanleriaren heren batek gutxi bisitatu zuen medikuaren kontsulta urtean behin edo bi aldiz, beste heren batek baino apur bat gehiagok kontsultatu zuen urtean hiru-bederatzi aldiz eta 10etik bat joan zen kontsultara hamar aldiz edo gehiago. Pertsona-talde hau, “oso ohikoak” izenekoa, 224.000 pertsona inguruk osatzen dute (1. taula).
5.2.
2. LEHENTASUN-ARLOA: GAIXOTASUNAK
DITUZTEN PERTSONAK
GAIXOTASUNAK DITUZTEN PERTSONEN GAINEAN ESKU HARTZEA, GAIXOTASUNEN EZINTASUNA ETA GAIXOTZE-TASA MURRIZTEKO
-
1. taula.
Biztanleria (%), urtean medikuari egindako kontsulta-kopuruaren arabera.
EAE. 2013
KONTSULTA-KOP.
GIZONAK
EMAKUMEAK
BI SEXUAK. KONTSULTA-KOP.
Bat ere ez
21,7
12,9
17,2
Bat edo bi
34,5
32,8
33,6
Hirutik bederatzira
35,6
42,9
39,3
Hamar edo gehiago
8,2
11,4
9,9
Guztira
100
100
100
Iturria: EAEOI 2013
LEHENTASUN ARLOAK – HELBURUAK – EKINTZAK – ADIERAZLEAK ɤ 57
56. Larrialdi-zerbitzuetara jo zuten pertsonen %30 inguruk
uste du osasun-arazo arina izan zuela, baina berehalako
arreta behar zuela; %30ek uste zuen osasun-arazo larria
zuela; %30ek ez zuen ezagutzen bere arazoaren garrantzia;
%2k uste zuen bere arazoa arina izan arren erosoagoa zela
larrialdietara joatea; eta %8 joan zen larrialdietara me-dikuak
esanda (9. grafikoa).
-
9. grafikoa.
Larrialdi-zerbitzuak kontsultatzeko
arrazoien banaketa,
hautemandako larritasunaren
arabera.
EAE. 2013
GIZONAK EMAKUMEAK
PREMIAZKO ARAZO ARINA
EZ ZEKIEN GARRANTZIA
ARAZO LARRIA
MEDIKUAK ESANDA
EROSOTASUNA
%31,9
%30,7
%2,5
%28,4
%6,6
%27,7
%28,7
%2,2
%32,8
%8,6
Iturria: EAEOI 2013
58 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
57. Oinarrizko eta Gutxieneko Datu Multzoko (OGDM) ospi-tale-
alten erregistroko datuen arabera, EAEko ospitale pu-bliko
eta pribatuetan erregistratutako alta-kopurua 2011n
2010ean baino %1,6 baxuagoa izan zen. 10. grafikoan
ikus daitekeenez, diagnostiko-talde handien araberako
gaixotze-tasa deskribatzen denean, zirkulazio-aparatuaren,
digestio-aparatuaren eta arnasketa-aparatuaren gaixota-sunak
dira gizonen altarako arrazoirik ohikoenak; haurdu-naldi,
erditze eta puerperioarekin lotutako sarrerak dira
ohikoenak emakumeengan, eta ondoren doaz zirkulazio
-aparatuko eta digestio-aparatuko gaixotasunak.
-
10. grafikoa.
Ospitale-altak (%), diagnostiko-talde
handien eta sexuaren arabera.
Gaixotasun larrien ospitale publiko
eta pribatuak.
EAE. 2011
DIGESTIOA
ZIRKULAZIOA
ARNASA
NEOPLASTIAK
HAURD.-ERDIT.-PUERP.
LOKOMOZIO-APARATUA
GENITO-URINARIOA
BESTE BATZUK
KANPO-KAUSAK
%27,5
%6,7
%6,1
%16,7
%8,5
%7,1
%8,3
%9,2
%9,8
%28,1
%4,9
%8
%9,2
%11,4
%10,2
%14
%14,2
Iturria: Ospitale-alten Erregistroa. EAE. 2011
LEHENTASUN ARLOAK – HELBURUAK – EKINTZAK – ADIERAZLEAK ɤ 59
58. -
11. grafikoa.
Tumore txarren eragin-tasa estandarizatua.
EAE. 2000-2010
-
12. grafikoa.
Tumore txarren heriotza-tasa estandarizatua.
EAE. 2000-2010
700519,11527,41277,34306,81281,01245,2119,09110,78600500400300200100700600500400300200100 2000200120022003200420052006200720082009201020002001200220032004200520062007200820092010 HOMBRESMUJERES 700519,11527,41277,34306,81281,01245,2119,09110,78600500400300200100700600500400300200100 2000200120022003200420052006200720082009201020002001200220032004200520062007200820092010 HOMBRESMUJERES
Europako erreferentziazko biztanleria
Iturria: EAEko minbiziaren erregistroa eta heriotza-tasaren erregistroa
MINBIZIA
2010ean minbizia izan zen gizonen lehen heriotza-kausa eta emakumeen bigarrena. Eraginak 100.000 gizonetik 711,59koak eta 100.000 emakumetik 456,60koak izan ziren; minbiziaren ondoriozko heriotza-tasa 100.000 gizonetik 354,52koa eta 100.000 emakumetik 204,09koa izan zen. Europako biztanleriaren adinera estandarizatutako intzidentziak goranzko joera txiki bat dauka 2000 eta 2010 artean; gizonen kasuan urtean %0,2 eta emakumeen kasuan urtean %1,1 (11. grafikoa). Minbiziaren ondoriozko heriotza- tasa urtean %1,5 murriztu zen gizonengan eta %0,7 emakumeengan (12. grafikoa).
Emakumeengan bularra izan zen minbiziaren kokapenik ohikoena, 100.000 emakumetik 126,57ko eragin-tasarekin eta 100.000 emakumetik 27,95eko heriotza-tasarekin 2010. urtean. Europako biztanleriaren adinera estandarizatutako eragin-tasa urtean %1,5 igo zen eta heriotza-tasa urtean %2,5 murriztu zen 2000 eta 2010 urteen artean. Emakumeengan bigarren kokapenik ohikoena kolona eta ondestea izan ziren, 100.00tik 65,72ko eragin-tasarekin eta 100.000tik 25,60ko heriotza-tasarekin; tasa estandarizatuen goranzko joera islatzen dute eraginean (urtean %1,7) eta beheranzkoa heriotza-tasan (urtean %1,4). Trakea, bronkio eta biriketako minbizia dago laugarren postuan eraginari dagokionez eta hirugarren postuan heriotza- tasari dagokionez EAEko emakumeen artean; eragin estandarizatua urtean %7,9 igo da eta heriotza-tasa urtean %7,7 2000 eta 2010 artean.
Minbiziaren eragina 65 urtetik beherakoengan 297,22koa izan zen gizonengan eta 253,27koa emakumeengan, 100.000 pertsonaren artean kalkulatuta. Heriotza- tasa 100.000 gizonetik 113,97koa eta 100.000 emakumetik 68,47koa izan zen.
Gizonen artean trakea, birika eta bronkioetako minbizia da heriotza-tasarik altuena duen minbizia; minbizi horren eragina 2010ean 100.000tik 97,38koa zen eta heriotza-tasa 100.000tik 82,28koa. Emakumeen kasuan ez bezala, eragin estandarizatua urtean %1,0 jaitsi zen eta heriotza %0,8 2000 eta 2010 artean. Gizonen artean bigarren kokapenik ohikoena kolon eta ondestekoa izan zen, 100.000tik 123,99ko eragin-tasarekin eta 100.000tik 51,90eko heriotza-tasarekin 2010ean. Eragin estandarizatua urtean %3,3 eta heriotza-tasa urtean %1,1 igo ziren 2000 eta 2010 artean. Prostata-minbizia izan zen ohiko- ena (100.000tik 149,85) eta hirugarren heriotza-arrazoia (100.000tik 31,99) 2010ean. Eragin estandarizatua urtean %1,7 igo zen eta heriotza-tasa, aldiz, urtean %2,0 murriztu zen 2000 eta 2010 artean.
GIZONAK
EMAKUMEAK
GIZONAK
EMAKUMEAK
60 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
59. GAIXOTASUN KARDIOBASKULARRAK
Gaixotasun kardiobaskularrak dira heriotza eta ospitaleratzerako kausa nagusia, tumoreekin batera. Zirkulazio
-aparatuaren gaixotasunen ondoriozko heriotza-tasa %3,7 murriztu zen gizonengan eta %4,1 emakumeengan 2000tik 2010era. Kardiopatia iskemikoa izan zen gizonen lehen heriotza-kausa (tasa: 87,17/100.000) eta garuneko hodietako gaixotasuna emakumeengan (tasa: 70,77/100.000) 2010. urtean.
DIABETES MELLITUSA
2000. urtean egindako azterketen arabera, 2 motako diabetesaren prebalentzia EAEko 24 urtetik gorako biztanleengan %4,6koa zen eta eragina 1.000 biztanletik 5ekoa33. 2011ko kronikoen estratifikazio-erregistroko daturik berrienen arabera28, EAEko gizonen %6,4k eta emakumeen %5,3k dute diabetes ezaguna. EAEOI 2013ren arabera, prebalentzia igo egin da 64 urtetik gorakoen artean, batez ere 65-74 urteko gizonen kasuan (2. taula).
BIRIKETAKO GAIXOTASUN BUXATZAILE KRONIKOA
Biriketako Gaixotasun Buxatzaile Kronikoaren (BGBK) prebalentzia EAEn, 2011n, %3,0koa zen gizonen kasuan eta %1,5ekoa emakumeen kasuan; asmaren prebalentzia %2,7koa zen gizonen kasuan eta %2,9koa emakumeen kasuan. BGBKren ondorioz ospitalea bisitatu izanaren maiztasun-tasa 2011n 1.000 gizonetik 11,1ekoa eta 1.000 emakumetik 2,46koa zen; berriro sartutakoen maiztasuna %24koa zen. BGBKren ondoriozko heriotza
-tasa 100.000tik 50,11koa izan zen gizonen kasuan eta 100.000tik 25,51koa emakumeen kasuan.
2011ko gaixo kronikoen estratifikazio-erregistroko datuen arabera, hipertentsio arterialaren prebalentzia %18,7koa izan zen gizonengan eta %19,4koa emakumeengan; kardiopatia iskemikoaren prebalentzia %1,9koa izan zen gizonengan eta %1,2koa emakumeengan; eta garuneko hodietako gaixotasunaren maiztasuna %2,0koa izan zen gizonengan eta %1,9koa emakumeengan.
-
2. taula.
Diabetesaren prebalentzia adinaren eta sexuaren arabera. EAE. 2002-2013
Iturria: EAEko osasunaren inkesta, 2013koa.
GIZONAK
EMAKUMEAK
2002
2007
2013
2002
2007
2013
0-14
-
-
-
-
0,4
0,4
15-24
0,5
0,1
-
0,1
0,2
0,4
25-44
0,8
0.6
0,7
0,5
0,6
0,5
45-64
3,7
5.9
7.2
3,1
3,5
4,3
65-74
11,5
11,3
18,9
8,1
9,8
12,3
>=75
12,2
14,1
19.6
9,7
9,9
15,2
LEHENTASUN ARLOAK – HELBURUAK – EKINTZAK – ADIERAZLEAK ɤ 61
60. -
13. grafikoa.
Antsietate eta depresioaren sintomen prebalentzia, klase sozialaren eta sexuaren arabera (adinari jarraiki estandarizatua).
EAE. 2013.
%10,4%15,8%14,8%16,4%21,2%19,7%16,7%21,6%26,5%28,9I. TALDEAII. TALDEAIII. TALDEAIV. TALDEAV. TALDEA
Iturria: EAEko osasunaren inkesta, 2013koa.
OSASUN MENTALA
Emakumeen %24,3k eta gizonen %15,5ek izan zituzten antsietate edo/eta depresioaren sintomak 2013an. Prebalentzia hori altuagoa izan zen adinez nagusiagoak zirenen artean, batez ere 45 urtetik gora. Antsietatearen eta depresioaren prebalentziak gora egiten zuen eskala sozialak behera egin ahala, eta, hori horrela, eskalaren goiko taldeko emakumeen %19,7k eta gizonen %10,4k zituzten antsietate edo depresioaren sintomak eta eskalaren beheko taldeko emakumeen %28,9k eta gizonen %21,2k (13. grafikoa).
PATOLOGIA ANITZAK
EAEko gaixo kronikoen estratifikazio-erregistroko 2011ko datuen arabera28, gizonen %21,2k eta emakumeen %25,9k dituzte bi patologia kroniko edo gehiago. 62 ɤ EUSKADIKO OSASUN PLANA 2013-2020
61. HELBURUAK ETA EKINTZAK
Gaixoari, batez ere kronikotasuna eta patologia anitza dituen gaixoari, begiratuko dion eta ikuspegi integrala eta integratua izango duen osasun-laguntza sustatzea eta ebidentzia zientifikoan oinarritutako arreta jarraitua, pertsonalizatua eta eraginkorra ziurtatzea.
EKINTZAK
2.1.1. Gaixotasun nagusienen kasuan laguntzaren jarraitutasuna sustatu, laguntzarako bide klinikoen bitartezg.
2.1.2. Jardunbide klinikoko gidak egin eta erabiltzea sustatu.
2.1.3. Eskumen profesionalak hobetu, langileak trebatuz eta rol berriak garatuz, gradu aurreko eta osteko prestakun- tza-prozesuak barne.
2.1.4. Arretarako tresna berriak sustatu; esaterako, inguru birtualak eta aurrez aurrekoak ez diren kontsultak.
2.1.5. Gaixoa bere ohiko inguruan zaintzea sustatu, betiere bere nahia eta lehentasuna errespetatuz.
2.1.6. Gaixoa zaintzeak zaintzaile informalen osasunean duen eragina gutxitzeko estrategia eta mekanismoak garatu (prestakuntza, kontsultarako sarbidea…).
2.1. HELBURUA
PERTSONENGAN OINARRITUTAKO ARRETA SOZIOSANITARIO INTEGRAL ETA INTEGRATUA
ADIERAZLEAK
EGUNGO EGOERA
2020KO HELBURUA
ITURRIA
Laguntza Erakunde Integratuetan laguntza
-bide klinikoak hedatu
--
%100
Osakidetza - Integrazio Asistentzial eta Kronikotasun Zerbitzua
Zaintzaileentzako prestakuntza-plana lehentasunezko patologietan
--
2016
Osasun Saila. Enplegu eta Gizarte Politika Saila. Osakidetza
g. Laguntza-ibilbide ere deitzen zaie
LEHENTASUN ARLOAK – HELBURUAK – EKINTZAK – ADIERAZLEAK ɤ 63
