Ogrenmepsikolojisi

KPSS EĞİTİM BİLİMLERİ: Öğrenme Psikolojisi

Cophright: Bu dökümanın tüm hakları Filozof Akademi Bilişim Yayıncılık
Danışmanlık ve Turizm San. Tic. Ltd. Şti.’ne aittir. Kurumun yazılı izni olmadan
ticari kullanımı yasaktır. Ancak bireysel kullanıma açıktır.

FİLOZOF AKADEMİ www.filozof.com.tr | www.kpss.info 1

ÖĞRENME
1 PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ
ÖĞRENME Geçici davranışlar: Alkol, ilaç, uyuşturucu madde, has-
talık gibi çeşitli etkilerle ortaya çıkan ve bu etki ortadan
kalktıktan sonra yok olan davranışlardır.
Öğrenme, büyüme ve vücutta değişik etkilerle oluşan
geçici değişmelerden bağımsız, çevre ile etkileşim so- Sonradan kazanılan davranışlar: Doğuştan getirilme-
nucu ortaya çıkan davranışta ya da potansiyel davranış- yen, öğrenme sonucu ortaya çıkan davranışlardır.
taki nispeten kalıcı izli değişmedir.

ÖRNEK SORU
Öğrenmenin Temel Özellikleri

- Davranışta değişme oluşur. Aşağıdaki davranış türlerinden hangisi diğerlerin-
den farklılık gösterir?
- Değişme yaşantı ürünü ya da tekrar sonucu gerçek-
leşir.
A) Piyano çalmak B) Spor yapmak
- Davranıştaki değişme, kalıcı izli olur. C) Göz kırpmak D) Takı kursuna gitmek

- Öğrenmede birey aktif rol oynar. E) Yabancı dil öğrenmek

(Cevap C)
- Öğrenme sonucu birey çevreye uyum sağlar.

- Öğrenme bireyin daha sonra karşılaşacağı durumla-
ra farklı bir yaklaşım göstermesidir. c. İçgüdü
- Öğrenme doğrudan doğruya gözlenemez.
Gözlenebilen bireyin performansıdır. İçgüdü; doğuştan getirilen türe özgü davranış biçimle-
ridir. Bir davranışın içgüdü olabilmesi için aşağıdaki ko-
- Olgunlaşma öğrenmenin önkoşuludur. şulları yerine getirmesi gerekir.

A. ÖĞRENME İLE İLGİLİ TEMEL KAV- - Doğuştan gelmelidir.
RAMLAR - Bir türün tüm üyelerinde olmalıdır.

- Başka türlerde olmamalıdır.
a. Yaşantı
- Karmaşık bir davranış örüntüsü bulunmalıdır.
Yaşantı; bireyin çevresiyle etkileşimi sonucunda bireyde
İçgüdü; bir türün gelişimsel ve/veya çevresel koşul-
kalan izdir. Ancak, bireyin çevresiyle yaptığı her tür etki-
larda, belli uyarıcılar karşısında belli bir davranış biçi-
leşim bireyde iz bırakmaz. Yaşantının oluşabilmesi için,
mi sergilemeye yönelik tek tip, kalıtsal, otomatik eğilim-
etkileşimin yaşantı eşiğini aşması gerekir.
dir. İnsanlarda içgüdü değil, içgüdüsel davranış terimi
kullanılır.
b. Davranış
d. Refleks
Organizmanın gözlenebilen ya da gözlenemeyen açık
ya da örtük etkinliklerinin tümüdür.
Doğuştan getirilen, belli bir uyarıcıya karşı organizmanın
Doğuştan gelen davranışlar: Doğuştan getirdiğimiz belli ve basit bir davranış gösterme eğilimidir. Refleks
davranışları eğitim yoluyla değiştiremeyiz. Göz bebeği- bir uyarıcıya karşı meydana gelen istem dışı tepkidir.
nin şiddetli ışıkta küçülmesi, az ışıkta büyümesi gibi ref- Refleksler sonradan öğrenilmez, doğuştan gelir.
leks davranışlar örnek teşkil eder.

2 FİLOZOF AKADEMİ www.filozof.com.tr | www.kpss.info


e. Tepki B. ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖR-
LER
Uyarıcıların etkisiyle organizmanın gösterdiği her türlü,
sinir, kas, salgı gibi davranışlardır.
1. Öğrenen İle İlgili Faktörler
f. Performans (Edim)
a. Türe Özgü Hazıroluş
Performans öğrenilenin gözlenebilir hale dönüşmesidir.
Öğrenme zihinsel süreçler içinde oluşur. Zihinsel süreç- Bir organizmanın, istenilen davranışı göstermesi için
ler gözlenemediğinden ötürü, öğrenmenin gerçekleşip gerekli biyolojik alt yapıya sahip olması durumu türe
gerçekleşmediğini tespit etmek için, öğrenilenin gözle- özgü hazıroluş olarak tanımlanır.
nebilen yönü yani performansı değerlendirilir.

b. Olgunlaşma
g. Karşılık
Davranışların öğrenilebilmesi için, organizmanın çevre
Karşılık, organizmanın herhangi bir uyarana yönelik ola- yaşantılardan bağımsız olarak belli bir gelişimsel düze-
rak çevreye verdiği tepki, çevrenin gösterdiği yeni dav- ye ulaşması gereklidir. Olgunlaşma öğrenmenin ön ko-
ranış ya da yeni uyaran olarak tanımlanır. şuludur.
Organizmanın herhangi bir tepkisine yönelik olarak aldı-
ğı karşılık üç çeşittir. Bunlar 1. pekiştireç, 2. ceza ve 3. c. Genel Uyarılmışlık Hali
karşılık vermemedir. (Pekiştirmeme ya da görmezden
gelme) Genel uyarılmışlık hali organizmanın öğrenmenin ger-
çekleşebilmesi için, çevrede bulunan uyarıcıları algıla-
Pekiştireç, davranışı yeniden güçlendiren uyarıcıdır.
mak ve değerlendirebilmek üzere zihinsel uyanıklık dü-
Organizmanın tepkisini artırmak için sunulan karşılıktır.
zeyinde bulunma durumudur.
Ceza, davranışı zayıflatan ve ortadan kaldıran uyarıcı-
Birey az sayıda uyarıcı alıyorsa, genel anlamda uyarı-
dır.
cılara kapalıdır ve uyarılmışlık hali düşüktür. Çok sayı-
Karşılık vermeme (görmezden gelme - pekiştirmeme); da uyarıcı alıyorsa, genel anlamda uyarıcılara açıktır ve
davranışı söndürmek ya da istenmeyen davranışın sık- uyarılmışlık hali yüksektir.
lığını azaltmak için davranışla ilgilenmemedir.
d. Güdü
ÖRNEK SORU
Organizmayı harekete geçiren, davranışı bir amaca
doğru yönlendiren, sürdüren ve denetleyen bir iç koşul-
Aşağıdaki ifadelerden hangisi öğrenmenin özellikle-
dur. Güdüler, organizma içindeki ihtiyaçlardan kaynak-
rinden değildir?
lanır.
A) Davranışta gözlenebilir bir değişiklik görülür.
e. Önceki Yaşantılar
B) Davranışta gözlenen değişiklik nispeten kalıcı olur.
C) Öğrenme, bireyin deneyimi sonucu ortaya çıkar.
Yeni bir öğrenme oluşurken, eski (önceki) öğrenmeler-
D) Öğrenme, geçici fizyolojik süreçler ile açıklanamaz. den etkilenme olur ve her yeni öğrenme öncekinin etki-
E) Davranışta gözlenen değişiklik için büyüme yeterli sinin üzerine kurulur.
şartı oluşturur.
Önceki öğrenmelerin sonrakileri etkilemesi, olumlu ve
(Cevap E) olumsuz aktarım (transfer) olarak adlandırılır.



Olumlu aktarma (olumlu transfer), bir alanda öğrenilmiş
bilgi ve becerilerin bir başka alandaki bilgi ve becerilerin
ÖRNEK SORU
öğrenilmesini desteklemesi ve kolaylaştırmasıdır.

Olumsuz aktarma (olumsuz transfer), ise önceki öğren-
melerin daha sonraki öğrenmeleri zorlaştırması duru- Mehmet Öğretmen, eğitim-öğretim yılı bitmeden önce
mudur. günlük ders defterini kontrol ederken bazı imzalarının
eksik olduğunu fark eder. İmza atarken ve ta ih yazar-
r
İleriye Ket Vurma (Engelleme-Bozma-Unutma): Önceki
ken yeni yılın tarihini, bir önceki yılın tari inin yerine
h
öğrenmenin yeni öğrenmeyi karıştırması ve zorlaştır-
yazması sık karşılaşılan bir hatadır.
masıdır.
Bu hata aşağıdakilerden hangisinin sonucu ur?
d
Geriye Ket Vurma (Engelleme-Bozma-Unutma): Yeni
öğrenmenin önceki öğrenmeyi karıştırması ve zorlaştır-
A) Tepki genellemesi
masıdır.
B) Sonralık etkisi
C) Geriye doğru ket vurma
D) Alışma
E) İleriye doğru ket vurma

(Cevap C)

ÖRNEK SORU

ÖRNEK SORU 2 yıldır klasik gitar çalan Eren, elektro gitar dersleri al-
maya başlayınca, zorlandığını fark etmiştir. Eren’in
elektro gitar çalarken güçlük çekmesini, aşağıdaki
Hakan Bey’in yeni aldığı arabanın geri vitesi, sola doğ-
kavramlardan hangisi en iyi şekilde açıklar?
ru çekilerek atılmaktadır. Ama daha önceki arabasının
geri vitesi, sağa doğru itilerek atıl aktaydı. Ancak geri
m
A) Geriye ket vurma
vites atması gerektiğinde, uzun bir süre vitesi önce sağa
doğru iterek at aya çalışmıştır.
m B) Bölünmüş dikkat
C) Olumsuz aktarma
Hakan Bey’in uzun süre vitesi sağa doğru ite ek at-
r
maya çalışmasını en iyi açıklayan kav am aşağıda-
r D) Genel uyarılmışlık hali
kilerden hangisidir? E) Gölgeleme

(Cevap C)
A) Sönme
B) İleriye Ket vurma
C) Öğrenilmiş çaresizlik f. Dikkat
D) Olumsuz aktarma
E) Öncelik etkisi Zihinsel enerjinin belirli bir uyarıcıya yoğunlaştırılma-
sı durumudur. Bireyin dikkat düzeyinde iç dünyasında-
(Cevap D)
ki özellikler (motivasyon, ihtiyaçlar, kişilik özellikleri) ve
dış çevre faktörleri (uyarıcının büyüklüğü, şiddeti, farklı-
lığı, hareketliliği) önemli rol oynar.



g. Yaş C. ÖĞRENME YÖNTEMİ İLE İLGİLİ FAK-
TÖRLER
Yaş, bir davranışın sergilenebilmesi için biyolojik alt ya-
pının uygun olduğu zaman dilimini gösterir. En iyi öğ-
a. Konunun Yapısı
renme çocukluk döneminde gerçekleşir. Yaşlandıkça
öğrenme hızı azalır.
Konuların bütün olarak ya da parçalara bölünerek öğ-
retilmesi öğrenmede fark oluşturur. Konuların birbirine
h. Zekâ
bağlantılı ve anlamlı olması, öğrencinin zeki olması, ça-
buk öğrenebilmesi durumlarına göre, konular bütün ha-
Zekâ düzeyi yükseldikçe, öğrenmenin etkisi ve hızı ar- linde öğretildiğinde, daha etkin bir öğrenme gerçekleş-
tar. Zekâ öğrenmedeki bireysel farklılıkların en temel miş olur.
göstergesidir. Zekâ tanımları aşağıdaki temalardan biri
ya da birkaçını kapsayacak şekilde yapılmıştır.
b. Öğrenmeye Ayrılan Zaman
1. Öğrenme kapasitesi
Öğrenmeye ayrılan zaman bağlamında, aralıklı çalış-
2. Bireyin kazandığı toplam bilgi
ma (konunun belli aralıklarla sistematik olarak tekrar
3. Genel olarak, yeni durumlara ve çevreye başarıyla edilmesi) toplu çalışmaya (derse sadece sınav zama-
uyum sağlama yeteneği nında tekrar edilecek çalışma) göre daha etkilidir. Toplu
çalışan öğrenciler aralıklı çalışan öğrencilere göre, sı-
navlarda daha başarılı olurlar. Ancak öğrenilen bilgileri
kısa sürede unuturlar.

c. Geri Bildirim

ÖRNEK SORU Öğrenme açısından geri bildirim, öğrenme süreci ve
performansı hakkında öğrenciye bilgi vermek olarak ta-
nımlanır.
Harun ve Cem yanlarında bir köpekle yürüyüşe çıkmış-
lardı. Cem, köpeğine ıslık çalmayı öğrettiğini söyleyince d. Öğrenci Aktivitesi
Harun çok meraklanır ve “Ama ben onun ıslık çaldığını
hiç görmedim.” demiştir. Bunun üzerine Cem, “Ben ona
En etkili öğrenme biçimi, tüm duyu organlarının öğren-
öğrettiğimi söyledim, onun öğrendiğini değil” demiştir.
me sürecine katılımının sağlanması ve bireyin aktif rol
Bir köpeğin ıslığa tepki verebilmesi, ama buna kar- oynaması sonucunda gerçekleşir.
şın ıslık çalamaması aşağıdakilerden hangisiyle
açıklanabilir?

A) Olgunlaşma
B) Olumlu aktarma
C) Türe özgü hazır olma
D) Genel uyarılmış düzeyi
E) Eski yaşantıların aktarılması

(Cevap C)



D. ÖĞRENME MALZEMESİ İLE İLGİLİ
FAKTÖRLER

a. Algısal Ayırt Edilebilirlik

Algı, zihnin çevreden gelen bir uyaranı tanıma ve an-
lamlandırma sürecidir. Algısal ayırt edilebilirlik, öğren-
me malzemesinin çevredeki uyarıcılardan ayırt edilebil-
mesidir.

b. Kavram Ağı

Çağrışım yapabilme, konunun öğrencinin zihninde diğer
olgu, durum ya da olayları hatırlatabilmesi sürecidir. Bir
konu ile ilgili olarak öğrencinin zihninde oluşan çağrı-
şımlar önceki öğrenmeler ile ilgilidir.

c. Kavram Haritaları

Kavram haritası, geniş bir kavramın ilişki içinde bulun-
duğu diğer kavramlar ile beraber, bir şema içersinde so-
mut ve görsel bir şekilde ifade edilmesidir.

ÖRNEK SORU

Aşağıdaki ifadelerden hangisi öğrenmeyi etkileyen,
öğrenene ilişkin faktörler arasında yer almaz?

A) Türe özgü hazıroluş
B) Genel uyarılmışlık hali
C) Dikkat
D) Zekâ
E) Geribildirim

(Cevap E)


ÖĞRENME KURAMLARI:
2 Davranışçı Kuram

ÖĞRENME KURAMLARI KLASİK KOŞULLAMA (Pavlov)

Öğrenme kuramları, öğrenmenin hangi koşullar altında Klasik koşullanma: Nötr
gerçekleşeceğini açıklar. Ancak tüm öğrenme durumla- bir uyarıcının doğal olarak
rını açıklayabilen bir öğrenme kuramı henüz mevcut de- bir tepkiyi meydana getir-
ğildir. me gücünde olan bir uya-
rıcı ile birlikte verilmesi ile
Öğrenme kuramları üç ana başlık altında toplanabilir.
nötr uyarıcının doğal uya-
Bunlar;
rıcının etkisini paylaşması
sürecidir. Koşullu öğren-
Davranışçı kuramlar me, organizmanın belirli
uyaranlar karşısında yap-
- Klasik koşullama kuramı (Pavlov) maya güçlü olduğu tepki-
leri, doğal olarak o tepki-
- Edimsel koşullama kuramı (Skinner) leri oluşturmayacak başka
uyaranlar karşısında da ya-
- Bitişik kuramlar (Watson - Guthrie)
pabilmeyi öğrenmesidir.
- Bağlaşımcılık (Thorndike)
Organizma, öğrendiği uyaranları belleğinden geri çağır-
- Sistematik davranışçı kuram (Hull) dığı için, koşullanma yoluyla öğrenme “Çağrışımlı” öğ-
renmedir.

Bilişsel Kuramlar Pavlov’un deney düzeneğinde et, koşulsuz yani do-
ğal uyarıcıdır. Koşulsuz uyarıcı, organizma için, doğal
- İşaret öğrenme (Tolman) olan ve tepkiyi otomatik olarak meydana getiren uyarı-
cıdır. Etin meydana getirdiği salya ise koşulsuz yani do-
- Gestalt kuramı (Wertheimer, Köhler, Koffka) ğal tepkidir.

- Sosyal bilişsel öğrenme (Bandura)

Bilgiyi İşleme Kuramı
ÖRNEK SORU

Nörofizyolojik Kuram (Hebb)
Nursel, arkadaşının kullandığı parfüm kokusu ile arka-
daşı arasında bir bağlantı kurmuştur. Nursel günlerden
bir gün girdiği bir ortamda o kokuyu duymuş ve hemen
aklına arkadaşı gelmiştir.

Parfüm kokusu Nursel için aşağıdakilerden hangisi-
nin işlevini görmektedir?

A) Olumlu pekiştireç
B) Koşullu uyarıcı
C) Pekiştirici uyarıcı
D) Nötr uyarıcı
E) Koşulsuz tepki

(Cevap B)



Koşulsuz tepki, koşulsuz uyarıcının organizmada mey- b. Habercilik
dana getirdiği doğal ve otomatik tepkidir. Ses, henüz et
ile ilişkilendirilmeden önce, köpek için bir nötr uyarıcı-
Habercilik koşullu uyaranın kendisinden sonra koşulsuz
dır. Ses, bir süre et ile birlikte verilip ete gösterilen tepki-
uyaranın geleceğini organizmaya “bildirme”sidir. Başka
nin sese de gösterilmesi sağlandıktan sonra, başka bir
bir deyişle, koşullu ve koşulsuz uyarıcılardan hangisinin
deyişle, etin meydana getirdiği etki, ses tarafından pay-
önce, hangisinin sonra geleceğine yönelik organizma-
laşıldıktan sonra; koşullu uyarıcı haline gelir.
daki koşullanma sonrası beklenti oluşması durumudur.
Başlangıçta nötr bir uyarıcı iken,koşulsuz uyarıcı ile bir-
likte verilerek koşulsuz uyarıcının meydana getirdiği et-
ÖRNEK SORU
kiyi paylaşması sağlandıktan sonra tek başına verildi-
ğinde de organizmada doğal ve otomatik tepkiyi oluştu-
ran uyarıcıya koşullu uyarıcı denir. Köpeğe tek başına
ses verildiğinde, meydana gelen salya salgılama tepkisi Selim oturduğu mahalledeki bakkalın önünden ne za-
koşullu tepkidir. man geçse, saksı düşmesi, köpek tarafından ısırılma
ve para düşürme gibi hoş olmayan olaylar yaşamıştır.
Koşullu tepki; sadece koşullu uyarıcının meydana ge- Selim, bir müddet sonra bakkalın önünden geçmemeye
tirdiği doğal, otomatik tepkidir. Aslında koşulsuz tepki ve başlar.
koşullu tepki her zaman aynıdır.
Bu durum aşağıdaki kavramlardan hangisi ile açık-
lanabilir?

A) Ayırt edici uyarıcı B) Sönme
ÖRNEK SORU
C) Klasik koşullanma D) Ara verme
E) Zıt-tepki yöntemi

Klasik koşullanmanın oluşabilmesi için aşağı (Cevap C)
dakilerden hangisi zorunludur?

A) Koşullu uyarıcının, koşullu tepki oluşturması B. KLASİK KOŞULLAMA İLE İLGİLİ TE-
B) Koşulsuz uyarıcıyla koşullu uyarıcın birbirine haber MEL KAVRAMLAR
verici olması
C) Koşullu uyarıcının ayırt edilmesi a. Pekiştirme
D) Davranışın şekillendirilmesi
E) Koşulsuz uyarıcı ile nötr uyarıcının eşleşmesi Klasik koşullamada pekiştirme, koşulsuz uyarıcının
meydana getirdiği etkidir. Koşulsuz uyarıcı pekiştireç
(Cevap E) rolü görmektedir. Pavlov, koşulsuz tepkiyi (salya) mey-
dana getiren koşulsuz uyarıcıya (et) birincil pekiştireç;
koşullu tepkiyi (salya) meydana getiren koşullu uyarı-
A. KOŞULLAMA İLKELERİ cıya (ses) da ikincil pekiştireç adını verir. Klasik ko-
şullamada pekiştireç tepkiye bağlı olarak verilmez.
Tepkinin meydana gelmesinden önce sunulur.
a. Bitişiklik

b. Sönme
Koşulama sürecinde, koşullu ve koşulsuz uyarıcıların
verilme zamanının birbirine yakın olması önem taşır.
Koşullu ve koşulsuz uyarıcı verme arasındaki süre, beş Klasik koşullanma sürecinde pekiştirilmeyen davranış-
ile otuz saniye arasında değişebilir. Koşullu ve koşulsuz lar zamanla söner. Sönme şartlı (koşullu) tepkinin kay-
uyarıcıların art arda verilmesi durumuna bitişiklik adı bolmasıdır. Koşulsuz uyarıcı olmadan, koşullu uyarı-
verilmektedir. cı tek başına birkaç defa verildiğinde, bir müddet sonra



koşullu tepkinin azaldığı ve yok olduğu görülür. Sönme, e. Ayırt etme
öğrenilmiş tepkinin pekiştirilmemesi nedeniyle kuvvetini
kaybetmesidir.
Genellemenin tersidir. Organizmanın uyarıcıların birbi-
rine yakınlıkları olsa bile, aralarındaki farkı anlayabil-
c. Kendiliğinden geri gelme mesidir. Organizmanın koşullanma sürecinde kullanılan
koşullu uyarıcıyı diğerlerinden ayırt ederek ona tepkide
Sönme tepkinin tamamen bellekten silinmesi değildir. bulunmasıdır.
Organizmada sönmüş bir tepki koşullu uyarıcı ile koşul-
suz uyarıcının tekrar eşleştirilmesine gerek olmadan ye- f. Üst Düzey (İkinci) Koşullanma
niden ortaya çıkabilir. Başka bir deyişle, kendiliğinden
geri gelme, sönmeyi takip eden bir süreçten sonra ko-
Organizmaya koşullu tepki yerleştikten sonra aynı sis-
şullu uyaran ile karşı karşıya gelinmesi durumunda, ko-
tem içinde yapılan çalışmalarla başka bir koşullu uya-
şullu tepkinin yeniden ortaya çıkmasıdır.
rıcıya karşı da koşullanmanın sağlanmasıdır. Başka
bir deyişle, organizmanın birden fazla koşullu uyarıcı-
d. Genelleme ya tepki vermesinin sağlanması sürecidir. Koşullu uyarı-
cı ile birlikte verilen bir nötr uyarıcıya da koşullu tepkiyi
Klasik koşullanmada bazen organizma, koşullu uyarıcı- göstermesidir.
ya benzeyen başka uyarıcılara da koşullu tepkiyi göste-
rir. Bu durum uyarıcı genellemesi olarak adlandırılır.

g. Gölgeleme

ÖRNEK SORU Gölgeleme sürecinde, iki koşullu uyarıcı koşulsuz uyarı-
cı ile birlikte verildiğinde, koşullama daha çok dikkati çe-
ken koşullu uyarıcıya karşı meydana gelir, diğeri ise et-
kisiz kalır.
Bir deney için, içinde havalandırma tertibatı, küçük bir
manivela, yiyecek kabı, su kabı vs. bulunan bir kutu ge-
liştirilmiştir. Deneyin amacı, farenin kutu içindeki mani-
velaya basarak yiyecek elde etmeyi öğrenmesini sağ- h. Engelleme
lamaktır. Fare başlangıçta kutunun içinde tesadüfi ola-
rak dolaşmış, etrafı koklamış ve kutunun içini incelemiş-
tir. Daha sonra yaptığı davranışlardan biri onun yiyecek Engelleme, önceden oluşturulan bir koşullu uyarıcının
elde etmesini sağlamıştır. Bu yiyeceği yiyen fare, büyük daha sonra eşleştirildiği yeni bir nötr uyarıcının koşul-
bir çabayla etrafı dolaşmaya başlamıştır. lanmasına engel olması durumudur.

Yukarıdaki deneyde farenin öğrenmesinin temelin-
de aşağıdakilerden hangisi bulunur?
i. Garcia Etkisi
A) Ayırt etmeyi öğrenme
B) Tepkisel koşullanma Bir olayla ilgili olumluluğun ya da olumsuzluğun diğer
C) Edimsel koşullanma öğelere de yansımasıdır. Bu nedenle öğrencilere doğ-
ru davranışları sevecekleri olumlu tutumlarla yaklaşmak
D) Uyarıcı genellemesi gerekmektedir. Garcia’ya göre, her türlü uyarıcı ile ko-
E) Koku şartlanması şulsuz uyarıcı arasında bağ kurulamaz. Garcia, koşullu
uyarıcı ile koşulsuz uyarıcı arasındaki sürenin kısa ol-
(Cevap C)
ması gerektiği kuralına da karşı çıkmıştır.



ÖRNEK SORU ÖRNEK SORU

Mesut, katıldığı bir piknikte içinde turşu olan bir sandviç Filozof Akademi, eğitimin kalitesini artırmak ama ıyla,
c
yedikten üç saat sonra midesinin bulandığını fark etmiş- ders almak için başvuran öğretmen adayarına çeşitli
l
tir. Mesut bundan sonra ne zaman turşu görse midesi testler uygulamaktadır. Bu testler neticesinde, daha ön-
bulanmakta ve uzun seneler turşu yemeyi reddetmiştir. ceki yaşantılarından dolayı sınava karşı nefret ve korku
duyguları geliştiren öğretmen adayları tespit edilmekte
Mesut’un uzun süre turşu yememesi aşağıdakiler- ve öğretmen adaylarına bu tutumlarını değiştirmek için
den hangisiyle açıklanabilir? öğret enler gözetiminde çeşitli uygulamalar yaptırıl
m
maktadır.
A) Olumsuz tat koşullanması (Garcia etkisi)
B) İkinci derece koşullanma Buna göre Filozof Akademi, öğretmen adayla ının
r
özgüvenlerini olumlu hale getirmek için başarıyı tat-
C) Olumsuz pekiştireç malarını sağlamak amacıyla klasik ko ullanma ilke-
ş
D) Uyarıcı genellemesi lerini hangi durumu değiştirmek için kullanmıştır?
E) Ayırt etme
A) Üst düzey koşullanmayı
(Cevap A)
B) Gölgelemeyi
C) Öğrenilmiş çaresizliği
D) Korku koşullanmasını
E) Sistematik duyarsızlaştırmayı

j. Öğrenilmiş Çaresizlik (Cevap C)

Organizma bir problem durumunda tüm çabalarının ve
denemelerinin etkisiz kaldığını gördüğünde durumu
kabullenir ve yeni çözüm yolları aramaktan vazgeçer.
Organizma ne kadar çaba harcarsa harcasın, durumu
değiştiremeyeceğini öğrenerek, pasif kalır ve bu pasif- ÖRNEK SORU
liği de istenmeyen tüm durumlara geneller. Öğrenilmiş
çaresizlikte sonuç ne olursa olsun kabullenilir.
6 yaşındaki Bilge sürekli bağırıp çağıran uzun sakala
sahip dedesinden çok korkmaktadır.

Annesi ile ne zaman dışarı çıksa, uzun sakala sa-
hip adamları görünce ağlamaya başlaması aşağıda-
ki kavramlardan hangisi ile açıklanabilir?

A) Ayırt etme
B) Öğrenilmiş çaresizlik
C) Genelleme
D) Gölgeleme
E) Garcia etkisi

(Cevap C)




Anaokuluna devam eden Damla, evde istediklerini ağ-
layarak yaptırmayı öğrenmiştir. Anaokulunda da ben-
Akşam arkadaşlarıyla dışarıda futbol oynayan Emre, zer şekilde davranan Damla’nın öğretmeni Damla’nın
eve gelir gelmez terli terli buzlu kola içer. Sabah uyandı- bu davranışını görmezden gelmeye başlamış ve
ğında midesi bulanan Emre, bir önceki akşam kola içti- Damla’nın bu davranışı yavaş yavaş azalıp sonra orta-
ğini hatırlar ve bir müddet koladan uzak durur. dan kalkmıştır.
Emre’nin bu davranışı aşağıdaki kavramlardan han-
gisi ile açıklanabilir? Damla’nın bu davranışının ortadan kalkması aşağı-
dakilerden hangisine örnektir?

A) Ayırt etme
B) Gölgeleme A) Kaçınma

C) Olumsuz pekiştirme B) Sönme

D) Garcia etkisi C) Bastırma

E) Öğrenilmiş çaresizlik D) Ayırt etme
E) Kademeli yaklaşma
(Cevap D)

(Cevap B)

ÖRNEK SORU
C. KLASİK KOŞULLANMA YOLUYLA
ÖĞRENİLEN DAVRANIŞLARI ORTA-
DAN KALDIRMA YOLLARI
Merve Hanım, kızını yeni bir İngilizce kursuna kayıt et-
tirir. Ancak bir yıldır başka bir kursa devam ettiği halde,
İngilizceyi öğrenemeyen Selin, bu yeni kursa başlamak
a. Alışma
istemez.
Organizma koşullu tepkiyi ortaya çıkaran koşullu uyarı-
Selin’in bu isteksizliği aşağıdaki kavramlardan han- cıyla sürekli karşılaştıkça, bir süre sonra koşullu tepki-
gisi ile açıklanabilir? de bulunmayı bırakır. Bir uyarıcı ile sürekli olarak karşı-
laşan organizma uyarıcının şiddetinde ve özelliğinde bir
A) Sönme değişiklik olmazsa duyarlılığını kaybeder.

B) Ayırt etme
b. Sönmeyi Bekleme
C) Ara verme
D) Öğrenilmiş çaresizlik
Pekiştirilmeyen davranışlar söner. Koşullu uyarıcı bir
E) Görmezden gelme süre (zil) tek başına verildiğinde, (koşulsuz uyarıcı olan
et verilmeden) bir süre sonra koşullu tepki (salya) görül-
(Cevap D)
mez.



c. Karşıt Koşullama EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLAMA
(Skinner)
İstenmeyen bir davranışı ortaya çıkaran uyarıcıları, bu
davranışla uyuşmayan davranışlara koşullayarak, ko- Edimsel şartlanma organizmanın göstermiş olduğu bir
şullu uyarıcının zayıflatılması ve koşullu tepkinin tersi davranışın pekiştirilerek tekrar gösterilme olasılığının
olan davranışın ortaya çıkarılmasıdır. arttırılmasıdır. Edimsel koşullanmada pekiştirilen davra-
nışlar devam ettirilirken, pekiştirilmeyen davranışlar de-
vam ettirilmez.

d. Sistematik Duyarsızlaştırma

Duyarsızlaştırma, yapılan aşamalı etkinlikler ile organiz-
manın olumsuz bir uyaran ile karşılaşması sonucunda,
giderek o uyarana tepkide bulunmamasıdır.

e. Karşı Karşıya Getirme (Yüzleştirme)

Koşullu tepkinin sönmesi için korkulan (koşullu) uyarıcı
ile organizma uzun süreli olarak bir arada tutulur.

Tepkisel Davranış: Bu tür davranışlar bir uyarıcı tara-
fından oluşturulur. Klasik koşullamadaki koşulsuz tep-
ki, koşulsuz uyarıcı tarafından meydana getirildiğinden
ÖRNEK SORU tepkisel davranışa örnek teşkil eder. Tepkisel davranış-
lar tüm refleksleri kapsar.

Edimsel Davranış: Edimsel davranış kendiliğin-
2 yıl önce sinemada kalabalık içersinde para çantası- den ortaya çıkar ve sonuçları tarafından kontrol edilir.
nı çaldıran Elif Hanım, kalabalık ortamlara korku geliş- Davranıştan sonra gelen uyarıcı organizmada haz ya-
tirdiğinden, sinemaya gitmemeye başlar. Ancak zaman ratırsa davranış tekrar yapılır. Davranıştan sonra gelen
içersinde, arkadaşlarıyla restorana ve diğer kamu alan- uyarıcı organizmada acı, elem oluşturursa davranış tek-
larına da gitmez olur. rar edilmez.

Elif Hanım’ın bu durumu aşağıdaki kavram çiftlerin- Tepkisel Koşullama: Bu tür koşullama, Pavlov’un kla-
den hangisi ile açıklanabilir? sik koşullaması ile aynıdır. Tepkisel koşullamada pekiş-
tireç tepkiye bağlı olarak verilmez. Pekiştireç, tepkiden
önce verilen koşulsuz uyarıcıdır. Başka bir deyişle,
A) Ayırt etme – Olumsuz pekiştirme
pekiştireç, koşulsuz tepkiyi doğuran koşulsuz ya da ko-
B) Üst düzey koşullanma - Genelleme şullu uyarıcıdır.
C) Kendiliğinden geri gelme – Garcia etkisi
Edimsel Koşullama: Edimsel koşullamanın iki temel il-
D) Alışma – Öğrenilmiş çaresizlik kesi vardır. Bunlar:
E) Engelleme – Karşıt koşullama
1. Pekiştirici uyarıcının izlediği tepkiler tekrarlanma
(Cevap B) eğilimindedir.

2. Pekiştirme, edimsel davranışın meydana gelme sık-
lığını artırır.



A. EDİMSEL KOŞULLAMA İLE İLGİLİ TE-
MEL KAVRAMLAR ÖRNEK SORU

a. Pekiştirme
Begüm, sabah kahvaltısı yapmak istemeyince babası,
kahvaltı yapmazsan süt içersin, demişir. Begüm, süt iç-
t
Bir davranışın tekrar edilme olasılığını artırmak için uya-
memek için kahvaltısını babası ın istediği biçimde bitir-
n
ran verilmesidir. Pekiştirme bir davranışın kuvvetlendi-
miştir.
rilmesidir. Pekiştirmede organizmaya olumlu pekişti-
reç verilerek ya da ortamda bulunan olumsuz pekişti- Begüm’ün davranışını yapması için kullanılan tek-
reç çıkartılarak davranış güçlendirilir ve devamı sağla- nik aşağıdakilerden hangisidir?
nır. Pekiştireç, izledikleri davranışın sıklığını artıran çev-
resel uyaranlardır. Bu uyaranların verilmesi işlemine pe-
kiştirme denir. Örneğin öğrenci ödevini doğru yaptığın- A) Olumlu pekiştirme
da, öğretmenin öğrencinin defterine yıldız koyması, öğ- B) Olumsuz pekiştirme
rencinin ileride ödev yapma olasılığını artıracaktır. Bu
C) Premack ilkesi
işlemde yıldız olumlu pekiştireç, yıldız konulmaz ise
olumlu pekiştirmedir. Pekiştireçler meydana getirdik- D) Koşul anlaşması
leri etkilere göre iki gruba ayrılır: E) Birinci tip ceza

(Cevap B)
1. Olumlu Pekiştireçler: Ortama konulduğunda belirli bir
davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır. Bu
uyarıcılar da birincil ve ikincil olumlu pekiştireçler olmak
üzere iki gruba ayrılır.

a. Birincil olumlu pekiştireçler; yiyecek, su, cinsellik
b. Ceza
gibi organizmayı doğal olarak pekiştiren ve canlının
yaşaması ile ilgili olan pekiştireçlerdir. Ceza, organizmaya istemediği bir şeyin verilmesi ya da
istediği bir şeyin verilmemesidir. Ceza uygulandığı sü-
b. İkincil (koşullu) olumlu pekiştireçler ise, herhangi rece, yapılması istenmeyen davranış baskı altına alınır,
bir nötr uyarıcının olumlu birincil pekiştireçlerle iliş- ancak alışkanlık yok edilemez.
kilendirilmesiyle olumlu pekiştireç özelliği kazanan
uyarıcılardır. l. Tip Ceza: Hoşa gitmeyen (itici) uyarıcının orta-
ma verilmesi sonucu, davranışın yapılma sıklığının
azalması olarak tanımlanır.
2. Olumsuz Pekiştireçler: Ortamdan çıkarıldıklarında be-
lirli bir davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcılar- Dayak atma, azarlama vs.
dır. Olumsuz pekiştireçler, organizmaya rahatsızlık ve-
ll. Tip Ceza: Hoşa giden uyarıcının ortamdan çıkartıl-
ren uyarıcılardır ve birincil ve ikincil olumsuz pekiştireç-
ması sonucu, davranışın yapılma sıklığının azalma-
ler olmak üzere iki gruba ayrılır.
sı olarak tanımlanır.

Harçlığı kesmek, bilgisayar oynamayı yasaklamak
a. Birincil olumsuz pekiştireçler; organizmaya zarar
vs.
veren, yaşamı tehdit eden uyarıcılardır. Bunlar; ra-
hatsız edici yüksek tonlu sesler, elektrik şoku vs.dir.

b. İkincil (koşullu) olumsuz pekiştireçler ise, her-
hangi bir nötr uyarıcının birincil olumsuz pekiştireç-
lerle ilişkilendirilmesiyle pekiştireç özelliği kazanan
uyarıcılardır.




2 gündür kondisyon problemi olan 17 yaşındaki Ahmet, Yapılması zor bir psiko-motor davranışı öğretmek için
Galatasaray takımının gençlik alt takımında oynamak- öğretmen, hedef davranışı küçük birimlere ayırmış ve
tadır. Öğleden sonra yapılan antremanları seyretmeye her birim doğru yapıldıkça pekiştire ek diğer birime ge-
r
gelen nişanlısını, teknik direktör stattan uzaklaştırır. çilmesini sağlamıştır. Böylece öğrencinin küçük birimle-
re bölünmüş bu işi ta amlaması sağlanmıştır.
m
Teknik direktörün bu davranışı hangi kavrama ör-
nek teşkil eder? Öğretmenin bu uygulaması aşağıdakilerden hangi-
sine bir örnektir?

A) Engelleme
B) Karşıt koşullama A) Uyarıcı genellemesi B) Olumlu pekiştirme

C) Sistematik duyarsızlaştırma C) Alışma D) Karşıt koşullama

D) Gölgeleme E) Kademeli yaklaşma

E) ll. tip ceza (Cevap E)

(Cevap E)

f. Ayırt Edici Uyarıcı
c. Sönme
Eğer bir davranış, ortamda bir uyarıcı varken pekiştirilir,
bir başka uyarıcı varken pekiştirilmez ise, bir dahaki se-
Edimsel koşullama ortamından pekiştirici uyarıcının fer ilk uyarıcının bulunduğu ortamda davranış sergilenir,
kaldırılmasıyla davranış sıklığında bir azalma ve en so- diğerinde ise sergilenmez.
nunda pekiştirilmeden önceki düzeyine inme gözlenir.
Söndürme sürecinde, davranışın sıklığı hemen azal-
maz. Söndürmenin başlamasıyla davranış sıklığında
kısa süreli bir artış ortaya çıkar. Ancak pekiştirilmeyen
davranışın sıklığı giderek azalır ve doğal ortamdaki göz- ÖRNEK SORU
lenme düzeyine düşer.

d. Kendiliğinden Geri Gelme Naz, diğer derslerde arkadaşlarından hiçbir şikâ ette
y
bulunmadığı halde sosyal bilgiler dersinde, Yasemin
Öğretmen’e her fırsatta arkadaşlarını şikâyet etmekte-
Edimsel koşullanmada pekiştirilmediği için sönen bir
dir.
davranış (tepki) bir süre sonra pekiştirme ya da herhan-
gi bir sebep yokken geri gelebilir. Yukarıdaki örnekte Yasemin Öğretmen, Naz’ın
şikâyet etme davranışını kontrol eden ne tür bir uya-
e. Biçimlendirme / Şekillendirme (Kademeli rıcı olarak nitelendirilebilir?
yaklaşım)
A) Nötr B) Koşullu
Biçimlendirme, tepkiyi farklılaştırmadır. Önce, gösterilen C) Pekiştirici D) Ayırt edici
davranışlardan istenilen davranışa en yakın olan davra-
E) Koşulsuz
nış pekiştirilir, bir müddet sonra daha yakını ve giderek
daha yakını pekiştirilerek, en sonunda beklenen davra- (Cevap D)
nışın gösterilmesi sağlanır.



g. Premack İlkesi (Büyükanne Kuralı)
ÖRNEK SORU
Az yeğlenen etkinliklerin daha çok yapılmasını sağla-
mak için az yeğlenen etkinlikleri çok yeğlenen etkinlikle-
rin izlemesidir. Bu ilkedeki izlerlik daha az yeğlenen et-
Trafik kazası sonucu kısmi felç geçiren 4 yaşındaki
kinlik yapıldıktan sonra, yeğlenen etkinliğin yapılmasına
Tuana’ya fizyoterapisti doğru yaptığı her üç harekete bir
izin vermeyi gerektirir.
pembe boncuk vermektedir. Her 10 boncuktan sonrada
Tuana’ya sevdiği şekerlerden vermektedir.
ÖRNEK SORU
Bu durum aşağıdaki kavramlardan hangisi ile açık-
lanabilir?

Aşağıdakilerden hangisi Premack ilkesinin kullanıl-
A) Ayırt etme
masına örnek olabilir?
B) Premack ilkesi

A) Babanın, çocuğuna; düzenli ödevini yaparsa sine- C) Simgesel ödülle pekiştirme
maya götüreceğini söylemesi D) Eşik yöntemi
B) Öğretmenin, doğru cevabı veren öğrenciye sözlü E) Kademeli yaklaşma
notu vermesi
(Cevap C)
C) Annenin, çocuğuna; matematik dersini yaptıktan da
sonra çikolata yiyebileceğini söylemesi
D) Öğretmenin, öğrencilerine kitap okuma alış anlığı
k
kazanması için kitap hediye etmesi
E) Annenin, çocuğuna; ağlayarak bir şey isteme eyi
m
öğretmek amacıyla, ağladığı zaman iseğini yerine
t i. Kendini Gerçekleştiren (Doğrulayan)
getirmemesi Kehanet
(Cevap C)
Birey kendisi ya da olaylar hakkında doğru olmayan
ve olumsuz düşüncelere dayanarak davrandığında, bir
süre sonra diğer insanların yaklaşımı ve olayların gelişi-
mi de bu şekilde gerçekleşir.

h. Simgesel Ödülle Pekiştirme
j. Batıl Davranış
İstenilen davranışları ortaya koyan öğrencilere aferin,
not, para, şeker, oyun gibi uyarıcılar yerine pekiştireç Batıl davranışların birçoğu edimsel koşullama ilkelerine
olarak puan, fiş, boncuk, çiçek figürü, yıldız, marka gibi göre meydana gelir. Organizma, tesadüfen bir davranı-
nesnelerin verilmesi temeline dayanır. Birey belirli sayı- şı yaptığı sırada, o davranışla ilişkili olmamasına rağ-
da davranışı yaptıktan sonra ödüle kavuşur. Belirlenen men, olumlu bir pekiştireç alırsa, zaman içersinde aldığı
sayıdaki davranışa ulaşmada gösterdiği her davranışa bu pekiştireci davranışla ilişkilendirir ve o davranışı yap-
bir simge ya da sembol verilir. ma eğilimi gösterir.




Edimsel koşullama yoluyla, öğrenme ilkelerinden Hülya Koçyiğit’e sinemaya katkılarından doayı l
yararlanarak Tuğba’ya diş fırçalamasını öğretmek “Yaşam Boyu Başarı” ödülü adı altında plaket veril-
isteyen bir annenin izleyebileceği en uygun yol aşa- mesi, öğrenmeyle ilgili aşağıdaki işlemlerden han-
ğıdakilerden hangisidir? gisine örnek olarak verilebiir?
l

A) Kademeli yaklaşma A) Kademeli yaklaşma
B) Simgesel ödülle pekiştirme B) Şekillendirme
C) Premack İlkesi C) Olumlu pekiştirme
D) Uyarıcı genellemesi D) Simgesel ödülle pekiştirme
E) ll. tip ceza E) Koşullu anlaşma
(Cevap A) (Cevap C)


Geceleri tuvaletini tutamayan 5 yaşındaki Mu at’a, okul
r Bir anne, oğlunun sürekli bilgisayarla oynanarak ders
öncesi öğretmeni bir pano verir. Altını ıslattığı geceler- çalışmayı ihmal ettiğinden şikâyet etmektedir.
de, yağmurlu havayı temsil eden bir işareti koymasını,
ıslatmadığı günlerde de gü eşi temsil eden işareti koy-
n Bu durumda annenin benimsemesi gereken en uy-
masını söyler art arda altını ıslatmadığı üç günde bir gun tutum aşağıdakilerden hangisidir?
tane fazladan gü eş işareti koymakta on beş günün so-
n
nunda do uz güneş topladığın da ise istediği bir çizgi
k A) Çocuğa sorumluluklarını hatırlatması ve ödev
fil in dvd’sini hediye etmektedir.
m lerinde yardım etmesi
Murat’ın altını ıslatmasını önlemek için öğretmenin B) Bilgisayarla oynamayıp ödev yaptığı zaman çocu-
kullandığı teknik aşağıdakilerden hangisine örnek ğun ödüllendirilmesi
olabilir? C) Çocuğu sürekli televizyon izlemeye zorlaya ak tele-
r
vizyon izlemekten bıkmasını sağla ak
m
A) Kademeli yaklaşma D) Ödevini bitirmeden, bilgisayarla oynadığında ço
B) Değişken aralıklı pekiştirme cuğunu cezalandırması

C) Şekillendirme E) Çocuğun bilgisayar oynama davranışını görmezlik-
ten gelmesi
D) Değişken oranlı pekiştirme
(Cevap B)
E) Simgesel ödülle pekiştirme

(Cevap E)



B. PEKİŞTİRME TARİFELERİ d. Değişken Oranlı Pekiştirme

Pekiştirme tarifesi, davranışı izleyen pekiştireçlerin ve- Bu tarifede değişen sayılardaki davranışlar pekiştirilir.
rilme biçimlerini içerir. Önemli olan ortalama bir davranış sayısının pekiştiril-
mesidir.

e. Değişken Aralıklı Pekiştirme

Bu pekiştirme tarifesinde zaman sabit değildir. Pekiştireç
bazen hemen, bazen daha geç verilebilir. Bu tarifede or-
talama bir zaman süreci önem taşır.

a. Sürekli Pekiştirme
ÖRNEK SORU
Bu tarife, deneğe yeni bir şey öğretilirken kullanılır.
Davranış öğrenildikten sonra sürekli pekiştirme bırakı-
lıp, diğer pekiştirme tarifeleri uygulanmalıdır, çünkü sön- Spor salonunda aletli jimnastik çalışan Ali’ye, spor ho-
meye karşı en az dirençli pekiştirme tarifesi sürekli pe- cası her yarım saatte bir yanına gelerek, onu motive et-
kiştirmedir. meye çalışır. Hocasının kendisini takdir eden sözleri,
Ali’yi çalışmaya daha çok yönlendirir.
b. Sabit Oranlı Pekiştirme
Bu durum hangi pekiştirme tarifesine örnek teşkil
eder?
Bu tarifede, organizmanın belli bir sayıdaki davranışı
pekiştirilir. Sabit oranlı pekiştirmede zaman değil, doğru
davranış sayısı önem taşır. A) Sürekli pekiştirme
B) Değişken aralıklı pekiştirme
c. Sabit Aralıklı Pekiştirme C) Değişken oranlı pekiştirme
D) Sabit aralıklı pekiştirme
Organizmanın belli bir zaman dilimi içinde yer alan dav-
E) Sabit oranlı pekiştirme
ranışları pekiştirilir. Bu tarifede doğru davranış sayısı
değil, belli bir sürenin geçmesi önem taşır. (Cevap D)



C. DAVRANIŞ KONTROL TEKNİKLERİ
ÖRNEK SORU
a. Sönme

Çocuğuna okuldan geldiğinde çantasını çalışma oda- Pekiştireç ortamdan çekildiğinde, davranışı yapma sıklı-
sına götürerek masasına koyma alışkanlığı kazandır- ğında önceleri bir süre için artış gözlenir, ancak pekişti-
mak isteyen bir annenin, çocuğu dışardan gelip çanta- recin verilmemesi devam ettirildiğinde, davranış zaman-
sını odasına götürüp masasına her koyduğunda onun la zayıflar ve bir süre sonra ortadan kalkar.
bu davranışını pekiştirmektedir.

Annenin kullandığı pekiştirme tarifesi aşağıdakiler- b. Görmezden Gelme
den hangisidir?
Bir davranışın pekiştirilmeyerek, görmezden gelme yön-
A) Sabit oranlı temi ile sönmesi sağlanabilir. Pekiştirmeme işlemi ka-
rarlılıkla sürdürüldüğünde, bir süre sonra davranış sö-
B) Değişken aralıklı ner.
C) Değişken oranlı
D) Sürekli pekiştirme c. Olumsuz Pekiştireç Kullanma
E) Sabit aralıklı
Organizmanın hoşa gitmeyen (itici) bir durumdan kur-
(Cevap D)
tulmak için, istenilen davranışa yönelmesi sağlanır.
Böylece istenmeyen bir davranışa karşı, istenilen bir
davranış güçlendirilir.

d. Olumsuz Davranışın Tam Tersini
Ödüllendirme

Kişinin olumsuz davranışı görmezden gelinir (pekiştiril-
ÖRNEK SORU
mez), ancak olumlu davranışı pekiştirilir.

e. Ortam Değiştirme
Bir teftiş kurulu, şirketleri bir yıl içinde bazen iki hafta,
bazen üç hafta bazen de bir hafta arayla kısa teftişler
yaparak, şirket çalışanlarının düzenli çalışmalarında sü- İstenmeyen davranışa yol açan uyarıcı ortam yeniden
reklilik sağlamaya çalışmakta ır.d organize edilir.

Bu teftiş kurulunun uygulaması, pekiştirme tarifele-
f. Görev ve Sorumluluk Verme
rindeki karşılığı aşağıdakilerden han isidir?
g

Bireylere ilgi ve yetenekleri doğrultusunda görev ve so-
A) Sabit oranlı rumluluk verilebilir. Böylece istenmeyen davranışların
B) Sabit aralıklı yapılması engellenir.
C) Değişken oranlı
D) Sürekli
g. Ara Verme (Time out)
E) Değişken aralıklı
Bu yöntemin temeli, istenmeyen davranışta bulunan ço-
(Cevap E) cuğu, ilgisini çekebilecek ya da ilgisini yönlendirebilece-
ği hiçbir uyarıcının bulunmadığı başka bir ortama gön-
dererek bir süre orada kalmasını sağlamaktır.




6 yaşındaki Mahir, ağabeyinin ödevlerini yapmasına, Bahar, hasta olup hastaneye gittiğinde iyileşmesi için
tüm uyarıara rağmen izin vermemekte, sürekli konuş
l iğne vurulmuş, iğne canını acıttığı için iğneyi ne zaman
makta, ağabeyine sataşmaya devam etmektedir. Bunun görse korkmuştur. Bu korkusunu orta an kaldırmak için
d
üzerine Annesi Mahir’i, ilgisini çekebile ek hiçbir nesne-
c babasına bir süre sağlık eğiimi verilir. Bahar, tekrar
t
nin bulunmadığı bir odaya gön ererek ona kısa bir süre
d hastalandığında iğneyi babasının yapması sağlanmış-
orada kalmasını söyler. tır. Bahar, baba ına güvendiği için iğneden korkmamayı
s
öğren iştir.
m
Mahir’in annesi, aşağıdaki davranış kontrol ve de-
ğiştirme tekniklerinden hangisini kulanmıştır?
l Bu örnek aşağıdaki alışkanlıkların yok edil esinde
m
kullanılan tekniklerden hangisiyle en iyi açıklanabi-
lir?
A) Ortam değiştirme B) Ara verme
C) Şekillendirme D) Olumsuz pekiştirme
A) Eşik yöntemi
E) Kademeli yaklaşma
B) Olumsuz pekiştirme
(Cevap B)
C) Bıktırma
D) Bastırma

h. Bıktırma E) Zıt tepki

(Cevap E)
Kişi bazı durumlarda yoruluncaya kadar davranışı yap-
maya zorlanır.

i. Zıt Tepki Yöntemi

Organizmada istenilmeyen davranışı meydana getiren
uyarıcı, arzu edilen ve daha baskın olacağı düşünülen
başka bir uyarıcı ile birlikte sunulur. Bu şekilde olumlu
uyarıcıya verilen tepki, diğerinin yerine geçer.

j. Ceza Verme

Ceza, olumsuz davranışı bir süre için baskı altına ala-
rak ortadan kaldırır, ancak hiçbir olumlu davranışa yö-
neltmez.



BİTİŞİK KURAMLAR (Watson - Guthrie) Guthrie’ye göre, öğrenmede ödüle veya pekiştirmeye
gerek yoktur. Guthrie, kötü alışkanlıkları yok etmek
1. WATSON’IN ÖĞRENMEYE İLİŞKİN için üç yöntem ileri sürmüştür.
GÖRÜŞLERİ
1. Eşik Yöntemi (Alıştırma Yöntemi)
Watson’a göre, insan davranışı çocukluktan itibaren
çevredeki belli uyarıcılarla belli tepkilerin birleşmesi so- İstenmeyen davranışları, istenen davranışlara dönüş-
nucu koşullanma yoluyla, meydana gelir. türmeyi sağlayan bir öğrenme tekniğidir. İstenmeyen
davranışı meydana getiren uyarıcı organizmaya azar
azar ve yavaş yavaş uzun sürede verilerek, istenmeyen
davranışın ortaya çıkması önlenir ve istenen davranışın
yapılması sağlanır.

2. Bıktırma (Yorma) Yöntemi

İstenmeyen davranış organizma usanıncaya ya da ye-
rine farklı bir davranış gösterinceye kadar yaptırılır.
Organizma istenmeyen davranışı yapmaktan sıkıldığı
için, davranış sönme eğilimine girer.

3. Zıt - Tepki Yöntemi (Karşıt Koşullanma)

Watson’a göre bir uyarıcıya verilecek tepki, o uyarıcıya Bireye yapmaktan kaçındığı ve hoşlanmadığı davra-
karşı en son yapılmış ve en sık tekrarlanmış tepkidir. Bu nış, hoşlandığı ve yapmak istediği bir davranış ile birlik-
ilkeye “en son ve en sık tepki ilkesi” adı verilmekte- te yaptırılır. Zıt tepki yönteminde, istenmeyen davranışı
dir. Watson öğrenme sürecinde sadece bitişiklik ve sık- ortaya çıkaran uyarıcı, tam tersi bir davranışa neden ol-
lık ilkelerini kabul etmiş, pekiştirmenin ya da ödüllendir- ması beklenen diğer bir uyarıcıyla eşleştirilir.
menin gerekli olmadığını savunmuştur.

ÖRNEK SORU
2. GUTHRIE’NİN ÖĞRENMEYE İLİŞKİN
GÖRÜŞLERİ
Aşağıdaki ifadelerden hangisi davranışçı yaklaşım-
Guthrie’ye göre öğren- ların ilkelerinden biri değildir?
menin tek yasası bitişik-
liktir. Bitişikliği, bir uyarı- A) Öğrenme, uyarıcı-tepki bağının kurulması ile oluşur.
cıya karşı yapılan tepki-
nin daha sonra aynı (ben- B) Öğrenme, belli bir uyarıcıya karşı en son yapılmış
zer) uyarıcıyla karşıla- ve en sık tekrarlanmış tepkidir.
şıldığında da gösterilme C) Öğrenme, çevredeki olayların bilişsel olarak işlen-
eğilimi olarak tanımlar. mesi sonucu gerçekleşir.

Guthrie, öğrenmenin D) Öğrenmede, uyarıcı ve tepki arasındaki bitişikliğin
tek bir denemede uyarıcı ve tepkinin yakın zamanda sonucunda çağrışım ortaya çıkar.
verilmesiyle oluşan koşullanma ya da çağrışımla ger- E) Öğrenmede, koşulsuz uyarıcı pekiştireç rolünü üst-
çekleştiğini, bu nedenle tekrarın önem taşımadığını vur- lenir.
gular.
(Cevap C)



BAĞLAŞIMCILIK (THORNDIKE)
ÖRNEK SORU
Thorndike uyarıcı ve davranışın nöronal (sinirsel) bir
bağla bağlandığını savunur. Bağlaşım, uyarıcı ve dav-
ranış arasında nöronal bağın oluşmasını ifade eder.
Bir kişi, belli koşullar altında bir uyarıcıya verdiği tepki-
yi, bir başka zaman aynı koşullarla karşılaşığında da
t Seçme ve Bağlama: Thorndike’a göre, öğrenmenin en
gösterme eğilimindedir. Belli bir uya ıcı örüntüsüne kar-
r temel formu deneme-yanılma öğrenmesidir. Thorndike
şı bir tepki gösterildiğinde, bu ikisi arasında çağrışım bunu daha sonra seçme ve bağlama yoluyla öğrenme
meydana gelmektedir. Bu ilişki, uyarıcı-tepki ilişkisidir. olarak adlandırmıştır. Öğrenici olan organizma, belli bir
Organizma çok sa ıda uyarıcıyla karşı karşıya kalmak-
y amaca ulaşmak zorunda olduğu bir durumla karşılaştı-
tadır. Bunla ın hepsine birden tepkide bulunması müm-
r rılır. Bu durumda, organizma amacına ulaşmak için pek
kün değildir. Bu nedenle organizma, kendisine gelen çok davranış sergiler. Ancak bunlardan bazıları amacı-
uyarıcılardan ancak küçük bir kısmını seçerek tepkide na ulaşmasına yardım eder, bazıları ise onu amacından
bulunur. Bundan hareketle, dikkat edilen uyarıcıya, ya- uzaklaştırır. Öğrenici olan organizma daha sonra aynı
pılacak tepki organizma için işaret haline gelir. Sonuç uyarıcı koşullarla kendisini amaca ulaştıran tepkileri se-
olarak da çağrışım, sadece seçilen uyarıcıyla gösterilen çer, amacına götürmeyen, başarısız olan tepkileri eler.
tepki arasında mey ana gelmektedir.
d Haz ile sonuçlanan, başarıya götüren tepkiler kalıcı olur.
Öğrenmede “Küçük Adım” İlkesi: Thorndike, problem
Yukarıda anlatılan öğrenme kuramı aşağıda ilerden
k çözme sürecinin ard arda sıralanan denemelerin sonu-
hangisidir? cunda yavaş yavaş oluştuğunu savunur. Thorndike’a
göre öğrenme, büyük atlamalardan ziyade, küçük sis-
A) Klasik koşullanma temli adımlar sonucunda gerçekleşir.
B) İşaretle öğrenme
C) Bitişiklik Kuramı
D) Çağrışımcı koşullanma
E) Sosyal öğrenme ÖRNEK SORU
(Cevap C)

Buğra, babasının iş yerinde kullanılan yeni kilit sistemi
olan kapıyı açıp içeri girmek için, önce daha önceden
öğrendiği en etkili yol olan kapı kolunu tutup aşağıya
doğru çekerek kapıyı açmaya çalışmıştır. Kapı açılma-
dığı için bildiği diğer yolları tek tek denemiştir. Buğra,
kapı açılıncaya kadar denemelerine devam etmiştir.
Buğra’nın kapıyı bu şekilde açmaya çalışması aşa-
ğıdakilerden hangisine örnektir?
A) Gözlem yoluyla öğrenme
B) Kavrama yoluyla öğrenme
C) Sınama - yanılmayla öğrenme
D) Öğrenmeyi öğrenme
E) Buluş yoluyla öğrenme

(Cevap C)



BAĞLAŞIMCILIK KURAMININ TEMEL
İLKELERİ: ÖRNEK SORU

a. Hazırbulunuşluk ilkesi
Bağlaşımcılık öğrenme kuramına ilişkin aşağıdaki
ifadelerden hangisi doğrudur?
Öğrenmeye ilgi, istek, motivasyon ve ön bilgilerin etkisi
vardır. Thorndike’ye göre organizmanın hazırbulunuş-
luk derecesi ve durumu, öğrenmenin etkililiğini ve niteli- A) Öğrenme birdenbire içgörüsel bir şekilde gerçekle-
ğini etkiler. şir.
B) Öğrenmenin en temel formu amaca yönelik dene-
me - yanılma öğrenmesidir.

b. Tekrar (alıştırma) ilkesi C) Organizmanın hazırbulunuşluk düzeyi öğrenmenin
niteliğini etkilemez.

Tekrar edilen konuların etkin bir biçimde öğrenilmesi D) Ceza uyarıcı - tepki bağını zayıflatmaz.
uyarıcı-tepki arasındaki bağın tekrar yöntemi ile güçlen- E) Uyarıcı - tepki arasındaki ilişki sinirsel düzeyde olu-
dirilmesinden kaynaklanır. Öğrenme sürecinde ezberle- şan bir bağlantı değildir.
me değil, tekrarlama ve uygulama önem taşır.
(Cevap B)
1930 yılından önce; Thorndike göre, uyarıcı ve tepki
arasında bağ kullanıldıkça güçlenir (kullanılma yasası)
ve “tekrar” devam etmediğinde ya da nöronal bağ kul-
lanılmadığında, uyarıcı durumlar ve tepkiler arasındaki
bağlaşım zayıflar (kullanılmama yasası).

1930 yılından sonra; Thorndike, tekrar etmenin bağı
güçlendirmediği gibi, kullanmamanın da bağın gücünü
azaltmayacağını savunmuştur.

c. Etki ilkesi

Etki yasasına göre, uyarıcının yol açtığı tepki, doyurucu
bir sonuca götürüyorsa, uyarıcı ile tepki arasında “de-
ğiştirilebilir” bağ güçlenir. Eğer tepki cezalandırılır, baş-
ka deyişle rahatsız edici sonuçla karşılaşır ise, uyarı-
cı - tepki bağı zayıflar.



SİSTEMATİK DAVRANIŞÇI KURAM (Hull) e. Uyarıcı Genellemesi

Hull, mühendislik eğitimi aldığı için öğrenmeyi mate- Hull’a göre uyarıcı genellemesi, birbirine benzer uyarı-
matiksel bir yaklaşımla açıklamaya çalışır. Hull, kuram cıların aynı koşullu tepkiyi oluşturmasıdır. Başka bir de-
oluşturma anlayışında, varsayımsal tümdengelim ya da yişle, önceki öğrenmeler, benzer koşullar altında mey-
mantıksal tümdengelim yöntemlerini benimser. dana gelecek yeni öğrenmelere aktarılır. Hull bu duru-
ma genellenmiş alışkanlık gücü olarak adlandırılır.
SİSTEMATİK DAVRANIŞÇI KURAMIN
TEMEL İLKELERİ: f. Uyarıcı Dürtü Bağı

a. Dışsal Uyarıcı ve Uyarıcı Kalıntısı Organizmadaki biyolojik yoksunluk dürtüyü meyda-
na getirir. Her dürtü de spesifik bir uyarıcıyla ilişkilidir.
Dışsal uyarıcı, duyu sinirlerine etkiyi başlatır. Bu, duyu Bunun anlamı, her bir dürtünün giderilmesine yönelik
sinirleri üzerindeki etki, uyarıcı yok olduktan sonra da, özel bir uyarıcı mevcuttur.
birkaç saniye sürer. Hull, bu etkiyi uyarıcı izi olarak ad-
landırır. Bu bağlamda geleneksel Uyarıcı - Tepki formü-
lü Hull tarafından Uyarıcı - Uyarıcı kalıntısı - Tepki ola-
rak değiştirilmiştir.

b. Duyusal Uyarıcıların Etkileşimi

Bu önerme, hangi uyarıcı ya da uyarıcı örüntüsünün
hangi davranışı meydana getireceğini öngörmenin zor
olduğunu ileri sürer. Bir davranışın sadece bir uyarıcı
sonucunda oluşması çok nadirdir. Çoğu zaman davra-
nış, birçok uyarıcının etkileşiminin sonucu olarak ortaya ÖRNEK SORU
çıkar.

c. Öğrenilmemiş Davranışlar Oyun sırasında, rolünü unutan bir aktörü eleşti en yö-
r
netmen, aktörün kendisini “Rolümü çok iyi öğrenmiş-
tim.” diyerek savunması üzerine ona, “Ben rolünü öğre-
Hull’a göre, organizma bir ihtiyaç duyduğunda, bu ihti-
nip öğrenmediğine, sahnede yaptıklarına bakarak karar
yacı giderebilecek davranış hiyerarşisine sahiptir.
verebilirim.” yanıtını vermiştir.
Hiçbir içsel tepki biçimi ihtiyacı etkili bir biçimde gidere-
Yönetmenin aktöre verdiği yanıt, aşağıdaki yargılar-
miyorsa, bu durumda organizma yeni tepki biçimlerini
dan hangisini doğrulamaktadır?
öğrenmek zorunda kalır.

d. Öğrenmenin Koşulları; Bitişiklik ve Dürtü A) Hatırlanamayan bir şey hiç öğrenilmemiştir.
Azalması B) Davranışta meydana gelen her değişme, öğ enme
r
sonucu değildir.
Bu önermeye göre, uyarıcı davranışı doğurur, davranış C) Öğrenme, varlığı yalnızca gözlenen davranışardan
l
da biyolojik ihtiyacın karşılanmasını sağlarsa, uyarıcı ve anlaşılabilen içsel bir süreçtir.
tepki arasındaki bağ güçlenir. Hull’a göre birincil pekiş-
D) Öğrenme, yaşantılar sonucu ortaya çıkar.
tirme, ihtiyacı giderici özelliğe sahip olmalıdır. Hull bu
durumu dürtü azalması olarak adlandırır. E) Öğrenilen bazı bilgiler unutulabilir.

(Cevap C)


Ogrenmepsikolojisi

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Ogrenmepsikolojisi

Similar to Ogrenmepsikolojisi (20)

Ogrenmepsikolojisi