1. PAPAN SUIS UTAMA VOLTAN RENDAH
(MAIN SWITCH BOARD)
ABI YASSER BIN MAIDIN
MUHAMMAD AKMAL BIN JAAFAR
MOHD AMIRUL BIN ABDULALIM SEDEK
MUHAMMAD SYAKIR AMININ BIN MISRIN
3. Papan Suis Utama (PSU) adalah komponen atau perkakas
pemasangan elektrik yang mula-mula sekali menerima bekalan elektrik
sebelum ianya diagihkan ke bahagian beban atau bangunan. Ia juga
merupakan pusat kawalan kepada keseluruhan pemasangan.
Di dalam PSU inilah terdapatnya perkakas suis untuk tujuan kawalan
dan perlindungan. Bekalan masuk utama boleh dikawal iaitu ON atau
OFF di PSU. Alat dan komponen perlindungan utama yang mengawal
dan melindungi keseluruhan pemasangan.
Peranan saiz fizikal dan fungsi PSU adalah bergantung kepada
keupayaan membawa arus, kegunaan PSU itu sendiri serta apakah
yang hendak dikawalnya. Ada sesetengah PSU hanya mengawal beban
elektrik yang tertentu sahaja misalnya motor-motor elektrik.
PENGENALAN
4. JENIS-JENIS PAPAN SUIS UTAMA (MSB)
JENIS MELEKAT DI
DINDING
(WALL MOUNTED)
JENIS PEDESTAL
(FLOOR
MOUNTED/WALL
MOUNTED, FRONT
ACCESS)
JENIS CUBICLE
(FLOOR MOUNTED
FRONT/REAR
ACCESS)
Jenis melekat di dinding biasanya untuk pemasangan kecil, sehingga 100 ampiar. Jenis
pedestal untuk pemasangan sederhana, manakala jenis cubicle untuk pemasangan
besar. Namun, berat sesebuah PSU akan juga menentukan jenis yang sesuai
digunakan (wall mounted atau floor mounted.
6. BAHAGIAN DEPAN PAPAN SUIS UTAMA
600A
100A
800A
TPN MCCB
GEN ‘ON’ TNB ‘ON’
SL SL
F F
1000A 4 POLE CHANGEOVER
CONTACTOR COMPARTMENT
EF EF
EF EF
F F
300A300A
400A 400A
TPN MCCB
200A 200A 100A 100A
A A A V
PF
EF
SL
VS
C
L
1600A 4 POLE
BUSBAR COUPLER
C
200A 200A
TPN MCCB
A A A V
PF
EF
SL
VS
C
L
EF EF
EF EF
F F
200A200A
300A 300A
400A 400A
TPN MCCB TOOL COMPARTMENT TOOL COMPARTMENT TPN MCCB
7. BAHAGIAN DALAM PAPAN SUIS UTAMA
Fiber untuk mengelak busbar
daripada bergerak Fiber untuk menahan
Semua busbar utama
Main earth
Kabel keluar / masuk ke
Dalam switchboard
Lubang pengudaraan
PSU
9. PAPAN SUIS KECIL
Tahap perlindungan PSU lazimnya ialah IP42.
• Papan suis kecil (PSK/SSB) adalah papan suis yang mendapat bekalan
utama dari PSU. Perkataan kecil adalah relatif sebab ada PSK yang
saiznya lebih besar dari PSU ditempat lain. Kecil disini bermakna lebih kecil
dari PSU.
• PSK digunakan untuk bangunan atau beban yang berada agak jauh dan
terasing dari PSU. Ini adalah untuk menjimatkan kabel dan memudahkan
kerja-kerja kawalan dan senggaraan.
10. BINAAN
• PSU terdiri dari binaan rangka utama yang menyokong berat segala
peralatan yang terdapat di dalam PSU. Kekuatan rangka hendaklah minima
10G berbentuk U-section channel. Rangka yang baik adalah dari jenis
berlubang-lubang dengan saiz yang sesuai dan dengan jarak 25mm supaya
tidak mengurangkan kekuatan mekanikalnya. Jenis ini dipanggil jenis
modular dimana ia boleh ditambah dan dibesarkan dengan mudah iaitu
dengan menyambung sahaja rangka tambahan.
• Dibahgian luar sekelilingnya ditutup dengan kepingan logam dengan tebal
tidak kurang dari 2mm.
• Palang bas pembumian dengan keratan rentas yang mencukupi hendaklah
dipasang dibahagian bawah sebelah dalam PSU meliputi keseluruhan
panjang PSU tersebut.
12. KELAS MSB
Tedapat 3 kelas PSU:
1. Tiada kompartmen – Tiada pengasingan (dinding pemisah) diantara
bahagian-bahagian dalam PSU.
2. Sebahagian berkompartmen – Palang bas dipisahkan daripada yang
lainnya menggunakan sleeving, menggunakan enclosure/barrier.
3. Sepenuhnya berkompartmen – Semua pemutus litar dan terminal kabel
diasingkan diantara satu sama lain.
13. LOKASI
PSU hendaklah ditempatkan ditempat yang mempunyai ciri-ciri seperti berikut:
1. Berhampiran dengan penempatan beban yang tinggi bagi mengurangkan
perbelanjaan submains dan kabel.
2. Terhindar daripada banjir atau dekat dengan punca-punca air.
3. Tidak terlindung atau terhalang oleh sesuatu supaya kerja-kerja operasi dan
senggaraan mudah dijalankan.
4. Ditempatkan di dalam bilik khas dan mempunyai pintu yang berkunci.
14. KEPERLUAN BILIK SUIS
Keperluan bilik suis adalah:
1. Bilik suis hendaklah menerima pengedaran udara yang baik.
2. Semua pintu dan lubang udara dipasang dengan antu vermin proof netting
supaya serangga tidak dapat masuk.
3. Ruang kosong berukuran minima 2.5 kaki dibahagian belakang dan minima
4.5 kaki dibahagian hadapan PSU untuk kerja-kerja senggaraan.
4. Mempunyai saluran-saluran yang mencukupi untuk kemasukan dan
keluaran kabel.
5. Bilik suis hendaklah dilengkapi dengan alat pemadam api jenis gas yang
dibenarkan seperti CO2.
6. Lampu biasa, lampu kecemasan dan soket alir keluar dengan jumlah yang
mencukup hendaklah disediakan di dalam bilik suis.
7. Rajar litar skematik dan tikar getah dengan saiz yang sesuai hendaklah
dipaparkan didalam bilik PSU.
18. PERALATAN/KOMPONEN UMUM DAN ALAT YANG TERDAPAT PADA PSU
KABEL BEKALAN MASUK DAN KELUAR
Bekalan masuk selalunya melalui kabel bawah tana. Kalau PSU berada
ditingkat bawah, tempat dimana ianya selalu ditempatkan, kabel bawah tanah
masuk melalui parit kabel (cable trench) dan ditamatkan menggunakan kotak
kabel (cable box) atau cable gland. Hujung kabel dipasang telinga kabel (cable
lug), melalui telinga kabel inilah kabel disambungkan menggunakan skrew dan
nut kepada pemutus litar.
19. PALANG BUS (BUSBAR)
• Palang bas merupakan kepingan pengalir yang selalunya diperbuat dari
campuran tembaga dan bersalut timah. Ia mengalirkan dan mengagihkan
bekalan elektrik daripada pemutus litar utama ke pemutus-pemutus litar
yang lain. Ianya digunakan menggantikan kabel disebabkan mudah
membuat sambungan dan kemas serta mudah melaksanakan kerja
pemasangan.
• Kedudukan palang bas biasanya mendara, tetapi ada yang menegak dan
ada juga yang mengabungkan kedua-duanya. Palang bas hendaklah
mempunyai ketumpatan arus tidak melebihi 1.5A/mm persegi.
• Keupayaan membawa arus palang bas adalah bergantung kepada saiznya,
bahan yang digunakan iaitu tembaga atau tembaga campuran.
20. BUSBAR COUPLER / BUS-TIE
• Basbar cupler / bus – tie juga merupakan pengasian, biasanya digunakan
untuk menyambung dua basbar dari berlainan kemasukan dengan kadaran
yang sama. Untuk mengelakkan basbar coupler / bas –tie (pengasing) dari
dua kemasukan bekalan yang berlainan di ON kan serentak, ianya mestilah
dijalinkan/digunakan dengan kekunci kait-punca(interlock).
• Alat ini merupakan sebuah pengasing yang boleh menghubungkan dua
kumpulan palang bas yang berasingan. Satu kumpulan palang bas
mengawal sebahagian beban manakala yang satu lagi mengawal
sekumpulan beban yang lain pula. Saiz palang bas kedua-dua kumpulan
tersebut hendaklah sama.
21. BUS-BAR COUPLER / BUS-TIE
Busbar mendatar dan menegak yang
digabungkan bersama-sama
22. PENGASING (ISOLATOR)
Pengasing (Isolator) digunakan untuk pengasingan tempatan sahaja. Ianya
tidak digunakan untuk mengawal kabel. Pengasing (Isolator) adalah berlainan
daripada suis dimana ianya dikenhendaki di ‘OFF’ apabila litar berkenaan tidak
membawa arus. Tujuannya untuk memastikan bekalan tidak boleh dipulihkan
sekiranya suis kawalan di ‘ON’ yang boleh mendatangkan bahaya sekiranya
pada ketika itu pengendali tidak menyangka bahawa litar-litar kawalan
dihidupkan semula ataupun pada ketika itu pengendali sedang melakukan
kerja-kerja penyenggaran mekanikal sedang dijalankan.
24. ALATUBAH ARUS (CURRENT TRANSFOMER)
Alatubah arus (Current Trunsfomer) digunakan di dalam sesuatu pemasangan
adalah bagi mengelakkan penempatan ammeter, faktur kuasa meter dan
geganti terus kepada talian.
Pemasangan permeteran dan geganti dengan menggunakan CT adalah
mempunyai kebaikan seperti berikut:-
1. Terminal alatubah telah dikeluarkan daripada talian dan satu terminal lagi
telah dibumikan, dengan itu pengguna dan peralatan yang digunakan boleh
dijauhkan daripada apa-apa punca bahaya.
2. Nisbah 1:K arus di dalam meter akan menjadi 1/K kali arus dan dengan
pergerakan meter sebanyak 5A boleh digunakan bagi mengukur arus yang
lebih besar.
26. SAIZ BUSBUR VOLTAN RENDAH DAN KEUPAYAAN MEMBAWA ARUS
BIL SAIZ BUSBAR VOLTAN RENDAH KEUPAYAAN MEMBAWA ARUS
1 6.3mm x 10mm 100amp
2 6.3mm x 25mm 250amp
3 6.3mm x 31.5mm 300amp
4 6.3mm x 40mm 400amp
5 6.3mm x 50mm 500amp
6 6.3mm x 63mm 600amp
7 6.3mm x 80mm 800amp
8 6.3mm x 100mm 1000amp
9 6.3mm x 125mm 1250amp
10 2 x 6.3mm x 63mm 1200amp
11 2 x 6.3mm x 80mm 1600amp
12 2 x 6.3mm x 100mm 2000amp
27. SESENTUH (CONTACTOR)
Sesentuh atau contactor terdiri daripada banyak jenis. Ianya selalu digunakan
bersama-sama dengan alat-alat seperti suis masa (timeswitch), kapasitor bank,
motor dan lain-lain peralatan memandangkan sesentuh mempunyai keupayaan
memutus beban tersambung. Sesentuh mempunyai relay coil yang membuka
dan menutup suis. Ianya boleh didapati dalam berbagai-bagai sukatan arau
bergantung kepada peralatan yang digunakan.
29. SUIS FIUS (LOW CURRENT)
• Suis Fius adalah sesuatu unit tunggal terdiri daripada pengasing bersiri
dengan fius HRC. Ianya tidak terasing dari litra apabila suis di OFF kan, ia
berbentuk SP & N dan TP & N dengan ukuran piawai 15A, 20A, 30A, 45A
dan 60A.
SUIS FIUS
30. FIUS SUIS (HIGH CURRENT)
• Fuis suis merupakan pengasing dan juga sebagai alat perlindungan di
mana fius HRC di tumpangkan di dalam pengasing membentuk sebagai
daripada jalan pengalir pengasing. Apabila di OFF kan fius terpisah dari
palang basbar. Keutamaannya digunakan bagi mengawal beban yang
berbentuk TP & N dengan ukuran piawai 60A, 100A, 160A, 200A, 300A,
400A, 500A, 600A, 800A, 1200A.
FUIS SUIS
31. FIUS
Fius merupakan perlindungan arus berlebihan yang paling senang digunakan. Fius-fius
yang biasa digunakan adalah:-
a) Fius Rewireable iaitu sejenis fius yang paling ringkas dan murah yang masih
digunakan secara meluas di samping banyak keburukannya.
b) Fius cartridge adalah lebihan berkemajuan di mana sukatan bagi penukaran eleman
fius yang telah ditetapkan oleh pihak pengeluar. Dengan ini sukatan fius boleh
diketahui dengan tepat dan eleman fius susah lentur.
c) Fius H.R.C merupakan fius yang berkebolehan menhindar arus-arus kerosakan yang
berat dengan selamat. Sifat-sifatnya boleh direka untuk disesuaikan dengan keadaan
bebean yang digunakan. Fius-fius jenis ini biasanya digunakan bagi melindungi
beban-beban industri yang besar, kabel-kabel utama dan dimana kerosakan-
kerosakan arus yang besar berlaku.
32. RESIDUAL CIRCUIT BREAKER/EARTH LEAKGE CIRCUIT BREAKE (ELCB)
‘Residual Current’ membawa maksud ‘arus baki’. Ini bermakna alat ini
bergantung terus kepada keadaan di mana terdapat perbezaan di antara arus
(ketidakseimbangan) yang masuk melalui sesuatu beban dan arus yang keluar
dari beban yang sama. Dalam ertikata yang lain, alat ini hanya akan bertindak
apa bila mengalami keadaan tersebut.
Alat ini juga dikenali sebagai nama Earth Leakage Circuit Breaker (ELCB) dan
untuk membezakan ianya dari kendalian voltan, ianya telah dikenali dengan
nama ‘Residual Current Device’ (RCD).
33. RESIDUAL CIRCUIT BREAKER/EARTH LEAKGE CIRCUIT BREAKE (ELCB)
CURRENT REATING
& SENSITIVITY
TYPE AC WITH
SIMBOL
IEC 6-1008-2-1
WITH “SIMBOL”
34. PEMUTUS LITAR KECIL (MINIATURE CIRCUIT BREAKER – MCB)
MCB digunakan sebagai gantian fuis untuk mengawal pemasangan domestik dan beban-
beban yang kecil. Ia biasanya dipasang pada litar yang menggunakan bekalan satu fasa.
Sifat-sifat MCB ialah:
1. Nilai terpelantik beban telah ditetapkan oleh pihak pengeluar dan tidak boleh ditukar.
2. Ia akan terpelantik bila berlaku beban lebih (overload). Tidak perlu ditukar, hanya
perlu di’ON’kan semula.
3. Litar-litar yang rosak senang dikesan.
4. Bekalan boleh dipulihkan dengan cepat dan mudah.
35. PEMUTUS LITAR KOTAK TERACU (MOULDED CASE CIRCUIT BREAKER – MCCB)
MCCB direka untuk pengguna dengan kadar arus sehingga 400A, dan di masa akan
datang kemungkinan ianya mampu membawa arus yang lebih tinggi lagi. Dari segi
penggunaan, MCCB adalah pengganti kepada fius dan dipasang untuk mengawal litar
tiga fasa. Ianya mempunyai beberapa kebaikan jika dibandingkan dengan fius. MCCB
hanya perlu di’ON’kan sahaja sekiranya ia memutus (trip). Ketiga-tiga fasa akan
memutus apabila berlaku beban lebih pada salah satu fasa maka masalah ‘single
phasing’ tidak berlaku. MCCB boleh melindungi arus bocor ke bumi dengan
disambungkan pada CT dan geganti rosak ke bumi (E/F) tetapi ianya bergantung kepada
binaan sesuatu MCCB, dengan itu masa senggaraan dapat dikurankan dan kos dapat
dijimatkan.
37. PEMUTUS LITAR UDARA (ACB)
Pemutus Litar Udara jika digunakan bersendirian tidak boleh memberi apa-apa
perlindungan kerana pemutus litar ini berfungsi sebagai pengasing sahaja. Ia
Mesti dilengkapkan dengan geganti beban lampau (OCR) dan genganti
kerosakan bumi (EFR) dan dibantu oleh alatubah arus (current transfomer).
Saiz Pemutus Litar Udara yang terkecil ialah 630A. Biar pun saiznya 630A
tetapi ianya boleh ditatah untuk 300A asalkan nisbah alatubah arus (CT) yang
digunakan ialah 300/5A atau penatahan dilakukan pada geganti beban lampau.
Pemutus Litar Udara hendaklah berfungsi seperti yang telah ditetapkan seperti
berikut:-
100% terus menerus (to carry).
120% selama lima (5) minit (to trip within 5min).
150% terpelantik serta merta (to trip in 1sec).
39. GEGANTI (RELAY)
Geganti digunakan bertujuan untuk menentukan pada tahap kerosakan
bagimana yang memerlukan pemutus litar bertindak memutuskan bekalan.
Secara amnya, geganti yang terdapat pada PSU voltan rendah digunakan
untuk perlindungan arus lebih, beban dan rosak ke bumi.
Ada dua jenis utama:
• Instantaneous (serta merta)
Akan memutuskan bekalan sebaik saja nilai kerosakkan mencapai tahap
ditentukan (set value). Oleh itu ia tidak mempunyai penatah masa.
• Lewat masa (time delay)
Mempunyai penatah masa, walaupun nilai kerosakan telah mencapai tahap
ditentukan (set value), ia masih boleh berada dalam keadaan itu untuk
beberapa jangak masa tertentu.
42. PENGUKURAN (PERNETERAN)
Alatukur di papan suis yang dimaksudkan itu ialah
peralatan untuk mengukur arus, voltan, faktor
kuasa, frekuensi dan lampu penunjuk. Semuanya
adalah untuk panduan dalam kerja-kerja seharian.
43. METER ARUS
Mengukur nilai arus semasa di PSU. Untuk nilai arus yang besar CT akan
digunakan bagi menukar nilai arus. Sekiranya suis pemilih (A/S/S) digunakan
maka hanya satu (1) bilangan meter arus berbanding tiga meter pada yang
tidak menggunakannya. Bagi sesetengah PSU pemintaan arus maksima (MD)
ditunjukkan oleh jarum berwarna merah yang dipasang bersama-sama di
dalam meter arus.
• Mengukur penggunaan arus di PSU
• Untuk arus yang besar C.T akan digunakan bagi
menukar nilai arus.
• Kalau palang busbar bersaiz 500A maka alatubah
arus 500/5A perlu digunakan.
• Suis pemilih (A/S/S) digunakan bagi mengurangkan
penggunaan meter.
44. METER VOLTAN
Mengukur nilai voltan semasa di PSU. Bersambung terus pada basbar melalui
suis pemilih (V/s/s), Fius 6A digunakan bagi mengawal arus yang masuk pada
meter. Lampu Penunjuk Fasa (merah, kuning, dan biru) dipasangakan selari
dengan meter voltan.
• Bersambung terus pada busbar melalui suis pemilih
(V/S/S).
• Fius yang digunakan berkadar 6A bagi mengawal arus
yang masuk pada meter.
• Memberi bacaan sehingga 500V.
• Lampu penunjuk Fasa (Merah, Kuning dan Biru) dipasang
selari dengan meter voltan.
45. METER FAKTOR KUASA
Menunjukkan nilai faktor kuasa untuk beban semasa. Biasanya sambungan
adalah satu fasa dari arus dan dua fasa dari voltan.
• Menunjukkan f.k untuk beban semasa.
• Biasanya penyambungan dibuat satu fasa diambil pada
arus dan dua fasa lagi diambil.
• Kuasa ketara (VA) dan kuasa sebenar (Watt). Nisbah
Watt(W) kepada volt-Ampere (VA) dikenali sebagai Faktor
kuasa Cos Ø
46. METER KWH
Watt meter adalah gabungan dari current coil dan voltage coil. Meter ini
dipasang bagi tujuan mengetahui jumlah kuasa yang sedang digunakan di
sesuatu bahagian atau beban.
• Dipasang dengan tujuan untuk mengukur/menyukat
jumlah tenaga/kuasa yang digunakan oleh pengguna.
47. METER KVARH
Dipasangkan dengan tujuan untuk mengukur dan mendapatkan nilai purata
faktor kuasa, nilai KWH diperlukan bersama bagi tujuan ini.
48. KAPASITOR BANK
Kuasa masukan tidak seratus peratus dapat digunakan pada bahagian
keluaran mesin (beban) atau tidak dapat diukur oleh meter KWH. Kuasa yang
hilang ini dikenali sebagai kuasa reaktif dengan unit ‘kVAR’. Kuasa reaktif
digunakan oleh mesinuntuk menukarkan tenaga elektrik kepada medan
magnet dan kemudian menukarkan semula kepada tenaga elektrik atau tenaga
mekanikal. Besar atau kecil nilai ‘kVAR’ akan menentukan besar atau kecil nilai
sudut faktor kuasa.
Faktor kuasa adalah satu angka yang mengambarkan kecekapan sesuatu alat
atau mesin elektrik dalam sistem bekalan AU. Faktor kuasa maksima adalah 1
dan minima adalah 0. Pada praktiknya amat mustahil untuk mendapatkan nilai
faktor kuasa ini. Pihak pembekal tenaga telah menetapkan nilai faktor kuasa
tidak boleh kurang dari 0.85, sekiranya kurang pengguna akan dikenakan
dendan. Untuk mengelakkan ianya terjadi maka kapasitor bank dengan nilai
tertentu perlu dipasang pada PSU.
