Luận Văn Nghiên Cứu Chuyển Đổi Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Phục Vụ Tái Cơ Cấu Ngành Nông Nghiệp Tỉnh Bắc Ninh.doc

Nhận viết đề tài trọn gói – ZL: 0934 573 149 – Luanvantot.com
TẢI TÀI LIỆU KẾT BẠN ZALO : 0934 573 149
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
NGUYỄN XUÂN THANH
NGHIÊN CỨU CHUYỂN ĐỔI SỬ DỤNG
ĐẤT NÔNG NGHIỆP PHỤC VỤ TÁI CƠ CẤU
NGÀNH NÔNG NGHIỆP TỈNH BẮC NINH
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2021

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
NGUYỄN XUÂN THANH
NGHIÊN CỨU CHUYỂN ĐỔI SỬ DỤNG
ĐẤT NÔNG NGHIỆP PHỤC VỤ TÁI CƠ CẤU
NGÀNH NÔNG NGHIỆP TỈNH BẮC NINH
Ngành: Quản lý đất đai
Mã số: 9.85.01.03
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Nguyên Hải
TS. Hoàng Xuân Phương
HÀ NỘI - 2021

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu
và kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được sử
dụng để bảo vệ bất cứ học vị nào khác.
Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm ơn
và các thông tin trích dẫn trong luận án này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày 2 tháng 7 năm 2021
Tác giả luận án
Nguyễn Xuân Thanh

i

LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này, ngoài sự nỗ
của bản thân, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ đạo tận tình của các thầy cô giáo, sự
giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận án,
phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến:
+ PGS.TS. Đỗ Nguyên Hải và TS. Hoàng Xuân Phương là những người thầy dẫn
tận tình, chỉ dạy, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận án.
+ Ban Giám đốc Học viện, Ban Quản lý đào tạo, tập thể các thầy cô thuộc Bộ môn
Quy hoạch đất đai, Khoa Quản lý đất đai, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã giúp đỡ,
đóng góp ý kiến và tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận án này.
+ Lãnh đạo Tỉnh Bắc Ninh, cùng các Sở ban ngành, UBND các huyện, thị xã,
phố, nhất là Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh đã hỗ trợ cập nhật số liệu, cung cấp tài
phối hợp giúp đỡ tôi trong thời gian tôi nghiên cứu thực hiện luận án.
+ Xin cảm ơn các hộ gia đình, cở sở sản xuất kinh doanh cho phép tôi điều tra
vấn, tham gia cùng theo dõi mô hình tại địa bàn nghiên cứu, đã tạo mọi điều kiện cho
trong quá trình thực hiện nghiên cứu.
+ Xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình và bạn bè, đồng nghiệp đã động viên hỗ trợ
tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án này.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 2 tháng 7 năm 2021
Tác giả luận án
Nguyễn Xuân Thanh

ii

MỤC LỤC
Lời cam đoan...........................................................................................................................................i
Lời cảm ơn ..............................................................................................................................................ii
Mục lục................................................................................................................................................... iii
Danh mục chữ viết tắt....................................................................................................................... vii
Danh mục bảng ..................................................................................................................................viii
Danh mục hình..................................................................................................................................... xi
Trích yếu luận án................................................................................................................................ xii
Thesis abstract....................................................................................................................................xiv
Phần 1. Mở đầu....................................................................................................................................1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài.......................................................................................................1
1.2. Mục đích nghiên cứu............................................................................................................2
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................................2
1.3.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................................................2
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................................3
1.4. Những đóng góp mới của luận án.....................................................................................3
1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án ....................................................................3
1.5.1. Ý nghĩa khoa học...................................................................................................................3
1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn ...................................................................................................................3
Phần 2. Tổng quan tài liệu...............................................................................................................4
2.1. Cơ sở lý luận về sử dụng đất và sử dụng đất nông nghiệp........................................4
2.1.1. Khái niệm về đất đai, đất nông nghiệp............................................................................4
2.1.2. Sử dụng đất nông nghiệp và những yếu tố ảnh hưởng ...............................................4
2.1.3. Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp.................................................................................12
2.1.4. Đánh giá thích hợp đất đai theo FAO............................................................................14
2.2. Tái cơ cấu ngành nông nghiệp và chuyển đổi sử dụng đất nông nghiệp
phục vụ tái cơ cấu ngành nông nghiệp ở một số quốc gia trên thế giới và
Việt Nam................................................................................................................................18
2.2.1. Khái niệm về tái cơ cấu ngành nông nghiệp................................................................18

iii

2.2.2. Tái cơ cấu ngành nông nghiệp và chuyển đổi sử dụng đất nông nghiệp ở
một số quốc gia trên thế giới và những bài học kinh nghiệm ................................19
2.2.3. Tái cơ cấu ngành nông nghiệp và chuyển đổi sử dụng đất phụ vụ tái cơ
ngành nông nghiệp của Việt Nam..................................................................................27
2.3. Một số nghiên cứu về chuyển đổi sử dụng đất nông nghiệp phục vụ tái
cấu ngành nông nghiệp......................................................................................................34
2.4. Định hướng nghiên cứu của đề tài luận án...................................................................39
Phần 3. Nội dung và phƣơng pháp nghiên cứu....................................................................42
3.1. Nội dung nghiên cứu ..........................................................................................................42
3.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh Bắc Ninh............................................42
3.1.2. Đánh giá thực trạng, hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp của tỉnh Bắc
Ninh.........................................................................................................................................42
3.1.3. Đánh giá sử dụng đất thích hợp trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh...................................42
3.1.4. Ứng dụng mô hình toán tuyến tính đa mục tiêu xác định cơ cấu sử dụng
đất nông nghiệp phục vụ tái cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh Bắc
Ninh.........................................................................................................................................42
3.1.5. Điều tra, khảo sát những mô hình sử dụng hiệu quả đất sản xuất nông
nghiệp của các tiểu vùng phục vụ tái cơ cấu nông nghiệp ở tỉnh Bắc
Ninh.........................................................................................................................................42
3.1.6. Đề xuất giải pháp chuyển đổi sử dụng đất nông nghiệp phục vụ tái cơ
ngành nông nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh..............................................................................43
3.2. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................................43
3.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu, số liệu thứ cấp............................................................43
3.2.2. Phương pháp điều tra số liệu sơ cấp ..............................................................................43
3.2.3. Phương pháp đánh giá sử dụng đất thích hợp .............................................................45
3.2.4. Phương pháp đánh giá SWOT.........................................................................................49
3.2.5. Ứng dụng mô hình toán tuyến tính đa mục tiêu xác định cơ cấu sử dụng
đất phục vụ tái cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh Bắc Ninh...............................50
3.2.6. Phương pháp điều tra khảo sát mô hình........................................................................51
3.2.7. Phương pháp xử lý số liệu ................................................................................................51
Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận................................................................................52
4.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của tỉnh Bắc Ninh ...........................52

iv

4.1.1. Điều kiện tự nhiên tài nguyên thiên nhiên và môi trường.......................................52
4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội..................................................................................................61
4.1.3. Mục tiêu và nội dung tái cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh Bắc Ninh ..........67
4.2. Đánh giá thực trạng, hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp của tỉnh Bắc
Ninh.........................................................................................................................................68
4.2.1. Biến động về sử dụng đất tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2005-2018 .............................68
4.2.2. Biến động sử dụng đất nông nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2005-2018 ......70
4.2.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp tỉnh Bắc Ninh....................................71
4.2.4. Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, thời cơ, thách thức (SWOT) của sử
đất sản xuất nông nghiệp trên các tiểu vùng tỉnh Bắc Ninh ...................................81
4.2.5. Lựa chọn loại, kiểu sử dụng đất sản xuất nông nghiệp có triển vọng cho
đánh giá sử dụng đất nông nghiệp thích hợp ở tỉnh Bắc Ninh...............................85
4.3. Đánh giá sử dụng đất thích hợp tỉnh Bắc Ninh...........................................................86
4.3.1. Xây dựng bản đồ đơn vị đất đai tỉnh Bắc Ninh ..........................................................86
4.3.2. Xác định các yêu cầu của LUT cho đánh giá sử dụng đất thích hợp................. 101
4.3.3. Đánh giá sử dụng đất thích hợp cho sản xuất nông nghiệp tỉnh Bắc Ninh...... 103
4.4. Ứng dụng mô hình toán tuyến tính đa mục tiêu xác định cơ cấu sử dụng
đất nông nghiệp phục vụ tái cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh Bắc
Ninh...................................................................................................................................... 105
4.4.1. Xây dựng mô hình bài toán tối ưu đa mục tiêu xác định cơ cấu sử dụng
nông nghiệp tỉnh Bắc Ninh............................................................................................ 105
4.4.2. Kết quả giải bài toán........................................................................................................ 109
4.5. Điều tra khảo sát một số mô hình sử dụng đất nông nghiệp có hiệu quả
địa bàn tỉnh Bắc Ninh ..................................................................................................... 111
4.5.1. Mô hình sản xuất lúa tập trung theo hướng hàng hóa............................................ 113
4.5.2. Mô hình 2 lúa - cây vụ đông ......................................................................................... 114
4.5.3. Mô hình chuyên rau màu................................................................................................ 115
4.5.4. Mô hình trồng hoa............................................................................................................ 118
4.5.5. Mô hình trồng cây ăn quả............................................................................................... 119
4.6. Đề xuất giải pháp chuyển đổi sử dụng đất phục vụ tái cơ cấu nông
của tỉnh Bắc Ninh............................................................................................................. 121

v

4.6.1. Định hướng chuyển đổi sử dụng đất nông nghiệp phục vụ tái cơ cấu
nông nghiệp của tỉnh Bắc Ninh.................................................................................... 121
4.6.2. Đề xuất giải pháp chuyển đổi sử dụng đất phục vụ tái cơ cấu ngành nông
nghiệp của tỉnh Bắc Ninh............................................................................................... 127
Phần 5. Kết luận và kiến nghị................................................................................................... 131
5.1. Kết luận ............................................................................................................................... 131
5.2. Kiến nghị............................................................................................................................. 132
Danh mục các công trình đã công bố liên quan đến luận án................................................ 134
Tài liệu tham khảo............................................................................................................................ 135
Phụ lục................................................................................................................................................. 141

vi

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt
BTN&MT
BVTV
CCNNN
CNH
CVĐ
ĐBSCL
ĐBSH
ĐGĐĐ
DTĐSXNN
ĐTH
FAO
GDP
GIS
GRDP
GTNT
GTSX
HĐH
HTX
KCN
KLN
LMU
LUT
MOLP
NNCNC
NTTS
QCVN
SXNN
TCVN
TNHH
TPCG
UBND
Bộ Tài nguyên và Môi trường
Bảo vệ Thực vật
Cây công nghiệp ngắn ngày
Công nghiệp hóa
Cây vụ đông
Đồng bằng sông Cửu Long
Đồng bằng sông Hồng
Đánh giá đất đai
Diện tích đất sản xuất nông nghiệp
Đô thị hóa
Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc
Tổng sản phẩm quốc nội
Hệ thống thông tin địa lý
Tổng sản phẩm trên địa bàn tỉnh
Giao thông nông thôn
Giá trị sản xuất
Hiện đại hóa
Hợp tác xã
Khu công nghiệp
Kim loại nặng
Đơn vị đất đai
Loại sử dụng đất
Mô hình tối ưu đa mục tiêu tuyến tính
Nông nghiệp công nghệ cao
Nuôi trồng thủy sản
Quy chuẩn Việt Nam
Sản xuất nông nghiệp
Tiêu chuẩn Việt Nam
Thu nhập hỗn hợp
Thành phần cơ giới
Ủy ban nhân dân
VAC Vườn Ao Chuồng

vii

DANH MỤC BẢNG
TT Tên bảng Trang
2.1. Biến động đất nông nghiệp trong cả nước giai đoạn 2010-2018 ..................... 30
2.2. Chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp giai đoạn 2000- 2018 của
cả nước ............................................................................................................. 31
3.1. Phân cấp chỉ tiêu kinh tế của LUT ở Bắc Ninh ................................................ 47
3.2. Phân cấp chỉ tiêu xã hội của các LUT ở Bắc Ninh .......................................... 47
3.3. Phân cấp chỉ tiêu môi trường của các LUT ở Bắc Ninh .................................. 48
3.4. Phân tích SWOT trong sử dụng đất sản xuất nông nghiệp tại các tiểu
ở tỉnh Bắc Ninh ................................................................................................ 49
4.1. Các nhóm đất chính theo Hệ thống phân loại FAO-UNESCO ở tỉnh
Ninh .................................................................................................................. 58
4.2. Tốc độ tăng trưởng kinh tế Bắc Ninh so với đồng bằng Sông Hồng và cả
nước (2005 - 2020) ........................................................................................... 61
4.3. Kết quả thực hiện một số chỉ tiêu kinh tế tỉnh Bắc Ninh (2005-2020) ............ 63
4.4. Thực trạng dân số và lao động qua các năm 2005 - 2018 ................................ 66
4.5. Biến động sử dụng đất tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2005-2018 ............................ 69
4.6. Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2005 -
2018 .................................................................................................................. 71
4.7. Hiệu quả kinh tế, xã hội của các LUT theo các tiểu vùng sản xuất nông
nghiệp của tỉnh Bắc Ninh ................................................................................. 75
4.8. Hiệu quả môi trường của các LUT theo các tiểu vùng sản xuất nông
nghiệp của tỉnh Bắc Ninh ................................................................................. 76
4.9. Kết quả trung bình hàm lượng KLN và quy chuẩn môi trường trong mẫu
đất tại các tiểu vùng nghiên cứu ....................................................................... 78
4.10. Hiệu quả chung của các LUT theo các tiểu vùng thuần, tỉnh Bắc Ninh ........ 81
4.11. Phân tích SWOT về sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ở tiểu vùng nông
nghiệp thuần, tỉnh Bắc Ninh ............................................................................ 81
4.12. Phân tích SWOT về sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ở tiểu vùng chịu
động của quá trình CNH tỉnh Bắc Ninh ........................................................... 82

viii

4.13. Phân tích SWOT về sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ở tiểu vùng chịu
động của quá trình ĐTH ở tỉnh Bắc Ninh 82
4.14. Từ phân tích SWOT xác định và đưa ra những giải pháp cho hướng
chuyển đổi cơ cấu các LUT ở tỉnh Bắc Ninh 83
4.15. Các LUT và kiểu sử dụng đất nông nghiệp tiềm năng cho đánh giá đất
thích hợp của tỉnh Bắc Ninh 86
4.16. Các yếu tố, chỉ tiêu phân cấp bản đồ đơn vị đất đai .................................................87
4.17. Diện tích các đơn vị đất theo phân loại đất của tỉnh Bắc Ninh .............................88
4.18. Tổng hợp diện tích đất theo địa hình tương đối ở tỉnh Bắc Ninh .........................90
4.19. Tổng hợp các diện tích đất theo các nhóm thành phần cơ giới .............................91
4.20. Tổng hợp các diện tích đất theo khả năng tưới tỉnh Bắc Ninh ..............................92
4.21. Diện tích đất theo khả năng tiêu nước..........................................................................93
4.22. Các đơn vị đất đai (LMU) đất sản xuất nông nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh…...........95
4.23. Tổng hợp hiện trạng các LMU phân bố ở các nhóm và đơn vị đất......................98
4.24. Các LUT và kiểu sử dụng đất triển vọng tỉnh Bắc Ninh...................................... 101
4.25. Yêu cầu sử dụng đất của các loại hình sử dụng đất............................................... 102
4.26. Kết quả đánh giá mức độ thích hợp đất đai.............................................................. 103
4.27. So sánh tiềm năng sử dụng đất thích hợp (S1+S2) và hiện trạng sử dụng
đất sản xuất nông nghiệp (2017) 104
4.28. Giá trị hệ số của các hàm mục tiêu (ct_k_v)............................................................. 106
4.29. Tổng hợp diện tích của các LUT đánh giá (dk_v) theo 2 mức độ thích hợp
cao (S1+ S2) của tỉnh Bắc Ninh 107
4.30. Tổng diện tích của các loại sử dụng đất theo yêu cầu phát triển (dk_v) .......... 108
4.31. Tổng hợp kết quả giải bài toán theo các loại sử dụng đất.................................... 109
4.32. Hiện trạng diện tích các loại sử dụng đất 2018....................................................... 110
4.33. So sánh tăng (+), giảm (-) về diện tích các LUT sản xuất nông nghiệp
hiện trạng (2018) 111
4.34. Tổng hợp các mô hình khảo sát ở 3 tiểu vùng sản xuất nông nghiệp ở
Bắc Ninh 112
4.35. Hiệu quả thu được từ sản xuất của mô hình lúa chất lượng cao ........................ 113
4.36. Hiệu quả thu được từ sản xuất của mô hình lúa nếp.............................................. 114
4.37. Hiệu quả thu được từ sản xuất của mô hình............................................................. 115

ix

4.38. Hiệu quả thu được từ sản xuất của mô hình............................................................. 115
4.39. Hiệu quả thu được từ sản xuất của mô hình chuyên rau ...................................... 116
4.40. Hiệu quả thu được từ sản xuất của mô hình rau muống....................................... 117
4.41. Hiệu quả thu được từ sản xuất của mô hình rau an toàn ...................................... 117
4.42. Hiệu quả thu được từ sản xuất mô hình rau thuỷ canh ......................................... 118
4.43. Hiệu quả thu được từ sản xuất mô hình chuyên hoa lan ...................................... 119
4.44. Hiệu quả thu được từ sản xuất mô hình chuyên hoa ly - hoa.............................. 119
4.45. Hiệu quả thu được từ sản xuất mô hình trồng cây ăn quả.................................... 120
4.46. Một số chỉ tiêu định hướng tái cơ cấu lại ngành nông nghiệp Bắc Ninh
giai đoạn 2021-2030 123
4.47. Định hướng chuyển đổi sử dụng đất nông nghiệp đến 2030............................... 125
4.48. Định hướng chuyển đổi sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trong các tiểu
vùng đại diện ở tỉnh Bắc Ninh 127

x

DANH MỤC HÌNH
TT Tên hình Trang
2.1. Sơ đồ quy trình đánh giá đất thích hợp theo FAO ..................................................16
4.1. Biểu đồ một số yếu tố khí hậu tỉnh Bắc Ninh...........................................................55
4.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2005 - 2020.............62
4.3. Biến động sử dụng đất tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2005-2018 ................................70
4.4. Phân tiểu vùng sản xuất nông nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh..........................................72
4.5. Cơ cấu diện tích các LUT tiểu vùng 1........................................................................73
4.8. Bản đồ đơn vị phân loại đất của tỉnh Bắc Ninh .......................................................89
4.9. Bản đồ đơn tính phân cấp địa hình tương đối ở tỉnh Bắc Ninh...........................90
4.10. Bản đồ đơn tính theo nhóm thành phần cơ giới ở tỉnh Bắc Ninh .......................91
4.11. Bản đồ đơn tính chế độ tưới của tỉnh Bắc Ninh.......................................................93
4.12. Bản đồ đơn tính chế độ tiêu của tỉnh Bắc Ninh .......................................................94
4.13. Bản đồ đơn vị đất đai của tỉnh Bắc Ninh...................................................................97

xi

TRÍCH YẾU LUẬN ÁN
Tên tác giả: Nguyễn Xuân Thanh
Tên luận án: Nghiên cứu chuyển đổi sử dụng đất nông nghiệp phục vụ tái cơ cấu ngành
nông nghiệp tỉnh Bắc Ninh
Ngành: Quản lý đất đai. Mã số: 9.85.01.03.
Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam.
Mục đích nghiên cứu
1. Đánh giá thực trạng và khả năng chuyển đổi sử dụng đất sản xuất nông nghiệp
phục vụ mục tiêu tái cơ cấu ngành nông nghiệp trên cơ sở đánh giá thích hợp đất đai và
hiệu quả sản xuất nông nghiệp hàng hóa đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế- xã hội của
tỉnh Bắc Ninh đến năm 2030.
2. Đề xuất giải pháp chuyển đổi sử dụng đất sản xuất nông nghiệp phục vụ tái cơ
cấu ngành nông nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh.
Phƣơng pháp nghiên cứu
Những phương pháp đã được áp dụng cho nghiên cứu gồm:
- Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp: Bao gồm số liệu tài liệu về điều kiện tự
nhiên, kinh tế xã hội, tình hình sử dụng đất từ Cục thống kê, Sở Tài nguyên & Môi
trường, Sở Nông nghiệp & PTNT, Sở Công thương và các đơn vị khác của tỉnh Bắc
Ninh từ giai đoạn 2005 đến 2018.
- Phương pháp thu thâp số liệu sơ cấp: điều tra nông hộ về tình hình sử dụng đất
nông nghiệp ở 3 tiểu vùng đại diện của tỉnh Bắc Ninh.
- Phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất và Phương pháp đánh giá sử dụng
đất thích hợp theo theo quy trình đánh giá đất sản xuất nông nghiệp TCVN 8409:2012.
- Phương pháp SWOT đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức cho
các tiểu vùng sản xuất nông nghiệp đại diện ở tỉnh.
- Phương pháp ứng dụng mô hình toán tuyến tính đa mục tiêu xác định cơ cấu thay
đổi loại sử dụng đất (LUT) cho mục tiêu tái cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh Bắc Ninh.
- Phương pháp điều tra khảo sát đánh giá hiệu quả mô hình sử dụng đất sản xuất
nông nghiệp.
Kết quả chính và kết luận
- Bắc Ninh với tổng diện tích tự nhiên 82.271,11 ha, trong đó đất nông nghiệp là
48.358,89 ha, là tỉnh có nhiều lợi thế cho phát triển kinh tế xã hội. Trong vài thập kỉ qua

xii

nhờ phát triển CNH và ĐTH kinh tế của tỉnh luôn đạt được ở mức tăng trưởng cao và ổn
định so với cả nước và vùng ĐBSH. Trước xu hướng phát triển mạnh về công nghiệp và
đô thi hóa đã đặt ra yêu cầu cần thiết phải tái cơ cấu ngành nông nghiệp và trước mắt là
những thay đổi đối với sử dụng đất sản xuất nông nghiệp để nâng cao hiệu quả sử dụng
đáp ứng cho các mục tiêu phát triển xã hội của tỉnh đặt ra từ nay đến 2030.
- Kết quả điều tra đánh giá hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp ở 3 tiểu vùng sản
xuất nông nghiệp đại diện trong tỉnh đã xác định được các LUT chính gồm: LUT
chuyên 2 vụ lúa; LUT 2 lúa - CVĐ; LUT chuyên rau, màu; LUT Hoa, cây cảnh; LUT
Cây ăn quả. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất bền vững theo các tiêu chí kinh tế, xã hội và
môi trường cho thấy các LUT có tiềm năng cho sử dụng đất và phát triển sản xuất nông
nghiệp là LUT Chuyên rau- màu; LUT Hoa, cây cảnh, LUT Cây ăn quả cho hiệu quả
cao, LUT 2 lúa – CVĐ cho hiệu quả trung bình và LUT 2 lúa cho hiệu quả thấp nhất.
- Kết quả đánh giá sử dụng đất thích hợp đất sản xuất nông nghiệp đã xác định được
82 LMU dựa trên các đặc tính và tính chất đất. Phân hạng thích hợp đất đai cho các loại sử
dụng đất sản xuất nông nghiệp ở các mức rất thích hợp và thích hợp (S1+S2) đối với từng
LUT cây trồng đã chỉ ra cho thấy về diện tích thích hợp cho LUT 2 lúa là 36.405,82 ha;
LUT 2 lúa-CVĐ là 22.328,74 ha; LUT chuyên rau, màu là 32.038,05 ha; LUT chuyên hoa-
cây cảnh là 13.714,78 ha và LUT CAQ là 14.974,52 ha. Các kết quả đánh giá đất đã cho
thấy tiềm năng phát triển các LUT có hiệu quả và sản xuất hàng hóa cho mục tiêu tái cơ cấu
ngành nông nghiệp ở Bắc Ninh theo hướng sản xuất hàng hóa còn rất lớn, cần tập trung phát
triển các LUT 2 lúa- CVĐ; LUT chuyên rau, màu; LUT hoa, cây cảnh trong tương lai.
- Dựa trên kết quả đánh giá đất đai và áp dụng toán tối ưu đa mục tiêu nhằm thay
đổi cơ cấu sử dụng đất hiện trạng phục vụ tái cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh Bắc
Ninh đến 2030 đã xác định so với hiện trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp cần có
những thay đổi, chuyển đổi diện tích LUT chuyên 2 vụ lúa 26.465,84 ha chuyển sang
các LUT có triển vọng, cho hiệu quả sử dụng đất cao theo hướng sản xuất hàng hóa;
diện tích LUT 2 lúa - CVĐ giảm 1.397,63 ha; LUT chuyên rau, màu là 1.621,61 ha;
diện tích LUT hoa, cây cảnh là 2.221,29 ha và diện tích LUT Cây ăn quả 590,64 ha.
- Để đạt được những thay đổi về cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp phục vụ cho tái
cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh Bắc Ninh cần thực hiện những giải sau pháp về: Quy
hoạch, quản lý đất nông nghiệp; Chuyển đổi cơ cấu các loại sử dụng đất thích hợp trong
sản xuất nông nghiệp; Nâng cao độ phì và bảo vệ môi trường đất nông nghiệp và Thị
trường tiêu thụ sản phẩm.
- Sáu kết luận được tổng kết từ các nội dung nghiên cứu của đề tài đóng góp
những chuyển đổi trong sử dụng đất sản xuất nông nghiệp phục vụ cho tái cơ cấu ngành
nông nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh.

xiii

THESIS ABSTRACT
PhD candidate: Nguyen Xuan Thanh
Thesis title: Studying on the change of agricultural land use to serve the restructure of
agricultural sector in Bac Ninh province.
Major: Land Management Code: 9.85.01.03
Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA)
Research Objectives
1. To evalute current land use and ability of agricultural land use change for
restructuring agricultural sector that base on the suitable land use evaluation and
increasing effective of agricultural commodity production to meet well the requirement
of socio-economic development in Bac Ninh province in the year of 2030.
2. To propose solutions to change agricultural land use for restructuring of
agricultural sector in Bac Ninh province.
Researching methods
The following methods were applied in study:
- The secondary data was collected in cluding socio-economic conditions, land use
from the Department of Statistics, Department of Natural Resources and Environment,
Department of Agriculture and Rural Development, Department of Industry and Trade
and other offices of Bac Ninh Province from 2005 to 2018.
- Primary data was collected land use data of household survey in 3 sub
presentative area of agricultural production in Bac Ninh province.
- Methods of land effective assessment and evaluation of suitable land use was
applied following the process of evaluation of agricultural land use - TCVN 8409:2012.
- SWOT method was used to evaluate strengths, weaknesses, opportunities and
challenges in sub presentative areas of agricultural production.
- Application of multi-objective linear mathematical models is used to identify the
change of agricultural land use for the goal of restructure of agricultural sector in Bac
Ninh province.
- Methods of investigation, monitoring and evaluation of practice models of
agricultural land use was selected to apply in the research.
Main findings and conclusions
- Bac Ninh with a total natural area of 82,271.11 ha, of which agricultural land is
48,358.89 ha, is a province with many advantages for socio-economic development. In

xiv

the past few decades, thanks to the industrialization and urbanization development, the
province's economy has always achieved a high and stable growth rate compared to the
whole country and the Red River Delta region. In the face of the strong trend of
industrial development and urbanization, it is necessary to restructure the agricultural
sector and in the immediate future, changes to agricultural land use to improve
efficiency. and meet the social development goals of the province from now to 2030.
- Results of survey and current agricultural land use in 3 sub agricultural
productive areas of province that there were 6 main LUTs, as follows: LUT 2 rice; LUT
2 rice - winter crops; LUT special vegetables- up land crop; LUT flowers and
ornamental plants; LUT fruit tree and LUT aquaculture. The results of land evaluation
for sustainable land use that base on effective of economic, social and environmental the
results have indicate LUT specifying vegetables and up land crops, LUT flower and and
ornamental plants; LUT fruit tree obtained high effect; LUT 2 rice - winter crops
obtained medium effect; and LUT 2 rice obtained lowest effect.
- The results of suitable land evaluation that determined 82 land mapping unit (LMU)
based on the land qualities and soil properties. The classification of suitable land use for
agricultural land use types was at high and medium suitable levels (S1 + S2) for each LUT
as follows: for LUT 2 rice has total of 36,405.82 ha; LUT 2 rice - winter crops has total of
22,328.74 ha; The LUT vegetables and upland crops has total of 32,038.05 ha; LUT
Flowers and ornamental plants has total of 13,714.78 hectares; Fruit trees was 14,974.52 ha.
The results of land evaluation showed that potential orientation to develop the effective
LUTs to follow commodity production is still large in Bac Ninh for purpose of restructure
of agricultural sector that including: LUT 2 rice - winter crops, LUT vegetables and up land
crops, LUT flowers and ornamental plants and LUT fruit tree.
- Basing on the results of land evaluation and future development objectives, the
multi-objective linear mathematical model was applied to change the structure of
agricultural land use for the purposes of restructure of agricultural sector in Bac Ninh
province to the year 2030 that need to decrease of 26.465,84 ha of LUT 2 rice to
promising LUTs, for high land use efficiency in the direction of commodity production;
the area of LUT 2 rice - Winter crop decreased by 1,397.63 ha; LUT specializing in
vegetables and crops is 1,621.61 ha; the area of flower and ornamental plant LUT is
2,221.29 ha and the area of fruit tree LUT is 590.64 ha.
- In order to achieve changes in the structure of agricultural land use for
agricultural restructuring in Bac Ninh province, the following solutions should be
implemented: Planning and management of agricultural land; Changing the structure of
suitable land use types in agricultural production; Improve fertility and protect the
environment of agricultural land and product consumption market.
- Six conclusions was obtained from research contents to contribute for change of
agricultural land use to serve restructure of the agricultural sector in Bac Ninh province.

xv

PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Lịch sử đã chỉ ra cho thấy khả năng sản xuất và sử dụng tài nguyên đất nông
nghiệp đóng vai trò vô cùng quan trọng cho sự phát triển xã hội của loài người bởi
chúng đảm bảo cho khả năng sinh tồn, tạo ra môi trường sống của con người và phục
vụ cho nhiều mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của mọi quốc gia từ thủa khai sinh
ban đầu cho đến hiện tại. Ngày nay, tuy trên thế giới đã phân chia các mức độ khác
nhau theo các nhóm quốc gia phát triển, đang phát triển và chậm phát triển vai trò
của sản xuất nông nghiệp không còn giữ vai trò độc tôn ở các nước phát triển song
sản xuất nông nghiệp còn có ý nghĩa đặc biệt đối với các quốc gia đang phát triển và
chậm phát triển bởi ở những quốc gia này nền nông nghiệp còn đóng vai trò quan
trọng “đối với sự tăng trưởng kinh tế, vấn đề giải quyết công ăn việc làm và thu nhập
của số đông các nông hộ sống ở vùng nông thôn” (DFID, 2002). Cùng với sự phát
triển, quỹ đất của mỗi quốc gia phải chia sẻ cho các mục đích sử dụng khác nhau
song mục đích sử dụng cho nông nghiệp ở các nước đang phát triển còn vai trò nền
tảng cho sự phát triển xã hội vì nó là nguồn cung cấp lương thực cho quốc gia và
đảm bảo cuộc sống, nơi cư trú, tạo thu nhập và công bằng xã hội của đa số người
dân sống ở nông thôn (ILC, 2012). Đất có tiềm năng sử dụng cho mục đích sản xuất
nông nghiệp trên thế giới là có hạn, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển nơi tập
trung mật độ dân số cao thì diện tích quỹ đất này cùng tỷ lệ bình quân theo đầu
người lại càng thấp và thường không ổn định do phải chia sẻ cho các mục đích sử
dụng phi nông nghiệp, do đó để đáp ứng các nhu cầu cho các giai đoạn phát triển về
kinh tế, xã hội khác nhau đòi hỏi ngành nông nghiệp phải tái cơ cấu ở phạm vi quốc
gia và trong từng vùng sản xuất riêng rẽ. Tái cơ cấu ngành nông nghiệp là những
thay đổi về các mục tiêu sản xuất cho phát triển, chúng đòi hỏi sự vào cuộc của toàn
xã hội và sự tham gia mang tính liên ngành và trong phạm
vi ngành nông nghiệp những thay đổi về sử dụng đất và cơ cấu sử dụng đất là
những đột phá cần thiết phải tiến hành nhằm đảm bảo cho các mục tiêu nâng cao
hiệu quả và duy trì sử dụng bền vững nguồn tài nguyên quý hiếm và không thể
thay thế trong sản xuất nông nghiệp.
Bắc Ninh là một tỉnh nhỏ nhất trong cả nước và vùng ĐBSH với tổng diện tích
tự nhiên là 82.271,11 ha, nằm sát thủ đô Hà Nội và vùng trọng điểm kinh tế phía Bắc

1

Việt Nam. Trước đây Bắc Ninh là tỉnh sản xuất nông nghiệp thuần song trong giai
đoạn hiện nay tỉnh đang phát triển theo hướng công nghiệp hoá (CNH) và đô thị hoá
(ĐTH) đã làm ảnh hưởng tới diện tích đất nông nghiệp phải giảm cho các mục đích
phi nông nghiệp. Trước những thay đổi phát triển mạnh mẽ về kinh tế xã hội của
tỉnh theo yêu cầu phát triển cần thiết phải tái cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh và
một trong những vấn đề cần quan tâm trước tiên đó chính là sự thay đổi về sử dụng
nông nghiệp nhằm đáp ứng các mục tiêu tái cơ cấu nhằm nâng cao giá trị gia tăng
trong sản xuất nông nghiệp, cải thiện đời sống của người dân sống trong vùng nông
thôn tương xứng với xu hướng phát triển xã hội của tỉnh. Trong điều kiện quỹ đất
sản xuất nông nghiệp hạn chế về diện tích và cần thiết phải ổn định những vùng sản
xuất đặc trưng để đáp ứng các mục tiêu tái cơ cấu cho phát triển xã hội của tỉnh, sử
dụng đất sản xuất nông nghiệp cần phải có những đột phá xây dựng theo hướng
thâm canh sử dụng đất, nâng cao hiệu quả sản xuất hàng hóa phục vụ sự nghiệp phát
triển CNH, ĐTH và xây dựng nông thôn mới đang diễn ra. Để có cơ sở khoa học và
đề xuất các giải pháp cho sử dụng đất phục vụ tái cơ cấu ngành nông nghiệp trong
giai đoạn 2015- 2030 của tỉnh cần có những đánh giá, phân tích cụ thể về hiện trạng,
xu hướng thay đổi trong sử dụng đất và xác định được cơ cấu sử dụng đất cho sản
xuất sản xuất nông nghiệp hiệu quả đáp ứng cho các mục tiêu tái cơ cấu nông nghiệp
của tỉnh đã đặt ra, NCS đã thực hiện đề tài: "Nghiên cứu chuyển đổi sử dụng đất
nông nghiệp phục vụ tái cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh Bắc Ninh".
1.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
1. Đánh giá thực trạng và khả năng chuyển đổi sử dụng đất sản xuất nông
nghiệp phục vụ mục tiêu tái cơ cấu ngành nông nghiệp trên cơ sở đánh giá thích
hợp đất đai và hiệu quả sản xuất nông nghiệp hàng hóa đáp ứng nhu cầu phát
triển kinh tế - xã hội của tỉnh Bắc Ninh đến năm 2030.
2. Đề xuất giải pháp chuyển đổi sử dụng đất sản xuất nông nghiệp phục vụ
tái cơ cấu ngành nông nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh.
1.3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1.3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
- Thực trạng, biến động sử dụng đất đai và đất nông nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh.
- Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.
- Các loại, kiểu sử dụng đất sản xuất nông nghiệp có triển vọng cho đánh
giá sử dụng đất thích hợp ở tỉnh Bắc Ninh.

2

1.3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi về không gian: Giới hạn của nghiên cứu tập trung chủ yếu vào
đánh giá đối tượng đất sản xuất nông nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh.
- Phạm vi thời gian liên quan đề tài:
+ Nguồn số liệu thứ cấp về tình hình kinh tế-xã hội, biến động về sử dụng đất đai
và đất nông nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh được thu thập từ 2005 đến 2018 và năm 2020;
+ Nghiên cứu thực trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp được điều tra từ
năm 2016 đến 2018, trong đó nghiên cứu đánh giá hiện trạng và hiệu quả sử
dụng đất sản xuất nông nghiệp được thực hiện trong năm 2017.
1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
Đánh giá tiềm năng sử dụng đất thích hợp, hiệu quả sử dụng đất sản xuất
nông nghiệp phục vụ phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa ở tỉnh Bắc Ninh.
Xác định việc chuyển đổi các loại sử dụng đất (LUT) sản xuất nông nghiệp dựa
trên cơ sở đánh giá đất thích hợp và ứng dụng mô hình toán tuyến tính đa mục tiêu để
giải quyết những mục tiêu cho tái cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh đến 2030.
Xây dựng được định hướng và giải pháp chuyển đổi sử dụng đất sản xuất
nông nghiệp theo hướng nâng cao hiệu quả sử dụng đất phục vụ tái cơ cấu ngành
nông nghiệp trong điều kiện quỹ đất sản xuất nông nghiệp hạn chế của tỉnh.
1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN
1.5.1. Ý nghĩa khoa học
Nghiên cứu đóng góp cơ sở lý luận về chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất sản xuất
nông nghiệp thích hợp, hiệu quả theo hướng sản xuất hàng hóa phục vụ cho mục tiêu
tái cơ cấu ngành nông nghiệp trong điều kiện phát triển CNH và ĐTH ở tỉnh Bắc
Ninh và những tỉnh có điều kiện sinh thái tương đồng thuộc vùng ĐBSH.
1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả điều tra thực trạng, đánh giá sử dụng đất thích hợp và ứng dụng mô hình
toán tuyến tính đa mục tiêu phục vụ tái cơ cấu ngành nông nghiệp và yêu cầu phát triển
xã hội của tỉnh Bắc Ninh đến năm 2030 đã xác định cơ cấu sử dụng đất sản xuất nông
nghiệp theo hướng nâng cao hiệu quả và sản xuất hàng hóa. Kết quả nghiên cứu đã xác
định chuyển đổi 26.465,84 ha LUT 2 vụ lúa sang các LUT có triển vọng, cho hiệu quả
sử dụng đất cao theo hướng sản xuất hàng hóa; giảm 1.397,63 ha LUT 2 lúa
- CVĐ; mở rộng diện tích các LUT chuyên rau, màu 1.621,61 ha; LUT chuyên
hoa, cây cảnh 2.221,29 ha và diện tích LUT Cây ăn quả 590,64 ha.

3

PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỬ DỤNG ĐẤT VÀ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP
2.1.1. Khái niệm về đất đai, đất nông nghiệp
Theo học thuyết sinh thái học cảnh quan (Landscape ecology) khái niệm đất
đai (Land) được xác định là một vùng hay khoanh đất được xác định về mặt địa lý
của bề mặt trái đất với những thuộc tính tương đối ổn định hoặc thay đổi có tính chất
chu kỳ có thể dự đoán được của sinh quyển bên trên, bên trong và bên dưới nó
(không khí, thổ nhưỡng, điều kiện địa chất, thủy văn, thực vật và động vật cư trú,
những hoạt động hiện nay và trong quá khứ của con người ảnh hưởng tới việc sử
dụng đất trong hiện tại và tương lai (Christian & Stewart, 1968). Đất đai được sử
dụng cho nhiều mục đích khác nhau trong cuộc sống của loài người như khai thác
các tài nguyên khoáng sản, phát triển công nghiệp, cảnh quan, du lịch... song có một
mục đích quan trọng nhất đó là đất sử dụng cho mục đích sản xuất nông nghiệp nuôi
sống loài người trên toàn bộ hành tinh trái đất. Như vậy, có thể thấy đất không chỉ là
không gian sống của con người, của mọi hoạt động sản xuất mà còn là nơi tạo ra các
sản phẩm phục vụ cho nhu cầu ngày càng tăng của con người.
Theo định nghĩa phân loại đất nông nghiệp tại Luật Đất đai (2013) đã phân
định rõ đất nông nghiệp là đất được sử dụng vào mục đích sản xuất, nghiên cứu, thí
nghiệm về nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản, làm muối và mục đích bảo
vệ, phát triển rừng và đất sản xuất nông nghiệp là đất nông nghiệp sử dụng vào mục
đích sản xuất nông nghiệp; bao gồm đất trồng cây hàng năm, đất trồng cây lâu năm.
Ngoài ra còn khái niệm về đất nông nghiệp khác liên quan tới đất sử dụng để xây
dựng nhà kính, nhà lưới phục vụ mục đích trồng trọt, bao gồm cả hình thức trồng
trọt không trực tiếp trên đất như xây dựng chuồng trại chăn nuôi và nuôi trồng thủy
sản, mục đích nghiên cứu, thí nghiệm, ươm tạo cây giống... (Luật Đất đai, 2013).
2.1.2. Sử dụng đất nông nghiệp và những yếu tố ảnh hƣởng
Theo Douglass (1998) trong công trình “Áp dụng lý thuyết kinh tế và phương
pháp định lượng trong giải thích các thay đổi về kinh tế và tổ chức” đã chia quá trình
phát triển của mỗi nền kinh tế thành 4 thời kỳ thì sản xuất nông nghiệp đã được xây
dựng và phát triển theo: 1/ Bắt đầu từ thời kỳ tự cung, tự cấp trong quy mô nông
nghiệp làng xã; 2/ Thời kỳ sản xuất nông nghiệp hàng hóa quy mô nhỏ với quan hệ
sản xuất, kinh doanh vượt ra ngoài phạm vi làng xã vươn tới vùng; 3/

4

Thời kỳ sản xuất nông nghiệp hàng hóa với quy mô trung bình ở phạm vi quốc
gia và thời kì sản xuất nông nghiệp hàng hóa với quy mô lớn, quan hệ sản xuất
kinh doanh ở các phạm vi quốc gia và xuyên quốc gia.
Cùng với sự phát triển của nông nghiệp, sử dụng đất nông nghiệp là sự
tương tác giữa con người và tài nguyên đất trong quá trình sản xuất, chúng đóng
vai trò là nhân tố cơ bản cho các hoạt động và phát triển của sản xuất nông
nghiệp để tạo ra những hiệu quả kinh tế trong quá trình sản xuất.
Theo Phạm Tiến Dũng (2009) sử dụng đất nông nghiệp nhằm vào các mục
đích chính sau:
- Sử dụng hợp lý đất đai để tạo ra hiệu quả kinh tế trong không gian sử dụng
đất đai.
- Phân bố hợp lý cơ cấu trên diện tích đất đai sử dụng để hình thành cơ cấu
kinh tế sử dụng đất.
- Quy mô sử dụng đất phải thích hợp để tạo quy mô về kinh tế sản xuất.
- Đảm bảo mật độ sử dụng thích hợp cho hiệu quả kinh tế theo hướng tập
trung thâm canh.
Đứng trên quan điểm kinh tế và phát triển sử dụng đất nông nghiệp có
những nguyên tắc sau:
+ Đất nông nghiệp cần được sử dụng đầy đủ và hợp lý: có nghĩa là đất nông
nghiệp cần được sử dụng triệt để về diện tích và chúng được bố trí cây trồng phù
hợp với từng loại đất để vừa nâng cao được năng suất cây trồng, vật nuôi vừa duy
trì được độ phì nhiêu của đất.
+ Đất nông nghiệp cần được sử dụng có hiệu quả kinh tế cao: theo nguyên
tắc chung là đầu tư vào sử dụng đất phải đem lại hiệu quả cao theo mong muốn.
+ Đất nông nghiệp cần được quản lý và sử dụng bền vững: khả năng bền vững
đòi hỏi sự bảo tồn cả về số lượng và chất lượng không những để đáp ứng mục đích
trước mắt của thế hệ hiện tại mà còn phải đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng của
thế hệ mai sau. Sự bền vững của đất nông nghiệp gắn liền với điều kiện sinh thái,
môi trường. Vì vậy cần áp dụng các phương thức sử dụng đất nông nghiệp kết hợp
hài hòa lợi ích trước mắt với lợi ích lâu dài (Đỗ Kim Chung - 1997).
Theo Trung Tâm Thông Tin Tư liệu Khoa học và Công nghệ quốc gia (2002)
Diện tích đất có khả năng sản xuất nông nghiệp trên thế giới có 3.256 triệu ha,

5

trong đó diện tích đất tốt thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp chỉ chiếm 12,6%
còn lại những loại đất xấu chiếm 40,5%. Diện tích đất trồng trọt trên toàn thế giới
đã sử dụng khoảng 1.500 triệu ha (chiếm 10,8% tổng diện tích tự nhiên trên thế
giới), trong đó có 46% diện tích là khai thác thuận lợi cho sản xuất còn lại 54%
có những hạn chế chưa được khai thác. Kết quả đánh giá chung đất nông nghiệp
trên thế giới cũng cho thấy có 14% cho năng suất cao, 28% cho năng suất trung
bình và 58% chỉ đạt được năng suất thấp (Trung tâm Thông tin Tư liệu Khoa học
và Công nghệ quốc gia, 2002).
Sử dụng nông nghiệp về khái quát có thể phân vùng đồng bằng các loại đất
chủ yếu được hình thành từ quá trình bồi tụ phù sa từ các hệ thống sông, đất có
đặc điểm điều kiện khí hậu đồng nhất, địa hình khá bằng phẳng, đất có độ phì
khá, tưới tiêu thuận lợi, dễ hình thành các vùng sản xuất lớn và có thể canh tác
được nhiều loại cây trồng. Ngược lại vùng đồi núi tuy phong phú về loại đất song
điều kiện tiểu vùng khí hậu thay đổi theo đới độ cao, địa hình chia cắt phức tạp,
đa dạng về loại đất và có đặc điểm rất khác nhau về đặc điểm thổ nhưỡng, thảm
thực vật, nguồn nước vì vậy quá trình sử dụng đất cũng gặp khó khăn hơn so với
đồng bằng. Tuy nhiên, về khả năng sản xuất nông nghiệp đã được nhiều nhà
nghiên cứu đã xác định và tổng hợp chúng phụ thuộc vào các nhóm yếu tố chính
sau (Phạm Tiến Dũng, 2009):
- Nhóm các yếu tố điều kiện tự nhiên:
+ Trước tiên là điều kiện khí hậu, thời tiết của các vùng là các yếu tố đu ợc
đặc biẹt quan tâm, chú ý ở phạm vi các vùng sản xuất nông nghiệp, tác động của
khí hậu, thời tiết không chỉ phụ thuộc vào tính chất của chúng về ánh sáng, lượng
mưa, độ ẩm... mà còn phụ thuộc vào cuờng độ của chúng. Những thay đổi về mặt
cuờng độ và tác động ngoài giới hạn thích hợp của khí hậu thời tiết đối với cây
trồng và vạt nuôi, sẽ dẫn tới giảm năng suất, giảm về hiệu quả kinh tế và thậm chí
còn triệt tiêu khả năng sản xuất đối với các đối tượng sản xuất.
+ Đất đai là nguồn tài nguyên tự nhiên vô cùng quan trọng và là co sở cho mọi
hoạt động sản xuất nông nghiệp. Điều kiện đất đai có ảnh huởng rất lớn đến sử dụng
đất về nang suất và hiệu quả kinh tế mà chúng tạo ra. Những vùng đất có địa hình
thích hợp, độ phì và nguồn nuớc dồi dào có thể phù hợp cho nhiều loại cây trồng
phát triển và là co sở cho phát triển một nền sản xuất nông nghiệp toàn diện (trồng
trọt, chăn nuôi, NTTS). Nếu những vùng đất có tiềm năng và tập trung đuợc
6

quy hoạch hợp lý sẽ rất có lợi cho sản xuất hàng hóa và áp dụng các tiến bộ khoa
học, kỹ thuật để nâng cao năng suất, sản lượng và tăng khả năng cạnh tranh trong
sản xuất. Nguợc lại những vùng đất đai nghèo nàn, manh mún, địa hình chia cắt
sẽ gây khó khăn cho hoạt động sản xuất và thường cho nang suất và hiệu quả
kinh tế trong sản xuất không cao.
Theo FAO (1976) Sử dụng đất nông nghiệp ở mỗi quốc gia luôn tùy thuộc
vào điều kiện tự nhiên của từng vùng sinh thái, với cùng một lượng đầu tư lao
động và vốn nhất định, lượng sản phẩm nông nghiệp được tạo ra nhiều hay ít phụ
thuộc vào những điều kiện của môi trường tự nhiên như độ màu mỡ đất, địa hình,
khí hậu... (FAO, 1976). Nhà kinh tế học cổ điển David Ricardo đã sớm đề xuất
quan điểm cho rằng giá đất canh tác là do độ phì nhiêu của đất quyết định; đất đai
càng có độ phì cao thì người sử dụng đất càng dễ chấp nhận trả giá cho việc sử
dụng chúng. Về định nghĩa “Độ phì nhiêu là khả năng của đất có thể thoả mãn
các nhu cầu của cây về các nguyên tố dinh dưỡng, nước, không khí, nhiệt và môi
trường thuận lợi cho cây trồng sinh trưởng và phát triển” (Nguyễn Hữu Thành &
cs., 2017). Độ phì nhiêu đất là đặc tính chất lượng cơ bản để sử dụng đất của con
người cho mục đích sản xuất nông nghiệp. Cùng với trình độ phát triển về khoa
học kỹ thuật độ phì đất còn là kết quả do sự tương tác giữa các đặc tính đất tự
nhiên và hoạt động sử dụng đất của con người tạo ra. Đất có độ phì nhiêu có thể
cung cấp những yêu cầu cần thiết và những điều kiện thuận lợi cho sản xuất. Nói
về ý nghĩa kinh tế thì “thu nhập trong sử dụng đất đai là phần còn lại sau khi đã
khấu trừ những chi phí vật chất và phần thù lao trong các yếu tố sản xuất từ tổng
thu nhập sản xuất được gọi là địa tô kinh tế. Khả năng sản xuất của các vùng đất
khác nhau còn phụ thuộc vào định hướng quy hoạch sử dụng đất quy hoạch có
ảnh hưởng rất lớn đến phát triển kinh tế xã hội, cụ thể nó đóng góp trong việc
phân bổ, cung cấp đất và không gian cho các hoạt động sản xuất cùng các hoạt
động phát triển công nghiệp hoá, đô thị hoá (Long & cs., 2007). Quy hoạch nói
chung và quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp nói riêng là hệ thống các biện pháp
kinh tế, kỹ thuật và pháp chế của Nhà nước về tổ chức, sử dụng, quản lý đất đai
đầy đủ, hợp lý, khoa học và có hiệu quả cao thông qua việc phân bổ quỹ đất đai
và tổ chức sử dụng đất (Đoàn Công Quỳ & cs., 2006).
Để nâng cao hiệu quả quy hoạch sử dụng đất tổ chức FAO (1989) đã khẳng
định quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp phải thể hiện được phân bố không gian
sản xuất, hệ thống kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất hợp lý và đường sá liên kết

7

không gian sản xuất nguyên liệu và tiêu thụ sản phẩm hiệu quả và thuận lợi.
Ngoài ra quy hoạch cần phải có sự tham gia của người dân để kiểm nghiệm, so
sánh giữa nhu cầu thực tiễn với lý thuyết phát triển bền vững.
Ở Việt Nam khi thay đổi sản xuất theo định hướng thị trường đòi hỏi các
nhu cầu thâm canh cao và sản xuất hàng hoá tập trung theo Nghị quyết của Quốc
hội về bảo vệ đất sản xuất nông nghiệp quy hoạch có vai trò quan trọng trong
việc tạo ra các vùng sản xuất trọng tâm không bị xâm phạm bới các hoạt động
khác (vùng chuyên lúa, vùng rau màu, vùng trồng các loại cây công nghiệp, cây
ăn quả hay chuyên trồng hoa, cây cảnh...). Giữ gìn, duy trì và bảo vệ các vùng đất
tốt có chất lượng cao cho sản xuất nông nghiệp đạt được hiệu quả hơn cả ở góc
độ kinh tế và cảnh quan môi trường.
- Nhóm yếu tố điều kiện về kinh tế - xã hội
Bước vào thời kỳ phát triển của đất nước, đẩy mạnh CNH-ĐTH, nhiều nhà
máy, xí nghiệp, khu đô thị mới... được đầu tư xây dựng, làm cho nhu cầu sử dụng
đất cho mục đích chuyên dùng tăng cao. Theo số liệu của Bộ Tài nguyên và MT
(2011), trong vòng 10 năm từ 2000 đến 2010, diện tích đất phi nông nghiệp của
cả nước đã tăng 855 nghìn ha (từ 2.850 nghìn ha năm 2000 lên 3.705 nghìn ha
năm 2010); trong đó đất khu công nghiệp tăng 75 nghìn ha (từ 22,6 nghìn ha năm
2000 lên 97,7 nghìn ha năm 2010). Cũng trong giai đoạn này, đã có khoảng 5,5
triệu ha đất hoang hóa được khai thác đưa vào sử dụng; nhiều nhà máy chế biến
hiện đại, khu, vùng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao được đầu tư xây
dựng... (Viện Quy hoạch và Thiết kế Nông nghiệp, 2014).
Phát triển nông nghiệp cũng giống như các ngành sản xuất vật chất khác của xã
hội, nó chịu sự chi phối của quy luật cung cầu chịu sự ảnh hưởng của rất nhiều yếu
tố đầu vào, quy mô các nguồn lực như: đất, lao động, vốn sản xuất, thị trường, kiến
thức và kinh nghiệm trong sản xuất và tiêu thụ nông sản (Đặng Kim Sơn, 2008). Bên
cạnh đó sử dụng đất nông nghiệp theo hướng hàng hoá nhằm nâng cao hiệu quả,
tăng giá trị gia tăng và thu nhập của người dân địa phương (Đỗ Văn Nhạ
& Trần Thanh Toàn, 2016).
- Nhóm yếu tố trình độ sản xuất và khả năng áp dụng những tiến bộ kỹ
thuật, công nghệ.
Đây là những yếu tố liên quan tới kiến thức, kinh nghiệm của nông dân hay
người chủ sử dụng đất trực tiếp tạo ra các sản phẩm trồng trọt và chăn nuôi. Thực

8

tiễn đã chứng minh trong cùng yếu tố về điều kiện tự nhiên nhưng khi con nguời
có kiến thức và kinh nghiệm sản xuất tốt hơn sẽ đạt đuợc hiệu quả trong sản xuất
cao hơn nhờ biết tham khảo và ứng dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật và có
các giải pháp phù hợp cho nâng cao năng suất, tiết kiệm chi phí sản xuất và kết
quả cuối cùng thu được hiệu quả kinh tế cao hơn.
Áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật để có thể nâng cao năng suất, sản lượng
sản phẩm trong quá trình sản xuất, giảm giá thành bình quân của đơn vị sản phẩm
sản xuất, nâng cao hiệu quả sử dụng đất đai, lao động và có thể coi đó như góp
phần “đổi mới quá trình sản xuất”. Theo các nhà nghiên cứu nông nghiệp ở nhiều
nước đang phát triển các biện pháp kỹ thuật, giống mới, phân bón, thủy lợi có
ảnh hưởng tới tích lũy năng suất kinh tế của cây trồng. “Cho đến giữa thế kỉ 21
quy trình kỹ thuật có thể góp phần tới 30% năng suất kinh tế và vì thế các biện
pháp kỹ thuật có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc khai thác và nâng cao hiệu
quả sử dụng đất” (Famous, 2000).
Cùng với các biện pháp kỹ thuật theo Lê Huy Bá & cs. (2009) các ứng dụng
công nghệ hướng vào việc tiết kiệm nguồn lực tài nguyên thiên nhiên, lao động,
sử dụng ít hóa chất, đa dạng sinh học... cũng đang được ưu tiên áp dụng để giúp
cho sản xuất nông nghiệp thay đổi về hiệu quả sử dụng đất và hiệu quả kinh tế.
- Nhóm yếu tố thị truờng
Yếu tố thị trường chi phối tới khả năng sản xuất, tiêu thụ sản phẩm và xu
hướng huớng phát triển mở rộng quy mô sản xuất, tăng sản lượng đầu ra để thúc
đẩy sản xuất nông nghiệp phát triển. Thị trường là yếu tố quyết định sự phát
triển, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và thay đổi về cơ cấu sử dụng đất
nông nghiệp nói riêng. Dựa vào nhu cầu của thị trường người nông dân lựa chọn
các cây trồng phù hợp nhằm đưa ra các sản phẩm đáp ứng cho thị trường
(Nguyễn Duy Bột, 2001). Ở điều kiện giá cả đầu vào, đầu ra phù hợp sẽ giúp cho
sự ổn định sản xuất, điều chỉnh hạ giá thành các sản phẩm hàng hóa và nâng cao
được khả năng cạnh tranh cũng như về hiệu quả kinh tế trong quá trình sản xuất.
Yếu tố thị trường tác động đến sự chuyển đổi mục đích sử dụng đất và cơ
cấu các loại đất, thể hiện qua các mặt sau:
+ Thị trường tạo ra quá trình mở rộng và khai thác tiềm năng đất đai để phát
triển kinh tế, nhất là trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp;
+ Tạo sự đa dạng hoá ngành nghề, khuyến khích mở rộng đầu tư... thúc đẩy

9

quá trình chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất phục vụ mục tiêu CNH - HĐH;
+ Tạo động lực thúc đẩy ứng dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật, đổi mới công
nghệ ở trong nội bộ từng ngành trở lên bức thiết hơn (Lê Quốc Doanh, 2004).
Theo Hanan & cs. (2012) trong các thị trường đầu ra thì thị trường nông
nghiệp mang tính cạnh tranh cao hơn so với các thị trường khác trong nền kinh tế
vì vậy việc tạo ra một thị trường lành mạnh mà trong đó các thành phần kinh tế
quốc doanh tư nhân và hợp tác xã có quyền ngang nhau trong việc tạo vốn, sử
dụng các thông tin mua và bán sản phẩm.
- Điều kiện sản xuất của nông hộ
Trong các nước đang phát triển, Theo Boris & Atonio (1993), kiến thức
hiểu biết, kỹ năng của nông hộ và khả năng ứng dụng kỹ thuật về trồng trọt, chăn
nuôi, nghề rừng đều có liên quan chặt chẽ đến trình độ văn hóa, khả năng tích lũy
kinh nghiệm và kỹ năng canh tác, những yếu tố trên có thể được coi là những
biến độc lập quy chiếu đến năng suất và hiệu quả trong sử dụng đất sản xuất nông
nghiệp. Bên cạnh đó các yếu tố liên quan tới diện tích canh tác, số lao động, khả
năng đầu tư vốn của hộ cũng là những tác động quan trọng cho các biến số trên.
- Nhóm yếu tố co sở hạ tầng phục vụ sản xuất
Co sở hạ tầng được đề cập ở đây bao gồm: co sở đường sá giao thông, hệ thống
tưới tiêu, lưới điện, khả năng cơ giới, bảo quản phục vụ sản xuất đảm bảo các yếu tố
đầu vào và tieu thụ sản phẩm đầu ra và co sở nghiên cứu ứng dụng và chuyển giao
khoa học kỹ thuật, đào tạo, tập huấn, phan tích, dự báo... cho sản xuất. Các co sở hạ
tầng nếu được đầu tư tốt sẽ đảm bảo cho mọi hoạt động sản xuất thuận lợi, giảm các
chi phí, lao động, thu đuợc hiệu quả kinh tế cao hơn và tăng khả năng cạnh tranh.
Nguợc lại, nếu co sở hạ tầng nghèo nàn, lạc hậu thì hoạt động sản xuất gặp nhiều
khó khăn, bị động, năng suất thấp và hiệu quả kinh tế thấp. Nghiên cứu về các phân
vùng sử dụng đất nông nghiệp cho thấy “các hệ thống sử dụng đất và hạ tầng cơ sở
(về điều kiện tưới, tiêu, điện, đường xá giao thông, thị trường...) quyết định hiệu quả
thu nhập và khả năng sản xuất kinh doanh, phát triển mở rộng thị trường cung ứng
nông phẩm và khuyến khích nông dân trong việc thâm canh và tập trung ruộng đất
để hình thành vùng chuyên canh trong sản xuất nông nghiệp.
- Nhóm yếu tố về chính sách của Nhà nuớc
Chính sách và những quy định của Nhà nước là những nhân tố có ảnh hưởng
10

lớn tới sử dụng và hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp thông qua 4 nhóm: 1/ Ảnh
hưởng trực tiếp về chính sách quyền sử dụng đất; 2/ Chính sách liên quan tới giá sản
phẩm, giá đầu vào; 3/ Chính sách phát triển cơ sở hạ tầng giao thông thủy lợi, nghiên
cứu, phát triển khoa học; 4/ Chính sách liên quan tới tín dụng và lãi suất. Theo Benin
& cs. (2006) các Chính sách đất đai luôn là cơ sở để nhà nước quản lý, điều tiết và
phân bổ đất đai, đưa đất đai vào sử dụng hiệu quả, nhằm sử dụng hợp lý và khai thác
hết tiềm năng của đất đai. Thực tế chính sách đất đai ở Việt Nam đang ngày càng
hoàn thiện giúp việc quản lý và sử dụng đất đai và đất nông nghiệp hiệu quả hơn.
Song vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề cần tiếp cận đáp ứng các yêu cầu phải phù hợp với
thời kỳ phát triển chuyển đổi nền kinh tế, đảm bảo cơ sở hài hòa lợi ích quốc gia với
lợi ích của từng tổ chức, hộ gia đình và cá nhân và xuất phát từ quy luật hình thành
và phân phối địa tô của đất đai (Nguyễn Văn Sửu, 2009). Các chủ truo ng, chính
sách của Nhà nuớc có ảnh hu ởng rất lớn tới sự phát triển nông nghiệp bởi chúng có
tác động trực tiếp đến các kết hoạch sử dụng đất đai, đầu tư hỗ trợ tín dụng, khoa
học kỹ thuật... Các chính sách phù hợp sẽ giúp cho việc thúc đẩy sản xuất phát triển,
gia tăng về hiệu quả kinh tế và ngược lại. Đặc biệt, trong điều kiện hội nhập kinh tế
toàn cầu hiện nay càng đòi hỏi hoàn thiện chính sách đáp ứng được với xu thế cạnh
tranh mang tính toàn cầu.
Barker và Timmer (1991) đã tổng kết về quá trình phát triển nông nghiệp
của mỗi quốc gia liên quan tới phát triển kinh tế xã hội thành 4 giai đoạn. Mỗi
giai đoạn đòi hỏi các chính sách thích hợp của chính phủ cần ban hành.
+ Giai đoạn 1: đặc trưng bởi năng suất lao động nông nghiệp tăng lên và lao
động trong nông nghiệp chuyển sang các lĩnh vực khác diễn ra rất chậm nên chính
sách của chính phủ ở giai đoạn này được tập trung đầu tư chủ yếu đẩy mạnh nghiên
cứu khoa học, tạo ra công nghệ mới và đầu tư vào kết cấu hạ tầng nông thôn nhằm
tạo ra cơ cấu thị trường và giá cả có lợi cho nông dân kích thích phát triển sản xuất.
+ Giai đoạn 2: giai đoạn nông nghiệp đóng góp cho nền kinh tế, sản xuất
nông nghiệp đã tạo ra được sản phẩm dư thừa, sẽ chuyển được nguồn lực tài
chính và lao động sang các khu vực khác mạnh hơn, chủ yếu tập trung đầu tư cho
quá trình CNH và chính sách của chính phủ ở giai đoạn này vẫn tiếp tục duy trì
tăng trưởng cho lĩnh vực nông nghiệp ổn định.
+ Giai đoạn 3: lĩnh vực nông nghiệp tham gia mạnh hơn vào cải thiện kinh tế,
thị trường lao động và vốn cho phát triển và thúc đẩy sự liên kết giữa nông thôn và

11

thành thị. Trong giai đoạn này, lao động nông nghiệp sẽ giảm xuống và chuyển
tài nguyên cũng như lao động từ nông nghiệp sang các lĩnh vực khác. Chính sách
của chính phủ trong giai đoạn này là thúc đẩy tính hiệu quả trong sản xuất nông
nghiệp và điều tiết thu nhập giữa nông thôn và thành thị.
+ Giai đoạn 4: được đặc trưng bởi hoạt động SXNN trong nền kinh tế công
nghiệp, trong đó lao động nông nghiệp chiếm tỷ lệ thấp và ngân sách chi cho nhu
cầu tiêu thụ lương thực và thực phẩm chiếm phần nhỏ trong ngân sách chi tiêu
của các gia đình thành thị.
Nên theo từng giai đoạn phát triển nông nghiệp của đất nước hiện Việt Nam
được xác định ở đầu giai đoạn phát triển thứ hai và luôn đòi hỏi Nhà nước phải
có những chính sách phù hợp cho các giai đoạn tiếp theo.
2.1.3. Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
Khái niệm về hiệu quả là một phạm trù khoa học phản ánh quan hệ so sánh
giữa kết quả và chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó trong một giai đoạn nhất
định. Hiệu quả sử dụng đất đai nói chung và hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
nói riêng đã được các nghiên cứu đánh giá đất đai phân định theo các hiệu quả
chính bao gồm: Hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả về môi trường tùy
theo các mục đích và chỉ tiêu đánh giá.
Hiệu quả được hiểu là sự phản ánh mối tương quan giữa giá trị thu về với
nguồn lực đã bỏ ra, có thể đo bằng giá trị tuyệt đối hay tương đối. Với quan điểm
phát triển hiện đại, hiệu quả còn cần được đánh giá một cách toàn diện trên 3 góc
độ, đó là: kinh tế, xã hội và môi trường.
- Về phương diện kinh tế: Hiệu quả sử dụng đất là một phạm trù kinh tế
phản ánh mức độ sinh lời của nguồn lực đất đai bỏ ra như thu nhập, lợi nhuận, tỷ
suất lợi nhuận… Trong sử dụng đất nông nghiệp, hiệu quả kinh tế mang lại chính
là việc tăng năng suất đất đai thông qua số lượng và giá trị sản phẩm được tạo ra
trên đơn vị diện tích trong chu kỳ sản xuất nhất định được tính theo vụ.
- Về phương diện xã hội: Hiệu quả sử dụng đất chính là tác động tích cực về
mặt xã hội, phản ánh mức độ giải quyết vấn đề xã hội như xóa đói giảm nghèo, giải
quyết việc làm, nâng cao dân trí... Hiệu quả xã hội sử dụng đất nông nghiệp còn
mang ý nghĩa tiết kiệm đất trong điều kiện đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp.
- Về hiệu quả môi trường: Trong sử dụng đất nông nghiệp, hiệu quả mang lại
chính là chất lượng đất không những không bị suy kiệt, mà còn được bồi bổ (tăng

12

độ phì, giảm xói mòn…). Việc đánh giá hiệu quả môi trường có thể thông qua một
số chỉ tiêu như tăng độ che phủ, tăng hàm lượng dinh dưỡng, tăng độ ẩm của đất...
Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp có thể nhìn nhận dưới góc độ thời gian sử
dụng đất hay thời gian quay vòng đất để tạo ra nhiều của cải vật chất cho xã hội. Đó
là lượng sản phẩm hay giá trị sản phẩm được làm ra trên đơn vị diện tích đất nông
nghiệp trong một chu kỳ sản xuất. Khi khoa học công nghệ phát triển (như áp dụng
các công nghệ tiên tiến, canh tác trong môi trường nhân tạo như trên giá thể, trong
nhà lưới, nhà kính, thuỷ canh…), người sản xuất có thể làm chủ thời vụ, điều khiển
một số yếu tố thời tiết khí hậu, cho phép nâng cao năng suất chất lượng sản phẩm
nông nghiệp, nâng cao hiệu quả sử dụng đất. Từ thực tiễn đó có thể nhắc lại quan
điểm có tính kinh điển của Các Mác nhưng vẫn đúng trong thời đại này, đó là quy
luật tiết kiệm thời gian (Đỗ Kim Chung & c.s, 1997).
Việc đánh giá hiệu quả của các hệ thống hay loại sử dụng đất trên diện tích
đất nông nghiệp và mong muốn thu được nhiều sản phẩm với chi phí thấp nhất
trên một đơn vị diện tích (chúng được thể hiện bằng năng suất và đầu tư chi phí
sản xuất và lao động trên đơn vị diện tích).
Hiệu quả xã hội liên quan tới giải quyết việc làm, tăng thu nhập đời sống,
nâng cao trình độ dân trí nông thôn...) phản ánh rõ hiệu quả sử dụng đất nông
nghiệp mang lại cho xã hội (Đỗ Văn Nhạ & Nguyễn Thị Phong Thu, 2016).
Hiệu quả môi trường được xác định liên quan tới đặc thù của sử dụng đất
nông nghiệp phải chịu những tác động và cũng gây ra những tác động cho môi
trường sinh thái nên sử dụng đất nông nghiệp và sản xuất nông nghiệp chỉ có thể
phát triển và ổn định được trên quan điểm hài hòa về lợi ích môi trường.
Trong các hiệu quả sử dụng đất thì hiệu quả kinh tế được chủ thể sử dụng
quan tâm nhiều nhất. Tuy nhiên, theo Vũ Thị Phương Thụy (2000) Nếu phát triển
kinh tế sản xuất nông nghiệp theo chiều rộng là huy động mọi nguồn lực vào sản
xuất (nhu : tăng quy mô, tăng vốn, lao động và kỹ thuật mới, mở mang thêm
ngành nghề, tạo ra nhiều mặt hàng mới, mở rộng thị truờng...) phát triển theo
chiều sâu lại là việc xác định co cấu đầu tu , co cấu ngành nghề, co cấu loại sử
dụng hợp lý, đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật, công nghệ mới, chuyên môn
hoá, hợp tác hoá, nâng cao chất lu ợng sản phẩm, dịch vụ và nâng cao trình độ sử
dụng các nguồn lực. Do sự khan hiếm về nguồn (vốn, đất đai, tài nguyên...) và sự
cạnh tranh tren thị truờng ngày càng cao nên hướng phát triển nông nghiệp cần
phải chú trọng phát triển kinh tế theo chiều sâu (Vũ Thị Phương Thụy, 2000).

13

2.1.4. Đánh giá thích hợp đất đai theo FAO
Đánh giá đất đai cho các mục đích sử dụng đã được quan tâm, nghiên cứu
áp dụng từ đầu thế kỷ 19 ở nhiều quốc gia trên thế giới và được coi là một phần
quan trọng trong sử dụng đất hợp lý và hiệu quả cho quy hoạch sử dụng đất nông
nghiệp. Hoạt động đánh giá đất đã đóng góp rất lớn cho các định hướng sử dụng
bền vững tài nguyên đất đai và trở thành công cụ cần thiết cho việc thay đổi cơ
cấu cây trồng, bố trí sử dụng đất hợp lý cho từng vùng sinh thái và các vùng sản
xuất nông nghiệp (Trần An Phong, 1995). Theo FAO (1976), đánh giá đất đòi hỏi
sự kết hợp những kiến thức về điều kiện tự nhiên (khí hậu, thổ nhưỡng, điều kiện
địa hình, chế độ nước và những vấn đề môi trường liên quan tới sử dụng đất...);
điều kiện kinh tế xã hội (khả năng đầu tư sản xuất, tập quản canh tác, khả năng áp
dụng kỹ thuật, trình độ hiểu biết về quản lý và thị trường và các chính sách...).
Chính vì vậy đánh giá đất đòi hỏi phải có sự phối hợp mang tính đa ngành của
các lĩnh vực tự nhiên, kinh tế, xã hội, môi trường.
Nhận định về các hệ thống đánh giá đất nông nghiệp trên thế giới FAO
(1993) đã tổng kết:
- Hệ thống đánh giá đất nếu chỉ dựa vào việc phân loại đất và các tính chất
thổ nhưỡng chỉ phù hợp cho đánh giá ở các phạm vi vùng nhỏ. Nếu áp dụng cho
vùng rộng lớn thì các điều kiện khí hậu và cảnh quan môi trường phải tương đối
đồng nhất mới cho kết quả chính xác.
- Đối với những vùng có sự đa dạng về các điều kiện khí hậu và cảnh quan
đất đai (độ dốc, địa hình, mật độ sông suối, loại đá mẹ và lớp phủ thực vật...) thì
rất cần thiết phải có những đánh giá đầy đủ cả về các điều kiện thổ nhưỡng, khí
hậu và cảnh quan môi trường.
- Các yếu tố kinh tế - xã hội phải được cân nhắc trong đánh giá đất, đặc biệt
ở những vùng có lịch sử canh tác lâu đời và có mật độ dân cư đông đúc. Bởi vì
ngoài các yếu tố tự nhiên thì các yếu tố về kinh tế, xã hội giúp cho kết quả đánh
giá được chính xác và gần với thực tiễn hơn.
Quy trình đánh giá đất đai theo Đào Châu Thu & Nguyễn Khang (1998)
gồm các bước theo Hình 2.1.
Quản lý đất đai bền vững cho sản xuất nông nghiệp theo Smith &
Dumanski là tổ hợp các biện pháp kỹ thuật, chính sách đất đai, các hoạt động
kinh tế xã hội, môi trường nhằm:

14

Luận Văn Nghiên Cứu Chuyển Đổi Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Phục Vụ Tái Cơ Cấu Ngành Nông Nghiệp Tỉnh Bắc Ninh.doc

Luận Văn Nghiên Cứu Chuyển Đổi Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Phục Vụ Tái Cơ Cấu Ngành Nông Nghiệp Tỉnh Bắc Ninh.doc

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Luận Văn Nghiên Cứu Chuyển Đổi Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Phục Vụ Tái Cơ Cấu Ngành Nông Nghiệp Tỉnh Bắc Ninh.doc

Similar to Luận Văn Nghiên Cứu Chuyển Đổi Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Phục Vụ Tái Cơ Cấu Ngành Nông Nghiệp Tỉnh Bắc Ninh.doc (6)

More from tcoco3199

More from tcoco3199 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (18)

Luận Văn Nghiên Cứu Chuyển Đổi Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Phục Vụ Tái Cơ Cấu Ngành Nông Nghiệp Tỉnh Bắc Ninh.doc