Lecture1

1. Åðºíõèé àóäèò
Îíîëûí õýñýã
Ëåêö

2. Хичээлд ашиглах сурах бичиг , гарын
авлага
1. Í.Àâãààí “Àóäèò” 2002 ÓÁ
2. Ýíõ-Àìãàëàí, Ëõàãâàñ¿ðýí “Àóäèò” 2005 ÓÁ
3. Àóäèòûí ãàðûí àâëàãà, 1998 ÓÁ
4. Аудит 2011 он, Д.Энхбаяр
Б. Бусад материал
 Àудит, áàòàëãààæóóëàëò áà ¸ñ ñóðòàõóóíû îëîí óëñûí
òóíõàãëàëûí ãàðûí àâëàãà. 2003 îíû õýâëýë (2005 îíä
îð÷óóëñàí)
 Санхүүгийн тайлагналын стандарт. Улаанбаатар 2004 он
 Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль 2001 îí
 Аудитын тухай хууль. 1997 он (2006 îíä ººð÷ëºí
íàéðóóëñàí).
 Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хууль
2002 он
 НББ-ийн мэргэжлийн зөвлөлийн дүрэм. 1997 он
 Төрийн хяналт шалгалтын тухай хууль 2003 он.
 Төрийн аудитын тухай хууль. 2003 он.
 ММНБ-ын институтын дүрэм 1996 он

3. Сэдэв 1. Аудитын тухай ойлголт,
àíãèëàë, үүсэл хөгжил, àóäèòûí ¿éë
àæèëëàãààíû á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò
1. Àóäèòûí òóõàé îéëãîëò, ò¿¿íèé
òîäîðõîéëîëò
2. Àóäèòûí ¿¿ñýë õºãæèë
3. Àóäèòûí òºðë¿¿ä, ò¿¿íèé ¿¿ðýã,
çîðèëãî,
4. Àóäèòûí ¿¿ðýã, çîðèëãî,
Õÿíàëòûí ñèñòåìä ýçëýõ
àóäèòûí áàéð ñóóðü

4. 1. Àóäèòûí òóõàé îéëãîëò,
ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëò
Àóäèò ãýæ þó âý? Ýíý òàëààð
ýðäýìòýí ñóäëàà÷èä ººð
ººðñäèéíõººðºº îëîí ÿíçûí
òîäîðõîéëîëòûã ºãñºí áàéäàã ÷
ýäãýýðýýñ õàìãèéí ò¿ãýýìýë, îíîâ÷òîé
òîäîðõîéëîëò íü

5. 1. Àóäèòûí òóõàé îéëãîëò,
ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëò
 Àóäèò ãýäýã íü ”¿éë÷ë¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãûí ÍÁÁ-èéí
õºòëºëò, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çîõèîëò, òàòâàð
áîëîí áóñàä òºëáºð òºëºëò, èõ áàðèìòæóóëàëò çýðýã
¿éë àæèëëàãààíä òîãòîîñîí øàëãóóðòàéãàà õýð
íèéöýæ áàéãààã òîäîðõîéëîõûí òóëä áîäèò
íîòîëîãîî îëæ àâ÷ ¿íýëýõ, ò¿¿íä òóëãóóðëàí ä¿ãíýëò
ãàðãàõ, ìºí õóóëü÷èëñàí áóñàä ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ
òóñãàé çºâøººðºë á¿õèé áàéãóóëëàãà õóâü õ¿ì¿¿ñèéí
ìýðãýøñýí, õàðààò áóñ ¿éë àæèëëàãàà” þì.
 Àóäèò ãýäýã íü ýäèéí çàñãèéí ¿çýãäýë þìñûí
áàòëàìæ ìýäýãäýëèéã òîãòîîñîí øàëãóóðòàé íèéöýæ
áàéãàà ýñýõ òàëààð õîëáîãäîõ íîòîëãîîã íü
öóãëóóëæ, ò¿¿íä ¿íäýñëýí ¿ð ä¿íã íü õýðýãëýã÷èäýä
õ¿ðãýõ ¿éë ÿâö þì.

6. 1. Àóäèòûí òóõàé îéëãîëò,
ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëò
Ìàíàé óëñàä àóäèòûí ººðèéí ãýñýí
òîäîðõîéëîëò áàéäàãã¿é õàðèí 2006 îíû 1-ð
ñàðûí 12-íèé ºäºð áàòëàãäñàí àóäèòûí
õóóëûí íýð òîìú¸îíû òàéëáàðò "Àóäèòûí
¿éë àæèëëàãàà” ãýæ àóäèòûí
áàéãóóëëàãààñ ãýðýýíèé äàãóó õóóëèéí
ýòãýýä, õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷
èðãýíèé íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí
õºòëºëò, ¿éë àæèëëàãààíû áîëîí
òàòâàðûí òàéëàíã õÿíàæ ä¿ãíýëò ãàðãàõ,
ìýðãýæëèéí çºâëºãºº ºãºõ õàðààò áóñ ¿éë
àæèëëàãààã” ãýæ òîäîðõîéëæýý.

7. 1. Àóäèòûí òóõàé îéëãîëò,
ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëò
”Àóäèòûí ¿éë àæèëëàãàà” ãýæ
àóäèòûí áàéãóóëëàãààñ ãýðýýíèé
äàãóó õóóëèéí ýòãýýä, õóâèàðàà
õºäºëìºð ýðõëýã÷ èðãýíèé íÿãòëàí
áîäîõ á¿ðòãýëèéí õºòëºëò, ¿éë
àæèëëàãààíû áîëîí òàòâàðûí
òàéëàíã õÿíàæ ä¿ãíýëò ãàðãàõ,
ìýðãýæëèéí çºâëºãºº ºãºõ õàðààò
áóñ ¿éë àæèëëàãààã õýëíý ãýæ
çààæýý.
/Ýíý çààëòûã 2006 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 12-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí/

8. 1. Àóäèòûí òóõàé îéëãîëò,
ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëò
 Àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààíû ìºí ÷àíàð
1. Àóäèòûí ¿éë àæèëëàãàà íü áèçíåññèéí
¿éë àæèëëàãàà
2. Àóäèò íü øèíæ ÷àíàðààðàà ä¿ãíýëò
/õÿíàæ øàëãàõ/ ãàðãàõ ¿éë àæèëëàãàà
3. Ìýðãýøñýí ¿éë àæèëëàãàà
4. ¸ñ ç¿éí ºíäºð õýâ, õýìæýýã øààðääàã
¿éë àæèëëàãàà þì

9. 1. Àóäèòûí òóõàé îéëãîëò,
ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëò
Àóäèòûí ¿éë àæèëëàãàà íü òºð îëîí íèéòèéí ºìíº ¸ñ
ç¿éí õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã îíöãîé òºðëèéí áèçíåñ
ó÷èðààñ ººðèéí ãýñýí çàð÷èìóóäòàé áàéíà. Ýäãýýð
çàð÷èìóóä íü:
1. Õàðààò áóñ áàéõ
Àóäèòîð íü ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãàòàé ñàíõ¿¿ãèéí áîëîîä
îþóí ñàíààíû õóâüä õàðààò áóñ áàéõ. ººðººð õýëáýë
ýíý íü:
-¿éë÷ë¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãòàé ñàíõ¿¿, ýä õºðºíãº,ºì÷ëºëèéí
òàëààð ÿìàð íýã õîëáîîã¿é áàéõ
-¯éë÷èë¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãûí óäèðäàõ àæèëòíóóäòàé ñàäàí
òºðëèéí õîëáîîã¿é áàéõ ãýñýí ¿ã þí.
2. Çàð÷èì÷ áàéõ
Òºðèéí õóóëü, ìýðãýæèëèéí áàéãóóëëàãààñ ãàðãàñàí ä¿ðýì
æóðìûã ñàõèí áèåë¿¿ëñýíýýð ýíý çàð÷èìûã õàíãàíà.

10. 1. Àóäèòûí òóõàé îéëãîëò,
ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëò
3. Ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð õÿíàìãàé áàéäàë
- Àóäèòîð íü çààâàë ìýðãýøñýí íÿãòëàí áîäîã÷ áàéõ ¸ñòîé.
-Àæèëäàà õàðèóöëàãàòàé,õÿíóóð íÿìáàé õàíääàã õ¿í áàéõ
¸ñòîé
4. Íóóö õàäãàëàõ
Àóäèòîð íü ¿éë÷èë¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãûíõàà ñàíõ¿¿, áèçíåñ,
çàðèì ¿åä òåõíîëîãèéí íóóöàä íýâòýð÷ áàéäàãó÷èðààñ
ýäãýýð íóóöûã õàäãàëæ ¿¿ðýã àóäèòûí ¿éë àæèëëàãàà áàéõ
¿åä òºäèéã¿é àóäèòîðîî áîëüñîí ¿åä ÷ íýãýí àäèë
õàìààðíà.
5. Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éã áàðèìòëàõ
Àóäèòîð íü ¿íýí÷ øóäàðãà, àñóóäàëä áîäèòîé õàíääàã õ¿í
áàéõ ¸ñòîé
6.Òåõíèêèéí ñòàíäàðòóóäûã áàðèìòëàõ
Àóäèòîð íü ¿éë àæèëëàãààíäàà îëîí óëñûí áîëîîä ººðèéí
îðíû àóäèòûí ñòàíäàðòûã áàðèìòàëíà.

11. 1. Àóäèòûí òóõàé îéëãîëò,
ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëò
Àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààíä äàðààõü çàð÷ìûã
áàðèìòàëíà:
1/àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààíä õóóëèéã ÷àíäëàí
ñàõèæ, îëîí óëñûí àóäèòûí ñòàíäàðòàä
çààñàí àðãà, õýëáýðýýð àóäèòûí ¿éë
àæèëëàãààã ÿâóóëíà;
2/àóäèòûí ¿éë àæèëëàãàà õàðààò áóñ áàéíà.
Ç/ìýðãýøñýí íÿãòëàí áîäîã÷ àóäèòûí
¿éë÷èëãýýã ÷àíàðòàé ã¿éöýòãýõ ìýðãýøëèéí
øààðäëàãà õàíãàñàí áàéíà;
4/çàõèàëàã÷, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ øàëãàëò àóäèòîðûã
÷ºëººòýé ñîíãîõ

12. 1. Àóäèòûí òóõàé îéëãîëò,
ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëò
 5/àóäèòûí ¿éë àæèëëàãàà ã¿éöýòãýñýí ýòãýýä øàëãàëò,
ìàãàäëàí øèíæèëãýý, áàòàëãààæóóëàëòûã áóðóó õèéñíýýñ
õîëáîãäîã÷ òàëä õîõèðîë ó÷ðóóëáàë ººðèéí õºðºí㺺ð
íºõºí òºëíº;
 6/àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààíä ìýäýýëëèéí íóóöûã õàäãàëíà
 7/àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààíä øóäàðãà áóñ ºðñºë人íèéã
õîðèãëîíî. Ìýðãýøñýí íÿãòëàí áîäîã÷, àóäèòîð,
àóäèòûí áàéãóóëëàãûí çàð ñóðòàë÷èëãàà íü áîäèòîé
áºãººä áóñäûã òººðºãäºëä îðóóëàõààðã¿é, ìºí áóñàä
àóäèòîð áîëîí àóäèòûí áàéãóóëëàãàòàé õàðüöóóëñàí
áóþó òýäíèé íýð òºðä õàðøëàõààðã¿é áàéâàë çîõèíî.
 8/àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí òàéëàíã 3 æèë äàðààëàí
õÿíàæ áàòàëãààæóóëñàí àóäèòûí áàéãóóëëàãà íü äàõèí
òóõàéí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãàä 3 æèëèéí õóãàöààíä
àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëàõã¿é

13. 1. Îëîí óëñàä ¿¿ññýí ò¿¿õ
Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí ¿íýí çºâèéã áàòëàõ ¿éë
àæèëëàãàà áóþó àóäèò íü áóñàä øèíæëýõ óõààí,
¿éë àæèëëàãààíû íýãýí àäèë õ¿ì¿¿ñèéí
àìüäðàëûí áîäèò øààðäëàãààð áèé áîëñîí.
Àóäèò íü ýðòíèé óëàìæëàëòàé áºãººä ñîíñãîõ
ãýñýí óòãàòàé Ãðåê ¿ãíýýñ ãàðàëòàé. Ìݪ 4000
îíîîñ òàéëàí ãàðãàñàí ãýæ ¿çäýã áºãººä
àóäèòûí ¿¿ñëèéã ìºí ýíý ¿åýýñ ýõýëñýí ãýæ
¿çäýã Óëñûí áîëîí õàìò îëíû õºðºíãèéã èäýæ
øàìøèãäóóëàõ, õóäàë ìýäýýëëýõ çýðýã ç¿é áóñ
ÿâäàë áèøã¿é ãàðäàã áàéñàí òóë ýðòíèé Åãèïò,
Ðîì, Ãðåê çýðýã óëñàä óëñûí îðëîãî, çàðëàãà
òºðèéí àæèëòíóóäûí ºì÷ õºðºíãºòýé
õîëáîîòîé àñóóäëóóäûã õÿíàõ çîðèëãîòîé
õÿíàëòûã àëáà àæèëëàæ áàéæýý.
2. Àóäèòûí ¿¿ñýë õºãæèë
1. Îëîí óëñàä ¿¿ññýí ò¿¿õ
2. Ìàíàé îðîíä ¿¿ññýí ò¿¿õ

14. 2. Àóäèòûí ¿¿ñýë
õºãæèë
Åâîðïûí îðíóóäàä îð÷èí ¿åèéí àóäèòûí ¿íäýñ
òàâèãäàæ òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéí çàðöóóëàëò,
õóâü íèéë¿¿ëñýí áîëîîä õóâüöààò êîìïàíèéí
¿éë àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèõ çîðèëãîîð àíõ
ìýðãýøñýí õàðààò áóñ àóäèòðóóäûí òàéëàíã
ñîíñîõ ¿éë àæèëëàãàà äýëãýðñýí. Ýíý íü òºðèéí
òºâëºðñºí õºðºíãèéí çàðöóóëàëòòàé ÷
õîëáîîòîé áàéñàí. Æèøýý íü óëñûí ìºíãºí
ñàí, àóäèòòàé õîëáîîòîé õàìãèéí àíõíû
ìàòåðèàë 1130 îíä Àíãëè, Øîòëàíä óëñûí 13-ð
çóóíû ¿åä Àíãëè, Èòàëèéí áàðèìò áè÷èãò
àóäèòîð ãýñýí ¿ã îëîí áàéñàí ìºí ýíý ¿åä
òàéëàíã æèëä çààâàë íýã óäàà øàëãàæ áàéõààð
òîãòîîæ áàéñàí.

15. 2. Àóäèòûí ¿¿ñýë
õºãæèë
Àóäèò íèëýýä áîëîâñðîíãóé áîëæ õºãæ¿¿ëñºí
óëñ íü Àíãëè þì. Ýíä àóäèòûí ¿éë àæèëëàãàà
-Åðºíõèé õàíäëàãàò /øèíæëýýä ñîíñãîõ/
-Õàðèëöàã÷ áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã òîäîðõîé
÷èãëýëýýð íàðèéâ÷ëàí ñóäàëäàã õî¸ð ÷èãëýëòýé áîëæ
èðñýí.
Àíõ 1844 îíä êîìïàíèéí òóõàé áàãö õóóëü áàòëàãäñàí áà
ýíä õóâüöàà ýçýìøèã÷èäèéí õóðàëä íàðèéí ìýðãýæëèéí
íÿãòëàí áîäîã÷èäîîð õÿíóóëñàí òàéëàíã òàíèëöóóëæ
áàéõûã õóóëü÷ëàí çààñàí. æèëä íýã óäàà øàëãàæ
òàíèëöóóëæ áàéõààð çààñàí. Ýíý ¿åýýñ õºíäëºíãèéí
õÿíàëò áóâó ãàäààä àóäèòûí ¿íäýñ ñóóðü òàâüãäñàí.
Çààâàë õèéõ àóäèòûí òóõàé õóóëü Àíãèëä 1862 îíä,
Ôðàíöàä 1867 îíä, ÀÍÓ-ä 1937 îíä áàòëàãäàæ áàéñàí
áîë ìàíàé óëñàí 1997 îíä àíõíûõàà àóäèòûí õóóëèéã
áàòàëæ 2006 îíä ººð÷ëºí íàéðóóëñàí áàéíà.

16. 2. Àóäèòûí ¿¿ñýë
õºãæèë
1880 îíä Ìýðãýøñýí Íÿãòëàí Áîäîã÷èäûí
èíñòèòóò áàéãóóëàãäàæ 19-ð çóóíû ýõýí ¿åýýð
Àóäèò íü ÀÍÓ-ä íýâòýðñýí òýð ¿åèéí àóäèòûí
äàíñ õºòëºëòèéã øàëãàäàã ýíãèéí õýëáýð ãýæ
ìîíòãîìåðè õýëñýí. Ýíý õ¿í ÀÍÓ-èéí ÌÍÁÈ-
èéí åðºíõèéëºã÷ººð 23 æèë àæèëëàñàí. ÀÍÓ-
ä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä àóäèò õèéõ òîãòîîëûã
1917 îíä ãàðãàñàí, ìºí åâðîïûí îëîí îðîíä
àóäèò äýëãýðñýí áîë ñîöèàëèñò îðíóóäàä
õîæóó äýëãýðñýí. Ýäãýýð ñîöèàëèñò îðíóóäààñ
õàìãèéí ýðòíèé ò¿¿õòýé íü õÿòàä áà ýíä Àóäèò
íü òºðèéí àóäèò õýìýýí îéëãîãäîí
õýðýãëýãäýæ áàéñàí

17. 2. Àóäèòûí ¿¿ñýë
õºãæèë
2. Ìàíàé óëñàä àóäèò ¿¿ññýí ò¿¿õ
1990 îíîîñ ýçèéí çàñãèéí øèíý õàðèëöààíä
øèëæñýíýýð á¿ðòãýë ñàíõ¿¿ãèéí òîãòîëöîîíä áèé
áîëñîí íýã ÷óõàë ç¿éë áîë á¿ðòãýë õÿíàëòûí
èòãýìæëýãäñýí ¿éë àæèëëàãàà áóþó àóäèò. Ìàíàéä
àóäèòûí óëàìæëàë áàéõã¿é ÷ àæ àõóéí íýãæèéí
õÿíàëòûí õýëáýð áàéñàí.
1993 îíîîñ Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí
äýìæëýãýýð, Àðòóð Àíäåðñîí êîìïàíè àíõíû ÌÍÁ
áýëòãýæ ýõýëñýí áà àóäèòûí õî¸ð êîìïàíè
áàéãóóëàãäñàí. ¯¿íèé äàðàà ÍÁÁ-èéí ìýðãýæëèéí
çºâëºë áàéãóóëàãäñàí.
Îäîîãèéí áàéäëààð àóäèòûí 26 áàéãóóëëàãà, 1600
ãàðóé ìýðãýøñýí íÿ-áî ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.
Àóäèòûí ¿éë àæèëëàãíû õ¿ðýý íèëýýä ºðãºæñºí
ò¿¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû áàðàã 80 õóâèéã ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàí áàòàëãààæóóëàõ ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãàà ýçýëæ
áàéíà.

18. 2. Àóäèòûí ¿¿ñýë
õºãæèë
Ìàíàé óëñ áîëîí Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò øèëæñýí áóñàä
Ñîöèîëèñò îðîíä àóäèò ¿¿ñýõ õýä õýäýí íºõöºë áàéñàí.
Ìàêðî îð÷èíä
 ªì÷èéí õýëáý𠺺ð÷ëºãäñºí. Õóâèéí ºì÷¿¿ñ÷ ºì÷ëºã÷èä áèé
áîëñîíîîð õºðºíãºíä èë¿¿ èõ õÿíàëò òàâüæ ¿ð ºãººæèéã íü
ñîíèðõîõ áîëñîí.
 Õóâüöààò êîìïàíèóä øèíýýð áèé áîëñîí, õóâüöàà ýçýìøèã÷èä
áèé áëñîíîîð ýöñèéí ¿ð ä¿íã ñîíèðõîõ áîëñîíòîé õîëáîîòîé.
 Íèéãìèéí á¿õ øàòàíä àðä÷èëñàí çàð÷èì áèé áîëñîí
Ìèêðî îð÷èíä
 Ìýäýýëëèéí ¿íýí çºâ áàéäàëä õÿíàëò òàâèõ îðõèãäñîíòîé
õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã áàòàëãààæóóëàõ øààðäëàãà áèé áîëñîí.
 Óäèðäëàãûí ç¿ãýýñ ãàðãàõ øèéäâýðèéã áîäèò ¿íäýñëýë
ìýäýýëëèéí ÷àíàðààñ øóóä õàìààðäàã.
 Ìýäýýëëèéí áîäèò áàéäëûã øàëãàæ ýíý òàëààð ä¿ãíýëò
ãàðãàäàã õàðààò áóñ àæèëëàãàà çàéëøã¿é õýðýãòýé áîëñîí.

19. 2. Àóäèòûí ¿¿ñýë
õºãæèë
Ìàíàé îðîíä àóäèò ¿¿ñýõ õýä õýäýí îíöëîã áàéíà.
 Óðüä íü óëàìæëàõ ýõëýë áàéãààã¿éã òóë öîî
øèíýýð ¿¿ññýí.
 Íèéãìèéí ººð÷ëºëòèéã äàãàëäàí ¿íäýñíèé
êîìïàíèóä áàéãóóëàãäñàí.
 ªì÷èéí õýëáý𠺺ð÷ëºãäñºíòýé çýðýãöñýí
 Óëñ îðíû ýäèéí çàñàã óíàæ õÿìðàë áèé áîëñîí
¿åòýé äàâõöñàí

20. 2. Àóäèòûí ¿¿ñýë
õºãæèë
 Îäîîãîîð àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààã
òºëºâø¿¿ëýõýä ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ àóäèòûí êîìïàíèóäûí á¿òýö çîõèîí
áàéãóóëàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ
øààðäëàãàòàé /àóäèòûí íèéò êîìïàíèóäûí 75-80
õóâü íü 3 õ¿ðòýë àæèëòàíòàé áàéíà/
 Àóäèòûí áàéãóóëëàãóóäûí ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã
äýýøë¿¿ëýõ, äàäëàãà òóðøëàãûã íýìýãä¿¿ëýõ,
îëîí óëñûí ò¿âøèíä àæèëëàõ ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõ
øààðäëàãàòàé áàéíà
 Àóäèòûí áàéãóóëëàãóóäûí ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã
äýýøë¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé
 Óäèðäëàãûí òàëààð îíîëûí ñóäàëãàà õèéõ
øààðäëàãàòàé

21. 2. Àóäèòûí ¿¿ñýë
õºãæèë
Àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëàõ ¿íäýñ íü ýðõ ç¿éí ¿íäýñ
þì. ¿¿íèéã ¿íäñýí òàâàí ò¿âøèíä õóâààæ áîëíî.
 Õóóëü
 ñòàíäàðò
 çàðëèã òîãòîîë
 çààâàð æóðàì ä¿ðýì
 äîòîîä ñòàíäàðò
1. Àóäèòûí àíõíû õóóëèéã 1997 îíû 5-ð ñàðûí1-íä áàòàëæ
ãàðãàñàí áà 2006 îíû 1-ñàðûí 16 –íèé ºäºð øèíý÷ëýí
áàòàëñàí.
2. Ìàíàéä ººðèéí ¿íäýñíèé ñòàíäàðò áàéõã¿é, õàðèí 1999
îíä àóäèòûí îëîí óëñûí ñòàíäàðòûã îð÷óóëàí ãàðãàñíà.
¿¿íä àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààã îëîí óëñûí ñòàíäàðòä
çààñíû äàãóó ÿâóóëíà ãýæ çààñàí. Îäîî ¿íäýñíèé
ñòàíäàðò áîëîâñðóóëàõ øàòàíäàà ÿâæ áàéíà.

22. 2. Àóäèòûí ¿¿ñýë
õºãæèë
3. Òºðèéí áàéãóóëãààñ çàðëèã òîãòîîë áàðàã
ãàðààã¿é ýíý íü òºðèéí îðîëöîîòîé
õîëáîîòîé ìàíàé îðîíä òºðèéí áóñ îëîí
íèéòèéí áàéãóóëëàãûí îðëîöîî äàâàìãàéëæ
áàéíà.
4. ßàì çàñãèéí ãàçðèéí àãåíòëàãóóäààñ ãàðãàäàã
5. Àóäèòûí áàéíãûí ¿éë àæèëëàãààíä ìºðääºã
ñòàíäàðò ýíý íü áàéãóóëëàãûí íóóöàä
õàìààðäàã áà çàéëøã¿é áàéõ øààðäëàãàòàé
ç¿éë äîòîîä ñòàíäàðòààð àóäèòûí
áàéãóóëëàãóóä àóäèòûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ
àðàã ç¿éã áîëîâñðóóëäàã. Àóäèòûí 26
êîìïàíèàñ 5 íü äîòîîä ñòàíäàðòòàé.

23. 3. Àóäèòûí òºðë¿¿ä, ò¿¿íèé
¿¿ðýã, çîðèëãî,
Аудитыг гүйцэтгэгч, санаачлагын хэлбэр,
зориулапт, хугацааны давталт зэрэг үндсэн
шинжүүдээр нь дараах байдлаар ангилдаг.
1. Аудитыг юуны өмнө түүний хөгжлийн үе
шатаар нь нотлох, системт баримжааллын,
эрсдэлд суурилсан гэж ангилдаг.
2. Аудитыг зориулалтаар нь санхүүгийн
тайлангийн, нийцлийн, үр ашгийн гэж ангилдаг.
3. Гүйцэтгэгчээс нь хамааруулж
-Гадаад
-Дотоод
-Төрийн аудит

24. 3. Àóäèòûí òºðë¿¿ä, ò¿¿íèé
¿¿ðýã, çîðèëãî,
4. Аудитыг объектээр нь ерөнхий буюу
хараат бус, төрийн, салбарын (банкны,
даатгалын, төслийн, бусад салбарын
г.м) гэж ангилдаг.
5. Аудитыг хугацааны давталтаар нь
анхны, давтан хийгдэх гэж ангилдаг.
6. Аудитыг санаачлагын хэлбэрээр нь
заавал хийгдэх, харилцагчийн хүсэлтээр
хийгдэх гэж ангилдаг.

25. 3. Àóäèòûí òºðë¿¿ä, ò¿¿íèé
¿¿ðýã, çîðèëãî,
Àóäèòûã ÿâóóëñíààð ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí ¿íýí çºâ
íàéäâàðòàé áàéäàë äýýøèëæ, õýðýãëýã÷èéí ìýäýýëëèéí
ýðýñäýë áàãàñäàã. Ìýäýýëëèéí ýðýñäýë ãýäýã íü ìýäýýëýë
áóðóó áàéñàíààñ õýðýãëýã÷èä ó÷èðàõ õîõèðîëûí
õýìæýýãýýð þì. Ýäèéí çàñãèéí øèíý õàðèëöààíä
øèëæñíýýð ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëýë ¿íý öýíòýé, àìüä
ñîíèðõîëòîé ç¿éë áîëñîí. Õààíà õºðºí㺠îðóóëàëò
õèéâýë àøèãòàé áîëõûã ìýäõèéí òóëä õºðºíãº
îðóóëàã÷èä, çýýë ºãâºë íàéäâàðòàé ýñýõèéã ìýäýõèéí
òóëä áàíêíûõàí, õºðºíãèéí àøèãòàé áýëýí áàéäàëä
õÿíàëò òàâèõûí òóëä ýçýä ñîíèðõîõ áîëñîí. Ñàíõ¿¿ãèéí
¿íýí çºâ ìýäýýëëèéí à÷ààð õÿçãààðëàãäìàë íººö
øààðäëàãàòàé ñàëáàð ëóó óðñàæ, êàïèòàëûí õóâèàðëàëò
çºâ çîõèöóóëàãäàæ íèéò ýäèéí çàñãèéí ò¿âøèíä ¿ð
àøèãòàé áàéõ ò¿âøèíã õàíãàäàã.

26. 4. Õÿíàëòûí ñèñòåìä
ýçëýõ àóäèòûí áàéð
ñóóðü
 Àóäèòûã ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëò øàëãàëòòàé
õóòãàæ îéëãîõ ÿâäàë áàéäàã. Àóäèò íü
ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëòààñ èõýýõýí ºðãºí
õ¿ðýýòýé îéëãîëò áèëýý. Àóäèò íü
çºâõºí ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëýë ¿íýí çºâ
ýõýõèéã ìàãàäëààä çîãñîõã¿é áèçíåñèéí
¿éë àæèëëàãààã ¿ð àøèãòàé ýðõëýõýä íü
áèçíåñ ýðõëýã÷èäýä òóñëàõ çîðèëãîòîé.
Àóäèò áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëò
øàëãàëòûí ÿëãààã äàðààõ õ¿ñíýãòýýñ
õàðúÿ.

27. 4. Õÿíàëòûí ñèñòåìä
ýçëýõ àóäèòûí áàéð ñóóðü
¹ ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä ÑÕØàëãàëò àóäèò
1 Çîðèëãî Ñàíõ¿¿ãèéí ñàõèëãà áàò,ºì÷
õºðºíãèéí õàäãàëàëò
õàìãààëàëòàíò õÿíàëò òàâèõ
Ìýäýýëýë ¿íýí çîâ
ýñýõèéã áàòëàõ
2 ÿéöýòãýõ
õýëáýð
Òºð, ÇÃ-ûí áàéãóóëëàãààñ
¿¿ðýã àâ÷ ã¿éöýòãýíý
Áèçíåñèéí ¿éë÷èëãýý
¿ç¿¿ëæ áóé õýðýã
3 Øèéäâýð ãàðãàõ
áàéäàë
Ǻð÷ëèéí òàëààð àêò áè÷èæ
õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý
Àóäèòîðûí ä¿ãíýëò,
òàéëàí, çºâëºìæ
áè÷íý.
4 ªì÷ëºë Òºðèéí Õóâèéí
5 Áàðèìòëàõ
õóóëü, ýðõèéí
àêò
Òºðèéí õóóëü ä¿ðýì æóðàì ÍÁÁ-èéí ñòàíäàðò,
àóäèòûí
ñòàíäàðò,ÍÁÁ-èéí
òàëààð ìºðäºæ áóé
õóóëü ä¿ðýì, æóðàì