2. EL FILI: ) ALI(JIRAN£3 PANGKAfiAYSAYAN
1891 —paglipat ni Rizal mula Brussels
patungong Ghent
Murang pagpapalimbag sa Ghent
Pag-iwas kay Suzzane Jacoby
Sa Ghent, makakatagpo siya ng ilang mga
kababayang estudyante ng inhenyeria sa
Unibersidad rig Ghent (sentro rig inhenyeriya na
kilala sa mundo)
o Jose Alejandrino (Pampanga)
o Edilberto Evangelista (Maynila)
3. EL FILI: ) ALI(JIRAN£3 PANGKAfiAYSAYAN
Nakasama sa kuwarto si Jose Alejandrino upang
makatipid. Nasa ibaba ang bahagi ng salaysay ni
Alejandrino:
“. .naghuienta si Rizal at naisip niyang
rnainarn hung hanni ang maghahanda sa agahan
sa gayon ay mahatipid hanni. Bumili siya ng tsaa,
asuhal, alhohol, nt isang lata ng bishLDit.
Pagdating sa bahay, binuhsan niya ang lata,
binilang ang mga bishmit, at sa pamamagilaa ag
pog/ro/i rifo para sa tatlumpung araw ay
mayroon na haming bisbwit para sa bawat
agahan...”
4. EL )fILI: I(ALIGIRANG 1*ANGKASAYSAYAN
“...éin unang araix›, dahil na rin sa pagpapahalaga
to sn snri/i, nahontento mo sn ahing rnsyon.
Ganoon din noong ikalaix›ang araix, ugunit noong
ihatlong aram, sinabi ho sa haniya na hindi sapat
ang ahing rasyon. !Sinagot niya aho: ”maaari
hang humiran para sa rasyou mo para buhas.”
kaya sn #nfiihirnm Ao, naubos na ang ahing
rnsyon sn /oob lamang ng labinlimang araix›
hnbong siyn ny talagang nagkasya sa banyang
araix›ang rnsyon.”(nasa Zaide, 1997)
5. EL FILI: ) ALIGIRANG PANGKASAYSAYAN
o Paghahanap ng palimbagan
o F. Meyer-Van Loo Press (pumayag na patingi-
tingi ang bayad sa pagpapalimbag ng nobela)
o Ayon kay Rizal (mula sa Ghent, Hulyo, 1891)
“naisanla Ao na ang lahat ng ahing alahas,
naninirahan aho sa mumurahing huuiarto,
Aumakain lamang aAo sa mumurahing
restamran, para lamang mahapagtipid uang
mailathala bo ang ahing ahlat, malapit nang
mahinto ang paglalathala nito hapag malang
perang dumaling”(Rizal hay Basa)
6. EL FILI: )éALIGIRANG PANGKASAYSAYAN
Agosto 1891. Ayon muli sa isang liham ni Rizal
kay Basa;
“dahil uialang perang dumarating at
inutangan ko na ang lahat at baon na aho sa
utang, ipinatigil ho na ang pagpapalimbag at
hinayaang halahati lamang ng ablat ang
7. EL FILI: )éALIGIRANG PANGKASAYSAYAN
“May mga panahong gusto hong sunugia ang
manushrito. Ngunit alarri hoag maraming
mabubuting taong tulad mo, mabubuting tunay
na nngmnmnhn/ sa hanilang bayaa.” (Rizal to
hay Basa)
c Nabalitaan ito ni Valentin Ventura ang suliranin
at agad siyang nagpadala ng kinailangan pang
pondo
c Setyembre 18, 1891 —nailabas ua ang imprenta
ng El Filibusterismo
8. EL FILI: )ËALItìIRAN£3 PANGKAfiAYSAYAN
Pag—aalay para sa Gomburza
Hang pagwawasto mula sa dedikasyon:
Paggarote sa mga pari —Pebrero 17, 1872 sa halip na
Pebrero 28.
Padre Gomez —78 taong gulang sa halip na 85
Padre Burgos —35 taong gulang sa halip na 30
Padre Zamora —37 taong gulang sa halip na 35
9. RIZAL BILANC. NOBELISJ'A (F. SIONIL
JOFiE)
“The Noli is more dramatic and somewhat more
elemental. The Fili brims with passion, too, and
Rizal's treatment is more adroit, studied, and is,
in a sense,a better novel.”
Friars and hierarchs VS. Indios
(exploiters VS. The exploited)
- on the issue of marxism
10. RIZAL BILANC. NOBELISJ'A (F. SIONIL
JOFiE)
Sisa —patient and hardworking, sacrifices
everything for her family, for her husband who
maltreats her, for her two sons on whom she
dotes; Maria Clara, virginal, yes, but faithful.
She refuses a loveless marriage and suffers for it;
Juli who prefers death to the betrayal of the man
she loves
Maybe they are author's sentimental rendering of
love, but certainly, by their actions, these women
are very, very strong. All of them understood and
lived the logic of love: sacrifice
11. RIZAL BILANC. NOBELISJ'A (F. SIONIL
JOFiE)
The original characters in Noli appearing in the
Fili have also acquired stronger faces. the
deterioration of Capital Tiago, the continued
pretensions of Doha Uictoriaa, the malice of the
Dominicans and the mochinofions of the ahdoix y
Simoun (Ibarra) are meticulousl y shaped.
In the Fili„ the physics class reveals not just the
inadequacy of the friar instruction but how
ridiculous a class lorded over by a friar could
become.
12. RIZAL BILANC. NOBELISJ'A (F. SIONIL
JOFiE)
Sisa and Cabesang Tales as “eternal heroes”
Sisa's dedication to her family
Cabesa Tales' patience and in being a rebel (thereby
compromising the fate of his father and his daughter,
Juli
13. RIZAL BILANC. NOBELISJ'A (F. SIONIL
JOFiE)
Rizal as an Indio who knew more about
European civilization than the Spanish readers
In the Philippines, the higher one goes up, the
whiter it becomes
He suffered, sacrificed and eventually paid the
ultimate price of his writing
