1. Ջուրն անհոտ, անհամ, անգույն, հաստ շերտում
կանաչաերկնագույն երանգով թափանցիկ հեղուկ է:
Գազային ջուրը կոչվում է գոլորշի, իսկ պինդը՝ սառույց:
Ջուրը Երկրի վրա ամենատարածված և
ամենաշարժուն նյութերից է: Ջրի գոյության տարբեր
ձևերը՝ մառախուղը, անձրևը, եղյամը, ձյունը,
կարկուտը, սառույցը, պայմանավորված են
օդերևութաբանական պայմաններով:
Մարդկության զարգացման սկզբնական շրջանում
ջուրն օգտագործվել է խմելու և կենցաղային
կարիքների, ավելի ուշ՝ ոռոգման, նավագնացության,
ձկնորսության համար:
Տարածվածության և կենսական անհրաժեշտության
պատճառով ջուրը միշտ համարվել է կյանքի գոյության
սկզբնաղբյուր: Հին հույն փիլիսոփա Արիստոտելն այն
դասել է բնության 4 հիմնական տարրերի (կրակ, օդ,
հող, ջուր) շարքը: Հին ժամանակներում ջուրը եղել է
նաև պաշտամունքի առարկա, և ջրի աստծուն զոհեր են
մատուցվել: Հայկական լեռնաշխարհում ջրանցքների
ակունքներում կանգնեցնում էին քարակերտ
«վիշապներ», որոնք պետք է կենարար ջրանցքը
պահպանեին չար աչքից:
Առանց ջրի կյանք չկա. կյանքը, էվոլյուցիոն
տեսության համաձայն, առաջացել է ջրում, և ջուր կա
յուրաքանչյուր կենդանի էակի օրգանիզմում. մարդը և
շատ կենդանիներ գրեթե 2/3 մասով, իսկ որոշ բույսեր
մոտավորապես 4/5 մասով կազմված են ջրից: Ջուրն
օրգանիզմի հիմնական միջավայրն է, որտեղ ընթանում
է նյութափոխանակությունը: Առանց սննդի ավելի
երկար կարելի է ապրել, քան առանց ջրի:

2. Ջուրն զբաղեցնում է Երկրի մակերևույթի 2/3 մասը
(361 մլն կմ2
), և միայն 1/3 մասն է (149 մլն կմ2
) բաժին
ընկնում ցամաքին: Ջուրն ամենուր է՝ օվկիանոսներում
ու ծովերում, գետերում ու լճերում, գետնի տակ ու
հողում: Երկրի հեղուկ ջրի շերտը կոչվում է ջրոլորտ,
պինդ ջրի շերտը՝ սառցոլորտ: Ջրոլորտի
սահմաններում ջրի ընդհանուր պաշարները կազմում
են 1,4 մլրդ կմ3
: Ջրային պաշարների 97 %-ը բաժին է
ընկնում Համաշխարհային օվկիանոսին, և միայն 3%-ն
են կազմում ցամաքի ջրերը:
Ջուրը ջրածնի և թթվածնի քիմիապես կայուն
միացություն է (H2O): Ունի ջրածնական կապերի խիտ
ցանց, ինչը և պայմանավորում է նրա բարձր եռման
ջերմաստիճանն ու հալման մեծ տեսակարար
ջերմունակությունը: Ջուրը նաև լավ լուծիչ է:
Տարբերում են թեթև և ծանր՝ դեյտերիումային ու
տրիտիումային, ջրեր: Նրանում հեշտությամբ լուծվում
են բազմաթիվ պինդ, հեղուկ և գազային նյութեր: 0-ից
4օտաքացնելիս ջուրը խտանում է. այդ
առանձնահատկության շնորհիվ սառած
ջրամբարներում ձկները կարողանում են ապրել
սառույցի տակ կուտակված ավելի տաք ջրում:
374օC-ից, որին համապատասխանում է 22.064 ՄՊա
(218 մթնոլորտ) ճնշում, բարձր ջերմաստիճանում
ջրային գոլորշին այլևս հեղուկի վերածել հնարավոր չէ,
այն վերածվում է գազի: Այդ կետը կոչվում է ջրի
կրիտիկական կետ:
Մաքուր ջուրը լավ մեկուսիչ է: Բնության մեջ
բացարձակ մաքուր ջուր չկա: Ըստ լուծված նյութերի
քանակի՝ ջուրը լինում է աղի և քաղցրահամ: Ջուրը

3. քաղցրահամ է, երբ 1 լիտրում պարունակվում են մինչև
1 գ լուծված նյութեր: 1 գ-ից ավելիի դեպքում այն
կոչվում է աղի: Խմելու համար լավագույնն է այն ջուրը,
որի 1 լիտրում աղերի քանակը չի անցնում 200–250 մլգ-
ից: Քաղցրահամ ջրի պաշարները շատ քիչ են ու
կազմում են ընդհանուր պաշարների 3%-ը և խիստ
անհավասարաչափ են բաշխված: Կան երկրներ, որտեղ
ջուրն առատ է. օրինակ՝ Հյուսիսային Ամերիկայի
հյուսիսային մասը հարուստ է ջրերով, իսկ Հյուսիսային
Աֆրիկան գրեթե զուրկ է ջրից (Սահարա անապատ):
Քաղցրահամ ջրի հսկայական պաշարներ են
պարունակում սառցադաշտերը, որոնց ջուրը մարդուն
առայժմ մատչելի չէ: Ներկայումս քաղցրահամ ջուր
ունենալու նպատակով փոխում են գետերի հունը`
ջրառատ վայրից դեպի սակավաջուր շրջան,
այսբերգներ են տեղափոխում և աղազերծում ծովի
ջուրը: Օրինակ՝ Քուվեյթում արդեն գործում են
աղազերծման 5 խոշոր գործարաններ:
Ծովի ջրում չափազանց շատ ու բազմատեսակ աղեր
են լուծված, այդ պատճառով էլ այն խմելու համար
պիտանի չէ: Ջրում պարունակվող կալցիումի,
մագնեզիումի, երկաթի, ածխաթթվական և
ծծմբաթթվական աղերի պարունակությունը
պայմանավորում է ջրի կոշտությունը: Այդ նյութերի ոչ
մեծ քանակության դեպքում ջուրը համարվում է
փափուկ, իսկ շատի դեպքում՝ կոշտ: Կոշտ ջրում վատ
են եփվում բանջարեղենն ու միսը: Թեյը կոշտ ջրում
վատ է թրմվում, և նրա համային արժեքը նվազում է:
Կոշտ ջրով սպիտակեղենը լվանալիս մեծանում է օճառի
ծախսը: Մեծ քանակությամբ երկաթի պարունակության

4. դեպքում փոխվում է ջրի գույնը (դառնում է
ժանգագույն), զգացվում է մետաղահամ, եռացնելիս
կաթսայում գոյանում է գորշ կարմրավուն նստվածք:
Խմելու ջրի մեջ կարող են ընկնել վարակիչ
հիվանդությունների հարուցիչներ, որոնք ունակ են
երկար պահպանվելու և տարածվելու: Խմելու ջրի
պիտանիության ցուցանիշը որոշվում է մանրէային
թվով, որը 1 օր 370
C ջերմաստիճանում պահված ջրի 1
մլ-ում առկա բակտերիաների ընդհանուր թիվն է կամ
աղիքային ցուպիկների պարունակությունը:
Ջրի շրջապտույտը բնության մեջ
Ջուրն անընդհատ «կռվի» մեջ է քարոլորտի հետ:
Հոսող ջրերը պոկում են ժայռաբեկորներ, քշում-տանում
բերրի հողը, ջարդում-մանրացնում ապարները,
քանդում ափերն ու հունը, փորում անդնդախոր կիրճեր,
հարթավայրերում կուտակում նստվածքներ և այլն:
Բացառիկ է նաև ջրի դերը արդյունաբերության և
գյուղատնտեսության զարգացման գործում. 1 տ
պողպատ ձուլելու համար ծախսվում է 100 մ3
ջուր, 1 տ
թղթի արտադրության համար՝ 250 մ3
, կապրոնի
արտադրության համար՝ 5000 մ3
, իսկ միջին
հզորության ատոմակայանին օրական պետք է 1 մլն
մ3
ջուր:
Հոսող ջրի էներգիան մարդն օգտագործել է անհիշելի
ժամանակներից՝ ջրաղացներում, իսկ XIX դարից՝
ջրէկներում: Օգտագործվում է նաև
մակընթացությունների և ծովային ալիքների էներգիան:
Այժմ ամենուրեք արգելված է արդյունաբերական
թափոններն ու կեղտաջրերը ջրավազանների մեջ

5. լցնելը: Յուրաքանչյուր ջրային ավազանի աղտոտում
բերում է ընդհանուր ջրոլորտի աղտոտման, որն էլ իր
հերթին բացասական ազդեցություն է ունենում ամբողջ
աշխարհագրական թաղանթի վրա:
Երկրի վրա եղած ջրի ընդհանուր քանակը չի
փոխվում և անընդհատ շարժման մեջ է: Ծովերի ու
օվկիանոսների, գետերի ու լճերի մակերևույթից ջուրը
գոլորշիանում է, մթնոլորտի վերին շերտերում
խտանալով՝ առաջացնում է ամպեր, որոնք անձրևի կամ
ձյան տեսքով թափվում են Երկրի վրա: Սա ջրի փոքր
կամ տեղական շրջապտույտն է: Ավելի բարդ է ջրի
համաշխարհային կամ մեծ շրջապտույտը. օվկիանոսից
գոլորշիացած ջրի մի մասը թափվում է օվկիանոսի վրա,
իսկ մյուս մասը քամիների միջոցով տարվում է ցամաքի
խորքը և տեղումների ձևով թափվում այնտեղ: Դրա մի
մասը սնում է գետերը, մյուս մասը ներծծվում է՝
առաջացնելով ստորգետնյա ջրեր, կամ կուտակվում
լճերի, ճահիճների կամ սառցադաշտերի մեջ և ի վերջո
կրկին վերադառնում օվկիանոս:
Տես նաև