It101-5

www.emust.edu.mn
Мэдээллийн Технологийн
хэрэглээ - I
ВИРТУАЛ ТЕХНОЛОГИЙН ТЭНХИМ,
Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
Код: U.IT101

Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ - I
Сэдэв: Хэрэглэгчийн интерфэйс технологи
Мультимедиа технологи
2

www.emust.edu.mn
Агуулга:
01
Хэрэглэгчийн интерфэйс
1. GUI
Интерфэйс дизайн- Interface design
1. Screen design
2. Form design
02
Вэб дизайн/Web design03
3
Нийтлэг дизайн/Universal design04

www.emust.edu.mn
Агуулга:
4
5
Мультимедиа технологи
1. Мультимедиа файлын төрөл
2. Мэдээллийг шахах, задлах
Мультимедиа технологийн хэрэглээ
1. График боловсруулалт
2. Мультимедиа технологи
6

www.emust.edu.mn
5
IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ – I
Мэдлэг Чадвар
Энэ лекцээр хэрэглэгчийн
интерфэйс, интерфэйсийн
загвар, вэб дизайн мөн
мультимедиа файлын
төрлүүд, тэдгээрийн
хэрэглээний талаарх
ойлголтуудтай танилцах
болно.
Macromedia Flash 8 програмтай
танилцах, хөдөлгөөн
боловсруулах чадварыг
эзэмшинэ.

www.emust.edu.mn
Хэрэглэгчээс үйлдлийн системд өгч
болох командууд урьдаас
тодорхойлогдсон байдаг. Эдгээр
командын багцыг үйлдлийн
системийн командын хэл (command
language) гэх ба хэрэглэгч нь
үйлдлийн системд командын хэлийг
ашиглан командын процессортой
харьцаж буй арга замыг
хэрэглэгчийн интерфейс (user
interface) гэдэг.
1. Хэрэглэгчийн
интерфэйс
6

www.emust.edu.mn
Хэрэглэгчийн интерфэйс/User interface
Үйлдлийн системүүд нь текст интерфэйс (command line
interface - CLI) болон График интерфэйстэй байдаг
(graphical user interface - GUI). Текст интерфайс буюу CLI
нь сонгодог (буюу уламжлалт) интерфейс бөгөөд хэрэглэгч
командын хэлний командуудыг бичиж үйлдэл гүйцэтгэдэг
онцлогтой.
Жишээлбэл: MS-DOS үйлдлийн систем юм.
7

www.emust.edu.mn
GUI нь хэрэглэгчдэд илүү тохиромжтой хэлбэр бөгөөд зөвхөн
хулганы тусламжтайгаар, график дүрслэл бүхий виртуал
орчинд хэрэглэгч системийн командуудыг гүйцэтгэдэг.
Хэрэглэгчийн интерфэйс нь үйлдлийн системтэй төрөл бүрийн
командын тусламжтайгаар харьцдаг. DOS үйлдлийн систем
дээр COPY командаар файлыг нэг хавтаснаас нөгөөд, эсвэл
дискэнд хуулахад үйлдлийн системийн нэг хэсэг болох
Command processor эсвэл Command line interpreter ч гэж
нэрлэгддэг командын тусламжтайгаар гүйцэтгэдэг. Graphical
User Interface(GUI) нь дэлгэц дээр байгаа командыг төлөөлөх
дүрсний тусламжтай үйлдэл гүйцэтгэдэг.
1. График интерфэйс /Graphical User Interface
8

www.emust.edu.mn
GUI-г бүрдүүлж байгаа элементүүдийг зурагт нэгтгэж
харууллаа
9
Жишээ нь: Windows 8 үйлдлийн
системд багтах Internet explorer-
програмын график интерфэйсийн
бүрэлдэхүүнд багтах
элементүүдийн бүтцийг харуулав.
Зураг 1. GUI-г бүрдүүлж байгаа элементүүд

www.emust.edu.mn
1. График интерфэйс /GUI
10
Хүснэгт 1. График интерфэйс
1. Window буюу цонх нь Сонгогдсон командад харгалзах бие даасан үйлдлийг гүйцэтгэх дэлгэц юм. Энд
текст болон зургууд энд харагдах болно.
2. Menu bar Цэсний хэсэг ба цэсийг сонгосон үед харгалзах командын жагсаалтыг харуулна.
3. Text box Компьютерийн гараас оруулсан текст болон тоон өгөгдөл.
4. Radio button Нэг item нь хэд хэдэн жагсаалтаас сонгогдсон байх ба өөр item нь сонгогдсон
бол, өмнөх сонголт автоматаар байхгүй болно.
5. Pull-down menu Командын жагсаалтуудыг цуваа хэлбэрээр харуулна.
6. Check box Холбогдох item нь хэд хэдэн жагсаалтаас сонгогдоно. Нэг item эсвэл олон item-
уудын аль алийг нь сонгож болно.
7. Command button
8. List box
Сонгосон үед зохих үйлдлийг хийдэг.
Жагсаалтын хайрцаг. Үүнд командын жагсаалтууд багтсан байна.
9. Icon Файл, зураг, тэмдэгт, гэх мэт агуулгыг дүрслэж буй зурган хэлбэрийг хэлнэ. Үүнд
ачааллах, хэрэглэгдэх боломжтой програмууд мөн нээлттэй файлууд гэх мэт.
10. Pop-up menu Дэлгэцийн хаана ч хамаагүй гарч ирдэг жижиг цэс.

www.emust.edu.mn
1. График интерфэйс /GUI
11
Function key
Компьютерийн keyboard буюу гарны дээд хэсэгт
байрлах F1-F12 гэсэн товчлууруудыг Function key
хэмээн нэрлэдэг ба эдгээр үйлдлийн түлхүүрүүд нь
компьютерийн хэрэглээнд өдөр тутам
хэрэглэгддэг. Эдгээр түлхүүрүүд нь ихэнхдээ бусад
товчлууруудтай хамт хэрэглэгддэг ба CTRL,
ALT,Shift товчлууруудтай хосолж ажилладаг.

www.emust.edu.mn
Интерфэйс дизайн нь "screen
design" ба "form design" гэж 2
хуваагдана.
2. Интерфэйс
дизайн- Interface
design
12

www.emust.edu.mn
2. Интерфэйс дизайн/Interface design
13
Screen design Дэлгэцийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд/Item болон өгөгдөл
оруулах хэлбэр ба гар, хулганаар гүйцэтгэх үйлдлийн
загварууд.
Form design Хуудасны загвар болон зохион байгуулалт агуулга зэрэг нь
хэвлэмэл байдлаар бэлтгэгдсэн байх шаардлагатай.
Хүснэгт 2. Интерфэйс дизайны төрлүүд

www.emust.edu.mn
2. Интерфэйс дизайн/Interface design
14
Source document
"Source document" нь компьютерт
оруулж болох өгөгдлийн нэг хэлбэр
юм. Шаардлагатай тэмдэгт
мэдээллүүд болон хүснэгт гэх мэт
хуудсыг хялбар бөглөж болохоор
хэвлэмэл байдалтай байна.
Зураг 2. Хадгаламжийн дансны хэлбэр

www.emust.edu.mn
2.1 Дэлгэцний дизайн /Screen design/
Системийг хэрэглэгчид
оролтын дэлгэцийн
интерфэйсийг хамгийн
их ашигладаг. Оролтын
дэлгэц хэрэглэгчийн
талаас ажиллахад
хялбар байхаар
боловсруулагдсан байх
шаардлагатай.
15
Зураг 3. Windows 8 үйлдлийн системийн дэлгэцийн дизайн

www.emust.edu.mn
2.1 Дэлгэцний дизайн /Screen design/
Дараахь байдлаар оролтын дэлгэц боловсруулах процедур
байдаг.
16
•Тухайлбал гарчигийн байрлал болон Function
key –ийн үйлдэл зэрэг дэлгэцийн бүрийн
нийтлэг item-ийг стандартчилах.
Дэлгэцийн стандартчилал
•Холботой дэлгэцүүдийн урсгал ба шаталсан
холбоосыг загварчлах. Дэлгэцийн шаталсан
схем ба дэлгэцийн шилжилтын схемийг бий
болгосноор дэлгэц схемчлэгдэх болно.
Дэлгэц Системчлэх
•Дэлгэц дээр item-ийн анхдагч утгууд, оролтын
аргууд гэх мэт зүйлсийн байрлалыг өөрчилөх.
Дэлгэцийн зохион байгуулалт
ба дэлгэцийн
бүрэлдэхүүн/item хэсгүүдийг
тодорхойлох
График 1. Дэлгэцийн загвар

www.emust.edu.mn
2.1 Дэлгэцний загвар /Screen design/
Жишээ нь: Хурлын өрөө захиалах системийн дэлгэцийн загвар
17
Захиалга Лавлагаа
Цуцлах
Хөтөлбөрийн мэдээлэл Бэлэн байдал
Үндсэн дэлгэц
Зураг 4. Дэлгэцийн шаталсан бүтцийн схем

www.emust.edu.mn
2.1 Дэлгэцний загвар /Screen design/
Жишээ нь: Хурлын өрөө захиалах системийн дэлгэцийн загвар
18
Захиалга
Үндсэн
дэлгэц
Лавлагаа
Хөтөлбөрийн
мэдээлэл
Бэлэн байдал
цуцлалт дэлгэц
шилжиж
болно гэдгийг
харуулна.Зураг 5. Дэлгэцийн шилжилтийн схем

www.emust.edu.mn
2.2 Маягтын загвар /Form design/
Өдөр тутам хэрэглэгддэг Forms буюу
маягтыг хэн ч ашиглахад хялбар байхаар
боловсруулсан байх шаардлагатай.
19
Зураг 6. Application формын загвар Зураг 7. Вэб формын загвар

www.emust.edu.mn
2.2 Маягтын загвар /Form design/
Forms буюу хэлбэрийг боловсруулах процедурыг доор нэгтгэн
харууллаа.
20
•Гарчигийн байрлал болон хуудас бүрт дахь
мөрийн тоо Form тус бүрийн нийтлэг
элементүүдийг стандартчлах.
Form буюу хэлбэр
стандартчилал
•Бүрэлдэхүүн хэсэг /Item тус бүрийн загвар
загварыг бий болгоно.
Загвар зохион
байгуулах
•Хэрвээ Form буюу маягтыг хэвлэх бол ашиглах
зориулалтын дагуу хэвлэгч цаас сонгоно.
Хэвлэгч болон
цаас сонгох
График 2. Дэлгэцийн шилжилтийн схем

www.emust.edu.mn
Мэдээллийн хэрэгцээг ихээр
эрэлхийлсэн энэ цаг үед вэб цахим
хуудасны танилцуулгагүй үйл
ажилгаа явуулдаг объект, аж ахуйн
нэгж хувь хүн үгүй болжээ. Өнөөдөр
ихэнх албан байгуулага , хувь хүмүүс
албан байгууллагууд интернэтийн
сүлжээгээр
21
3. Вэб дизайн/Web design
төрөл бүрийг програм хангамж, зар суртачилгаа, сонин хэвлэл, ном
зохиол, танилцуулга, зөвлөгөө, лавлах, биржийн мэдээ зэрэг
мэдээллийг түгээхдээ ВЭБ хуудсыг түгээмэл ашигладаг болжээ.
Өнөөгийн монголын вэб сайтын хөгжил ч аль хэдийнээ дэлхийн
түвшинтэй хөл нийлүүлэн алхаж байна.

www.emust.edu.mn
Харин дэлхийн хөгжлийг дагаж байна гээд ямар ч үзэмжгүй
хэрэглэгч тухайн сайтад ороод цаашид орохоос цааргалдаг
тийм цэгцгүй байвал магадгүй тухайн албан байгууллага,
сурталчилахыг хүссэн бараа бүтээгдэхүүний ашиг орлого
буурхаас гадна нэр хүндэд ч халтай байдаг. Иймд тухайн
сайтынхаа агуулга зорилгын хүрээнд тохирсон өнгө аяс, хэв
загварыг тодорхойлж өгөх хэрэгтэй. Энэ нь ч томоохон
маркетинг болж өгдөг мөн тухайн вэбийн зорилгыг
тодорхойлж өгдөг. Магадгүй шинээр мэндэлж буй вэб
сайтын цаашдын хувь заяаг тодорхойлдог юм.
22

www.emust.edu.mn
Вэб дизайны талаар хүмүүс олон ойлголттой байдаг боловч
тодорхойлоход төвөгтэй сэдэв бол вэб дизайн юм. Ихэнх вэб
мастерууд
23
• Агуулга
• Програмчлал
• Дизайн
• Зорилго гэсэн 4 гол хэсгүүд
вэбийн үндэс болдог гэж
үздэг.

www.emust.edu.mn
Вэб дизайн боловсруулахад анхаарах зүйлс
24
• Style sheet болон өнгө, дизайны стандарчлал ашиглах
• Хамгийн бага багтаамжтай зураг ашиглах нь ажиллагааг хялбар
болгож өгөх.
• Зөвхөн зарим нэг вэб хөтөч програмууд дээр ажиллах функцуудээс
зайлсхийх, сайт бүх хөтөч програмууд дээр зөв үзүүлж байгаа
эсэхийг шалгах.

www.emust.edu.mn
Хуудасны загвар/Style sheet
• "style sheet" нь хуудсанд төрөл бүрийн хэв маяг
хэлбэршилтүүдийг тогтоодог. Үүнд үсгийн хэв болон
хэмжээ, дэвсгэр ба хуудсын захаас авах зай зэрэг
тохируулна.
25

www.emust.edu.mn
• Information accessibility
• "Мэдээллийн хүртээмж" гэдэг нь мэдээлэл хүндрэлтэй
нэвтэрдэг байж болно. Иймд мэдээллийн хэрэгсэл
ашиглах замаар саад бэрхшээлийг арилгахыг хэлнэ.
Төхөөрөмж нь хэрэглэхэд хялбар эсвэл дэлгэц нь
хөгжлийн бэрхшээлтэй буюу тусгай хэрэгцээ бүхий
хүмүүст харах боломжтой бол ерөнхийдөө, энэ нь
магадгүй ашиглах, бүх хэрэглэгчийн хувьд үзэхэд хялбар
байх болно.
26

www.emust.edu.mn
Web accessibility
• "Вэб хүртээмж" гэдэг нь ахмад настан, хөгжлийн
бэрхшээлтэй иргэд зэрэг хүн бүрт цахим хуудсанд хүссэн
мэдээлэл, үйлчилгээг хүртээмжтэй түгээхийг хэлнэ.
Хэрэглэхэд хялбар байдал/Usability
• “Usability Ашиглахад хялбар" нь хэрэглэгчдэд зориулсан
ашиглалтын хялбар байдлыг хэлнэ. Энэ нь вэб хуудсыг
хэрэглэхэд хялбар, энгийн байхаар боловсруулах нэг
үзүүлэлт болдог.
27

www.emust.edu.mn
"Universal design"нь үндэс угсаа,
соёл, хүйс, нас, эсвэл бие махбодын
чадвар зэргийг үл хамааран хэн ч
ашиглаж болохоор боловсруулсан
бүтээгдэхүүн, тоног төхөөрөмж,
барилга байгууламж, болон амьд
орон зайг хамарсан арга юм.
4. Нийтлэг
дизайн/Universal
design
28

www.emust.edu.mn
Мультимедиа“ технологи нь статик
зураг, видео бичлэг, дуу авиа
зэргийг өөртөө агуулж, үсэг болон
тоонуудын төрөл бүрийн
өгөгдлүүдийг хослуулан ашигладаг.
5. Mультимедиа
технологи
/Multimedia
technology/
29

www.emust.edu.mn
5. Mультимедиа технологи /Multimedia technology/
"Мультимедиа" нь хөдөлгөөнгүй зураг, видео бичлэг, дуу авиа
зэргийг өөртөө агуулж, үсэг болон тоонуудын төрөл бүрийн
өгөгдлүүдийг хослуулан ашигладаг.
Мультимедиа нь төрөл бүрийн агуулгын хэлбэрийг хослуулан
ашигладаг. Текст, дуу авиа, зураг, график, хөдөлгөөн, видео
бичлэг, интерактив зэрэг нь мультимедиа төрлийн агуулгыг
бүрдүүлдэг. Аналог өгөгдлийг тоон өгөгдөл рүү хөрвүүлэхэд веб
агуулга /Web content/, гипермедиа /hypermedia/, шууд үзэх
/streaming/ болон бусад медиа үүсдэг.
30

www.emust.edu.mn
Веб агуулга /Web content/
Текст, дуу авиа, зураг, график, хөдөлгөөн, видео бичлэг зэргийг
интернэт хуудсанд байршуулахыг вебийн агуулга гэнэ.
31
Зураг 2. ШУТИС-ийн веб сайтын бүтээц

www.emust.edu.mn
Гипермедиа /Hypermedia/
32
Зураг-3. Гипертекстийн бүтэц
Гипермедиа нь өөртөө
гипертекстийг /hypertext/
агуулдаг. Гипертекст нь
төрөл бүрийн график, дуу
авиа, видео бичлэг, веб
хуудассуудыг холбодог
холбоос /link/ юм.

www.emust.edu.mn
Шууд үзэх /Streaming/
Шууд үзэх технологи нь интернэт хуудсанд байрших дууны
бичлэг, видео бичлэгийг интернэт ашиглан тоглуулах боломжийг
олгодог. Хэрэглэгч дууны бичлэг, видео бичлэгийг тоглуулахад
заавал тухайн файлыг дуустал нь татаж авах шаардлагагүй шууд
хэсэг хэсэгээр нь тоглуулах боломжтой.
Жишээ нь. http.//www.youtube.com/, http.//www.netflix.com/,
https.//vimeo.com/, https.//screen.yahoo.com/
33

www.emust.edu.mn
5.1 Мультимедиа файлын төрөл /Multimedia file types/
•Статик зурагууд /Static Images/
Статик зургийн олон төрлүүд байдаг. Доорх хүснэгтүүдэд
харуулав.
34
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
JPEG /Joint Photographic
Experts Group/
.jpg .jpeg Статик зургийг шахаж хадгалах файлын форматыг
хэлнэ. Фото зураг нь өнгөний олон сонголттой. 24
bit /16.77 сая өнгөтэй/ байдаг. Ухаалаг төхөөрөмж
болон тоон камерууд энэ зургийн форматыг
ашиглана. Бага шахалттай үед зургийн хэмжээ
ихэсч, чанар сайжирна. Их шахалттай үед зургийн
хэмжээ багасч, чанар муудна.
Хүснэгт 2. JPEG файлыг төрөл

www.emust.edu.mn
Мультимедиа файлын төрөл /Multimedia file types/
•Статик зургууд /Static Images/
35
GIF
/Graphics Interchange
Format/
.gif Статик зургийг шахаж хадгалах файлын
форматыг хэлнэ. График нь өнгөний
хязгаарлагдмал сонголттой 8 bit /256 өнгөтэй/
байдаг.
Хүснэгт 3. GIF файлын төрөл

www.emust.edu.mn
36
BMP
Bitmap image file
.bmp Цэгүүдийн цуглуулга бүхий статик зургийг
хадгалах файлын хэлбэр. Windows стандарт
формат юм. Энэ бол шахсан зураг биш. Учир нь
зургийн хэмжээ болон өнгөнөөс зургийн хэмжээ
хамаардаг.
Хүснэгт 4. BMP файлын төрөл

www.emust.edu.mn
37
TIFF
/Tagged Image File
Format/
.tif
.tiff
Статик зургийг хадгалах файлын форматыг
хэлнэ. Энэ өргөтгөлийг Microsoft болон Aldus
компани хөгжүүлж байсан. Одоо үед Adobe
Systems компани хөгжүүлж байна.
Хүснэгт 5. TIFF файлын төрөл

www.emust.edu.mn
PNG
Portable Network
Graphics
.png Статик зургийг шахаж хадгалах файлын формат.
48 bit өнгөтэй байдаг. Энэ зургийн форматыг
ихэвчлэн интернэт хуудаснуудад ашигладаг.
Хүснэгт 6. PNG файлын төрөл

www.emust.edu.mn
Видео бичлэг /Video/
Видео бичлэгийн форматууд нь 4 төрлынх байдаг. Үүнийг доорх
хүснэгтүүдэд харуулав.
39
MPEG .mpg MPEG-1. Видео бичлэгийг шахаж хадгалах
файлын форматыг хэлнэ. Видео бичлэгийн дуу
болон өнгөний олон улсын стандарт өгөгдлийн
формат юм. MPEG формат нь MPEG -2, MPEG-3,
MPEG-4 гурван төрлөөс тогтдог
Хүснэгт 7.MPEG-1 файлын төрөл

www.emust.edu.mn
40
MPEG .mpg MPEG-2. CD (Video-CD) ашиглагддаг формат.
Хатуу диск болон бусад медиа төхөөрөмжүүд рүү
өгөгдлийг ойролцоогоор 1 секундэд 1,5mb
хурдаар дамжуулна. Өгөгдлийг шахаж
/compressed/, задлахдаа /decompressed/
програм хангамж ашиглана. Дүрсний чанар нь
видео кассеттай (VHS) ижилхэн байдаг.
Хүснэгт 8. MPEG-2 файлын төрөл

www.emust.edu.mn
41
MPEG .mpg MPEG-3. DVD (DVD-Video), тоон сансрын өргөн
нэвтрүүлэгт /digital satellite Broadcasts/
ашиглагддаг. Өгөгдлийг дамжуулахдаа 1
секундэд хэдээс хэдэн арван MB хурдаар
дамжуулна. Өгөгдлийг шахаж /compressed/,
задлахдаа /decompressed/ техник хангамж
ашиглана. Дүрсний чанар нь өндөр
нягтаршилтай HDTV ижилхэн байдаг.

www.emust.edu.mn
42
MPEG .mpg MPEG-4. Хөдөлгөөнт харилцааны төхөөрөмжүүд
/Ухаалаг гар утас/ болон видео хурлын
системүүдэд ашигладаг. Өгөгдлийг
дамжуулахдаа 1 секундэд хэдээс хэдэн арван
KB хурдаар дамжуулдаг.

www.emust.edu.mn
43
SWF .swf Видео файлын форматыг Macromedia компани
бүтээсэн ба Adobe System компани үргэжлүүлэн
хөгжүүлж байгаа. Мөн интернэтэд өргөн
ашиглагддаг хөдөлгөөнт /Animation/ видео файл
юм. Интернэт хөтөчид видео бичлэгийг
тоглуулахын тулд Adobe Flash Player плагиныг
/Plugin/ суулгах шаардлагатай байдаг.
Хүснэгт 11. SWF файлын төрөл

www.emust.edu.mn
44
AVI .avi Windows видео бичлэгийн болон дууны файлын
нэгдсэн стандарт формат юм. Видео бичлэгийн
болон дууны төрөл бүрийн шахсан формат
бүхий AVI файлуудыг тоглуулдаг програмыг
“Codec” гэнэ.
Хүснэгт 12. AVI файлын төрөл

www.emust.edu.mn
45
QuickTime .mov Видео файлын форматыг Apple компани
бүтээсэн ба Macintosh үйлдлийн системтэй
компьютерууд төдийгүй Windows үйлдлийн
системтэй компьютеруудад ашиглагддаг.
Хүснэгт 13. MOV файлын төрөл

www.emust.edu.mn
Дуу авиа /Audio/
Дуу авианы форматуудын төрөл, тэдгээрийн шинж чанарууд
46
MP3 .mp3 MPEG-1 ашиглан дууг удирдаж, шахаж хадгалах
файлын формат. Хөгжмийн CD дууг
ойролцоогоор 1/10 хувиар багасгаж шахдаг. Энэ
форматыг интернэтээр дуу түгээх болон
зөөврийн хөгжим тоглуулагч, гар утаснуудад
түлхүү ашигладаг.
Хүснэгт-14. MP3 файлын төрөл

www.emust.edu.mn
47
WAV .wav CD Аудиотой ижилхэн дууны файл түүвэрлэн
хадгалдаг файлын формат. Windows үйлдлийн
системтэй компьютерууд дээр ашигладаг.
Windows үйлдлийн системтэй компьютер нь CD
аудио файлуудыг экспортлох үед WAV
форматаар шахаж экспортолдог. Тухайн аудио
файл нь шахалтгүй, их хэмжээтэй файл хэвээр
байдаг.
Хүснэгт 15. WAV файлын төрөл

www.emust.edu.mn
48
WMA .wma Windows үйлдлийн системтэй компьютерийн
дууг шахаж хадгалах стандарт файлын формат.
Хөгжмийн CD дууг ойролцоогоор 1/20 хувиар
багасгаж шахдаг. Энэ форматыг интернэтээр
дууг түгээх болон зөөврийн хөгжим тоглуулагч,
гар утаснуудад түлхүү ашигладаг.
Хүснэгт 16. WMA файлын төрөл

www.emust.edu.mn
49
MIDI .midi Хөгжмийн ая, түвшин, дуу авиаг хадгалах
файлын хэлбэр ба компьютер болон сүлжээний
караоке электрон хэрэгслийг (synthesizers болон
дууны генератор нэгж) ашиглан бий болгосон
өгөгдлийг тоглуулахад ашигладаг төрөл юм.
Хүснэгт 17. MIDI файлын төрөл

www.emust.edu.mn
50
ATRAC3 .at3 Sony компаний үүсгэн хөгжүүлсэн дууг шахаж
хадгалах файлын формат ба Sony санах ойн
картанд хэрэглэгдэх зориулалтай. Atrac
сайжруулан MDS ашиглаж байна.
Хүснэгт 18. ATRAC3 файлын төрөл

www.emust.edu.mn
5.2 Мэдээллийг шахах болон задлах /Compression and
decompression of information/
Компьютерт их хэмжээтэй файлуудыг шахаж /Compression/
хадгалдаг. Жишээ нь. Шахаж хадгалсан файлуудыг и-мэйлээр
файл илгээх, файл хуваалцдаг сайтанд байршуулахад ашигладаг.
Өгөгдлийг шахах замаар файлын хэмжээг багасгаж болно. Хэд
хэдэн файлуудыг хялбар аргаар нэгтгэн шахаж хэрэглэгч нар
хоорондоо солилцох боломжтой.
"Задлах“ анхны төлөвт нь өгөгдлийг буцаан оруулна. Шахах,
задлах програмууд нь эдгээр үйлдлүүдийг гүйцэтгэхийн тулд
ажиллана.
51

www.emust.edu.mn
Шахалтын форматуудын тухай.
52
Lzh .lzh LHA нь (файл шахах програм) шахсан файлын
формат юм. Файлыг шахах болон задлахад
бүрэн гүйцэт анхны төлөвт сэргээгддэг.
Zip .zip Zip нь PKWARE компаний үүсгэн хөгжүүлсэн
файл шахах формат юм. Файлыг шахах болон
задлахад бүрэн гүйцэт анхны төлөвт
сэргээгддэг.
Rar .rar Rar нь Оросын инженер Евгени Рошалын
бүтээсэн архивын файлын формат ба Winrar
програмаар файлыг шахаж задалдаг.
Хүснэгт 19. Шахалтын форматуудын шинж чанарууд

www.emust.edu.mn
Шахалтын форматуудын тухай.
53
Windows үйлдлийн
систем
MAC үйлдлийн
систем
Unix үйлдлийн систем
Өргөтгөл Өргөтгөл Өргөтгөл
.lzh .bzip .tar
.zip .sit .gzip
.rar .ear .zip
Хүснэгт 20. 3-н төрлийн үйлдлийн систем дэх шахалтын форматууд

www.emust.edu.mn
Мультимедиа технологи дахь
график боловсруулалтыг төрөл
бүрийн салбарт ашиглаж байна.
5. Мультимедиа
хэрэглээ
/Multimedia
application/
54

www.emust.edu.mn
6. Мультимедиа хэрэглээ /Multimedia application/
Мультимедиа технологи, график боловсруулалтыг төрөл бүрийн
салбарт ашиглаж байна.
6.1 График боловсруулалт /Graphics processing/
Зургуудыг ачааллаж хадгалах, боловсруулах, дэлгэцэнд
дүрслэхийг график боловсруулалт гэнэ. График боловсруулалтыг
хэрэгжүүлэхийн тулд, өнгө, дүрсний чанарын талаар ойлголттой
байх нь чухал юм.
55

www.emust.edu.mn
Өнгө дүрслэл /Color representation/
"RGB" болон "CMYK" өнгөний загваруудыг дэлгэцийн
төхөөрөмжинд өнгийг харуулах болон хэвлэхэд ашигладаг.
Гэрлийн гурван үндсэн өнгө (RGB) /Three primary colors
of light (RGB)/
Дэлгэцийн төхөөрөмжинд өнгө харуулах үед, нэг цэгийг гурван
өнгийн гэрэл улаан (R), ногоон (G), цэнхэр (B) бүрдүүлдэг. Бүх
өнгө харилцан адилгүй түвшинд улаан, цэнхэр, ногоон гэрлийг
нэмж дахин ашигладаг. Гурван өнгө хосолсон үед цагаан өнгө
үүсэх ба гурван өнгө асахгүй үед хар өнгө үүснэ.
56

www.emust.edu.mn
Гурван үндсэн боловсруулах өнгө (CYMK) /Three primary
process colors (CYMK)/
Өнгийг хэвлэх үед цэнхэр (C), ягаан (M), шар (Y) өнгүүдийг холих
замаар үүсгэдэг. Цэнхэр (C), ягаан (M), болон шар (Y) холисон
үед хар (K) өнгө үүсэх ба хар (K) өнгөтэй CMYK өнгө холиход тас
хар үүснэ.
57

www.emust.edu.mn
58
Зураг-4. Гэрлийн гурван үндсэн
өнгө (RGB)
Зураг-5. Гурван үндсэн боловсруулах
өнгө (CYMK)

www.emust.edu.mn
Өнгөний гурван элемент /Three elements of color/
Өнгө нь /hue/, /brightness/, /saturation/ гэсэн гурван элементээс
тогтоно.
59
Элемент Тайлбар
Hue Долгионы урт тодорхойлогдсон өнгөтэй байна. ‘Өнгөний тойрог’-
ыг hue төлөөлнө.
Brightness Өнгөний эрчимжилт ба цайруулалт өндөр байвал өнгө цагаан
байна . Цайруулалт бага байвал өнгө нь тодроно.
Saturation Өнгөний хэмжээг илэрхийлэх ба өнгөний ханалт их байх тусам
өнгө нь тод байна. Өнгөний ханалт бага байх тусам өнгө нь duller
байна.
Хүснэгт-21. Өнгөний гурван элемент тухай

www.emust.edu.mn
60
Зураг-6. Өнгөний гурван элементийн бүтэц

www.emust.edu.mn
Зургийн чанар /Image quality/
Зургийн чанарыг пиксел /pixels/, нарийвчлал /resolution/,
/contrast/ үзүүлэлтүүдээр тодорхойлно.
Пиксел /Pixel/
Пиксел нь зургийг бүрдүүлж буй хамгийн жижиг цэг юм. Зурган
мэдээллийн хэмжээ их бол пикселийн тоо өндөр байна.
61

www.emust.edu.mn
1. Электрон буу
/Electron gun/
2. Хугаралтын утас
/Deflection Coil/
3. Хурдасгуурын сүлжээ
/Accelerator grid/
4. Фокусын тор /Focus
Grid/
5. Цэгүүд үүсч байна.
62
Зураг 7. Дэлгэцний бүтэц

www.emust.edu.mn
Хэмжээс /Resolution/
Хэмжээс нь нэг инч (2.54 cм) талбайд багтах цэгийг илэрхийлэх
ба зургийн нарийвчилсан болон жигд хэмжүүр юм. Өндөр
нарийвчлалтай бол тухайн зураг илүү бодит, сонирхол татахуйц
харагддаг бол бага нарийвчлалтай зураг бүдэг харагдана.
Контраст /Contrast/
"Контраст“ нь өнгө ялгаралтыг илэрхийлэх ба зургийг
нарийвчилсан хэмжүүр юм. Өндөр контрасттай зураг тод зөөлөн
харагдана. Бага контрасттай зураг бүдэг харагдана.
63

www.emust.edu.mn
64
Зураг 8. Дэлгэцний 6-н төрлийн хэмжээс

www.emust.edu.mn
65
Зураг 9. Өндөр, нам контрастын бүтэц

www.emust.edu.mn
Графикийн програм /Graphics software/
Зургийг зурж, будаж, гэрэлтүүлж, боловсруулалт хийж,
засварладаг програмуудыг графикийн програм гэнэ.
66
Будах төрөл Зурах төрөл
Зургийн ангилал Raster Vector
Шинж чанар Цаасан дээр зурдаг шиг ижилхэн
компьютерийн програмд зургийг зурна.
Харин зургийг цэгүүдийн цуглуулга
хэлбэрээр хадгална. Програмууд нь өөр
хоорондоо бага зэрэг ялгаатай бөгөөд
бүгд хялбар хэрэгсэлүүдтэй байдаг.
Зургийг тойрог, тэгш өнцөгт
мөн дүрсүүдийг шугам,
муруй хослуулан зурна.
Зургийг томруулахад зургийн
чанар алдагдахгүй.
Програмын төрөл Paint, Adobe Photoshop програм гэх мэт Adobe Illustrator, Coral Draw
програм гэх мэт
Хүснэгт 22. Зургийн ангилал

www.emust.edu.mn
67
Зураг 10. Вектор болон битмап зургийн ялгаа

www.emust.edu.mn
6.2 Мультимедиа технологийн хэрэглээ /Multimedia
technology applications/
График боловсруулалт нь мультимедиаг боловсруулах
хэрэглээний технологи юм. График боловсруулалтаар зураг
болон видео бичлэг бүхий файлыг үүсгэн компьютерт ашигладаг.
Ингэж боловсруулахдаа хиймлээр бодит мэдрэмжийг бий болгох
үүднээс дууны болон бусад эффектийг зураг, видео бичлэгэнд
нэмдэг. Эдгээр файлуудыг тоглоом, энтертаймент, төрөл бүрийн
мэргэжлийн сургалтын хөтөлбөрт хэрэглэгдэхүүн болгон
ашиглаж байна. График боловсруулалтын нийтлэг хэлбэрийг
тайлбарлая.
68

www.emust.edu.mn
Компьютерийн график /Computer graphics/
Зураг болон видео бичлэгүүдийг компьютер ашиглан үүсгэн,
боловсруулах технологийг компьютерийн график гэнэ.
Компьютер нь тусгай нөлөөллүүд бүхий зохиомол объект,
үзэгдлүүд дүрсүүдийг үүсгэж ашиглагддаг.
Хоёр хэмжээст дүрслэлийг гэрэл зураг боловсруулах, таблет
төхөөрөмжинд зураг зурж компьютерт оруулахад ашигладаг.
Гурван хэмжээст дүрслэлийг, видео тоглоом, ирээдүйн хот
суурин газрын ландшафт загварчлал, CAD суурилсан аж
үйлдвэрийн загвар виртуал ертөнцийг бий болгоход ашиглаж
байна.
69

www.emust.edu.mn
70
Зураг 11. Зураг зурдаг таблет
Зураг 12. 2 болон 3 хэмжээстийн дүрслэлийн ялгаа

www.emust.edu.mn
Хийсвэр бодит ертөнц /Virtual reality (VR)/
"Виртуал бодит байдал" дууны нөлөө бүхий компьютерийн
график хослуулан хиймэл (виртуал) бодит байдлыг бий болгох
технологийг хэлдэг. бодит бус хийсвэр орчинд өнгөрсөн болон
амьдарч буй хүмүүсийг виртуал бодит байдал ашиглан мэдрэх
боломж олгох юм.
71

www.emust.edu.mn
72
Хийсвэр бодит ертөнц
Зураг 13. Хийсвэр ертөнцөд туршилт хийж буй байдал

www.emust.edu.mn
Компьютерийн загварчлал /Computer simulation/
Компьютерийг ашиглан ямар нэгэн үйл явдалын загварчлалыг
бодитоор боловсруулахад ашиглана. Боловсруулахдаа төрөл
бүрийн нөхцөл байдлыг загварчилсан бодит онол, эсвэл туршилт
ашиглан өөрөөр биелэгдэх боломжтой болог боломжгүй үр дүнг
олоход тусална. Жишээ нь, Сургалтанд физик, химийн
загварчлал, барилгын гал түймэр, уур амьсгалд дэлхийн
дулаарлын нөлөөнөөс үүсэх хохиролыг урьдчилан таамаглах,
одон орны хөдөлгөөнийг байршилийг урьдчилан тогтоох зэрэгт
ашиглана. Компьютерийн дуурайн хийх загварчлалыг
гүйцэтгэхэд ашиглагддаг тоног төхөөрөмж болон програм
хангамжийг "Симулятор" гэнэ.
73

www.emust.edu.mn
Компьютерийн загварчлал
74
Зураг 14. Компьютерийн загварчлал

www.emust.edu.mn
Компьютерийн тусламжтай загварчлагдсан /Computer
Aided Design - CAD/
"CAD" машинууд, барилга байшин, электрон хэлхээг
боловсруулахдаа хэрэглэдэг систем юм.
75
Зураг 15. CAD програм

www.emust.edu.mn
[1] http.//en.wikipedia.org/wiki/Human_interface_device
[2] http.//en.wikipedia.org/wiki/Human_interface_guidelines
[3] IT Passport Exam Preparation Book
[4] http.//en.wikipedia.org/wiki/Multimedia
[5] http.//en.wikipedia.org/wiki/Audio_file_format
[6] http.//en.wikipedia.org/wiki/Video_file_format
Ашигласан Материал
76

www.emust.edu.mn
АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА
77

It101-5

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (18)

Viewers also liked

Viewers also liked (18)

Similar to It101-5

Similar to It101-5 (20)

More from Ganbaatar ch

More from Ganbaatar ch (10)

It101-5