1. 000 000
Hebben we onze gezondheid
zelf in de hand?
2031
De zorg in
Tweeduizendeenendertig. Vijftien jaar vanaf nu. We laten
vliegende auto’s even buiten beschouwing en focussen
ons op innovaties in de gezondheidszorg. Hebben we
door verplichte DNA-scans en smartwatches ons welzijn
letterlijk en figuurlijk in eigen hand? Navenant filosofeert
over 2031 en Lucien Engelen (directeur van het Radboud
REshape Center in Nijmegen) houdt deze weerspiegelingen
tegen het licht.
Tekst: Jesper Kuijpers I Fotografie: Shutterstock en Paul Rous

2. 000 000
Eigenlijk was het sneller voorbij
dan gedacht. Slechts een simpel
uitstrijkje aan de binnenkant
van mijn wang was voldoende. Het watten-
staafje verzamelt in een paar seconden alle
genetische informatie voor een compleet
DNA-paspoort. Zo’n digitale verzameling
van mijn unieke erfelijke organismen is
sinds het kabinet ‘Paars 6’ verplicht. Iedere
Nederlander moet eraan geloven. Het
DNA-paspoort laat onder andere zien welke
ziekten je met je meedraagt en voor welke
aandoeningen je extra kwetsbaar bent. Een
kleine zweetdruppel manifesteert zich: zou
ik gezond zijn?
Lucien Engelen heeft moeite met
het woordje verplicht. “Ik geloof
niet dat een DNA-paspoort
verplicht wordt in Nederland, daar zijn we
teveel een polderlandje voor. Ik denk dat in
2031 25 tot 50 procent van de bevolking
een DNA-profiel heeft laten maken. We
proberen met z’n allen de gezondheidszorg
te verbeteren. Aan de preventiekant moet
meer gebeuren. DNA-profiling gaat daar
in sommige gevallen, lang niet allemaal,
absoluut een rol in spelen. Als je meer dan
90 procent kans hebt om een bepaalde
ziekte te krijgen, kun je daar door voeding,
sport en medicijnen iets aan doen. Dat levert
kosten op, maar bespaart ook op zorguit-
gaven. Die rekensom wordt interessant. Nóg
interessanter is de nieuwe techniek waarmee
DNA ‘gerepareerd’ kan worden. Nu nog
gebruikt voor planten en dieren, en het
zal nog even duren voordat het ons raakt,
maar met CRISPR is men in staat stukjes
(defect) DNA te vervangen. Denk je eens in
dat je een ‘defect’ al voor de geboorte kunt
oplossen.”
2031
2031
20312016
2016
2016
DNA-PROFIEL
Ik moet een minuut wachten
tot de computer het uitstrijkje
heeft omgezet tot leesbare data
en herinner me de storm aan heisa die de
DNA-verplichting met zich meebracht. Op
ieders smartphone, tablet en Google-bril
was de persconferentie tegelijk te zien: heel
Nederland krijgt verplicht een DNA-profiel.
Van net geboren baby’s tot honderdplussers.
Dat je als individu alles weet over je DNA
klinkt logisch, maar wil je ook dat artsen,
verzekeraars, politie en werkgevers toegang
hebben tot je erfelijke overzicht? Veel
mensen vonden van niet, maar de premier
was onverbiddelijk: om de gezondheids-
kosten betaalbaar te houden, is preventieve
kennis van levensbelang. Het heeft bij mij
een dilemma opgeleverd: wil ik weten dat ik
een hoge kans heb op hart- of vaatziekten,
of leef ik liever in onwetendheid tot het
moment zich voordoet? Wil ik dat mijn
kinderen grofweg weten hoe oud ze zullen
worden? Een keus heb ik echter niet, mijn
smartwatch piept twee keer en geeft aan:
transport DNA-profiel compleet.
De directeur van het Universitair
Innovatiecentrum in Nijmegen
denkt dat de smartwatch tegen
2031 alweer is vervangen. “Ik denk eerder
aan een digitale chip die je inbrengt onder
je huid. Daarin staan niet alleen je persoon-
lijke, medische gegevens. Je kunt er ook
mee inloggen op alle computersystemen, je
auto starten en je huis openen. Ook kun je
hiermee 24 uur per dag een aantal waarden
van je lichaam meten, van hartslag, adem-
haling tot temperatuur en bloeddruk. Zo’n
chip vinden we in 2031 net zo normaal als
dat we dat nu bij honden, katten en paarden
vinden. Het vraagstuk van ‘altijd weten
waar iemand is via GPS’ wordt dan nog een
hele interessante.
Ontwikkelingen als DNA-profielen gaan ons
gigantische ethische vraagstukken opleveren.
Wat gaan we doen als blijkt dat iemand van
twintig nog maar vijf jaar te leven heeft?
En als iemand van 90 met een peperdure
ingreep 120 kan worden? Qua omvang en
diepgang zijn we niet voorbereid op dat
soort vragen.”
SMARTWATCH
Het is ondertussen anderhalve
dag later. Via mijn smartwatch
heb ik een videoconsult gehad
met mijn huisarts dokter Bernard. Hij legt
uit dat hij me voortaan van afstand zal
monitoren. Mijn horloge meet dagelijks
mijn hartslag, gewicht, suikerspiegel en
andere ongetwijfeld medische belang-
rijkheden. Mocht het qua gezondheid de
verkeerde kant opgaan, dan waarschuwt
de smartwatch me daarvoor. Een piepje om
me te vertellen dat ik na het nuttigen van
verschillende biertjes in het weekend op
maandagochtend beter de trap dan de lift
kan nemen. Twee piepjes om aan te geven
dat ik thuis even een nieuw pilletje moet
3D-printen om besmetting van de nieuwe
pandemie tegen te gaan.
“Ik denk dat je medische data
die je chip of horloge verzamelt
binnen bepaalde bandbreedtes
naar je arts gaat. Samen spreek je af wat je
boven- en ondergrens is. Een arts monitort
niet continu je hartslag, hij zou wel gek zijn.
Op basis van die uitzonderingsreportages
en je medische dossier, ontvangt de arts een
signaal dat hij contact met je moet opnemen.
De medicus krijgt een abonnement op jouw
data, niet andersom, zoals het min of meer
nu is. Via slimme computerprogramma’s
(algoritmes) en je persoonlijk profiel wordt
in overleg met jou op maat gemaakte zorg
geleverd, waarbij het voor jou helder is
welke gevolgen die keuzes hebben.
Het 3D-printen van medicijnen is dichterbij
dan iedereen denkt. MIT (Massachusetts
Institute of Technology) heeft nu al een
printer die vijf á zes verschillende soorten
pillen kan printen. Die ontwikkeling gaat
razendsnel. Het is wachten op nieuwe
‘cartridges’. Dat je ’s ochtends onder de
douche stapt, de koffieautomaat aanzet en
gelijktijdig op basis van de metingen van
gisteren één pil print waarmee je de hele dag
vooruit kunt.”
“IK DENK DAT JE MEDISCHE
DATA DIE JE CHIP OF
HORLOGE VERZAMELT
BINNEN BEPAALDE
BANDBREEDTES NAAR JE
ARTS GAAT”
De gezondheidszorg in Nederland blijft een
heet hangijzer, zeker in Limburg. Iedereen
beseft anno 2016 dat het anders moet. Maar
hoe? En door wie? En wanneer? Innovatie lijkt
de reddingsboei zodat ‘we’ niet verdrinken
in een moeras van vergrijzing, wachtlijsten
en stijgende kosten. Wie googelt op de
toverwoorden ‘innovatie, zorg en Limburg’ krijgt
in 0,6 seconden bijna 300.000 hits voor zijn
kiezen.

3. 000 000
PERSOONLIJK
Het is zaterdagmiddag. Mijn
smartwatch complimenteert
me met de 6.000 stappen die
me richting Weert-centrum en weer terug
brachten. Goed om de vliegende auto even te
laten staan en de ouderwetse benenwagen te
gebruiken. Mijn kinderen kijken verbaasd:
wie gaat er tegenwoordig nog te voet als je
met persoonlijke helikopters en vliegens-
vlugge treinen in een fractie op de plaats
van bestemming kunt zijn. Ik vertel ze over
het jaar 2015: toen men nog geen medicijn
had voor bijvoorbeeld borstkanker, nu een
chronische ziekte. Over dat we door ons
2031
2031
20312016
2016
2016
DNA te monitoren goed kunnen inschatten
voor welke ziekten we het meest vatbaar
zijn. Dat dit ons land onder aan de streep
veel geld oplevert. En over het feit dat ons
DNA-profiel alleen wordt doorgespeeld aan
je persoonlijke medische begeleider en alleen
na goedkeuring aan je werkgever, politiechef
of familieleden. De kleine rakkers zijn niet
verbaasd. Al sinds hun geboorte dragen ze
een slim horloge dat ze gedurende hun leven
begeleidt en adviseert.
Lucien meent dat er op
korte termijn nieuwe
zorgpartijen worden
geïntroduceerd: zoals de supermarkt. “Er
zal een verschuiving gaan plaatsvinden van
academische zorg naar topklinische zorg en
van eerstelijnscentra (met onder andere huis-
artsen) naar supermarkten en van daaruit
naar de mensen thuis. Nu nog claimen de
huisartsen de poortwachters van de zorg te
zijn en dat klopt ook wel. Echter, geproto-
colleerde zaken, zoals een deel van het werk
van huisartsen, kun je ook digitaal in een
algoritme vangen. De supermarkt zal die
functie deels overnemen en wordt een soort
HUB in je wijk op vijf minuten van je huis
en open van 08.00 tot 21.00 uur. Een plek
waar je over een jaar of vijf door alle voort-
gang in techniek bijvoorbeeld je bloed, urine
of speeksel kunt laten afnemen in aparte
praktijkjes voorzien van snelle, slimme appa-
ratuur. Ik denk daarnaast dat Amazon en
Bol binnen afzienbare tijd al voor apotheker
gaan spelen, de infrastructuur ligt al klaar.
Vooral de grote aantallen en herhalingen
zullen voor hen interessant zijn, de huidige
apotheker ontwikkelt zich nog verder door
tot echte specialist. Niet voor niets begeven
Apple, Google en andere grote partijen zich
op de zorgmarkt; op enig moment in het
leven komt iedereen aan de beurt.”
DOOD GA JE TOCH
Ik blijk extra kwetsbaar voor
hart- en vaatziekten zoals
coronaire hartziekten, hart-
falen en beroertes. Maar ik heb geluk: anno
2031 kunnen we door kwaliteit van zorg
en preventieve maatregelen (veel bewegen,
dotteren) voorkomen dat ik last krijg van
deze ziekten. Mijn smartwatch vertelt me
wat ik vandaag moet doen om tiptop in orde
te blijven. Voorkomen is immers beter dan
genezen, zeker gezien de gezondheidskosten
in Nederland. Zo heb ik bij mijn gezondheid
letterlijk en figuurlijk een vinger aan de pols.
“Ik geloof niet dat de patiënt
volledig ‘leidend’ wordt. Ik
zit daar wat dubbel in. Er zijn
mensen die zeggen dat die macht volledig bij
de patiënt moet komen te liggen. Maar het
gros van de mensen wil én kan dat helemaal
niet. Het moet ‘en en’ zijn. Voor zij die het
wíllen en kúnnen, worden deze diensten rele-
vant en dat aantal zal groeien. Momenteel
hebben de zorginstellingen stukjes data in
handen en wisselen zij onderling data uit,
maar de patiënt krijgt zelf ook beschikking
tot álle gegevens. Hij kan dat delen met wie
hij wil. Hij krijgt meer de regie over zijn
eigen gezondheid. Plus een totaaloverzicht,
iets wat momenteel geheel ontbreekt.”
In Nederland verdienen ruim 1,2 miljoen mensen hun
dagelijks brood in de zorgsector. Nog eens 2,5 miljoen
landgenoten zijn vrijwilligers. Met een bijdrage van
dertien procent van het BNP is de gezondheidssector een
belangrijke motor van de vaderlandse economie. Tot deze
sector rekenen we verpleging en verzorging, thuiszorg,
gehandicaptenzorg, ziekenhuizen, (para)medische vrije
beroepen en de geestelijke gezondheidszorg.
Ik kijk op mijn virtuele tele-
visie een item terug van het
24-uurs online nieuwsplatform:
het vertelt dat men verwacht dat dementie
uitgroeit tot doodsoorzaak nummer één.
Diabetes, infectieziekten en COPD zijn
prima behandelbaar, maar uiteindelijk
moet je toch ergens aan dood gaan, luidt de
simpele conclusie. Alle hippe hightechhulp-
middelen ten spijt: zelfs bij een vitaal leven
kan dementie je op je 120ste
nog nekken.
Nee, zelfs anno 2031 heeft niemand het
eeuwige leven. Maar goed ook: die tweede
planeet aarde, waar de helft van de 10
miljard aardbewoners moet gaan wonen,
is nog lang niet af.
“In de Middeleeuwen was onze
gemiddelde levensverwachting
40 jaar, kijk eens waar we nu
staan. Er zijn mensen die zeggen: de max is
nu wel bereikt. Maar als je 50 jaar terug in
de tijd mocht reizen en vertelde dat we nu je
hart kunnen vervangen, zou iedereen je voor
gek verklaren.. Misschien vinden we wel
iets uit waardoor de levensverwachting, zeg
maar de schil om ons brein, toch weer tien
tot vijftien jaar langer meekan. Toch behoor
ik wel tot de stroming die zegt: het eindigt
ergens. Misschien wel omdat je het zelf
‘genoeg’ vindt”, besluit Lucien.Bron: Rabobank, CBS, Nivel.
- Het totaal aantal huisartsbezoeken per inwoner ligt op 4,3
- Bijna 30 procent van de bevolking heeft een chronische
ziekte of aandoening
- Ongeveer 630.000 mensen ontvangen thuiszorg
- Bijna 38 procent van de Nederlandse bevolking bezoekt
een medisch specialist
Lucien Engelen