1. Het Sieraad te Amsterdam door O-III architecten
Echte schoonheid zit van binnen
Op een markante hoek aan het water in het Amsterdamse stadsdeel De Baarsjes staat
al ruim tachtig jaar een even markant gebouw. Recentelijk is de Vierde Ambachtschool
door O-III architecten in samenwerking met IAA Architecten vakkundig omgetoverd tot
het glazen hart van de wijk. Genomineerd voor de Nationale Renovatie Prijs 2007: Het
Sieraad.
Door | Marjoleine van Schaik fotografie | Luuk Kramer, Jeroen Musch
situatie
Jeroen Musch
56 architectenweb magazine nummer 9 - april 2007 57

2. Het Sieraad vanuit het zuidwesten gezien. Van buitenaf is de glazen kap niet zichtbaar.
D
e Vierde Ambachtschool of Edelsmedenschool waarin verschillende educatieve en sociale functies onder-
werd in 1924 opgeleverd als bekroning van een dak zouden vinden. Het ROC huurde de onderwijsruimten
grootschalige stadsuitbreiding in Amsterdam en zou de school gaan delen met startende ondernemers,
West, de ring ’20-‘40. De locatie is opmerkelijk: een restaurant en kunstenaarsateliers. De creatieve toon
het gebouw ligt op een vijfhoekige kavel in de uiterste werd gezet door de Academie voor Musicaltheater van
zuidpunt van de Chassébuurt, onderdeel van stadsdeel De Frank Sanders, die inmiddels kleur en geluid geeft aan een
Baarsjes. Van bovenaf is duidelijk te zien dat het gebouw de deel van de eerste verdieping.
kavel volgt in de vijfzijdige waaiervorm. De locatie wordt aan
Mirande Phernambucq
drie zijden omsloten door het water van de Kostverlorenvaart, O-III architecten nam de uitdaging aan om binnen een
de vierde ligt langs de drukke Postjesweg. De vijfde zijde is beperkt budget met nog beperktere ontwerpvrijheid – het
de naar binnen afgeronde voorgevel, met daarin de entree; betreft hier tenslotte een Rijksmonument – het verwaar-
deze wordt afgeschermd van de drukke weg door een plein- loosde gebouw van buiten naar binnen om te toveren
tje met hoge platanen en een kleurrijke bloemenkraam. tot praalstuk van de Baarsjes. De ingrepen van O-III zijn
Vanuit de lucht is de bijzondere ligging van Het Sieraad goed te zien allemaal in samenspraak met monumentenzorg uitge-
Toen het pand in 2002 vrij kwam voor herbestemming voerd. Een van de vereisten van Monumentenzorg was dat
en de status van Rijksmonument kreeg, had stadsdeel de ingrepen van buitenaf slechts zeer beperkt mochten
de Baarsjes grote plannen voor het monumentale pand zijn. Het exterieur werd met aandacht gerestaureerd in
als een van de hoofdlocaties voor de sociale en eco- Amsterdamse Schoolstijl, getuige de sierlijke smeedijzeren
nomische ontwikkeling in de wijk. gevelverlichting, stijlvolle belettering en vakkundig gerestau-
de vernieuwing zit in het hart Woningbouwvereniging Ymere kocht reerd beeldhouwwerk van Hildo Krop.
het pand en zette in samenwerking In het gebouw zelf zijn oud en nieuw gecombineerd en
van het gebouw met het ROC Amsterdam en het heeft de oude schooltypologie met lange gangen een
stadsdeel de restauratie in gang. Het modernere uitstraling gekregen. Het binnenplein tenslotte
idee was om van de Edelsmedenschool een ‘Community is een geheel nieuwe ruimte, gevormd door oude muren
College’ te maken, een multifunctioneel centrum in de wijk maar helemaal opgebouwd uit moderne materialen. De hoofdentree met beeldhouwwerk van Hildo Krop
58 architectenweb magazine nummer 9 - april 2007 59

3. PROJECT BELICHT | HET SIERAAD
het dak 3e verdieping
4 4 4 De volledig stalen doorgang naar het binnenplein Het hoofdtrappenhuis met glaskunst van Niek Kemps
3 3
Gewoonlijk vernieuwt een pand zich in de loop der jaren muren lijkt te hebben gesneden. Zodra je de ouderwetse
2 2 van buitenaf, maar bij het Sieraad is het juist andersom; de schoolgangen verlaat en het binnenplein opstapt, is de sfeer
4 4
vernieuwing zit in het hart van het gebouw. anders; open, licht en modern.
Het gebouw is in lagen rondom het vijfhoekige open hart Het plein is bestraat met donkergrijze steen en ligt voor de
4
5 gesitueerd. Het centrale trappenhuis bevindt zich in de helft op dezelfde hoogte als de gangen op de begane grond.
entreehal. Vanaf dit punt bestaat er de keuze om direct de Halverwege zakt het niveau in een royaal gebaar een paar
met ijzeren ornamenten bezette trap te beklimmen, langs treden naar beneden, zodat de tweede helft ruim een meter
4 4
het moderne glaskunstwerk, of om toch een van de deuren lager ligt. De uiterste randen zijn rondom nog een stukje
6 links of rechts door te gaan, die direct toegang bieden tot lager geplaatst, zodat de ramen van het souterrain en daar-
4
4 de rondgaande gang op de begane grond. De lange gangen mee het niveau van het oorspronkelijke binnenhof zichtbaar
volgen de vijfhoekige vorm van de kavel en het gebouw blijven – een eis van Monumentenzorg. De muren rondom
en liggen gestapeld in drie verdiepingen rond het binnen- zijn van gele bak-
2e verdieping 1e verdieping plein. De lokalen, deels in gebruik als bedrijfsruimte voor steen en de in klei- Het plein is het domein van het hier
creatieve ondernemingen, liggen aan weerszijden van de nere ruiten onder-
gangen en bieden ofwel zicht op het binnenplein, ofwel verdeelde vensters, en nu
7 uitzicht naar buiten. zo typerend voor Amsterdamse Schoolarchitectuur, hebben
12 lichtgekleurde kozijnen. Waar ooit een glas-in-loodraam zat
In het gehele interieur dienen eenvoudig materiaalgebruik en later de muur van een gymzaal, hangt een enorm glazen
11
en grijstinten als neutrale achtergrond; de inrichting en de kunstwerk van Niek Kemps. Het laat licht vanuit het bin-
7 2 gebruikers zullen kleur en schittering aan de lange gangen nenplein door tot in het centrale trappenhuis en fungeert als
9 en lokalen geven. De klassieke ‘schoolsfeer’ is dankzij de blikvanger op het plein.
lange galmende gangen, de hoge plafonds en de paneel-
8 deuren nog steeds voelbaar, maar de eigentijdse toevoegin-
10
gen zijn open en eerlijk toegepast. De originele terazzovloe-
ren zijn waar mogelijk is hersteld, maar de vloerafwerking
7 in de gangen pretendeert niet ouder te zijn dan hij werkelijk
6 12
is – namelijk spiksplinternieuw. Ook de opvallende hoek-
8
7 verlichting en de vierkante lichtarmaturen die door het hele
1 glazen kap 7 bedrijfsruimtes gebouw hangen, zijn overduidelijk van onze tijd.
2 hoofdtrappenhuis 8 restaurant
3 noodtrappenhuis 9 binnenplein Vanuit de gang op de begane grond zijn verschillende brede
4 klaslokalen 10 keldertrap en smalle openingen naar het binnenplein gemaakt. Dat het
5 koffiehoek 11 hoofdentree plein het domein is van het hier en nu, is prachtig verbeeld
Begane grond 6 toiletten 12 openbare ruimte in een kleine, onopvallende toegang tot het binnenplein, die
volledig uit staal bestaat en zich met kracht door de oude Doorsnede
60 architectenweb magazine nummer 9 - april 2007 61

4. PROJECT BELICHT | HET SIERAAD
Gerelateerd op architectenweb.nl
De glazen kap die het binnenplein overkoepelt, is speciaal
voor het project ontworpen. De glaskap rust op ranke bouwproduct Fresco projectportfolio BEO-tuinen
kolommen van hout en staal, opgesteld in dezelfde lijn als Fresco heeft een harmonieuze uitstra- Voor de verstandelijk gehandicapte
de pleinbrede, iets rondlopende traptreden. De kolommen, ling. De lichte tinten en subtiele kleur- bewoners van buurtschap Craeyenburch
contrasten doen denken aan de fresco´s is een ontmoetingsgebouw met bele-
net als de kap zelf speciaal voor dit project ontworpen, ver- vingstuinen (BEO-tuinen) ontwikkeld. Bij
uit de Renaissance. De kleuren passen
takken zich bovenaan en dragen bijna het volledige gewicht bij de materialen en strakke lijnen die in de herinrichting van het terrein zijn ook
van de enorme glazen schelp; een praktische overweging, de moderne architectuur worden toege- de bestaande kinderboerderij en manege
past. Forbo Flooring geïntegreerd. OIII architecten
omdat de binnengevels van het gebouw het extra gewicht
niet zouden kunnen dragen. De kap is het pronkstuk van de ■ architectenweb.nl/bp8082/ ■ architectenweb.nl/p6843/
renovatie en vormt een knap staaltje ingenieurskunst.
bouwproduct Square Moon projectportfolio Post Köln
Het is de bedoeling dat het binnenplein als de transparante De armatuur Square Moon backlit, ont- Het designcentrum Post Köln in de gelijk-
spil van alle activiteiten in het Sieraad gaat fungeren. De worpen door Luc Vincent, heeft inmiddels namige Duitse stad is een voorbeeld van
traptreden en het niveauverschil blijken een gouden greep; opvolgers gevonden in de Skin Moon en het hergebruik van een oude structuur.
de Square Moon Exterior. Het concept De overblijfselen van een karakteristieke
aanvankelijk had O-III architecten het plein in zijn geheel op van fluorescent licht gevat in een vierkant stationskap zijn getransformeerd tot een
het niveau van de begane grond willen plaatsen, wat zonder frame, is hierbij intact gebleven. expositiecentrum, met een ondergrond-
twijfel een minder dynamisch en levendig eindresultaat had Modular Lighting Nederland b.v. se garage onder het gebouw.
OIII architecten
gehad. Nu trekt het plein activiteit aan en fungeert het bijna ■ architectenweb.nl/bp8083/ ■ architectenweb.nl/p5155/
als podium; met aan alle zijden openingen naar de gangen
rondom en de koffiehoek die vanaf de eerste en tweede portret van... Eric Paardekooper virtuele tour Het Sieraad
verdieping als een theaterloge uitzicht biedt op het met glas Voor Eric Paardekooper is architectuur Ook een kijkje nemen in Het Sieraad?
overdekte binnenplein, lijkt het alsof de musicalstudenten een manier van denken, erop gericht een Bekijk dan snel de virtuele tour van het
elk moment hun kunsten op het schoolplein kunnen gaan belevingswereld te creëren die meer is gebouw op architectenweb.nl!
dan een antwoord op de vraag. Hij leest
vertonen. Met deze geslaagde ingreep in het achterhoofd graag de Volkskrant omdat die lekker
is het des te teleurstellender dat bij het inboeten van de knispert.
kenmerkende gele bakstenen muren een fout is geslopen OIII architecten
die te duur is om te herstellen en waar Monumentenzorg ■ architectenweb.nl/n9093 / ■ architectenweb.nl/n9100/
blijkbaar niet zo’n punt van heeft gemaakt: hoewel de proef-
monsters de juiste gele kleur hadden, steekt het nieuwe
metselwerk opvallend af bij de oude stenen. opdrachtgever | Ymere, Amsterdam architect | OIII architecten, Amsterdam (www.o-drie.nl) ontwerp | Eric Paardekooper Overman m.m.v.
Jeroen Spee en Harry Abels (IAA Architecten) interieurarchitect | Eric Wezenberg bouwmanagement | PRC Bouwcentrum, Bodegraven
constructeur | Royal Haskoning, Nijmegen installatie-adviseur | Deerns, Rijswijk bouwfysica | DGMR, Arnhem restauratieadviezen |
In Het Sieraad is de juiste balans is getroffen tussen behou-
Architectenbureau Fritz, Bussum kunsttoepassing | Niek Kemps, Amsterdam / Wenduine (B) aannemer | BAM Amsterdam realisatie 2006
den en vernieuwen, restaureren en renoveren. Het ontwerp
is al eens vergeleken met een prachtig oud sieradendoosje,
dat je voorzichtig openmaakt en waarin, o verbazing, een
glazen parel blijkt te liggen. Een treffender omschrijving
kan ik eigenlijk niet verzinnen. Een glazen parel in stenen
bakje.
De houten pijlers dragen bijna het volledige gewicht van de glaskap
5
1 rand-oplegbalk, HE 180B
2 hoofdspant, koker K.450x150x10
3 gordingen, ÿ139.7x10 met 15 mm zeeg (6500-5800 mm lang)
1 2 3 4
4 kolomarm, conische buis ÿ320-140 t=8
5 glaspanelen, geisoleerd glas 12-15-6.6.2
62 architectenweb magazine nummer 9 - april 2007 63