Modul tembang macapat

1. b a h a s a j a w a
TEMBANG
MACAPAT
H A I D A R A L I ( X I I P S 2 )
SMA NEGERI 1 PASURUAN

2. Halaman Judul
Daftar Isi
Pengerten Tembang Macapat
Filosofi Tembang Macapat
Ancase Tembang Macapat
Paugerane Tembang Macapat
tabel Guru Gatra, Guru Wilangan,
lan Guru Lagu
Unsur Kebasaan Tembang Macapat
i
ii
01
02
04
05
06
07
ii
DAFTAR ISI

3. Tentang Perusahaan
Bertemu Tim Hebat
PANGERTEN
TEMBANG MACAPAT
01
Apa seh tembang macapat iku??
Tembang macapat yaiku karya sastra Jawa
kang awujud tembang utawa geguritan
tradhisional Jawa. Meh padha karo
tembang Jawa ing budaya Jawa, uga ana
karya sastra sing padha ing tlatah liyane
kayata Bali, Sasa, Sundha lan Madura.

4. 02
FILOSOFI
TEMBANG MACAPAT
Tembang macapat iku nduweni kawruh utawa filosofi Jawa
Saben tembang macapat nduweni makna lan wataking tertentu
Tembang macapat dewe duweni XI jenis. Ing kaping sewelas tembang
macapat iku duweni makna perjalanan kauripane manungsa ing
ndunya, sing dimulai saka lair nganti madhep marang Gusti Allah
Mijil asale saka basa Jawa yaiku 'wijil' kang tegese metu. Tegese mijil yaiku nalika
bayi lair lan metu saka guwa garbane ibu. Mijil digunakake kanggo menehi pitutur
lan piwulang marang manungsa supaya tabah anggone urip.
Ing basa Indonesia maskumambang tegese emas ngambang. Makna
maskumambang yaiku nglambangake bocah sing isih ana ing guwa garbane ibu.
Makumambang isine pitutur marang anak supaya tansah bekti marang wong tuwa.
Ing basa Jawa, sinom uga diarani isih enom, tegese enom. Tegese tembang
macapat sinom yaiku nggambarake para mudha kang kebak pangarep-arep.
Kinanti asale saka tembung kanthi utawa tuntunan kang tegese nuntun.
Tegesipun tembang Macapat Kinanthi menika nggambaraken gesangipun lare
ingkang mbetahaken tuntunan dhateng margi ingkang leres.
I
III
II
IV
Maskumambang
Mijil
Sinom
Kinanthi

5. 03
Tembang pangkur tegese mundur. Pangkur nggambarake panguripane manungsa
kang wis tuwa lan ngalami kemunduran fisik.
Durma tegese nesu, mbalela. Tembang macapat iki nggambarake watake
manungsa kang gumedhe, gumedhe, srakah, gampang emosi, mblenjani hawa
nepsu lan seneng tumindak sembarangan.
Kadhapuk saking kalih tembung inggih menika megat ingkang tegesipun pisah saha
ruh ingkang tegesipun gesang. Dadi megatruh tegese misahake roh saka ragane
manungsa. Tegese tembang macapat iki ngandhut pitutur supaya manungsa
nyiapake urip bebrayan ing akhirat.
Pucung ditegesi wong mati. Tegesipun tembang macapat menika nggambaraken
bilih manungsa badhe wangsul dhateng Gusti saha tanggel jawab dhateng
tumindakipun nalika wonten ing donya.
VIII
X
IX
XI
Durma
Pangkur
Megatruh
Pucung
Dhandhanggula asale saka tembung dhangdhang kang ateges ngarep-arep lan
ngarep-arep. Dene tembung gula tegese seneng, manis lan ayu. Tegesipun
tembang macapat menika kangge nggambaraken bilih ingkang endah saged
dipunpendhet kanthi perjuangan.
VII
Dhandhanggula
Gambuh tegese jodho. Tegesipun tembang gambuh menika ngandharaken cariyos
gesangipun manungsa ingkang sampun kepanggih kaliyan pasanganipun saengga
kaiket ing bebrayan.
VI
v
Asmarandana dumadi saka rong tembung, yaiku asmara kang tegese asmara lan
dahana kang ateges geni. Tegesipun tembang Macapat Asmarandana menika
nggambaraken pagesanganipun manungsa ingkang kasmaran kaliyan
kekasihipun.
Asmaradhana
Gambuh

6. ANCASE
TEMBANG MACAPAT
04
Tembang macapat digunakake kanggo
menehi pitutur marang wong ing jaman
biyen, nggunakake tembang macapat
kanggo pitutur marang bocah.

7. PAUGERANE
TEMBANG MACAPAT
05
Guru gatra, yaiku jumlah jumlah baris dalam satu bait
tembang macapat
Guru lagu, yaiku jatuhnya suara terakhir pada setiap
baris tembang macapat
Guru wilangan, yaiku jumlah suku kata dalam satu
baris tembang macapat.
Paugerane (struktur)teks tembang macapat yen mung
sepada mau wujude guru gatra, guru wilangan, lan guru
lagu.
1.
2.
3.

8. TABEL GURU GATRA, GURU WILANGAN,
LAN GURU LAGU
06

9. 07
UNSUR KEBASAAN
TEMBANG MACAPAT
Tembung Kawi yaiku tembung kang asale saka basa Kawi. Basa Kawi
dhewe iku basa Jawa Kuna.
Basa Kawi akeh digunakake ing tembang, wayang, lan karya
sastra Jawa.
Apa Itu Tembung Kawi?
Tuladha
Dirgantara = Awan
Dasa = Sepuluh
Dipangga = Gajah
Apa Itu Tembung Dasanama?
Tuladha
Dasanama yaiku pirang-pirang kang duwe teges siji utawa padha.
Tegese dasanama yaiku tembung sing padha karo tembung ing
basa Jawa kang nduweni teges meh padha, malah padha.
Anak = Suta, putra, sunu, yoga, siwi, wêka, tanaya, atmaja, siwaya, ja, patut,
banu.
Angin = Riwut, bajra, sindhung, anila, bayu, aliwawar, tata, barat, samirana,
wirayang.
Aran = Ngaran, kêkasih, panêlah, juluk, parab, panêngran, wêwangi.

10. 07
Kanthi prasaja, tembung garba inggih menika tembung ingkang kadadosan
kanthi nyepetake tembung kalih supados gampil dipunlafalaken saha
langkung ringkes.
Apa Itu Tembung Garba?
Tuladha
Aneng = Ana + ing (terjadi perubahan vokal dari i menjadi e).
Araneki = Arane + iki.
Dadyewuh = Dadi + ewuh.
Apa Itu Sandi Asma?
Tuladha
Unsur karya sastra endah kang rumiyin diciptakake lan digunakake
dening Ranggawarsita, pujangga pungkasan Karajan Surakarta
(Kasunanan). Ing antawisipun nama kode ingkang dipundamel
menika wonten ingkang asipat simbolis kanthi label “Rangga
Kalayuda”.
He Ajiku seng aneng atIku
mesem mu asorake aDitya badra
dehaku Anas ndelok anggamu
Ratwelok ku uripku Ananta amarga onok anggamu
anggaku ora bakal golek pae
anggamu koyo LIntang aneng uripku

11. b a h a s a j a w a
MATUR
NUWUN
SMA NEGERI 1 PASURUAN
Semangat Belajar lan Semoga Bermanfaat!!!