fggc

1. Osiyo Xalqaro Unversiteti Tibbiyot
Fakulteti 8_Dav_22 Guruhi Talabasi
Bozorov Qiyomiddinning Ichki
Kasaliklar Propidevtikasi Fanidan
Tayorlagan Taqdimot Ishi
Mavzu:Gipertonik kriz.

2.  Hozirgi kunda ko’pchilik
odamlar yuqori qon bosimi kabi
muammoga duch kelishmoqda. Tez-tez
qon bosimning ortishi gipertonik
kasallikning paydo bo’lishiga olib
keladi. Biroq, o’z-o’zidan, surunkali
shaklga ega bo’lgan gipertonik kasallik
hayotga to’g’ridan-to’g’ri xavf
tug’dirmaydi, lekin bu birinchi
navbatda yurak-qon tomir tizimining
a’zolari bilan bog’liq jiddiy asoratlar
paydo bo’lishi uchun xavf omilidir.
Shunga qaramay, gipertonik
kasallikning kuchayish davri ham bor.
Tibbiyotda bu gipertonik kriz sifatida
tanilgan.

3. Gipertonik krizning tarqalganligi
 Gipertonik kriz erkaklarga qaraganda ko’proq ayollarda
uchraydi. Kriz insonda birinchi marta paydo bo’lgan bo’lsa,
kelajakda bu holat yana takrorlanishi mumkin.
 Gipertonik kriz yurak-qon tomir tizimining eng keng tarqalgan
kasalliklardan biri. Ayni paytda, statistik ma’lumotlarga ko’ra,
aholining bu holat haqida xabardorligi juda past. Kishilarning
taxminan 40 foizi hayotida kamida bir marta gipertonik
inqirozni boshdan kechirgan. Shu bilan birga, bu holatni
faqatgina ayollarning 60 foizi va erkaklarning 40 foizigina
bilishgan. Ayollarning 45% va erkaklar 20% bu holatni oldini
olish uchun zarur bo’lgan dori-darmonlarni qabul qilishadi.

4. Gipertonik krizning sabablari
 Gipertonik krizning kelib
chiqishi uchun javob beradigan
asosiy sababchi — gipertonik
kasallikdir. Shu bilan birga, bu
vaziyat boshqa kasalliklarda
yuzaga keladigan ikkilamchi
gipertoniyalarda ham kuzatilishi
mumkin:
 Yurak ishemik kasalligi;
 Buyrak kasalligi
(pielonefrit, glomerulonefrit, sur
unkali buyrak yetishmovchiligi,
buyrak-tosh kasalligi);
 Bosh jarohatlari;
 Insult;
 Gipertireoz;
 Alkogolizm;
 Gormonal muvozanatning
buzilishi;
 Aorta aterosklerozi;
 Qandli diabet;
 Tizimli qizil yuguruk,
 Homilador ayollarning
nefropatiyasi.

5. Gipertonik kriz kelib chiqishiga turtki beruvchi
omillar quyidagilardir:
 Kamharakat hayot tarzi;
 Ortiqcha vazn;
 Qandli diabet;
 Yurak ishemik kasalligi;
 Qahva yoki kofeinli ichimliklarni
suiste’mol qilish;
 Prostata bezining adenomasi;
 Ayollarda klimaks davri;
 Feoxromositoma;
 Osteoxondroz;
 Vegeto-tomir distoniyasi;
 Stress va depressiya
 Ko’p miqdorda suyuqlik yoki osh
tuzi qabul qilish;
 Ob-havo (isishi yoki sovushi) va
atmosfera bosimining o’zgarishi,
iqlim zonalarining o’zgarishi;
 Gipotenziv dorilarni qabul qilish
rejimiga rioya qilmaslik (gipertonik
bemorlarda);
 Kechalari uxlamaslik;
 Ba’zi dori-darmonlarni dozasini
oshirib yuborish (adrenomimetik,
erlik quvvatini kuchaytirish uchun
preparatlar).

6.  Shuningdek alohida yomon
odatlar — chekish
va alkogolizm haqida aytish
kerak. Spirtli ichimliklar
ichuvchi odamlar yuqori qon
bosimi muammolaridan oddiy
odamlarga qaraganda ikki
marotaba ko’proq aziyat
chekishi, bitta chekilgan
sigareta esa qon bosimini 30
mm.sim.ust. ga ko’tarishi
mumkinligi aniqlangan. Spirt va
nikotin kapillyar qon
aylanishning yomonlashuviga
va kichik tomirlar zararlanishiga
olib kelishi aniqlangan.

7. Gipertonik kriz alomatlari va belgilari
 Bosh og’rig’i;
 Bosh aylanishi;
 Quloqdagi shovqin;
 Irradatsiyasiz, yurak soahsidagi
sanchiqli og’riq;
 Yurak ritmining buzilishi
(taxikardiya, ayrim hollarda —
bradikardiya);
 Zaiflik;
 Tanadagi titroq;
 Nafas qisilishi;
 Terlashning ko’payishi;
 Tana haroratining oshishi;
 Qo’rquv hissi, tashvish;
 Ko’z olmasining noixtiyoriy

8. Gipertonik kriz asoratlari
 Infarkt;
 Insult;
 Entsefalopatiya;
 Parkinson kasalligi;
 Aqliy qobiliyatning kamayishi;
 Falajlar;
 Ko’rish buzilishi;
 O’tkir buyrak yetishmovchiligi;
 Jigar disfunktsiyasi;
 Surunkali yurak-qon tomir
yetishmovchiligi;
 O’pka arteriyalarning
tromboemboliyasi;
 Yurak mushagining yoki yurak
qorinchalarining gipertrofiyasi;
 O’pka shishi;
 Miya shishi;
 Yurakning ishemik kasalligi;
 Aorta anevrizmasi.

9. Gipertonik krizni davolash
 Agar kriz bemorda ilk marotaba yuzaga kelgan bo’lsa yoki undan
oldingi holatdan ko’ra og’irroq bo’lsa, shoshilinch tibbiy yordam
chaqirish kerak. Shuni ta’kidlash kerakki, tez yordam guruhlari
ko’pchilik hollarda gipertonik kriz tufayli chaqiriladi. Boshqa
hollarda, bemorga mustaqil ravishda yordam berish mumkin.
 Ko’p hollarda, gipertonik krizlar uy sharoitida davolanadi. Biroq,
murakkab krizlar yuz berganda, a’zolarga zarar yetishi ehtimolligi
yuqori bo’lsa, bemor kasalxonaga yotqizilishi mumkin.
Kasalxonada gipertonik krizni davolash kardiologiya bo’limida
yoki umumiy terapiya bo’limida olib boriladi. Asoratlanmagan
krizlar hollarida tez tibbiy yordam brigadasi kelganidan keyin
yoram odatda vena ichiga gipotenziv preparatlarni yuborish bilan
cheklanadi. Gipertoniyaning keyini davolanishi ambulatoriya
sharoitida amalga oshiriladi.

10. Qon bosimining pasayishi
 Krizni davolashning
birinchi vazifasi qon
bosimini pasaytirishdir.
Bunga faqat gipotenziv
preparatlar yordamida
erishish mumkin. Biroq,
shuni yodda tutish
kerakki, qon bosimini
birdan tushirish
gipertonik krizdan ham
yomonroq oqibatlarga
olib kelishi mumkin,
ayniqsa kollaps, hushdan
ketish va hattoki insultga.
 Dastlabki 2 soatda bosimni
taxminan 20-25% ga
pasaytirish kerak. Keyingi 6
soat ichida bosimni qon
bosimning yuqori normal
chegaralarigacha tushirishga
harakat qilish kerak.

11.  Shuning uchun, dorilarning katta dozasini yoki bemorga
ta’siri avvaldan ma’lum bo’lmagan preparatlarni qabul
qilish mumkin emas. Shunga qaramay, bu holatda
kuchsiz preparatlar ham mos kelmaydi.
 Shunisi e’tiborga loyiqki, barcha gipotonik preparatlar
ham yuqori bosim ko’rsatkichlarini tezda pasayishi
uchun to’g’ri kelmaydi. Xususan, hozirda ko’pincha
surunkali gipertoniyani davolash uchun qo’llaniladigan
sartan yoki angiotenzin retseptorlari antogonistlari
guruhidagi preparatlar qonga bir necha soat davomida
singadi va gipertonik kriz holatlarida bunday preparatlar
to’g’ri kelmaydi.

12.  Gipertonik krizlarda eng yuqori
ta’sir tezligi va samaradorlik
Kaptopril (Kapoten) tomonidan
ko’rsatildi. Bundan tashqari, u
nisbatan eng xavfsiz dori
hisoblanadi va minimal nojo’ya
ta’sirga ega. Xususan, u miya
qon aylanishiga kam ta’sir qiladi,
shuning uchun ishemik insult
rivojlanishi xavfi bo’lmaydi.
Preparat ta’siri 15 daqiqadan
keyin boshlanadi. Odatdagi doza
— 25-50 mg. Dori ta’sirini
tezlashtirish uchun til ostiga
qo’yish tavsiya etiladi.

13.  Bundan tashqari, ko’plab
shifokorlar Nifedipin
(Korinfar) dan
foydalanishni tavsiya
etadilar. Bir martalik doza
10-20 mg ni tashkil qiladi. 5
daqiqali oraliq bilan ikkita
tabletka qabul qilish
mumkin. Biroq,
ushbu preparatni doimiy
foydalanish uchun qo’llash
mumkin emas, chunki u
kaptoprilga qaraganda
ko’proq nojo’ya ta’sirga
ega.

14.  Zaxiradagi dori sifatida 0,3 mg
dozada Klonidin (Klofeline) kabi
markaziy ta’sirga ega preparatlarni
qo’llash mumkin. Ular deyarli har
qanday krizlarda yordam beradi.
Klonidin, xususan, yurak haydashini
oshirmasligi kabi afzalligi bor va uni
sezilari taxikardiyalarda ham qo’llasa
bo’ladi. Shunga qaramasdan,
markaziy ta’sirga ega dorilar ko’plab
nojo’ya ta’sirga ega ekanligini
unutmaslik kerak. Misol uchun,
Klofelin alkogol bilan birgalikda
kuchli zaharlanishga olib kelishi
mumkin. Bundan tashqari, uning
doimiy ishlatilishi dorilarga
bog’liqlikka sabab bo’lishi mumkin.

15.  Bundan tashqari, krizlarda
Furosemid kabi
diuretiklarni (siydik
haydovchilarni) qo’llash
tavsiya etiladi. Agar
bemorga gipertonik kasallik
uchun boshqa dori
buyurilgan bo’lsa, aynan
o’shalarni qabul qilish
kerak.

16. Kasalxonalarda eng ko’p ishlatiladigan
gipotenziv va tomir kengaytiruvchi dorilar:
Magneziy sulfat;
Nitrogliserin;
Benzogeksoniy;
Arfonad;
Kaptopril;
Nifedipin;
Klonidin;
Gidralazin,
Trimetafan kamsilat;
Azametoniy bromid;
Labetalol;
Fenoldopam;
Natriy nitroprussid.

17. Bezovtalik va titroq holatlarini bartaraf qilish
uchun relanium, aminazin qo’llanilishi mumkin.
Mushaklar va arteriyalar spazmini bartaraf qilish
uchun spazmolitiklar ishlatiladi, masalan,
drotaverin. Miya qon aylanishini yaxshilash
uchun eufillin ishlatiladi. Gipertonik krizlarda
shuningdek diuretiklar ham samaralidir.
Statsionar sharoitida ishlatiladigan ko’plab
dorilar aniq dozalashni talab qiladi va faqatgina
malakali shifokorlar tomonidan berilishi
mumkinligini yodda tutish kerak. Bunday
preparatlarni uy sharoitida, mustaqil qabul qilish
fojiali oqibatlarga olib kelishi mumkin.

18.  Gipertonik kriz paytida
tinchlanish uchun Validol
tabletkasini, korvalol yoki
valokardin tomchilarini,
valeriana damlamasini
qabul qilish kerak. Bundan
tashqari, bemor nafasni
me’yorga keltirishi, uni bir
tekis qilishi kerak. Buning
uchun, bir necha marta
chuqur nafas olib chiqarish
lozim.

19. Yordam ko’rsatishning boshqa usullari
 Gipertonik krizda yotgan holatni egallash kerak. Yurish va ba’zi jismoniy
harakatlar qilinishi mumkin emas. Ensaga sovuq kompress qo’llanilishi
mumkin. Bunday vaziyatda bemorga suyuqlik ichish tavisya etilmaydi,
chunki suv qayt qilishga olib kelishi, u esa o’z navbatida qon
bosimining yanada oshishiga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari,
organizmdagi ortiqcha suyuqlik o’z-o’zidan bosimni oshiradi. Agar
bemorda nafas olishni qiyinlashitradigan tor yoki bo’yinni qisuvchi kiyim
bo’lsa, ularni yechish yoki bo’yin atrofidagi tugmalarni bo’shatish kerak.
Bundan tashqari, xonaga toza havo kirishini ta’minlash kerak. Agar
bemorni varaja qiynayotgan bo’lsa, oyoqlarini issiq to’sham bilan o’rab
qo’yish tavsiya etiladi.
 Gipotonik preparat qabul qilganidan keyin taxminan yarim soat o’tgach
qon bosimini o’lchash kerak. Hech qanday yaxshilanish bo’lmasa, unda
yana bitta dori dozasini qabul qilish mumkin.

20. Gipertoniya inqirozidan keyin bemorning
tiklanishi
 Jiddiy krizdan so’ng qayta tiklash davri xuruj salbiy
oqibatlarini, shuningdek, qaytalanish ehtimolini kamaytirish
uchun talab qilinadi. To’g’ri ovqatlanish tanani tiklashda
muhim ahamiyat kasb etadi. Ratsionida hayvon yog’lari va
uglevodlar ulushini, tuzni kamaytirish tavsiya etiladi.
Kundalik tartibga muntazam amal qilib borish, nizoli
vaziyatlardan qochish kerak. Dastlabki vaqtlarda jismoniy
zo’riqishlardan qochish tavsiya etiladi, ammo bemor ahvoli
yaxshilanishi bilan muntazam sayohat qilish, shifobaxsh
jismoniy mashqlar bajarish kerak. Va albatta, muntazam
ravishda shifkor buyurgan dorilarni qabul qilish kerak.

21. Gipertonik kriz profilaktikasi
 Gipertonik krizlar boshqa
kasalliklar yo’qligida hech
qachon sodir bo’lmasligi
tufayli, uning oldini olish
uchun profilaktik chora-
tadbirlar avvalambor o’z
ichiga asosiy kasalliklarni
— gipertoniya, ishemiya,
osteoxondroz, buyrak
kasalligi, endokrin
anomaliyasini davolashni
oladi.
 Agar krizlar vegeto-tomir
buzilishi, kamharakatlik,
stress natijasida
rivojlangan bo’lsa,
shifobaxsh mashqlar
bajarish, stress darajasini
pasaytirish va ortiqcha
charchamaslik kerak.
Bundan tashqari, yomon
odatlarni — chekish,
spirtli ichimliklarni
iste’mol qilishni tashlash
kerak.

22. Эьтиборингиз учун рахмат!