More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Similar to ქართული ანბანი / Georgian Alphabet
Similar to ქართული ანბანი / Georgian Alphabet (8)
ქართული ანბანი / Georgian Alphabet
- 2. ქართულის ადგილი მსოფლიოს დამწერლობათა შორის • დღეს მსოფლიოში არსებობს 14 ორიგინალური სახის დამწერლობა. ესენია: • ლათინურის საფუძველზე შედგენილი ანბანები • სლავურ-კირილურის საფუძველზე შედგენილი ანბანები • არაბულის საფუძველზე შედგენილი ანბანები • ინდური მარცვლოვანი დამწერლობის საფუძველზე შედგენილი ანბანები • ჩინეთის ლოგოგრაფიული (იდეოგრაფიული) დამწერლობა • იაპონური იდეოგრაფიული დამწერლობა • კორეული ბგერობრივი დამწერლობა • ეთიოპიური მარცვლოვანი დამწერლობა • ბერძნული • ქართული • სომხური • ებრაული • სირიული • მონღოლური (ჩინეთის მონღოლეთში).
- 3. ისტორიული ცნობები ქართული ანბანის წარმოშობის შესახებ • ანტიკური წყაროების მიხედვით, კოლხებს ჯერ კიდევ ძვ. წ. II ათასწლეულის მეორე ნახევარში, ლეგენდარული მეფე აიეტის ეპოქაში, ჰქონიათ კვირბები; კოლხეთში ინახებოდა ტყავზე ნაწერი წიგნი ("ოქროს საწმისი”), რომელშიც აღწერილი იყო ოქროს მოპოვების ხერხები. ჩვენთვის უცნობია, როგორი სახისა იყო ეს დამწერლობა. • თეიმურაზ ბაგრატიონის ცნობით, ქართველებს ფარნავაზამდეც ჰქონიათ დამწერლობა. იგი შეუდგენიათ ქართველ ქურუმებს ებრაულ და ქალდეურ დამწერლობათა საფუძველზე: • „არა უწიგნონი იყვნენ ქართველნი ჟამთაცა შინა ვიდრე ფარნავაზამდე. წერდნენ იგინი უხუცესთა წერილითა. ესე იგი ქურუმთა მიერ, რომელთაც უხუცესთა და ხევისბერთა უხმობენ. იგინი იყვნენ კერპთა მღვდელნი და მემსხვერპლენი ერისანი ღმერთთა მიმართ და წერილი მათი არს წერილი ესე ხუცური ჩვენი... წერილნი ხუცესნი პირველსა ჟამსა ქმნილ არს წერილისაგან ებრაულისა და ქალდეურისა და მსგავსცა არიან ასოთა მათთა ჩვენი ხუცურნი“. • XI საუკუნის მემატიანის – ლეონტი მროველის მოწმობით, ქართული მწიგნობრობის შექმნა მიეწერება მეფე ფარნავაზს (ძვ. წ. IV-III საუკუნეები): • „ამან [ფარნავაზმა] განავრცო ენა ქართული... და ამან შექმნა მწიგნობრობა ქართული“. • V საუკუნის სომეხი ისტორიკოსის – კორიუნის თხზულებაში „მაშტოცის ცხოვრება და მოღვაწეობა“ დაცულია ცნობა, რომ სომხური დამწერლობა შექმნა მესროპ მაშტოცმა (361-440 წწ.), მანვე გამოიგონა ქართული და ალბანური დამწერლობები.
- 4. ქართული, სომხური და ალბანური ანბანები 24% 37% 39% ალბანური ანბანი სომხური ქართული ორიგინალური
- 5. მიმართება სომხურ და ქართულ ანბანებს შორის
- 9. ქართული დამწერლობის ილიასეული რეფორმა • ჲ = (გვხვდება დიალექტებში): დედაჲ, მამაჲ, გეჲწიე... • ჴ ≈ ქხ (გვხვდება დიალექტებში): ჴსენებაჲ, ჴელი, ჴევი...
- 10. ქართული დამწერლობის ილიასეული რეფორმა • ჲ = (გვხვდება დიალექტებში): დედაჲ, მამაჲ, გეჲწიე... • ჴ ≈ ქხ (გვხვდება დიალექტებში): ჴსენებაჲ, ჴელი, ჴევი... __________________________________________________________ ჱ = ეჲ: ქრისტჱ [= ქრისტეჲ], მთვარჱ [= მთვარეჲ]... ჳ = ი ≈ ვი: გუირგუინ // გჳრგჳნ, სიტყუა / სიტყჳთა ჵ = ჰოჲ: ჵ იუდაჲსი უბადრუკებაჲ, ჵსანა
- 11. პარადიგმა
- 12. ქართული ანბანი და ბერძნული წერითი სისტემა • საწერი იარაღის სახელწოდებები (კალამი, მელანი, წიგნი) ბერძნულია • არც ერთი სემური ანბანი არ შეიცავს ხმოვან ასოებს, რომელიც ბერძნების მიერაა შემოღებული, ქართულს კი აქვს ისინი • ბერძნების მსგავსად, ჩვენ ვკითხულობთ და ვწერთ არა მარჯვნიდან მარცხნივ • ასომთავრულში „ჱ“ და „ჵ“ ხმოვნები ბერძნული Η-სა და Ω-ს მიბაძვით არის შეტანილი • „უ“ ხმოვანი, ბერძნული ΟΥ-ს მსგავსად, ორი ნიშნის - „ო“-სა და „ჳ“-ს შეერთებით გადმოიცემა • ქართული ანბანის ასო-რიცხვების მათემატიკური მნიშვნელობა ემთხვევა შესაბამის ბგერით შესატყვისებს ბერძნულ ანბანში (α-ა-1, β-ბ-2, γ-გ-3, δ-დ-4... υ-ჳ-400, φ-ფ-500, χ-ქ-600) • ქართულ ანბანს ბერძნული Ω-ს შესატყვისი „ჵ“ ბგერა ასრულებს, მის წინ კი ასოთა რიგში მოთავსებულია ქართულისთვის სპეციფიკური 12 თანხმოვანი: ღ, ყ, შ, ჩ, ც, ძ, წ, ჭ, ხ, ჴ, ჯ, ჰ (გამყრელიძე 1989: 19-21, 97-117, 197).
- 13. ქართული ანბანის განვითარება • Ο ο (όμικρον) + Υ υ (ύψιλον) • უ = ოჳ (არ იყო ანბანის რიგში): იესოჳ, წოჳლი, გაქოჳს... • ასომთავრულში: ႳჃ • ნუსხა-ხუცურში: ⴍⴓ • მხედრულში: უ
- 14. ქართული ანბანის სამი საფეხური: ასომთავრული • ასომთავრული ქართული დამწერლობის უძველესი სახეა. • თავად სიტყვა „ასომთავრული“ გვიანდელია და XVI საუკუნიდან გვხვდება • უფრო ადრეულ ძეგლებში იგი „მრგლოვანის“ სახელწოდებითაა ცნობილი - ეს სახელწოდება ასოთა მომრგვალებულ მოხაზულობებზე მიუთითებს. • ასომთავრული დამწერლობითაა შესრულებული: • V საუკუნეში შესრულებილი - პალესტინის და ბოლნისის სიონის წარწერები • VI-დან IX საუკუნემდე დათარიღებული - მცხეთის, უკანგორის, წყისის, ურბნისის წარწერები • ქართული პალიმფსესტები, ხანმეტი და ჰაემეტი ძეგლები, სინური მრავალთავი, ადიშის ოთხთავი და სხვა • IX—XVIII საუკუნეების ქართული ეპიგრაფიკული ძეგლები
- 15. ქართული ანბანის სამი საფეხური: ასომთავრული
- 16. ქართული ანბანის სამი საფეხური: ნუსხური • „ნუსხური“როგორც დამწერლობის ერთ-ერთი სახეობის აღმნიშვნელი ტერმინი ძველ ხელნაწერებში არ ჩანს, იგი უფრო გვიან პერიოდში ჩნდება. • „ნუსხა“ - ჩქარად ნაწერი (საბა), დედანი. • ნუსხური დამწერლობის პირველი ნიმუშები IX საუკუნიდან გხვდება: • ატენის სიონის წარწერა (835 წ.) • სინური მრავალთავი (864 წ.) • ნუსხურად გადაწერილ ხელნაწერ წიგნთა რაოდენობა მატულობს X საუკუნიდან: • სინური ოთხთავი (978 წელი), ოშკის ბიბლია (978 წელი), ჭილ-ეტრატის იადგარი და სხვა.
- 17. ხუცურის ორი სახეობა: ასომთავრული და ნუსხა-ხუცური
- 18. ქართული ანბანის სამი საფეხური: მხედრული • ტერმინი „მხედრული“ გვიანდელია და იგი პირველად XIV საუკუნეში დასტურდება. სიტყვა „მხედრული“ ამ პერიოდის ძეგლებში გამოიყენება „ხუცურის“ საპირისპირო მნიშვნელობით, როგორც საერო დანიშნულების დამწერლობა. • მხედრული დამწერლობა ნუსხური ასოების გამარტივების გზითაა მიღებული • მხედრულის პირველი ნიმუშები X საუკუნიდან გვხვდება: • ატენის სიონის ერთ-ერთი წარწერა ითვლება, რომელსაც ზ. ალექსიძე და გ. აბრამიშვილი 982–986 წლებით ათარიღებენ • უძველესია აგრეთვე ბაგრატ IV-ის ორი სიგელი (შიომღვიმისა და ოპიზის), დათარიღებული XI ს.-ით • მხედრული დამწერლობით შესრულებული ადრეული ძეგლები ძირითადად ისტორიული საბუთების, ხელნაწერთა მინაწერებისა და წარწერების სახითაა წარმოდგენილი.
- 19. ქართული ანბანის სამი საფეხური: მხედრული
- 20. დედაბრული ხელი - მხედრულის განშტოება • მხედრული დამწერლობის ერთ-ერთი სახეობა, რომელიც სამხრეთ- დასავლეთ საქართველოში, გურიასა და აჭარაში ჩამოყალიბდა.
- 21. ავტოგრაფები თამარ მეფის ხელრთვა ჭიაბერის დაწერილზე დავით აღმაშენებლის ავტოგრაფი სინას მთა წმ ეკატერინეს მონასტერი ქართული ხელნაწერი
- 23. კალიგრაფიის ნიმუშები “ვეფხისტყაოსნის” ბეგთაბეგისეული ნუსხა H-54 (1680 წ.) “ვეფხისტყაოსნის” ავალიშვილისეული ნუსხა H-2078 (XVI-XVII სს.)
- 24. სად იქმნებოდა ქართული ხელნაწერები
- 26. ქართული შრიფტები
- 27. ქართული შრიფტი ინტერნეტში ასოების უნიკალური კოდირება UNICODE = ISO 10646 – http://www.unicode.org/charts/ – მხედრული: U+10D0 – U+10F5 – ასომთავრული: U+10A0 – U+10C5 • http://www.unicode.org/charts/PDF/U10A0.pdf – ნუსხური: U+2D00 – U+2D25 • http://www.unicode.org/charts/PDF/U2D00.pdf
- 28. დღეისათვის ქართული ანბანის სამივე სახეობა გამოიყენება • გაბატონებული სახეობაა მხედრული ანბანი, რომელიც გავრცელებულია ყველა სფეროში: • განათლება • კულტურა • საქმის წარმოება • ბეჭდვითი საქმე • ინტერნეტი • ხუცური (ასომთავრული და ნუსხური) ანბანი, ძირითადად, საქართველოს ეკლესიაშია გავრცელებული
- 29. ქართული ანბანის სამი სახეობის ცოცხალი კულტურა • 2016 წელს იუნესკომ „ქართული ანბანის სამი სახეობის ცოცხალი კულტურა“ არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის წარმომადგენლობით სიაში შეიტანა • იუნესკოს ნომინაცია ხაზს უსვამს ქართული დამწერლობის სისტემური ევოლუციის შედეგად შექმნილი ანბანის სამი სახეობის (მრგვლოვანი, ნუსხური, მხედრული) ჰარმონიულ თანაარსებობას თანამედროვე რეალობაში • ამგვარად, საქართველო სამი თანაბარად მოქმედი ანბანის მფლობელი პირველი ქვეყანაა მსოფლიოში