Presentatie Recent onderzoek aan de Noordse woelmuis in Fryslan - Nico Beemster - Friese Vrijwilligersdag Natuur 7 september 2019 in Earnewald

1. Recent onderzoek aan de Noordse woelmuis in Fryslân

2. Recent onderzoek aan de Noordse woelmuis in Fryslân
•Nulmeting verspreiding Noordse woelmuis 2017 (A&W / Zoogdiervereniging)
•Habitatanalyse Noordse woelmuis 2018(A&W / provinsje Fryslân)
•Monitoring Noordse woelmuis in het Sneekermeergebied 2007-2018 (A&W / SBB)
Opdrachtgevers: Provinsje Fryslân, Staatsbosbeheer, It Fryske Gea
Nico Beemster, Sjoerd Bakker, Dick Bekker,, Maurice La Haye, Johan Mulder & Marten Sikkema

3. Aanleiding voor onderzoek
Leefgebied Noordse woelmuis in Fryslân is de
laatste 50 jaar sterk ingekrompen.
Endemisch voorkomen & zeldzaamheid ->
opgenomen in Bijlagen II en IV van Habitatrichtlijn.
Prioritaire habitatsoort in diverse N2000-gebieden.
Uit beschermingsoogpunt heeft de provincie
Fryslân daarom behoefte aan informatie over de
actuele verspreiding en habitatgeschiktheid.
A&W 7 september 2019

5. Het probleem van de Noordse woelmuis
in Nederland
Gebrek aan waterpeildynamiek, waardoor andere
soorten woelmuizen (Aardmuis, Veldmuis en
waarschijnlijk ook Rosse woelmuis) de Noordse
woelmuis eruit concurreren.
In Fryslân is de waterpeildynamiek vooral sinds het
midden van de jaren zestig sterk afgenomen
(uitzonderingen IJsselmeer en Lauwersmeer).
Nergens in Nederland is de soort meer afgenomen dan
in Fryslân (Beschermingsplan Noordse woelmuis
2004).
A&W 7 september 2019

7. A&W 29 november 2016

8. Procentuele verdeling woelmuizen per gebied
(eDNA 2017)
A&W 29 november 2016
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Wkust
noord
AGB WSB DAF SM Fl&GB TKP kust
overig
GW
Noordse woelmuis Aardmuis Veldmuis

9. Procentuele verdeling Noordse woelmuis versus
Aardmuis per gebied (eDNA 2017)
A&W 29 november 2016
R² = 0,815
0
10
20
30
40
50
60
70
0 20 40 60 80 100
PercentageNoordsewoelmuis
Percentage Aardmuis

10. Procentuele verdeling van Noordse woelmuis
versus Veldmuis per gebied (eDNA 2017)
A&W 29 november 2016
R² = 0,1048
0
10
20
30
40
50
60
70
0 10 20 30 40 50 60 70
PercentageNoordsewoelmuis
Percentage Veldmuis

11. Concurrentie tussen soorten woelmuizen:
In aanwezigheid van de Veldmuis wordt de Noordse
woelmuis weg geconcurreerd uit grazige vegetaties en
terug gedrongen naar moerasvegetaties;
In aanwezigheid van de Veldmuis en Aardmuis (en
waarschijnlijk ook Rosse woelmuis) wordt de Noordse
woelmuis terug gedrongen naar moerasvegetaties met
voldoende waterpeildynamiek;
A&W 7 september 2019

12. Aanpak habitatanalyse:
-> GIS-analyse waarbij de volgende vragen
zijn gesteld:
1. Is het vegetatietype geschikt?
2. Is er voldoende waterpeildynamiek?
3. Is er intensieve kwel als vervanging van
waterpeildynamiek?
4. Is er sprake van een zeer geïsoleerd eiland?
-> Geschikt habitat wordt vergeleken met de
verspreiding van de Noordse woelmuis op
basis van eDNA in 2017
A&W 7 september 2019

14. A&W 7 september 2019
Een geschikte vegetatie is een vegetatietype
met voldoende structuur
Geschikt geacht zijn o.a. waterriet, landriet, Kleine lisdodde,
Grote lisdodde, veenmosrietland, Pitrus, Rietgras, Grote
brandnetel, Grote zeggenvegetatie, rietruigte en natte
strooiselruigte
Ongeschikt geacht zijn o.a. open pioniervegetaties,
kortgrazige vegetaties, (zowel begraasd als jaarlijks
gemaaid), en (over het algemeen zeer open) Kleine
zeggenvegetaties.
Er is gebruik gemaakt van de meest recente vegetatiekaart
(2009-2017). Was deze niet beschikbaar dan is gebruik
gemaakt van de Beheertypenkaart 2018.

15. Geschikte waterpeildynamiek
•Geschikt habitat valt droog in de zomer en raakt in de
winter minstens 20 cm geïnundeerd. Er is geen maximum
gesteld;
•Berekening op basis van de gemiddelde minimum
waterdiepte in de zomer en gemiddelde maximum
waterdiepte in de winter (periode 2007-2016);
•Waterdiepte = waterpeil – maaiveldhoogte (AHN2/3);
•Analyse houdt geen rekening met kolonisatie van
concurrerende soorten woelmuizen vanuit droog habitat in
de directe omgeving.
A&W 7 september 2019

17. -1,2
-1
-0,8
-0,6
-0,4
-0,2
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
Waterpeil(inmetert.o.v.NAP)
Waterpeildynamiek in Fryslân
(gemiddeld wintermaximum, gemiddeld
zomerminimum en streefpeil in 2007-2016)

18. A&W 7 september 2019
Geschikte kwel (> 1mm / dag)
Op basis van het voorkomen van de Noordse woelmuis in de
Saiterpolder (Alde Feanen)
Dit is een polder zonder waterpeildynamiek, maar met een
sterke kwel, als gevolg van de zeer diepe ligging

19. A&W 7 september 2019
Zeer geïsoleerd eiland
-aanname : een eiland dat > 200 meter verwijderd is van het
vasteland vormt geschikt habitat, ook als niet wordt voldaan
aan andere habitateisen

20. 0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
Geschikt
vegetatietype
Geschikte
inundatie
geschikte
vegetatie én
inundatie
Geschikte
kwel extra
Geschikt zeer
geïsoleerd
eiland extra
Oppervlak(ha)
zeker mogelijk
Geschikt habitat voor de Noordse woelmuis in
het studiegebied in Fryslân
(mogelijk geschikt : geen AHN-maaiveldhoogte beschikbaar)

21. Geschikt habitat voor de Noordse woelmuis in
de verschillende gebieden in Fryslân
0
100
200
300
400
500
600
700
Oppervlak(ha)
Geschikt vegetatietype én inundatie
zeker mogelijk

22. Geschikte vegetatie op de Koaiwaard

23. Geschikte inundatie op de Koaiwaard

24. Geschikt habitat op de Koaiwaard

25. Geschikt habitat op de Mokkebank

26. Geschikte vegetatie in het Sneekermeergebied

27. Geschikte inundatie in het Sneekermeergebied

28. Geschikt habitat in het Sneekermeergebied

29. Geschikt habitat in het Lauwersmeer

30. A&W 7 september 2019
Conclusies habitatgeschiktheid:
•Vooral vegetatie en waterpeildynamiek bepalen de
habitatgeschiktheid;
•Gebiedsdelen met voldoende waterpeildynamiek hebben vaak
een ongeschikte vegetatie (voorbeeld: zomerpolders);
•Lauwersmeer en noordelijk deel Friese IJsselmeerkust scoren
goed, gebieden in het Lage Midden slecht;
•Noordoostelijk deel van het Lage Midden scoort beter dan het
zuidwestelijk deel (iets meer waterpeildynamiek);
•Intensieve kwel is zeer lokaal van belang;
•(Extreme) isolatie lijkt niet voldoende te zijn.

31. A&W 7 september 2019
Verbetermogelijkheden Noordse woelmuis I:
•Creëer meer natuurlijke waterpeildynamiek;
•Drooglegging en herinundatie is gunstig voor moerasvogels ,
maar niet voor (plaatsgebonden) Noordse woelmuis;
•Gebrek aan waterpeildynamiek kan in enige mate
gecompenseerd worden door een aanpassing van het
vegetatiebeheer (intensief bij onvoldoende waterpeildynamiek,
extensief bij voldoende waterpeildynamiek);
•Wees zeer terughoudend met de aanleg van kades in gebieden
met geschikt habitat. Op eventuele kades dient het vegetatie-
beheer intensief te zijn;
• Onderzoek de mogelijkheden om gebruik te maken van sterke
kwel langs de rand van diepe polders;

32. A&W 7 september 2019
Verbetermogelijkheden Noordse woelmuis II
•Onderzoek de mogelijkheden om extreem geïsoleerde
(recreatie) eilanden aan te leggen / geschikt(er) te maken;
•Overweeg de introductie van de Noordse woelmuis in het
Lauwersmeer;
•Onderzoek de verbetermogelijkheden per gebied.

33. Vragen & Discussie