Het broedseizoen is voorbij en vele vogels zijn alweer op trek, maar een aantal blijft in Nederland overwinteren. Gedurende deze workshop voor beginnende vogelkijkers gaan we aan de slag met het herkennen van de Friese overwinterende watervogels. Hierbij leer je ook meer over de ecologie van deze vogels; waar komen ze voor, hoe overwinteren ze, welke gaan eventueel nog op trek of zijn juist naar Nederland getrokken? We sluiten de workshop af met leuke watervogelquiz!

1. Het herkennen van
Friese watervogels
Workshop – Sovon
Mayke Vonk

2. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Watervogels in de winter
• Herkenning watervogels
• Verschillende watervogelsoorten en soortgroepen
• Quiz
• Watervogelcursus Friesland
Inhoud

3. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Watervogels in de winter
Wegtrekken
• Gebrek aan voedsel
(insecteneters)
• Te koud voor veel vogels
Overwinteren/naar Nederland voor de winter
• Grote wateren en relatief mild klimaat in
Nederland
• Sommige vogels hebben de juiste
hoeveelheid donsveren om warm te blijven
• Nederland van groot belang voor watervogels
 Meren, weiden en moerassen
 Veel open water
• Sommige vogels blijven hier in de winter, anderen trekken weg.
Waarom?

4. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Fryslân één van de belangrijkste provincies voor watervogels in de
winter
• Overwinterende watervogels in Fryslân
 Duizenden vogels en tientallen soorten
 Naar Friesland voor ruime hoeveelheid voedsel: wadden, boerensloten,
IJsselmeer enige steden et cetera
Fryslân

5. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Waar let je op bij het herkennen
 Grootte en lichaamsbouw van de vogel
 Kleur/vorm van de snavel
 Kleur/hoogte van de poten
 Kleur van de oogring en het oog zelf
 Verenkleed: vooral de vleugels en de rug/stuit
 Geluid
• Verschil tussen zomer en winterkleden kennen (kan lastig zijn)
Herkennen van watervogels

6. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Zwanen
• Ganzen & halfganzen
• Eenden
• Futen
• Rallen
• Reigers, aalscholvers, lepelaars &
ooievaars
Watervogelgroepen
• Steltlopers
• Sternen
• Meeuwen
• Roofvogels

7. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• 4 soorten zwanen
 Knobbelzwaan
 Wilde zwaan
 Kleine zwaan
 Zwarte zwaan
• Knobbelzwaan de meest voorkomende zwanensoort
• Stammen af van zwanen die vroeger zijn gekweekt voor hun dons
• Wilde en kleine zwaan komen speciaal naar Nederland om te
overwinteren
Zwanen

8. Sovon Vogelonderzoek Nederland

9. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• 2 tot 2.5 miljoen ganzen overwinteren
in Nederland
• 600.000 tot 700.000 verblijven in
Friesland
• Grazen opkomend riet af, maar ook
gras
• Dertien soorten ganzen in Nederland
Ganzen

10. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Na Tweede Wereldoorlog zeldzame
broedvogel
• Uitgezet omdat de soort zou verdwijnen
• Vermesting van landschap hielp met
beter gras voor koeien… maar ook voor
ganzen
• 80% in Spanje in 1980, nu merendeel in
Nederland
• Nederlandse populatie en Noord- en Oost
Europese populatie
Grauwe gans

11. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Overwinterende kolganzen merendeel
uit Noordwest-Rusland en Siberië
• Talrijkste wintergast in Nederland
• 820.000 – 990.000 in de winter, 240.000
in Friesland
Kolgans

12. Sovon Vogelonderzoek Nederland
x

13. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Brandgans
• Brandganzen oorspronkelijk uit
onherbergzaam gebied
 Spitsbergen, Groenland &
Noord-Rusland
• Waarschijnlijk gevestigd in
Nederland door brandganzen in
parken en tuinen
Grote Canadese Gans
• Grote Canadese Gans van origine
uit Noord-Amerika en Canada
• Ontsnapte volière- en parkvogels

14. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Ganzen of eenden?
• Dichtere familie van duikeenden en zee-eenden
• Verschillende soorten
 Bergeend
 Casarca (exoot)
 Nijlgans (exoot)
Halfganzen

15. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Komt origineel uit Afrika
• Enorme toename, waardoor komt
dat?
 Meerdere legsels per jaar, zelfs tot
middenin de winter
 Kunnen erg goed tegen kou
 Heel agressieve soort; nemen nesten
van andere vogels over (kraaien,
grauwe ganzen et cetera) en heel
beschermend over jongen
Nijlgans

16. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Twee soortgroepen
 Duikeenden
 Grondelende eenden
• Verschil tussen de groepen
Eenden
Duikeenden
• Duiken naar hun voedsel
• Liggen dieper in het water
• Poten meer naar achter op
het lichaam
Grondelende eenden
• Zoeken voedsel aan
wateroppervlak of op het
land

17. Sovon Vogelonderzoek Nederland

18. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Kuifeend
• Dankt naam aan kuif bij zowel
man als vrouw
• Broedt in Nederland,
overwinteren in Zuid-Frankrijk
en Iberisch Schiereiland
• Overwinteraars komen uit
Centraal en Noordwest-Europa
Topper
• Geen broedgevallen in
Nederland
• 55% van Nederlandse
populatie verblijft in Friesland
(55.400-110.000 maximum in
winter, 36.900 maximum in
Friesland)

19. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Verblijft met honderden inland in
Friesland, met duizenden op
IJsselmeer
• Broedden niet in Nederland, komen uit
Noord-Europa
• Broedden in holen in bomen (vaak van
zwarte spechten)
Nonnetje

20. Sovon Vogelonderzoek Nederland

21. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Eén van meest kenmerkende eenden
van de boerensloten
• Hele jaar door in Nederland, hoogste
aantallen in de winter
• Sinds 2000 geleidelijk minder vogels per
jaar
 Verschuiving overwinteringsgebied naar
Noord-Europa
Wilde eend

22. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Gefokt en gehouden voor het vlees
voor in de soep
• Verzamelnaam van allerlei soorten
en kleuren door elkaar: een “soepje”
• Kruisingen met wilde eenden
• Eendenkooien belangrijke rol in
Friesland
• Minder schuw
Soepeend

23. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Nauw verwant aan wilde eend
• Verblijft hele jaar door in Nederland
• Dankt zijn naam aan het geluid dat hij maakt;
“krak” in plaats van “kwak”
Krakeend

24. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Wordt ook wel fluiteend genoemd
• Broedt amper in Nederland, in winter
talrijk (Noordwest-Europese populatie)
• Overwinteringsgebied verschuift ->
hierdoor ieder jaar minder smienten
Smient

25. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Twee bekende ralsoorten in Nederland
in de winter
 Meerkoet
 Waterhoen
Rallen
Meerkoet
• Broeden en overwinteren in
Nederland
• Deel trekt naar Spanje en
Portugal
• Veel overwinteraars uit
noordoosten
Waterhoen
• Hooghouden staart heeft
functie
• Duitse en Deense vogels
overwinteren in Nederland

26. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Veel soorten trekken weg voor de winter
• Aantal blijven in Nederland, sommigen zien er heel anders uit als in
de zomer
Steltlopers

27. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• 82.600-130.000 maximum in winter,
53.700 in Friesland (meer dan 50% van
Nederland)
• Tot 1937 broedvogel, nu niet meer
Goudplevier
Zilverplevier
• Lijken sterk op goudplevier
• Aantallen in Nederland nemen toe
door verschuiving
overwinteringsgebied vanuit
Engeland
• Broedden op toendra’s

28. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• “Eigen” grutto trekt weg
• Arctische tegenhanger
• 57.400-70.600 maximum in
winter, 46.600 in Friesland (75%
van Nederland)
Rosse grutto

29. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Nederlandse wulpen trekken weg
• Wulpen tot ver in Rusland komen
naar Nederland
• 140.000-170.000 maximum in
winter, 78.800 in Friesland (meer
dan 50% van Nederland)
Wulp

30. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Overige steltlopers
Tureluur
• Blijven vooral in
getijdengebieden
(Waddenzee)
Kievit
• Nu in grote groepen op akkers te
zien
• In oktober/november kunnen wel
miljoenen kieviten in Nederland
zijn
Scholekster
• 160.000-180.000 maximum
in winter, 72.800 in
Friesland (meer dan 45%
van Nederland)

31. Sovon Vogelonderzoek Nederland

32. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Blauwe reiger
• Waren vroeger schuwe vogels
en amper te zien
• Nederlandse vogels trekken
weg, vogels uit Scandinavië en
Duitsland komen hier
Grote zilverreiger
• Waren zeldzaam in Nederland
• Pas sinds 1976 jaarlijks te zien
• In winter hoogste aantallen:
vogels afkomstig uit het
oosten (Polen, Oekraïne), het
zuiden (Frankrijk) en
zuidoosten (Neusiedler Meer)
• Ringaflezingen

33. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Meest kenmerkende vogel van het
water
• Spreidt vleugels om te drogen
• Lijkt zwart, maar verenkleed is
bronsgroen en zwart omrand
(geschubd uiterlijk)
• Sinds jaren 70 aantallen
vertienvoudigd
• Grote groepen bij elkaar
Aalscholver

34. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Komen in allerlei soorten en maten:
zilvermeeuw en kokmeeuw, maar ook
sterns
• Deel meeuwen overwintert elders
(pontische meeuw, grote en kleine
mantelmeeuw)
• Nu veel op akkers te zien
Meeuwen

35. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Vaak “vergeten” soort
• Lijkt sterk op zilvermeeuw, maar
kleiner en donkere ogen
• Nederlandse populatie wordt
aangevuld vanuit Rusland,
Scandinavië en het Oostzeegebied
Stormmeeuw

36. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Eten alles
 Vis
 Krabben
 Schelpdieren
 Menselijk voedsel: brood, patat, chips
 Eieren en kuikens
• Slimme vogel: breekt schelpen open door
ze van grote hoogtes te laten vallen
• Het hele jaar in Nederland, aanvulling in
winter vanuit Noord- en Oost-Europa
Zilvermeeuw

37. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Mooie bruine kop in de zomer, in de winter
slechts nog een “koptelefoon”
• Opportunistische eters, zoeken voedsel tijdens
lopen, vliegen en zwemmen
• Stelen soms voedsel van andere vogels zoals
kieviten
• Trekken naar bebouwd gebied of volledig weg
tijdens strenge vorst of sneeuwval
• Vogels van Finland, Zweden of Oostzeelanden
overwinteren in Nederland
Kokmeeuw

38. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Quiz

39. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Welke eend wordt ook wel de “fluiteend”
genoemd vanwege het geluid wat hij
maakt?
• Welke vogel lijkt schubben te hebben
dankzij zijn verenkleed?
• Welke eendengroepen zijn er en wat is het
verschil?

40. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Wie was wie ook alweer?

41. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Zelfstandig tellen van watervogels?
• Herkenning van de meest voorkomende watervogels
• Bijdragen aan verspreiding en aantallen overwinterende en
doortrekkende watervogels
• Tellen van grote groepen?
• Interesse, meedoen of vragen?
• Sjouke.scholten@sovon.nl
Wad- en watervogelcursus 2023