Lezing van Tommie Pot op de Landelijke Dag 2022.

1. Het effect van recreatiedruk op twee paar broedende
visarenden (Pandion haliaetus) in de Biesbosch
MSc Stage
Tommie Pot
Begeleider: Albert de Jong,
Joey Braat
26-11-2022

2. Pandion haliaetus haliaetus, Eurasia
P. h. carolinensis, North America
P. h. ridgwayi, Carribbean islands
P. h. leucocephalus, Australia & Tasmania
Achtergrond informatie:
 Sinds 2016 broedsucces Biesbosch
 Hoogspanningsmast & dode bomen
 Opwaartse trend in broedparen en territorium
(de Jong et al., 2022)
Probleemstelling:
 Top 3 van Nationale Parken in NL
 Beter aangepast als recreatie druk al hoog is
(Swenson,1979;Van Daele & Van Daele, 1982)
 Aankomst rustig
 Recreatiedruk omhoog
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen
Onderzoek 2021 (Keijsers, R)
 Monitoring van 3 nesten
 Verschil tussen verstoring bij nesten
Doel van het onderzoek:
 Wat is het effect van recreatie(intensiteit) op
het gedrag van broedende visarenden in de
Biesbosch?

3. Literatuur
Visarend:
 Men-made structuren broedsucces omhoog (Canal et al., 2018;Washburn, 2014)
 Meer menselijke activiteit, lagere productie (Levenson & Koplin, 1984)
 Beschermde natuur heeft hoger broedsucces, ondanks nesttype (Canal et al., 2018)
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen
Poole et al., 1981
T. Cizauskas, 2021

4. Huiswaard
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen
• Max. vaarsnelheid 9km/h
• Dode staande boom
• Engels mannetje (S2),
Duits vrouwtje (BD61)
• Eerste broedjaar: 2020

5. Gijster
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen
• Max. vaarsnelheid 6km/h
• Hoogspanningsmast
• Ongeringd mannetje,
Duits vrouwtje (AH93)
• Eerste broedjaar: 2018

6. Veldwerk overzicht
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen
March - April   April - May 
Aankomst
Vestigingsfase
Eifase
 May - June 
Jongenfase
 June - July
Uitvliegen
 July - August 
Vestigingsfase:
• 2 bezoeken per nest
o 5 uur op een weekdag
o 5 uur op een feest- of weekenddag
Eifase:
• 2 of 3 bezoeken per nest
o 5 uur op een weekdag
o 5 uur op een feest- of weekenddag
o Optioneel: extra 5 uur
Jongenfase:
• 3 bezoeken per nest
o 10 uur op een weekdag
o 5 uur op een feest- of weekenddag

7. Cameraval:
• 14 april-15 mei
• Tussen 06:00-22:00
• Elke minuut een foto
Doel
• Extrapolatie van gegevens om totale
verstoringsduur in te schatten tussen
15 april en 15 juli
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen
Variabelen Unit/categorie
Type potentiële verstoring K= Kano
J= Jacht
MB= Motorboot
WB= Woonboot
Air = Helicopter/ propellor vliegtuig
A= Auto
W= Wandelaar, vogelaar
O= Overig
Begintijd / Eindtijd dat de observeerder een
potentiële verstoring waarneemt
Minuten
Visarend reactie
(afhankelijke variabele)
0 (geen effect),
1 (A: Alert)
2 (FO: Flying Off)
Duur van het gedrag Minuten
Vaarsnelheid 0= < 6km/h,
1= > 6 < 9km/h
2= > 9km/h

8. Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Gijster Huiswaard
Gemiddeld # waarnemingen per 5 uur
Vestiging Ei Jongen
Fisher exact test, p=0.007
X²= 0.19, df = 2, p-value = 0.91

9. Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen
Gijster Huiswaard
X²=18.9, df= 2, p=<0.001
Verschil tussen visarend paartjes
Afvliegen Gijster
• 255 meter & 309 meter te voet over de dijk
Afvliegen Huiswaard
• Tot 140 meter geen reactie

10.  Geen effect van snelheid op verstoring
Type verstoringsbron
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen
• Verschil tussen intensiteit van de verstoringsbronnen
(Gijster: Fisher exact test, p<0,001; Huiswaard: Fisher exact test, p=0.002)
• Motorboten en jachten meest aanwezig
• + zorgen voor de meeste verstoring (%)
• Van alle effecten (A+FO)
• Gijster:
• 36% motorboot
• 43 % jacht
• Huiswaard
• 25% motorboot
• 45% jacht

11. Type verstoringsbron
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen

12. Cameraval-Extrapolatie
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen

13. Cameraval-Extrapolatie
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen

14. Verstoringsduur – Gijster
15 april-15 juli
Motorboot en jacht
Motorboot
# boten die een effect
veroorzaakten
Gemiddelde
duur (mm:ss)
Totale duur
(hh:mm)
Alert 169 00:48 02:15
Afvliegen 153 02:15 05:44
Jacht # boten die een effect
veroorzaakten
Gemiddelde
duur (mm:ss)
Totale duur
(hh:mm)
Alert 204 00:32 01:47
Afvliegen 189 01:55 04:50
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen

15. Discussie
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen
• Hogere recreatiedruk latere fases ≠ meer verstoring
• (Swenson,1979;Van Daele & Van Daele, 1982)
• Gijster meer verstoord dan Huiswaard
• Verplaatsing van nest
• Veel gehuurde bootjes
• Gedragsplasticiteit
• Snelheid geen effect,
• Bij veel andere vogels wel relevant (Krijgsveld et al., 2022)
• Geluid geen effect op visarenden (Trimper et al., 1998)
• Auto’s over de dijk bij de Gijster  100% afvliegreactie
• Geen effect van auto’s en voetgangers bij ‘suburban’ visarenden
(Poole et al., 1981)
• Uitzonderingen en bijzonderheden dagelijks patroon
• 3 jongen grootgebracht per nest

16. Management aanbevelingen
Introductie – Methode – Resultaten – Discussie – Aanbevelingen
Gijster
• Educatie recreanten
• Hoe te gedragen op een boot in de
Biesbosch?
• Benzine  elektro motoren
• Snelheidscontroles
• TenneT en Evides
• Langzamere snelheid op de dijk
Huiswaard
• Maairegime
• Verklein de kans dat mensen het
verbodsbord negeren
• Afsluiten kreek

17. Recreatiedruk en het effect op twee broedparen
visarend (Pandion haliaetus) in de Biesbosch
MSc Stage
Tommie Pot
Begeleider: Albert de Jong,
Joey Braat
26-11-2022
Is alle info geland?

20. Gijster Canoe Motorboat Yacht House boat Air Car
Effect (1,2) 1 19 23 2 4 4
No effect (0) 48 177 94 5 16 0
Total movements 49 196 117 7 20 4
% Alert/ total movement 0% 5.1% 10.3% 0% 20% 0%
% Flying off /total movements 2% 4.6% 9.4% 28.6% 0% 100%
% Effect/total movements 2% 9.7% 19.7% 28.6% 20% 100%
% Effect/ total effect 1.9%
------------
35.9%
---------------
43.4%
--------------
-
3.8%
-------------------
7.5%
--------------
7.5%
-------------
Huiswaard Canoe Motorboat Yacht House boat Air
Effect (1,2) 0 5 9 0 6
No effect (0) 32 166 196 3 14
Total movements 32 171 205 3 20
% Alert/ total movement 0% 2.9% 2.8% 0% 25%
% Flying off /total movements 0% 0% 1.5% 0% 5%
% Effect/total movements 0% 2.9% 4.3% 0% 30%
% effect/ total effect 0%
------------
25%
---------------
45%
--------------
-
0%
-------------------
30%
--------------
Effect and no effect of different type of movements at the
Gijster and Huiswaard.

21. 0
1
2
3
4
5
6
7
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
Broedpaar Territorium

22. day Session
times
5 hour
session ->
number of
boats
Time in hh:mm that
camera trap rolled
during session
Total
number of
boats on
cameratrap
% gezien
19th of April 08:00-13:00 14 04:27 (08:31-09:04) 10 71%
23rd of April 12:00-17:00 48 (-1 ) 04:33 (12:25-12:52) 30 64%
2nd of May 10:00-15:00 37 (-7) 03:54 (10:26-11:32) 21 70%
13th of May 10:30-15:00 7 (-3) 03:55 (11:26-12:31) 4 100%

23. Motorboats
Gijster:. On average, 19% of the motorboats had a maximum speed of 6km/h.
The majority (81%) of the boats went faster than the permitted speed. Of the
speeding boats, 34% did between 6 and 9km/h, and 47% went faster than 9km/h.
Of all the motorboat causing an effect at the Gijster, 12 out of 16 (75%) went faster
than the permitted speed, but there was no significant effect of motorboat speed
on the effect of disturbance (X² = 2.58, df = 4, p-value = 0.63).
Huiswaard: On average, 38% of the motorboats had a maximum speed of 6km/h.
Of the remaining 62 %, 40% did between 6 and 9km/h, and 22% went faster than
9 km/h, the permitted speed. Of all the motorboat causing an effect at the
Huiswaard, one out of three (33%) went faster than the permitted speed, but there
was no significant effect of motorboat speed on the effect of disturbance (X² =
0.22, df = 2, p-value = 0.90).

24. Yachts
Gijster: On average, 32% of the yachts had a maximum speed of 6km/h. The
majority (68%) of the yachts went faster than the permitted speed. Of the speeding
yachts, 43% did between 6 and 9km/h, and 25% went faster than 9km/h. Of all the
yachts causing an effect at the Gijster, 7 out of 11 (64%) went faster than the
permitted speed, but there was no significant effect of yacht speed on the effect of
disturbance (X² = 3.28, df = 4, p-value = 0.51).
Huiswaard: On average, 36% of the yachts had a maximum speed of 6km/h. A
minority (15%) of the yachts went faster than the permitted speed. The remaining
49% did between 6 and 9km/h. Of all the yachts causing an effect at the
Huiswaard, one out of five (20%) went faster than the permitted speed, but there
was no significant effect of yacht speed on the effect of disturbance (X²= 4.46, df =
4, p-value = 0.35).