first aid and basic first aid technique like burn, fracture, asthma, choking, bites, head injury, stroke, cardiac arrest, cardiac arrest, cpr.....

1. प्राथमिक उपचर
(First Aid)
प्रमिक्षक:- प्र.मि.डा.िहादेब देउजा

2. प्राथमिक उपचारको पररचय,
मिमिन्न घट्नाहरु जस्तै- सडक दुघघटना,मिडिाडिा हुने घट्ना, आगलागी जस्ता
कारणले िामनस अचानक घाइते हुने त्यस िखत उक्त स्थानिा तत्काल डाक्टर वा
डाक्टरको सुमिधा निएको वा उपचार प्रदान गनघ नसके को कारणले घाइते अझ िमि
अशक्त हुने वा िृतु सिेत हुन सक्दछ। यसरर घाइते वा आकमस्िक मवरामि हुन गएको
अवश्थािा मिरामिलाइ स्थाइ रुपिा अपाांग हुन वा िृतु हुन वाट रोक्न तत्कालै हेरमिचार
वा प्रथामिक उपचारको खाांचो पनघ सक्छ।

3. यस्तो अवश्थािा घट्नास्थलिा पमहले पुग्ने ब्यमक्तले समह तवरले उपचार गनघ
नसके िा िच्न सक्ने मिरािी को पमन िृत्यू हुन सक्दछ।
तसथघ घट्नास्थलिा पमहले पुग्ने प्रहरीलाइ प्राथमिक उपचार सम्वमन्ध
knowledge हुनु आवश्यक हुन्छ।

4. पररभाषा-
डाक्टर आउनुअमघ वा अस्पताल पुयाघउनु अमघ घाइते वा कुनैपमन
मकमसिको मवरािीलाइ मिरािी िएको वा घाइते िएको स्थानिा नै उपलब्ध
स्रोत साधनको प्रयोग गरी तत्काल मदइने उपचारलाइ प्राथमिक उपचार
िमनन्छ ।
यो उपचार दुघघट्ना िएको ठाउिा उपलब्ध स्रोत साधन, सुमिधा तथा
तत्सम्िमन्ध ज्ञानको आधारिा आधाररत उपचार हो ।

7. उदेश्यहरु-
 घाइते वा मिरािीको जीवन िचाउने।
 घाइतेको अवश्था मवग्रन मदन िाट िचाउने।
 मिरामिलाई सहानुिुमत मदई उच्च िनोिल (High morality) िा राख्ने ।
 मिरािीलाइ मिशेष उपचारको लामग सम्वमन्धत ठाउिा पुयाघउने।
 आवश्यक परेको वेलािा मवरािीको पुवघ अवस्थावारे मचमकत्सकलाइ जानकारी
गराउने।

10. प्रथामिक उपचार गिे तररका-
प्रथामिक उपचार गदाघ जमहले पमन ABC को Formula अनुसार ABC को मनयि
प्रयोग गरी मवरािी वा घाइतेको मजवन िचाउन समकन्छ।
A- Air way
B- Breathing
C-circulation

11. A-opening Airway- मवरािीको श्वासिागघ वा िुखिा अरुकुनै मचजवस्तु अड्के को िए वामहर
मनकाल्नु पदघछ। यसो गदाघ स्वासप्रश्वास कायघिा सहजता हुन्छ।
B-Adequate breathing- यमद मिरामि वा घाइतेले प्रयाप्त स्वास प्रश्वास नगरेको िए उसलाइ
उपयुक्त आसनिा रामख कृमति स्वास प्रश्वास मदनु पदघछ्।
Respiration Rate= 14- 16 Per minute
C-sufficient circulation- घाइते वा मिरामिको नामडको चाल pulse rate छ वा छैन सो को
मिचार गरर आवश्यक िएिा external chest compression गराइ रक्त सांचार प्रकृयालाइ
सुचारु गनघ समकन्छ।
CPR- cardio pulmonary resuscitation.
pulse rate= 60-100 per minute.

12. श्वास प्रश्वास िमि खुल्िा राख्िे तररका -
 िुखिा अड्मकएका िामहरर मचज िस्तु वा खाने कुरा िएिा हटाइमदनु पदघछ ।
 मजब्रो दोमब्रएको िएिा सोझ्याउने, िटाररएको िएिा हातले मिलाउनु पदघछ ।
 नक्कमल दाांत राखेको िएिा िामहर मनकामल मदनु पदघछ ।
 घाइतेलाइ उत्तानोराख्ने र मचउडोलाइ अमलकमत िामथ तानेर राख्ने ।

14. श्वास-प्रश्वास हेिे तररका –
 छामतको िाशांपेमश राम्रो सांग चले नचलेको मिचार गने ।
 नाक िुख िाट श्वास फे रे-नफे रेको मिचार गने ।
 पेटको िासांपेसी चले नचलेको मिचार गने ।

15. RECOVERY POSITION

17. श्वास-प्रश्वास बन्द हुि सक्िे अबस्था -
o पामनिा डुिेको अिश्थािा।
o मिष सेवन गरेको अिश्थािा।
o श्वास नमलिा मिमिन्न कुरा अड्मकएर वा घामट मथमचएर।
o करेन्ट लागेर िेहोस िएको अिश्था।
o छामतिा चोटपटक लागेको अिस्था।
o मिमिन्न मिषालु ग्यासले उकुसिुकुस िएको अिश्था।

18. दिको असर
घाइघते वा मिरािीलाइघ मसधा िसाएर आराि दायी तररकाले राख्नु होस र मनयमित
खाइघ रहेको औषधी खुवाउनु होस ।
जि कसैलाइघ दिले च्याप्यो िने वायु िागघ साघुरो िइघ स्वास प्रस्वासिा िाधा
पुयाघउछ ।
स्वास मलने साधनको प्रयोगले िाांसपेशी हरूिा तनाव कि गछघ, यसले गदाघ वायु िागघ
फरामकलो हुदै जान्छ र स्वास प्रस्वास प्रणालीिा सहज हुन्छ ।
दि के हो
दि रोगको अवस्था हो जसिे स्वासिागगिार्ग असर पादगछ । स्वासिागगका ििीहरूिे
फोक्स मभत्र र बामहर हावा पुयागउिे काि गछगि । जब कसैिार्ग दिको असपर हुन्ट त्यस
बेिा ती ििीहरू सााँघुरो हुन्छि र स्वास फे िगिा बाधा पुग्दछ ।

19. दिको असर
मिरािीलाइघ सान्त्वना मदनुहोस ।
यमद दि ििेिा,उहााँ सांग औषधी निएिा अथवा औषधीले सुधार नगरेिा,तत्काल
एम्िुलेन्सलाइघ खवर गनुघ होस वा कसैलाइघ खवर गनघ लगाउनु होस ।
सािान्य दिका असरहरू के ही सियिा मनको हुन्छ ।
यमद निएिा अवस्था स्वास मलने साधनले काि नगरेिा तत्काल एम्िु लेन्सलाइघ
खवर गनुघ होस वा कसैलाइघ खवर गनघ लगाउनु होस ।
दि के हो
दि रोगको अवस्था हो जसिे स्वासिागगिार्ग असर पादगछ । स्वासिागगका ििीहरूिे
फोक्स मभत्र र बामहर हावा पुयागउिे काि गछगि । जब कसैिार्ग दिको असपर हुन्ट त्यस
बेिा ती ििीहरू सााँघुरो हुन्छि र स्वास फे िगिा बाधा पुग्दछ ।

21. रक्तस्राब
धेरै रगत िग्निाट रोक्नको लामग रगत िगेको िागिा वा
घाउलाइघ जे उपलब्ध हुन्छ त्यसले मथच्नुहोस वा दवाउनुहोस ।
गम्िीर रक्तस्राव िएिा सके सम्ि मछटो तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघ
खिर गनुघहोस् वा कसैलाइघ खिर गनघ लगाउनुहोस ।
तपाइघलाइघ िद्दत गनघ नआए सम्ि रगत िगेको घाउ तथा चोटिा
दिाएर िुटुको सतह िन्दा िामथ राख्नुहोस ।

22. हाड भााँमचएको
िााँमचएको कुनै पमन िाग अनावश्यक हलचल हुनिाट रोक्न घाइघते वा
मिरािीलाइघ कपडा,मसरानी अथवा आफ्नै हातले िााँमचएको िागलाइघ
अड्याउन/थाम्न सल्लाह मदनु होस । (िााँमचएको िागलाइघ
अड्याएर/थािेर राख्दा दुखाइघ कि हुन सक्छ र थप हानी हुनिाट
िचाउछ)
यमद िााँमचएको िाग कुरूप िएिा असाध्यै दुखेिा अथवा ओसानघ
परेिा तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघ खिर गनुघ होस वा कसैलाइघ खिर गनघ
लगाउनुहोस ।
ख्याल राख्नुस् मक तपाइघलाइघ िद्दत गनघ नआए सम्ि िााँमचएको
िागलाइघ अड्याएर/थािेर राख्नुहोस ।

24. पोलार्इ
पोलेको िागलाइघ िगेको पानीिा किसे कि १० मिनेट सम्ि
राख्नुहोस ।
(पोिेको भागिार्ग मचसो बिाउाँदा मपडा कि हुन्छ र सुमन्ििे वा दाग
बस्िबाट जोगाउछ । पोिेको घाउिार्ग जमत मछटो र िािो सिय सम्ि
मचसो प्रदाि गरे त्यमत िै थोरै चोटको असर पिग जान्छ)
पोलेको घउलाइघ अझै मचमकत्सक हेर चाह चामहन्छ िने घाउलाइघ
सफा कपडा वा प्लामिकले छोप्नुहोस । सािान्य पोलेको छ िने
छोप्न जरूरत छैन ।
(पोिेको घाउिार्ग सफा कपडा वा प्िामिकिे ढाक्दा संक्रिण हुिबाट
रोक्छ र यो एक दिै उमचत तररका हो । मकिकी यो पोिेको घाउिा टााँमसदैि
। पोिेको घाउको सतहिार्ग हावाबाट बचाउि र दुखार्ग कि गराउछ )

25.  यमदजरूरीिएिा तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघखिरगनुघहोस वाकसैलाइघखिरगनघ लागाउनुहोस ।
(यमदकेटकेटीलाइघपोलेको,पोलेर फोका उठेको,शरीरको एकिन्दा ििीिागिा असर गरेको,हात-
खुट्टा,जोमनघ,िुख अथवा िाांसपेशीकोमिमि िाग देमखने गरीपोलेकोिए तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघखिर गनुघहोस
वा कसैलाइघखिर गनघ लगाउनुहोस ।

27. िधुिेह सिस्या
िधुिेह िएको ब्यमक्तलाइघ मचमन िएको के ही खाना/झोल पदाथघ
मदनुहोस जस्तै - (मचिीको चक्की/दबार्ग/सुन्तिाको जुस,मचिी
मिमसएको मिठार्ग अथवा कु िै त्यस्ता तरि पदाथगहरू)
मिरािीलाइघ सान्त्वना मदनुहोस । सुधार नआएिा,स्वास फेनघ गाह्रो
िएिा वा िेहोस हुन लागेिा तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघ खिर गनुघहोस
वा कसैलाइघ खिर गनघ लगाउनुहोस ।

29. अड्किु
घााँटीिा अड्केको ब्यमक्तलाइघ कााँधको मफरपात्तािा दुइघ वटा हड्डीको
मिचिा पााँच पटक दरो सांग दुइघ चरणिा धाप िानुघहोस । अड्केको िस्तु
मनमस्कएिा हटाउनु होस र नमनमस्कएिा नाइघटो र जाइघफाइघडको मिचिा पााँच
पटक पेट धक्का मदनु होस ।
(यसिे स्वास िागगिा बमियो धक्का र दबाब मसजगिा गछग जसिे अड्मकएको
बस्तुिार्ग हटाउि प्रयाप्त िद्दत पुग्छ । अड्के को बस्तुिार्ग पुवग स्थािबाट
मिमस्कए पमछ उहााँिे फे री स्वास मिि सक्िु हुन्छ )
घााँटीिा केही अड्केको छ िने जमहले पमन तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघ खिर
गनुघहोस वा कसैलाइघ खिर गनघ लगाउनुहोस् ।

32. ह्रदयघात
ह्रदयघातिएको ब्यमक्तिा लगातारएकदिै कडा छातीदुख्ने वा हात,घााँटी,िुख,िाड वा पेटिा एकनास रअस्पि
तररकाले दुखाइघरअसमजलो हुन सक्छ। योदुखाइघिुटुको पाांसपेशीिारगतको आपुमतघ रोमकदाहुन्छर आराि गरेर यो
दुखाइघसमजलैजााँदैन।
 तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघखिर गनुघहोस वा कसैलाइघखिर गनघलगाउनुहोस । उक्त ब्यमक्तलेजमत सक्दोमछटोमचमकत्सक
हेरचाहपाएको हुनुपछघ, मकनकीह्रदयघातएकदिैगम्िीर हुनसक्छ र तत्कामलनरेखदेखको आवश्यकताहुन्छ।
मिरािीलाइघएमस्पररन मदनुहोस (यमद योिाट एलमजघछैन िने )
मिरािीलाइघसके सम्ि समजलो रआरािदायी िांगले िस्न लगाउनुहोस (जस्तै िुइघिा,मित्तािा वा कुसीिा अडेस
लगाइघ) यसलेिुटुलाइघशान्त पाछघ, िुइघिािसाएरअडेसलगायोिने एक्कासीिलेरलाग्ने
चोटकोजोमखििाटपमनिचाउनसमकन्छ।
एम्िुलेन्स कुरी रहाँदा मिरािीलाइघमनरन्तर सान्त्वनामदनुहोस । मिरािीलाइघएमस्पररनले एलमजघहुदैन िने खान मदनु
होस ।

34. टाउकाको चोटपटक
घाइघते वा मिरािीलाइघ आराि गराइघ चोट लागेको िामथ परट्ट (जस्तै
तौमलयािा पोको पारको िरफ वा मचसोिा जिाएको तरकारी) लगाइघ
मदनुहोस । मचसो परट्ट लगाउनाले िामहरी सुमन्नएको िाग र दुखाइघ कि गदघछ ।
िामहरी िागिा सुमन्ननुका साथै टाउकोिा प्रहार िएका ब्यमक्तहरूको खप्पर/टाउको
मििको िमततस्क हमल्लन सक्छ । यसले अझै गम्िीर चोट लाग्न सक्छ (जस्तै
िमततस्कघात) र उसलाइघ मिरािी,मनदालु र अन्यौल िनाउन सक्छ ।
यमद उहााँ अल्िमलने,झुम्ि हुने र िान्ता लागेिा वा यमद उ आफु िन्दा दुइघ
गुना ििीको उचाइघिाट खसेको िएिा तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघ खिर
गनुघहोस वा कसैलाइघ खिर गनघ लगाउनु होस ।
यसले टाउकोिा अझ गम्िीर चोट लागेको सांके त गनघ सक्छ ।

35. मवष रहामिकारक पदाथग
सवघ प्रथि उहााँले के मलएको,कामहले र कमत िािािा मलएको िमन पत्ता
लगाउनु होस । आपतकामलन सेवाका किघचारीहरूले यो जानकारी खोज्नेछन ।
यमद िेहोस् िए,ब्यवहारिा पररवतघन िए,स्वास मलन कमठनाइघ िए अथवा
आत्िहत्याको कोमसस गरेको शांका लागेिा पोइघजन कन्रोल केन्र वा
तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघ खवर गनुघ होस वा कसैलाइघ खवर गनघ लगाउनुहोस ।
खाएको पदाथघ अत्यन्तै हामनकारक हुन सक्छ । त्यसैले मिरािीलाइघ तुरून्तै मचमकत्सा
सेवाको आवश्यकता हुन सक्छ ।
मिरािीलाइघ पोइघजन कन्रोल केन्रले निने सम्ि वान्ता नगराउनुहोस र के ही
पमन मपउन नमदनुहोस । वान्ता गनघ लागएिा मिरिीको घााँटीिा थप घाउ हुन
सक्छ अथवा स्वास प्रस्वास िन्द हुन सक्छ ।

37. कम्पन/छारेरोग
कम्पन/छारेरोग िएको ब्यमक्तलाइघ मनयन्िणिा ल्याउन नखोज्नुहोस िरू
चोट लाग्निाट िचाउनुको लागी टाउको ठोमकने ठााँउहरूिा मसरक वा लुगा
नरि मचज रामखमदनु होस र वररपररका ठोमकन सक्ने िस्तुहरू हटाउनुहोस ।
टाउकोको तल अरलो िस्तु राख्दा स्वासिागघ जोमखििा पनघ सम्छ ।
ब्यमक्तलाइघ मनयन्िणिा ल्याउन खोज्दा तपाइघलाइघ नै चोट लाग्न सक्छ । कम्पन िएको
िेला त्यसलाइघ स्वािामवक रूपिा नै अन्त्य हुन मदनु होस ।
कम्पन/छारेरोग छाडे पमन उसलाइघ टाउको पछामड िल्काएर कोल्टे
आसनिा पल्टाउनुहोस ।
यस्तो गदाघ उसलाइघ सास फेरररहन समजलो हुन्छ र िुखिाट मनस्कने तरल पदाथघहरू
समजलै िग्न सक्छ ।

39. डसेको/टोके को
जनावर,कुकुर,मिरालो,सपघ,अररांगाल,िारूला,मकराहरूले टोक्दा वा डस्दा र गम्िीर चोट वा
अत्यामधक दुखाइघ हुन सक्छ । आफैलाइघ र आफ्नो पररवारलाइघ मिमिन्न जनावर मकराहरूले टोक्दा
वा डस्दा हुने घाउिाट सुरमित राख्न मनम्न पुवाघसावाधानी अपनाउन समकन्छ ।
सम्बमन्धत प्राथमिक उपचार
जिावर- १.जनावरलाइघ रोक्ने,सिात्ने,वा मनयन्िणिा राख्ने प्रयास नगनुघहोस त्यसले िामनसलाइघ
टोक्छ । २. यमद जनावरले टोके को घाउिाट असाध्यै रागत िगेिा वा जनावरलाइघ रेमिज िए
तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघ खिर गनुघहोस वा कसैलाइघ खवर गनघ लगाउनुहोस । यमद जिावरिा रेमबज
छ मक छैि भन्िे कु रािा मिमित हुिु हुन्ि भिे पमि तत्कािै एम्बुिेन्सिार्ग खबर गिुगहोस वा कसैिार्ग
खवर गिग िगाउिुहोस । उपचार िगरे रेमबज धातक हुि सक्छ । ३. यमद रक्तस्राव गम्िीर छ िने यमहले
रक्तस्राव मनयन्िण गनुघहोस । घाउ सफा गने प्रयास नगनुघहोस । घाउ सफा स्वास््य के न्रिा गररिे छ ।
४. यमद रक्तस्राव कि हुदैछ िने सािुन र पानीले घाउ धुनुहोस र धाराको पानी लगाइघ सफा
गनुघहोस त्यस पमछ रक्तस्राव मनयन्िण गनुघहोस र एमन्टिायोमटक िलि लगाइघ परट्ट िााँध्नुहोस् ।
मबषािु सपगहरू - १. यमद ब्यमक्तलाइघ मिषालु सपघले डस्यो िने तत्कलै एम्िुलेन्सलाइघ खिर
गनुघहोस वा कसैलाइघ खिर गनघ लगाउनु होस । २. हलचल नहुने गरी घाउ धुनुहोस ।

40. मबच्छी र िाकु राहरू – १. यमद ब्लाक मवडो वा ब्राउन ररवल्युज िाकुराले टोके िा, मिच्छीको
मचलाइघिाट वा उलजीको गम्िीर प्रमतमियको शांका लागेिा तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघ खिर गनुघ
होस वा कसैलाइघ खिर गनघ लगाउनु होस । यी िाकुराले टोक्नाले र के ही मिच्छीले मचल्नाले
मिशेष गरी मशशु,िालिामलका र जेष्ठ नागररकहरूको जीवन खतरािा पनघ सक्छ । २. राम्ररी घाउ
सफा गनुघहोस । ३. घाउिा एमन्टिायोमटक िलि र पट्टी लगाउनुहोस । ४. दुखाइघ र सुमन्नएको कि
गनघ िरफ र मचसोले सेक्नुहोस । ५. तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघ खिर गनुघ होस वा कसैलाइघ खिर गनघ
लगाउनु होस । यमद तपाइघले मचमकत्सा सेवाको लामग लैजााँदै हुनु हुन्छ िने टोमकएको
अङ्गलाइघ मस्थर वा थोरै िामथ उठाइघ राख्नुहोस ।
अररांगाल,मकराले टोके को/डसेको – १. डसेको िागलाइघ कुनै पमन िस्तुले कोतेरेर मनकाल्नुहोस
यसको लामग िमडट काडघ जस्ता िस्तु प्रयोग गनघ समकन्छ । २. नि िने होमसयार पुवघक मचम्टीको
सहायताले मनकाल्नुहोस मिचार गनुघहोस मक मचम्टीले डसेको आधार/जरा सिातेको हुनु पछघ
जसले गदाघ मिष नमनचररयोस । ३. डसेको चोटलाइघ पानी र सािुनले धुनुहोस पट्टीले छोमपमदनु
होस र िरफ वा मचसो पोकाले सेकाउनुहोस । ४. तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघ खिर गनुघ होस वा
कसैलाइघ खिर गनघ लगाउनु होस । लिणहरू यस प्रकार हुन्छन – खमटरा मचलाउने,हात खुट्टा वा अनुहार
सुमन्नने वा सास फेने िि सुस्त हुदै जाने ।

41. मकराहरूले डस्दा वा टोक्दा गम्िीर चोट वा मिरािी हुन सक्छ । आफु र आफ्नो पररवारलाइघ
साधारण मकराले टोक्दा वा डस्दा हुने घाउिाट सुरमित राख्न मनम्न पुवघ सावधामन अपनाउन
समकन्छ – १. मकरालाइघ सानो टुप्पो िएको चुच्चो िएको जलप नलागेको मचम्टाले कमसलो गरी
सिात्ने र मिस्तारै तान्ने । यमद उपलब्ध िए मडस्पोजेिल पन्जाहरू लगाउन निुल्नुहोस २.
मकरालाइघ जलाउने वा पेरोमलयि पदाथघ वा नङपामलस लगाउने प्रयास नगनुघहोस । ३. टोके को
िेििा सािुन र पानीले सफा गनुघहोस । ४. यमद उपलब्ध िए कीरा मिकषघक वा मरपल
एांमटिायोमटक िलि लगाउनुहोस ।
िलि लगउनको लामग एलमजघ वा अन्य असर छैन िनी जााँच गनुघ होस ।
जेली मफस (एक प्रकारको िाछा जस्को लािो र पारदमशघ खुट्टहरू हुन्छन) - १. जो ब्यमक्तलाइघ जेली
मफस िाछाले टोकेको छ उसलाइघ मछटोिन्दा मछट पानीिाट िामहर मनकाल्नु पछघ । २. मचलेको िेििा
३० सेके ण्ड सम्ि मिनेगार लगाउनुहोस । यमद मिनेगार उपलब्ध छैन िने िेमकघङ सोडाको घोल
लगाउने प्रयास गनुघहोस । नाांगो हातले प्रिामित िेि नछुनुहोस । ३. जव दुखाइघ कि हुन्छ तातोपानीिा
डुिाउनुहोस । सम्िव छ िने २० मिनेट सम्ि तातोपानीले नुहाउनुहोस । ४. यमद ब्यमक्तको स्वास
प्रस्वासिा सिस्या देमखएिा सिुरी जीवले अनुहार र घााँटीिा टोके को वा डसेको हुन सक्छ । यस्तो
देमखएिा तत्कालै एम्िुलन्सलाइघ खवर गनुघहोस वा कसैलाइघ खवर गनघ लगाउनुहोस ।

42. िकग िु तथा खुस्किु
सम्झनुहोस खुमस्कएको वा िमकघ एको अङ्गलाइघ आराि राख्ने,नचलाउने,मचसो
पाने, झोलुाँगो िााँधेर झुण्डाउने । यो िाांसपेशीहरू,हड्डी र जोनीिा चोट लागेको
िेला गने सािान्य हेर मिचार हो ।
आराि । चोट लागेको िाग चलाउने या मसधा पाने प्रयास नगनुघहोस ।
हलचल नगनुघहोस । जस्तो अवस्थािा छ सोही अवस्थािा अचल वा मस्थर गरी
राख्नुहोस ।
मचसो पानुघहोस । खुमस्कएको वा िमकघ एको चोटिा वरफ प्याक लगाउनुहोस यसले
दुखाइघ र सुमन्नने िि रोक्छ ।
झोलुाँगो िााँधेर झुण्डाउनुहोस । दुख्दैन िने िाि चोट लागेको िागलाइघ
झुण्डाउनुहोस ।

43. िमस्तष्कघात (स्रोक)
फ्रास्ट सोच्नु । (फेस) अनुहारः के अनुहारको एक िागिा किजोरी िहसुस गनुघ
हुन्छ ? (आम्सघ) पाखुराः के उहााँले दुिै पाखुरा उचाल्न सक्नु हुन्छ ? (स्पीक)
िोलीः के उहााँको िोली तपाइघले स्पिसांग िुझ्नु हुन्छ । ? (टाइघि) सियः चााँडो
एम्िुलेन्स खिर गनुघ होस वा अरू कसैलाइघ खिर गनघ लगाउनुहोस ।
कुनै कारणले िमस्ततकिा रगत नपुगेको कारणले गदाघ एक्कासी िमस्ततकघात हुन
पुग्छ । िमस्ततकको कुनै िागिा नोक्सान हुन्छ र िान्छेको शारीररक रूप,
मियाकलाप,िचन र दृमििा असर पुग्न जान्छ ।
िमस्ततकघात हुाँदा तत्कालै मचमकत्सा सेवा चामहन्छ र मिरािीलाइघ जमत सक्दो चााँडो
मचमकत्सकको सेवा मदन समकन्छ त्यमत नै िमस्ततकको नोक्सानी कि गनघ समकन्छ ।
एम्िुलेन्स कुदै गदाघ मिरािीलाइघ सान्त्वना प्रदान गररराख्नुहोस ।

44. िमस्ततकघातिा के के लिणहरू देख पदघछन ?
१.याघल चुमहने २.स्तब्ध हुने ३. एक्कासी चकोसांग टाउको दुख्ने ४.चक्कर
लाग्ने वा टाउको मझन्न हुने ५. आफुलाइघ ब्यक्त गनघ र अरूको कुरा िुझ्न
गाह्रो पने ।
डरायको र मचमन्तत िएको ब्यमक्तलाइघ कसरी िद्दत गनघ समकन्छ ?
शान्त रहनु होस जसले तपाइघलाइघ राम्रो सांग सोच्न िद्दत पुयाघउाँछ र
िमस्ततकघात िएको ब्यमक्तलाइघ सहयोग गनुघ होस् । उहााँलाइघ िस्न वा पमल्टन
िद्दत गनुघ होस र अझै िद्दत आउदैछ िमन हौसला मदने काि जारी राख्नुहोस् ।
उहााँले िोलेको िैले निुझेिा ि के गरूाँ ?
िमस्ततकघात िएको ब्यमक्तलाइघ स्पि िोल्न कमठनाइघ परेको हुन सक्छ तर
उहााँले तपाइघले िोल्नुिएको िुझ्नु पमन सक्नु हुन्छ िरोसा मदनु होस र मिस्तारै
प्रि िोल्नुहोस र सहयोग आउदै छ िनी मिश्वास गराउनु होस ।

45. िमस्ततकघात िएको ब्यमक्तिा मकन झुकेको अनुहार,किजोर ,पाखुरा र
िोली लरवराउने जस्ता लिणहरू देखा पछघन ?
िमस्ततकिा रगत प्रवाहिा िाधा आउनुको कारणले स्रोक हुन्छ यस्तो अवस्थािा
िमस्ततकका कोषहरू िमतग्रस्त िइघ पनघ थाल्छन जसको कारणले शारीररक कायघिा
असर गछघ र िुख अथवा हात खुट्टाहरूिा किजोरी हुन सक्छ (कमहलेकाही एक हात
अथवा खुट्टा िा हुन्छ र कमहलेकाही शरीरको एक िागिा असर गछघ )
िमस्ततकघातले मकन शरीरको एक िागिा िाि असर गछघ ?
िमस्ततकको एक िागले शरीरको एक िागलाइघ मनयन्िण गनघ िने अको िागले अको
िागलाइघ मनयन्िण गछघ िमस्ततकिा रतगको आपुमतघ जुन िागिा निएको हो त्यही
िागिा िाि असर पनघ जान्छ धेरै जासो ब्यमक्तहरूिा शरीरको सांचार प्रवाह गने कायघ
िमस्ततकको देब्रे िागले दामहने िागको मनयन्िण गदघछ त्यसैले िमस्ततकघात हुाँदा
साधारणतया दामहने हातलाइघ असर पानघका साथै िोलीिा कमठनाइघ आउछ ।

47. बोहोस तर स्वास फे रररहेको
स्वास मलएको छ मक छैन िनेर जााँच्न टाउको पछाडीमतर तेसो पारी हेने, सुन्ने र
अनुिव गने ।
िोहोसी अवस्थािा हुाँदा िामनसको िााँसपेशी मशमथल िएर जान्छ र मजब्रोले
स्वास प्रवाह नली छेक्न सक्छ जसले गदाघ उनीहरू स्वास फेनघ सक्दैनन स्वास
प्रस्वासिा िाधा हटाउन उनीहरूको टाउकोलाइघ पछामडमतर तेसाघएर मजब्रोलाइघ
िामहर मनकाल्नुहोस उनीहरूले स्वास मलएको छ मक छैन िनेर यमकन गनघ छाती
उठ्ने िस्ने फेरेको हेनुघहोस ।
उनीहरूलाइघ िाड होइघन हात परट्ट कोल्ट्याएर अमन टाउकोलाइघ पछाडीमतर
तेसाघएर राख्नुहोस । यस मस्थमतिा टाउको तेसाघएर राख्दा मजब्रो िामहर मनस्कन्छ र वान्ता
िामहर खस्छ जसले गदाघ स्वास प्रस्वास खुल्ला राख्न िद्दत गछघ ।
तत्कालै एम्िुलेन्सलाइघ खिर गनुघ होस वा कसैलाइघ खिर गनघ लगाउनु होस् ।

48. बोहोस तर स्वास िफे रेको
स्वास मलएको छ मक छैन िनेर जााँच्न उहााँको टाउको पछाडीमतर तेसाघउनु
र हेरेर,सुनेर र अनुिव गरेर यमकन गनुघहोस ।
िेहोस अवस्थािा हुाँदा िामनसको िााँसपेशी मशमथल िएर जान्छ र मजब्रोले स्वास
प्रस्वास छेक्न सक्छ जसले गदाघ उसले स्वास फेनघ सक्दैन स्वास प्रस्वास प्रणालीकि
िाधा हटाउन टाउकोलाइघ पछामडमतर तेसाघएर मजब्रोलाइघ िामहर मनकाल्नुहोस उसले
स्वास मलएको छ मक छैन िेनर छामत,पेट उठ्ने िस्ने गरेको हेरेर,सुनेर र अनुिव गरेर
यमकन गनुघहोस र आफ्नो गाला उसको नाक िाथी राखी स्वास प्रस्वास िएको
अनुिव गनघ होस ।
तत्कालै एम्िुलेन्सलाइ खिर गनुघ होस वा कसैलाइघ खिर गनघ लगाउनुहोस
। यमद स्वास मलएको थाहा पाएिा सम्िमन्धत प्राथमिक उपचार खण्डको
िेहोस अवस्थािा स्वास फेरररहेको हेनुघहोस ।

49. यमद स्वास फेरररहेको छैन िने छामतिा धक्का मदन सुरू गनुघ होस एक
हत्केलाले तल्लो िाग छातीको मठक मिचिा राख्नुहोस अमन अको
हत्केलाले तल्लो िाग पमहले हात िामथ राखी औांलाहरूलाइघ एक
अकाघसांग जोड्नुहोस ।
छातीको मठक मिचिा अमल जोडसाँग मथच्नहोस् अमन छोड्नुहोस चााँडो
र जोडले मथच्नहोस् ।
यसलाइघ छातीिा धक्का मदने िमनन्छ यसले रक्त सांचालनिा िद्दत गछघ र
िमस्ततकघात समहत अन्य िहत्वपूणघ मििी अङ्गहरूलाइघ मजमवत राख्न िद्दत गछघ
अमन स्वास प्रस्वासिा कुने अवरोध िए त्यसलाइघ हटाउछ ।
िद्दतको लमग िामनस नआएसम्ि प्रमत मिनेट १०० देमख १२० पटक
छातीलाइघ पूणघ रूपिा फुल्न मदनुहोस ।

53. CPR-Cardiopulmonary resuscitation
 Indication: performed immediately on persons who
are unconscious and is found to be pulseless.
 Can be performed anywhere without any need of
equipments.
 Technique:
chest compression
airway
breathing
 For non medical person,compression only
CPR(COCPR) is recommended.

54.  Position of patient:
lay down on relatively hard surface in supine position
 initiated as giving 30 chest compression
 Perform the head tilt chin lift maneuver to open the air
way and see if pt is breathing or not
 Look for patient mouth for foreign body

55.  Entire process is repeated until a pulse returns and the
patient is transferred to definitive care.
 To prevent provider fatique and injury ,new providers
should intervene every 2-3- minutes.
 For ventilation , mouth to mouth technique need to be
done.

56. Chest compression
 Place heel of one hand on the patient sternum and
other hand on top of the first fingers interlaced
 Extend the elbow and press down compressing the
chest at least 2 inches
 Release the chest
 The key phrase for chest compression is –push hard
and fast
 The compression rate should be at least 100/min.
 After 30 compressions,2 breaths are given

57. No Breathing
Administer CPR:
 Lay the person on his or her back
 Give chest compressions
 Tilt head slightly
 Breathe into the person’s mouth
 Continue until EMS personnel arrive
© Business & Legal Reports, Inc. 1110

59. POST CRP POSITION

60. के ही जिज्ञासा
समाप्त जय नेपाल