La erosión de los suelos. Causas, consecuencias, valoración.

1. Erosión e desertización
• O risco de erosión
• Os factores da erosión
• Avaliación da erosión
• Solucións
• Desertización

2. EROSIÓN
Proceso xeolóxico que consiste no desgaste do
relevo terrestre

3. A erosión é un proceso natural que pode acelerarse
por determinadas intervencións humanas:
•Deforestacións e incendios
•Cultivos inapropiados e sobrepastoreo
•Obras públicas e infraestructuras
•A minería a ceo aberto e canteiras

4. A minería a ceo aberto e as canteiras aceleran a erosión

5. • Agravamento de riadas e inundacións: son máis graves cando aumenta a carga dos
sedimentos.
• Colmatación dos encoros: perden a súa funcionalidade e tórnanse máis perigosos
• Acumulación de sedimentos grosos nas veigas fluviais: dificultan o desenvolvemento dos
cultivos
• Deterioro de ecosistemas naturais fluviais ou costeiros: o excesivo aporte de sedimentos
aumenta a turbiedade e dificulta a fotosíntese
•Perda de solo cultivable: supoñe danos económicos e conduce á desertización.
As consecuencias da aceleración da erosión son:

6. Factores no risco de erosión
• Erosividade:
Capacidade erosiva dos axentes xeolóxicos
•Erosionabilidade:
Susceptibilidade do terreo para ser erosionado

7. Depende sobre todo do clima:
• Axente xeolóxico que actúa: auga, xeo, vento, oscilación térmica, etc.
• Tipo, cantidade e regularidade das precipitacións
Erosividade

8. A erosividade pode cuantificarse a partir de diferentes índices matemáticos:
•índice de aridez de Martonne
•índice de agresividade climática de Fournier
•índice de erosión pluvial

9. As precipitacións torrenciais (concentradas no tempo) determinan unha
forte erosividade

10. Erosionabilidade
Depende á súa vez de:
•As pendentes (cando son > 15% hai alto risco de erosión)
•O estado da cuberta vexetal: o bosque denso protexe o terreo da
erosión mentres que os cultivos inapropiados nas ladeiras
incrementan o risco de erosión
•As características xeolóxicas e estructurais do terreo: tipo de rocha,
estado de agregación, textura, etc que determinan o índice de
resistencia á erosión (Ir)

13. Avaliación da erosión
•Métodos directos
• varillas graduadas que se cravan no terreo e se observan
regularmente
• observación batimétrica da sedimentación en encoros
• observación de indicadores
•Físicos: marcas, incisións no terreo, acumulación de sedimentos ó pé
dos taludes, túneles de erosión nas ladeiras, sucos, acanaladuras e
acaracavamento
•Biolóxicos: grao de cobertura da vexetación, exposición das raíces.
•Métodos indirectos:
• ecuación universal da perda do solo (USLE)

14. Varillas graduadas para valorar a perda de solo

15. Túneles de erosión
Sucos de erosión
Cárcavas
Índices físicos de valoración da erosión

16. Depósitos de pedra e outros
sedimentos soltos ó pé dos
taludes indican erosión activa
Vexetación aclarada ou
eliminada indica erosión

17. Un forte suco de arroiada nunha pista
de terra en Pontevedra

18. A eliminación da vexetación
nesta ladeira de forte
pendente supón un forte
perigo para a estrada:
hai elevado risco de
desprendemento e erosión

19. A falta de vexetación herbácea neste paraxe de montaña en Palencia, indica unha forte
erosión, quizás causada polo sobrepastoreo (ovellas e cabras)

20. As ladeiras con fortes pendentes están máis protexidas cando están cobertas
pola vexetación

21. Raíces descubertas preto dunha praia, que revelan forte erosión do talud

22. Indicador biolóxico: raices descubertas que indican
unha forte erosión

23. Ecuación universal da perda de solo
A = perda media anual de solo en toneladas por hectárea e ano
R = factor de erosividade da chuvia
K = factor de erosionabilidade do solo
L = factor de lonxitude da pendente
S = factor de inclinación da pendente
C = factor de ordenación de cultivos (influenza do tipo de cultivo)
P = factor de control da erosión (influenza das prácticas de cultivo:
revexetación, construcción de bancais, tipo de arado do terreo
PCSLKR ⋅⋅⋅⋅⋅=A
Métodos indirectos de valoración da erosión
Este método só vale para terreos moi pequenos e con características homoxéneas

24. Grao de perigosidade Perda de solo en
T/ha/ano
Perda de
espesor en
mm/ano
GRAO 1 (Moi baixa ou
nula)
< 10 <0,6
GRAO 2 (Baixa) 10 – 50 0,6 – 3,3
GRAO 3 (Moderada) 50 – 200 3,3 – 13,3
GRAO 4 (Alta) > 200 > 13,3

25. SOLUCIÓNS FRONTE A EROSIÓN
CONTROL DA PERDA DO SOLO

26. Control da erosión en terras de cultivo
Correcta planificación do territorio dacordo co tipo de solo, as
pendentes e o clima da zona
Accións concretas:
• Reducir a erosión superficial das augas: cultivos axeitados, drenaxes,
técnicas de arado que sigan as curvas de nivel, aterrazado, etc.
▪ Control do avance de cárcavas e barrancos: construcción de diques e
muros, repoboacións forestais.
▪ Eliminación dos usos agrícolas e forestais intensivos en fortes pendentes:
sustitución por pastizais estables e cunha explotación controlada,
repoboación forestal, prohibición de talas de árbores.
▪ Atenuación da erosión eólica: construcción de barreiras cortavento
(artificiais ou naturais), recubremento do solo, evitando os sedimentos soltos

27. Cultivos de viñedos aterrazados
na Ribeira do Sil

28. Cultivo en terrazas ou bancais en Mallorca

29. CONTROL DA EROSIÓN EN ZONAS DE
OBRAS
o Construccións adaptadas á morfoloxía do terreo
o Realización de drenaxes
o Repoboación de taludes
o Construcción de muros de contención

30. Diferentes métodos de control da erosión

31. ¿DESERTIZACIÓN OU DESERTIFICACIÓN?
Diferentes acepcións
DESERTIZACIÓN = Proceso de degradación ecolóxica que supón perda
de productividade da terra e leva a condicións desérticas
DESERTIFICACIÓN (Término non aceptado por ser un anglicismo)
DESERTIFICACIÓN = Proceso natural e inducido por actividades
humanas que produce a degradación do solo
DESERTIZACIÓN = Proceso social de despoboamento, consecuencia
do anterior

32. CAUSAS DA DESERTIZACIÓN
❖ CLIMÁTICAS
o SECA
o PRECIPITACIÓNS ESPORÁDICAS E TORRENCIAIS
❖ ANTRÓPICAS
o SOBREEXPLOTACIÓN DE CULTIVOS
o DEFORESTACIÓN
o SOBREPASTOREO

34. Mapa mundial da desertización

35. Mapa mundial da erosión

36. MANIFESTACIONES DA DESERTIZACIÓN
❖DEGRADACIÓN QUÍMICA
oPERDA DE FERTILIDADE (Lavado de nutrientes e/o acidificación)
oTOXICIDADE E EMPOBRECEMENTO POR CONTAMINACIÓN
(Chuvia ácida, metais pesados, augas residuais, contaminación radiactiva)
oSALINIZACIÓN E ALCALINIZACIÓN
❖DEGRADACIÓN FÍSICA
oPERDA DA ESTRUCTURA DO SOLO
oCAMBIOS NA TEXTURA
❖DEGRADACIÓN BIOLÓXICA
o PERDA DE COBERTURA VEXETAL
o PROCESO DE REGRESIÓN DO ECOSISTEMA
o EROSIÓN HÍDRICA E EÓLICA

37. EROSIÓN E DESERTIZACIÓN EN ESPAÑA
ÚNICO PAÍS EUROPEO CO ALTO RISCO DE DESERTIZACIÓN
Mataviejas (Burgos)

38. As Bárdenas Reales (Navarra)
CONDICIÓNS IDÓNEAS PARA A DESERTIZACIÓN
• Fortes pendentes e acusado relevo
• Precipitacións escasas e irregulares, a menudo
torrenciais
• Abundancia de terreos brandos e arxilosos
• Inadecuada xestión agrícola e forestal
• Alta frecuencia de incendios forestais
• Importantes obras públicas sen suficiente control
• Prácticas mineiras que fomentan a erosión

39. Condicións de
aridez na
Península
Ibérica

40. Mapa de
estado da
vexetación

41. Mapa de risco de erosión en España, en cantidade
de perda de solo

43. AS CIFRAS
• Perdas anuais de 1.150 millones de toneladas
de solo
• 26% do territorio sofre erosión grave
• 28% sofre erosión moderada a importante
Deserto de Tabernas (Almería)

44. FIN
Fuerteventura