iplik

1. ELASTAN
Herhangi bir kuvvetle çekildiklerinde belli bir derecede
uzama ve uzamaya sebep olan kuvvet yok olduğunda ise
tekrar eski haline dönme özelliğine sahip poliüretan-
elastomerden yapılan ipliklere verilen addır.
Genel Özellikleri;
195–200 °C’de yumuşama başlar. 230–240°C’nin
üzerindeki sıcaklıklarda erir.
Hidrofob bir ipliktir. Ancak %0,03 ile %1,5 arasında
oranlarda nem alır.
Yüksek esneme yeteneği yanında, uzun süre kullanma
özelliğine sahiptir. Çok iyi esneme ve geri dönme özelliği
vardır. Elastikiyet katsayısı çok yüksektir.
İnce, ipeksi bir tutumu vardır. Hijyenitesi iyidir. Vücutla
teması mükemmeldir, elastanla yapılan giysiler rahatsız
etmez.
Elastan iplik yalnız olarak kullanılmaz. Kumaşta esas ipliğin
yanında yardımcı iplik olarak kullanılır.
Elastan İpliklerin Numaralandırılması;
Elastan iplikler sürekli bir formda üretildiklerinden
numaralandırılmak zorundadırlar. Bu yüzden dtex ve denye
olarak numaralandırma sistemi kullanılır. Avrupa’da dtex,

2. uzak doğu ve Amerika’da ise denye olarak isimlendirilir.
Buradaki dtex’in anlamını açıklamak gerekirse; 1 tex: 10
dtex
Yani, 10,000 metre ipliğin kaç gram geldiğini
göstermektedir. Örneğin; 22 dtex elastan ipliğin, 20,000
metrede 22 gram geldiğini göstermektedir.
Elastan İpliklerin Kullanım Alanları;
Elastan ipliklerin kullanımı, bu iplikleri ihtiva eden giysilerin
kullanım süresince şekillerini muhafaza eden, daha
kullanışlı olan kumaşların oluşumunu sağlamıştır. Her
yönüyle elastan ipliğin yerini tutabilecek bir ürün yoktur. Bu
da kullanım yaygınlığında önemli bir rol oynar ve çok
aranan bir ürün olma özelliği ortaya çıkarır.
Yuvarlak Örme Makinalarında Elastan İplik Kullanımı;
Yuvarlak örme makinalarında elastan iplik artık yoğun
olarak kullanılmaktadır. Bu sebeple birçok makina alıcısı
yuvarlak örme makinası alırken, elastan iplik besleme
aparatını birlikte istemektedir. Özellikle ince fayn yuvarlak
örme makinalarında elastan iplik kullanımı yaygındır.
Bunlar; süprem, ribana, interlok, ringelli, elektronik jakarlı,
mini jakarlı yuvarlak örme makinalarıdır. Transferli ve
intersia yuvarlak örme makinalarında elastan iplik ve
besleme aparatı kullanılmaz. Elastan iplik yuvarlak örme
makinalarında yalın olarak zemin ipliklerle birlikte tek
başına kullanıldığı gibi, kaplamalı iplik adı verilen olarak da
kullanılmaktadır.

3. Elastan İplikleri Makinada Kullanmadan Önce Dikkat
Edilecek Hususlar;
Yuvarlak örme makinasında kullanılan iğne başının
büyüklüğü,
Çeliklerin uygunluğu,
Özel elastan mekikleri kullanılmalı,
Elastan aparatlarının yerleştirildiği bir çemberin bulunması,
Elastan ipliğini besleme yeteneğine sahip elastan iplik
aparatının bulunmasıdır.
Bu bahsettiğimiz hususların yanında makina iğnelerinin de
elastan ipliklere olan etkileri vardır. İğne başı ya da piyasa
deyimiyle iğne kancası geniş olduğu sürece, iğne elastan
ipliği daha iyi kavrayabilmektedir. Küçük kancalı iğne
kullanılmasında yuvarlak örme kumaş üzerinde elastan
kaçıkları ya da elastan deformasyonları daha çok
olmaktadır.
Elastan İplik Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar;
Yuvarlak örme kumaşların üretiminde elastan iplikler
kullanılırken bazı noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir.
Öncelikle, kumaş yapısı oluşturulurken kullanılan elastan
iplikte gerginlik ayarı önemlidir. Gerginlik iyi ayarlanmalıdır.
İyi ayarlanmazsa kumaş yapısında aşırı gerginlikten dolayı
bozulmalar olur, gevşek bırakılırsa elastan iplik kumaş
yüzeyine çıkar ve verilmek istenen elastikiyet özelliği

4. kaybolur. Elastan ipliğin inceliği, üretilecek kumaş yapısına
ve yapıyı oluşturan diğer ipliklere uyumlu olmalıdır. Kumaş
yapısına uyum sağlamayan elastan iplikler gerginlikle ilgili
sorunlar yaratabildiği gibi, kumaş görünümünde de
bozukluklar oluşturulabilir.
Besleme gerginliği her bir elastan ipliği için kontrol
edilmelidir. Bu değer 20 denye için 2–3 g, 40 denye için 3–
4 g, 70 denye için 6–7 g olmalıdır. Örneğin 40 denye’de
gerginlik 6 g’ın üzerine çıktığında kırık oluşur.
Aynı ağırlıkta bobinler takılmalıdır. Çünkü bobin ağırlıkları
ile besleme gerginliği kolayca değişir.
Kalın ve ince elastan ipliklerinin karıştırılmaması gerekir.
Aksi halde kumaşta düzgünsüzlük oluşur.
Uzun zaman ve açıkta bekletilmiş elastan ipliklere dikkat
edilmeli.
Aynı tip elastan besleme sistemleri kullanılmalı.
Mekik delikleri ve geçiş yerinin çok temiz olması gerekir.
Kumaş sarımlarında topların rahat çıkması için özel
merdane ve önlem alınması.
Fazla büyük top yapılmamalı.
Elastan İplikli Yuvarlak Örme Kumaşlarının Terbiye ve Boya
Durumu;
Elastan iplikle örülmüş kumaşların terbiye ve boyama
işlemlerinde, kumaşta elde edilecek nihai boyutsal stabilite

5. ve kıvrılmama özelliği önem taşır. Terbiye işlemlerinin sırası
ve sayısı çeşitli faktörlere bağlıdır. Bu faktörlerin en
önemlileri;
Kullanılan elyaf cinsi,
Makina seçimi,
Maliyettir.
Elastan Karışımlı İyi Bir Kumaş Üretimi İçin Yapılması Gereken
İşlemler;
Örme makinalarında gerilim düşük tutulmalıdır,
Kumaş düşük gerilimle sarılmalıdır,
Kumaş kırışıksız rulo şeklinde sarılmalıdır,
Kumaş ruloları birbiri üzerine yoğun olarak yığılıp
saklanmamalıdır,
Depolamada kırık izi oluşacak şekilde bekletilmemelidir,
Aynı formda iki aydan fazla bekletilmemelidir,
Kullanılacak örme makinası yağının seçimine özen
gösterilmelidir,
Sararma tehlikesine karşı yüksek sıcaklıkta termofikseden
kaçınılmalıdır,
Sıcak halde germeden kaçınılmalıdır,
Flotte oranı %100 pamuklu çalışmaya nazaran %20–30
arttırılmalıdır,Elastan içeren kumaşlar, eşdeğerdeki %100

6. pamuk kumaşa nazaran %25 ağır olduğu için makinaya
yüklenen kumaşın halat uzunluğu düşürülmelidir,Banyo şok
şekilde soğutulmamalıdır.
Elastan İplikli Yuvarlak Örme Kumaşların Önfikse İşlemleri;
Termofikse için tüp kesme gerektiğinden (açık en üretilen
kumaşlarda bu işleme gerek yoktur), kumaş tekrar kenar
dikme yapılmadığı takdirde yaş işlem yapılamaz. Genelde
%5 ve daha fazla elastan içeren ve full elastanlı örülen tüm
kumaşlara termofikse işlemi yapılır. Aksi halde kırık
tehlikesi ile karşılaşılır. Burada pratik olarak ısı testinde
beklendiğinden daha fazla çeken veya toplayan, gramaj
stabilliği gereken her örme kumaş ısı ile fikse işlemine tabi
tutulmalıdır.
Bu işlemlerin sağladığı faydaları ise şu şekilde
sıralayabiliriz;
Yaş işlemlerden önce çekmeyi engeller,
Kenar kıvrılmalarını kontrol altına alır,
Renk akmasını önler,
Boyamada oluşabilecek kırıklar önlenir,
Kumaş eni ve gramajı boyama öncesi kontrol altına alınır.

7. Boyama İşlemleri;
Elastan iplik içeren kumaşların boyanması esnasında
boyarmadde ve yardımcı maddelerin seçimiyle ilgili
uyarılar;
Azoik boyarmadde kullanmayın, elastan ipliğin kalitesini
düşürücü etkisi vardır.
Klor içeren su kullanmayın.
Elastan ipliği daha az kirleten boyarmadde ve yardımcı
maddeler kullanın.
Yıkama haslıkları iyi olan boyarmadde ve yardımcı
maddeler kullanın.
Boyama ürünleri iyi olan boyarmaddeler ve yardımcı
maddeler kullanın.
Elastan ipliğin özelliklerini belirleyin ve ona uygun
boyarmadde ve yardımcı maddeler kullanın.
Boyayacağınız elastan tipi için en iyi sonuçları sağlayan
şartları belirlemek için laboratuarda denemeler yapın.
Elastan Kullanımında Bazı Uyarıcı Bilgiler Vermek Gerekirse;
Elastan satıcısından kullanacağınız iplik tipine göre elastan
isteyiniz.
Aldığınız her parti elastan ipliği kullanmadan önce yüzeysel
olarak kontrol ediniz. (eksik bobin, eksik kg, gelen tüm
kolilerin denyesi doğru mu? vb. gibi). Aksi bir durum söz

8. konusu ise kullanmadan önce elastan ipliği aldığınız yere
geri dönünüz.
Aldığınız her parti elastan ipliklerin lot numarasını kontrol
ediniz. Zira elinizde olan elastan iplikle kullanmaya
kalktığınızda lot farkı varsa boyamada problem çıkarabilir.
(sadece abraj değil, esneklik farkı vb gibi hatalara neden
olabilir)
Elastan üretim teknolojisi çok hassas olduğundan elastan
ipliğin kendiside hassastır. Örme makinalarında kullanırken
elastan ipliklerin geçtiği her bir aparatın eksiksiz çalışması
gerekir. Özellikle gerginliğe sebep olacak hiçbir engel
olmamalıdır. Elastan kontaklarında bulunan makaralar
mutlaka döner vaziyette olmalı. Mekik ağızlarında uçuntu
olmamalı.