DÖNGÜSEL EKONOMİ İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ.pptx

1. DÖNGÜSEL EKONOMİDE İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ

2. HIZLA ARTAN ARTIKLAR…
Günümüzde küresel nüfus artışı hızlı kentleşme
ve sanayileşmeyi tetikliyor, bu da ortalama
toplumsal refahın iyileşmesini beraberinde
getiriyor. Bu gelişmeler özellikle metropollerde
oluşan farklı atık türlerinde önemli artışlara
neden oluyor. Yoğun kentleşme özellikle
ambalaj ve hafriyat atıklarında, sanayileşme
tehlikeli ve tehlikesiz endüstriyel atıklarda,
yükselen gelir seviyesi ile hurda araçlar, atık
lastikler, atık yağlar, elektronik atıklar yada atık
akü ve piller gibi özel atık kollarında kayda
değer artışlara yol açıyor.

3. İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ
Geri dönüşümdeki iyi uygulama örnekleriyle, üretimde herhangi bir aksama ve verim kaybı
yaşanmadan hammadde ve kaynak kullanımının azaltılması, ürünlerin yeniden kullanılması
ve başka forma dönüştürülmesi konuları öncelikli olarak ele alınır. Uygulamalar, özellikle
doğa koruma, atık bertarafı, su kaynaklarının korunması, sürdürülebilir kentler, eko-ürünler,
tarım ve turizm gibi çevreyle doğrudan ilgili olup, sürdürülebilir kalkınma kavramını
karşılayacak adımlardan oluşur.

4. ELEKTRONİK ATIK

5. ELEKTRONİK ATIK NEDİR ?
Elektrikli ve elektronik eşyalar dendiği zaman akla ilk gelen;
bilgisayar, cep telefonu, televizyon, beyaz eşyalar ve küçük
ev aletleri gibi çok farklı kullanım alanları olan ürünlerdir. Bu
ürünlerin kullanım ömrü dolduğu andaki bütün bileşenleri,
unsurları ve oluşturduğu malzemeleri e-atık olarak
tanımlanmaktadır. E-atıklar son yıllardaki teknolojik
gelişmeler ve tüketim alışkanlıkları ile dünyada en hızlı artış
gösteren atık kollarından birisidir. Günümüzde e-atıklar
küresel ölçekte yönetilmesi gereken önemli bir sorun
olmakla birlikte birçok fırsatı da beraberinde getirmektedir.
E-atıklar kendi içinde birçok farklı alt kategoriye ayrılan atık
türleridir.

6. E-Atık
Avrupa Birliği (AB) Atık Elektrikli ve
Elektronik Eşyalar (AEEE) Direktifi
kapsamına giren e-atıklar geri dönüşüm ve
geri kazanım hedeflerine göre 6 kategoriye
ayrılmaktadır. (EC, 2012)
E-atıkların uygun şekilde bertaraf edilmediği
durumlarda, içerdikleri zararlı kimyasallar ve
ağır metaller (kurşun, kadmiyum, cıva,
arsenik vb.) su, hava ve toprak kirliliğine yol
açarak, toplum sağlığı için tehdit
oluşturmaktadır. Ayrıca uygunsuz bertaraf
sonucu ortaya çıkan sera gazları ve ozon
tabakasını incelten maddeler, iklim krizi
üzerindeki olumsuz etkiyi tetiklemektedir.

7. E-Atık
Dünya üzerindeki rezervleri
gitgide azalan kritik
hammaddeler (indiyum,
paladyum vb.) başta olmak üzere
elektrikli ve elektronik eşyaların
üretiminde kullanılan tüm
hammaddelerin (altın, bakır, nikel
vb.) ekonomik değeri, e-atıkların
yönetimine ilişkin bir değer
olarak ön plana çıkmaktadır. Cep
telefonlarının farklı ünitelerinin
üretiminde kullanıla nadir toprak
elementlerini de içeren 50’den
fazla element periyodik cetvelde
görülebilir.
Cep Telefonunda Kullanılan Elementler (NMS, 2020)

8. E-ATIKLARIN İKLİM KRİZİNE ETKİLERİ
Elektrikli ve elektronik eşyalar sadece ürün ömrünü tamamladığında
değil üretim ve kullanım süreleri boyunca da karbon salımlarına
sebep olnaktadır. Hem üretim için gerekli olan hammaddelerin
sağlanmasında hem de ürünlerin atık olarak bertaraf edilmedikleri
süreç içinde çevreye ve bu alanda çalışan bireylere önemli zararlı
etkileri bulunmaktadır.
Bir araştırmaya göre, internete bağlı cihazlar, çevrimiçi video
yayınları, e-postalar, güvenlik kameraları, yeni nesil akıllı
televizyonlar gibi cihaz ve servislerin küresel elektrik gücü talebi her
yıl %20 oranında artmaktadır. Güç kullanımında önemli verimlilik
artışları olmadığı sürece, bilişim sektörü 2025’e kadar küresel olarak
üretilen toplam elektriğin %20’sini kullanabilir ve toplam karbon
salımlarının %5,5’ini oluşturabilir. Karbon salımlarındaki bu yüksek
oran, 2040 yılında %14’e kadar çıkabilir (Anders, 2017).

9. Küresel ölçekte hızla artan e-atıkların meydana
getirdiği ekonomik, çevresel ve sosyal etkiler,
Birleşmiş Milletlerin birden fazla Sürdürülebilir
Kalkınma Amacına (SKA) ulaşma yolunda ciddi
engeller oluşturmaktadır.
E-atıkların yönetimi 17 SKA’nın Çevre ve insan
sağlığı dışında, istihdam ve ekonomik büyüme,
sürdürülebilir üretim ve tüketim, inovasyon ve
uluslararası işbirliği olanakları da e-atık yönetiminin
küresel amaçlara katkı yapabileceği diğer
başlıklardır. E-atıkların etkin bir şekilde yönetilmesi,
başta çevre ve insan sağlığı ile ilgili olanlar olmak
üzere renklendirilen 10 SKA ile doğrudan ilişkilidir.
E-ATIK İLE İLİŞKİLİ SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA AMAÇLARI

10. DÜNYA’ DA VE TÜRKİYE’DE ELEKTRONİK ATIK MEVCUT DURUMU
Üretim sürecindeki karbon salımlarına bir örnek vermek gerekirse, bir cep telefonu üretiminde
ortaya çıkan ortalama karbon emisyonu, 55 kilogram olarak ölçülmüştür (Fixometer, 2019). Bu
sayı 2020 yılı satış tahmini olan 1,56 milyar cihaz için düşünüldüğünde (Statista, 2020), toplam
karbon salımı Kolombiya gibi bir ülkenin yıllık salım toplamından daha yüksek olabileceği
görülmektedir. (WB, 2014).

11. DÜNYA’ DA VE TÜRKİYE’DE ELEKTRONİK ATIK MEVCUT DURUMU
Elektrikli ve elektronik eşyaların iklim değişikliği, doğal
kaynaklar ve toplum üzerindeki olumsuz etkilerini asgari
seviyeye indirmek için ürün kullanım süreleri, ürünlerin
tamire elverişli olması gibi konularda iyileşmelere
gidilmesi planlanmaktadır. 2016 yılı için Türkiye’de oluşan
toplam e-atık miktarı Avrupa Komisyonu’nun 2014 yılında
hazırladığı bir raporda 542 bin ton olarak hesaplanırken
(EC,2014), Global E-waste Monitor raporunda 623 bin ton
olarak tahmin edilmiştir. Bu 2016 yılında ülkemizde kişi
başına 6,8-7,8 kg arasında e-atık oluştuğu anlamına
geliyor. Komisyon raporunda Türkiye'deki toplam e-atık
miktarının 2024 yılına gelindiğinde 672 bin tona
ulaşacağı tahmin ediliyor.

12. TÜRKİYE’DE ELEKTRONİK ATIK MEVCUT DURUMU
2016 yılında toplam 44,7 milyon ton e-atık
oluşmuş, sadece 8,9 milyon tonu (%20)
toplanmış ve geri dönüştürülmüştür. Küresel
olarak en büyük e-atık kategorisi şaşırtıcı bir
şekilde küçük ev aletleri kategorisidir. 2016
yılında 16,8 milyon ton küçük ev aletinin e-
atığa dönüştüğü tahmin ediliyor. Bu
kategoriyi 9,1 milyon ton ile büyük ev
eşyaları ve 7,6 milyon ton ile buzdolabı,
soğutucu ve iklimlendirme cihazları gibi
ürün birim ağırlığı daha fazla olan
kategoriler takip ediyor. Büyük Ev Eşyaları
9,1

13. ÜRETİCİLERİN SORUMLULUKLARI
Üretici sorumluluğu prensibi gözetilerek
hazırlanan ulusal mevzuat gereğince ülkemizde
e-atıkların yönetim maliyetinin önemli bir
bölümünün üreticiler tarafından karşılanması
beklenmektedir. Üreticiler e-atıkların
toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri
dönüşümü ve geri kazanımından mali olarak
sorumludur. Üreticiler ayrıca e-atıkların
bilinçsiz işlem görmesinin, kayıt dışı ihracat ve
ithalatının ve bertarafının önlenmesi için
gerekli önlemleri almakla da yükümlüdür

14. TÜKETİCİLERİN SORUMLULUKLARI
Elektronik atıkları azalmak için;
• Daha az satın alın- Her yıl yeni bir telefona
ihtiyacımız yok.
• Mümkünse bozuk cihazları onarın.
• Eski elektronik eşyaları geri dönüştürün.
• İkinci el elektronik ürünler satın alın.
• İhtiyacınız varsa çevre dostu elektronik
ürünler satın alın.

15. E-ATIK PROJELERİ VE EĞİTİM
E-atıkların etkin bir şekilde yönetilebilmesi için tüketicilerin,
e-atıkların ekonomi, çevre ve insan sağlığı üzerindeki
etkileri, uygun geri dönüşümün faydaları, toplama altyapısı
ağı gibi konular hakkında bilgi sahibi olması gereklidir.
Ege Orman Vakfı e-atık yönetimi konusunda bilinçlendirme
ve farkındalık yaratmaya yönelik çeşitli faaliyetleri
bulunmaktadır. Tüm yaş grupları bazında gerçekleştirdiği
eğitimlerinin yanı sıra hayata geçirdiği e”-atıktan ormanlar”
projesi ile toplanan e-atıkları Geri Dönüşüm Tesisine
ulaştırarak, elde edilen kaynak ile atıklarını dönüştüren
kişiler adına fidan dikmekte, yeni orman alanları
oluşturmaktadır.

16. EGE ORMAN VAKFI ATIKTAN ORMANLAR
“Dönüştürelim Doğa Kazansın”
Elektrik ve Elektronik Eşya atıklarınızı geri dönüştürüyor, aynı zamanda Sizler ile yeni
orman alanları oluşturuyor doğa eğitimi yapıyoruz.
Ülkemizde her yıl 500 bin ton elektronik atık çıkmakta, bu rakam her yıl yüzde 10
oranında artmaktadır. Elektronik cihazların üretiminde; kurşun, kadmiyum, civa vb. gibi
birçok ağır metal bulunmakta olup, atık haline gelmiş elektronik cihazların, çevre ve
insan sağlığına etkilerini azaltmak için kaynağında ayrı toplanmaları ve geri dönüşüme
kazandırılmaları önemlidir.
Proje kapsamında atık getirme noktalarında toplanan, elektrik ve elektronik eşya
(AEEE), metaller, kontamine ambalajlar (plastik bidon) geri dönüşüm ve geri kazanıma
gönderilecektir. Bakanlık lisanslı şirketi olan Erbey Atık Yönetimi tarafından elektrik ve
elektronik atıkların standartlara uygun bir şekilde geri dönüşümü sağlanacak, söz
konusu atıkların içeriğinde bulunan civa, kurşun, fosfor, CFC gazı gibi zararlı maddeleri
ayrıştırarak bertaraf edilecek, demir, bakır, alüminyum, plastik gibi malzemeleri de geri
dönüştürerek ekonomiye kazandırılacaktır.
ATIKTAN ORMANLAR projesi “Dönüştürelim Doğa Kazansın” kampanyası ile proje
paydaşı kurumlardan gelen elektrik ve elektronik atıklar için Erbey Atık Yönetimi
firması Ege Orman Vakfı’na fidan ve doğa eğitimi bağışında bulunacaktır.

17. ATIKYAĞ

18. ATIK YAĞLAR
Kullanılmış yağların kontrolsüz olarak doğaya verilmesi çevre kirliliğine ve
kullanılabilir su kaybına sebep olmaktadır. Denize, akarsuya ve göle ulaşan bitkisel
atık yağlar, kuşlara, balıklara ve diğer canlı türlerine zarar vermekte olup, su
yüzeyini kaplayarak oksijen transferini önlemekte ve suda bozularak sudaki oksijeni
tüketmektedir.
• Lavaboya ya da çöpe dökülen Bitkisel atık yağlar yer altı sularının kirlenmesine
neden olmaktadır. Yer altı suları bizim içme sularımızdır.
• Atık su toplama sistemlerinin (kanalizasyon, kollektörler vs.) daralmasına ve
tıkanmasına neden olmaktadır.

19. 1 LİTRE ATIK YAĞ, 1 MİLYON LİTRE SUYU KİRLETİYOR
• Atık motor yağlarının doğaya salınması, her 1 litre atık yağ için 1 milyon litre suyu kirletilmesi sonucunu doğuruyor.
• Atık yağların doğaya salınması sonucunda su içinde yağla beslenen mikroorganizmalar oluşuyor. Bunları yiyen
balıklar ve diğer canlılar yoluyla kanserojen maddeler insana ulaşıyor.
• Atık yağ içindeki ağır metaller bitkiler tarafından absorbe edilerek besin zinciriyle insanlara ulaşıyor.
• Atık yağların yakılması halinde içindeki kanserojen maddeler havaya karışarak insanlar tarafından solunuyor.
• 1 litre atık yağ, suya karıştığında 4 kişilik bir ailenin yaklaşık 45 aylık suyunu kirletiyor.

20. TÜRKİYE’DE ATIK YAĞ MEVCUT DURUMU
Türkiye'de her yıl yaklaşık 2 milyon ton
bitkisel yağ tüketiliyor.
Türkiye’de ortalama 15 litre yıllık yağ
tüketimi olan bir kişinin ürettiği atık yağ
ise yaklaşık 3 litre. Bir yıl içerisinde 3 litre
bitkisel atık yağın çevreye verdiği zararlar
düşündüğünüzden çok daha büyüktür. Bu
yüzden
Bitkisel atık yağları çöpe atmak ya da
lavaboya dökmek yerine geri
dönüştürülmesi için birçok neden var
Suyu ve sudaki canlıları korursunuz.
Toprağı ve yer altı sularını korursunuz.
Bitkisel atık yağlar kanalizasyon sistemlerine
de zarar vermezsiniz.
Biyoyakıt ile daha az sera gazı salımı oluşur.
Bitkisel atık yağların biyodizele
dönüştürülmesine destek olur.

21. ATIK YAĞLARI NE YAPMALIYIZ?
Kullanılmış bitkisel atık yağlar evsel atık su kirliliğinin
%25’ini oluşturmaktadır.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 06.06.2015 tarih ve 29378
sayılı Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği’ni
yayınlayarak Bitkisel Atık Yağların ne yapılması
gerektiğini belirlemiştir.
Kullanılmış kızartmalık yağların;
• Lavaboya dökülmesi,
• Çöpe atılması,
• Kanalizasyona boşaltılması,
• Yemeklik yağlara, ham yağlara, mineral yağlara
karıştırılması
• Doğrudan yakıt olarak kullanılması YASAKTIR

22. GERİ DÖNÜŞÜM
Bitkisel atık yağların hem çevreye hem insana en yüksek
faydayı sağlayacak şekilde geri kazanılması büyük önem
taşımaktadır.Geri dönüşüm sayesinde hem atık
yağlarımızdan kurtulmak hem de bunları bir faydaya
dönüştürmek mümkün olabilmektedir.Ülkemizde bitkisel
atık yağlar, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından
verilen çevre lisansına sahip tesisler tarafından
biyodizele geri dönüştürülebilmektedir.Bu kaynaklardan
elde edilebilen biyodizel yakıtlar, petrol kaynaklı yakıtlara
göre yaklaşık olarak yarı oranda daha az sera gazı salımı
yapmakta, bu da yalnızca bu atıkların doğaya verdiği
zararı azaltmak ile kalmıyor, aynı zamanda farklı
kaynakların daha yüksek olan zararlarının da
azaltılmasına olanak sağlamaktadır.
1 litre biyodizele
dönüştürülmüş kullanılmış
bitkisel ve hayvansal
yağdan, 240 fincan çay için
yeterli yeşil enerji
üretilmektedir.

23. BİYODİZEL
Biyodizelin en genel tanımı; hayvansal ve bitkisel atıkların eklenmesiyle üretilen dizel
yakıttır. Bilimsel olarak tanımlanırsa; organik olan yağların baz ve alkol ile belirli oranlarda
karıştırılmasıyla dizel yakıta dönüştürülmesi sonucunda elde edilen üründür.
• Çevre dostu bir yakıttır ve karbon
salınımını düşürür. (motorine %20
oranında karıştırılan biodizel karbon
salınımını %80 düşürmektedir.)
• Çevresel bir problemi, çevresel bir
avantaja dönüştürür.
• Yenilenebilir enerji kaynağıdır.

24. EGE ORMAN VAKFI ATIKTAN ORMANLAR
“Dönüştürelim Doğa Kazansın”
Ege Orman Vakfı, DB Tarımsal Enerji ve DG Doğru
Geri Kazanım “Atık yağlarınız ormana
dönüşüyor” projesi ile; belirlenen toplama
noktalarına doğa dostları tarafından getirilen
kullanılmış yemeklik yağlar geri dönüşüme
kazandırılarak çevreci yakıt biyo dizele
dönüştürülüyor. Toplanan yağlardan elde edilen
gelirle de yeni orman alanları oluşturuluyor.

25. DİĞER
UYGULAMALAR

26. BİYOMETANİZASYON
Mekanik Ayırma Tesisinden
çıkacak organik atıklar
Biyometanizasyon ünitesinde
anaerobik ortamda
mikroorganizmalar vasıtasıyla
parçalanarak metan gazı oluşumu
gerçekleştirilir. Oluşan bu metan
gazından ise elektrik enerjisi elde
edilmektedir.

27. SOLUCAN GÜBRESİ ÜRETİMİ
Solucan gübresi elde etmek için önce büyük baş hayvan atıklarıyla, organik
çürüyebilen her türlü çöpü birleştirip yem olarak hazırlanır. Organik gübre, bitkisel
ve hayvansal organik atıklarla beslenen solucanların dışkısından elde edilmektedir.

28. ATIKSU ARITMA UYGULAMALARI
Arıtma Çamurlarının Kurutulması
Arıtma tesisinde susuzlaştırma işlemi sonrasında elde
edilen çamur ortalama olarak %20 katı madde ihtiva
eder. Bu çamurun, kurutulmadan taşınması, yakılması
veya başka bir yerde depolanması hem çok maliyetlidir
hem de çevre açısından olumsuz etkilere neden
olabilmektedir. Susuzlaştırılmış çamur sera içerisine en
fazla 30 cm olacak şekilde yayılır. Sıcaklık arttıkça, çamur
içerisindeki su molekülleri havaya geçer bu nedenle
çamur tabakasının üst kısmı kururken alt kısım ıslak kalır.
Çamur mekanik karıştırıcılarla karıştırılarak çamurun
stabil bir biçimde karışması ve dolayısıyla

29. ATIKSU ARITMA UYGULAMALARI
Arıtma Çamurlarının Kullanılması
Arıtma çamurları, makro ve mikro besin elementleri ve
eser elementler gibi birçok yararlı bileşiklerin yanında,
organik kirleticileri, mikroorganizmaları ve parazit
yumurtalarını da içerebilmektedir Arıtım sonucu ortaya
çıkan çamurlardaki makro ve mikro besin elementlerinin
bu atığa faydalı bir gübre; organik maddelerin ise iyi bir
toprak ıslah edici özellik vermesi nedeniyle, çoğu otorite
bu ürünlerin tarımda kullanımını desteklemekte ve
birçok ülkede uygulamaları yaygınlaşmaktadır.Ayrıca
arıtma çamurları çimento fabrikası fırınlarında ve kömür
kullanan enerji tesislerinde gereğinde evsel atıklarla
birlikte yakıt olarak kullanılabilir.

30. ÜRETİMDE VERİM ARTTIRICI UYGULAMALAR
• Baca gazı, fırın-kazan çıkışında eşanjörden
geçirilerek ısı enerjisi geri kazanılmaktadır.
• Otomasyon sistemi ile üretimde hata
payının düşürülmesi, hammadde, enerji ve
iş gücü kayıplarının önüne
geçilebilmektedir.
• Otomasyon sistemleri ile anlık su ve hava
kalitesi ölçümleri yapılarak raporlanmakta
ve sınır değerlerin aşılması önlenmektedir.

31. Kaynaklar
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı
• Gündüzalp, A. A., & Güven, S. (2016). Atık, çeşitleri, atık yönetimi, geri dönüşüm ve tüketici: Çankaya belediyesi ve semt
tüketicileri örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, 9, 1-19.
• https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/04/20150402-2.htm
• https://istac.istanbul/contents/44/cevre-makaleleri_131473422566547985.pdf
• https://www.areksan.com/blog/cop-ve-atik-nedir
• www.escarus.com/cop-degil-atik-atik-yonetimi
• Atık Yönetimi - ÇEYREK MÜHENDİS (ceyrekmuhendis.com)
• https://studiota.co/works/vodafone-atigin-otesinde-raporu/
• SOLAR ÇAMUR KURUTMA SİSTEMLERİ (argesmakina.com)
• Çevre Alanında En İyi Uygulamalar

32. Continued Dialogue, Closer to Europe
Bu yayın Avrupa Birliğinin maddi desteği ile hazırlanmıştır. İçerik tamamıyla Hayat
Boyu Öğrenme, Mesleki Eğitim ve Geliştirme Derneği ‘nin sorumluluğu altındadır ve
Avrupa Birliğinin görüşlerini yansıtmak zorunda değildir”