1. 1
De virtuele klas
toegang tot specialistisch deeltijdonderwijs
Het verhaal van
een succesvolle
audit in het kader
van accreditatie
in het Hoger
Onderwijs

2. 2 3
“Te hard voor de
troepen uithollen
werkt niet. Maar af
en toe een beetje
prikkelen is prima”
aldus Randi Vat, blz 18

3. 4 5
Inleiding 6
Moeilijke woorden a-z 8
Van aanbod gestuurd naar vraaggestuurd onderwijs 10
Bernadette Lohuis, algemeen directeur Saxion Next
Waarom is plaats- en tijdonafhankelijk leren belangrijk? 11
Het deeltijd onderwijs moet echt veranderen 12
Hoe doe je dat? 12
Met de virtuele klas ben je meer flexibel 12
We hebben de minister een handje geholpen 12
Kwaliteitsstempel 13
Het is wennen, maar.... het is goed om met je tijd mee te gaan 14
Chantal Raaijmakers en Hester de Kock, studenten
Voldoet de opleiding aan je verwachting? 15
Wat vind je van de lessen in de virtuele klas? 15
‘Ik had wel wat meer leren-leren les gewild’ 15
‘We hebben als studenten veel contact met elkaar’ 17
‘Ik mis het fysieke contact niet’ 17
‘We zien dagelijks in de praktijk de winst van onze opleiding’ 17
De opleiding is toegankelijker door de virtuele klas 17
Trekken en duwen helpt niet. Een beetje prikkelen wel 18
Randi Vat. Organisatieadviseur en docente
Interactie is de kern 19
Weerstand en vooroordelen 20
Mijn tips: 21
Het gaat niet meer alleen om de pillen 22
Dirk Stobbe. Apotheker, hoofddocent en opleidingsmanager
Het resultaat telt 23
Inhoudsopgave
Uitgangspositie 23
Docenten zien elkaar zelden 23
Geef je eigen grens aan 24
Oudere docenten hebben soms moeite met de virtuele klas 25
Peer-to-peer-leren, ook met docenten 25
DNA voor lesontwerp 25
Interactie maakt betrokken 25
Mijn tips voor collega’s 25
‘Geef mij maar tweerichtingsverkeer’ 26
Tamara Koehler. Apotheker, promovenda en docent
Spraakverwarring 27
Voor- en nadelen van de virtuele klas 27
Eerst sceptisch, later enthousiast 29
Successen moet je vieren 29
Nu weer naar de inhoud van de opleiding 29
Absorberen van kennis werkt niet 30
Apotheker, docent en afstudeerbegeleider
De farmaceutisch consulent is erg belangrijk bij patiëntenvoorlichting 31
Absorberen van kennis werkt niet 32
Is onderwijs in real life effectiever dan in de virtuele klas? 32
Je kan het niet bedenken in een projectplan 34
Francisca Frenks, consultant virtuele klas en eigenaar XWebinar.nl en DYHme.com
Klein beginnen 35
Een Leven Lang Ontwikkelen 36
Bang voor techniek? 36
Het echte werk 36
Blended lesprogramma met een belangijke plaats voor de virtuele klas 37
Nawoord 38

4. 6 7
Inleiding
Uit: “Beoordelingsrapport HOBEON van
auditcommissie”
“Het auditpanel was tijdens de visitatie
onder de indruk van de virtuele lessen, waarvan
zij er één heeft bijgewoond - Farmacokinetiek
en -dynamiek-. Ook studenten uitten zich hier
erg positief over. Het panel heeft vastgesteld
dat alle principes op basis waarvan de opleiding
vormgeeft aan haar onderwijs in de virtuele
klas zijn opgenomen. Het panel vraagt de
opleiding aandacht voor het blijven stimuleren
van studenten om opdrachten in groepjes uit
te werken omdat door het verminderde fysieke
contact de samenwerking minder voor de hand
ligt.” 21
Bij de opleiding Farmaceutisch Consulent
van Saxion Next is eind 2014 een audit
uitgevoerd die moet leiden tot de formele
accreditatie in 2015 door het NVAO14
.
De openbare online les in de virtuele klas
werd uitgevoerd door Tamara Koehler en
groep 18 van de opleiding tot Farmaceutisch
Consulent van Saxion Next. De les betrof
het vak farmacokinetiek en -dynamiek8
.
Ondergetekende gaf commentaar bij de les voor
het auditpanel en beantwoordde de vragen.
Zowel de opleiding als het beroep
“Farmaceutisch Consulent” zijn relatief
jong en in ontwikkeling. Er is maar één
opleiding in Nederland. Studenten zijn
apothekersassistenten die zich verder willen
ontwikkelen en de ambitie hebben om in hun
werk door te groeien. De studie kent ongeveer
65 contacturen per jaar.
De opleiding is bijzonder in de markt van HBO
opleidingen omdat tachtig procent van de
lessen online gegeven worden in de virtuele
klas. Studenten kunnen zo makkelijk en zonder
tijdverspilling de opleiding volgen naast hun
werk en/of gezin.
Het “implementatieteam” bestond uit mensen
die in dit document aan het woord komen:
studenten, docenten, de opleidingscoördinator,
de leerlijn coördinator, de directeur van de
opleiding en ondergetekende.
De audit was een kroon op het werk van
afgelopen twee jaar. We zijn er trots op. Graag
willen we een aantal ervaringen met u delen.
We hopen dat het u inspireert. Laat is weten
wat u van dit document vindt, wat u mist of
welke vragen u heeft! francisca@xwebinar.nl
Francisca Frenks,
Culemborg 2015
21
Beoordelingsrapport
- Uitgebreide
opleidingsbeoordeling -
HBO-bacheleropleiding
- Farmaceutisch Consulent
- deeltijd - Saxion Next -
Particuliere Hogeschool
voor beroepsonderwijs, drs.
G.J. Stoltenberg, dr. Th. DF.J.
Tromp, drs. E. van Deursen, G.
Mallegrom, E-Okur, L.Blom-van
Veen, Hobéon, DEn haag, 5-12-
2014, Croho nr. 39209

5. 8 9
Moeilijke woorden A-Z
1
Accreditatie
Erkenning van de opleiding
2
Audit
Onderzoek naar een organisatie
3
Auditpanel of auditcommissie
De mensen die het onderzoek doen naar
de organisatie. Zij worden gevraagd door de
uitvoerende instantie en zijn inhoudelijk
betrokken, maar wel onafhankelijk
4
‘Blended learning’ of blended leren
‘Blended’ is Engels voor ‘gemengd’. Blended
Learning betekent dat het leren effectiever en
leuker wordt door het mixen van leerstijlen,
werkvormen, media, klassikaal en individueel
leren, online en offline leren, etcetera
5
Didactisch concept
Dit is het leermanifest van de
opleiding. Opgenomen zijn de belangrijkste
uitgangspunten van waaruit wordt lesgegeven.
Bijvoorbeeld “De opleiding is praktijkgericht”
6
EVC
Erkenning van Verworven Competenties.
De essentie van EVC is de erkenning dat leren
niet alleen gebeurt via het formele onderwijs.
Tijdens je werk leer je als het goed is iedere dag
weer bij. Een EVC-procedure maakt zichtbaar
over welke kennis en vaardigheden mensen,
door opleiding en werkervaring bij elkaar op
te tellen, beschikken. Hun ervaring wordt
daarmee omgezet naar een Ervaringscertificaat.
Dit certificaat geeft mensen de waarde die zij
verdienen. Voor zichzelf en voor de organisatie
waarbinnen zij werkzaam zijn. Na de procedure
kan het Ervaringscertificaat gebruikt worden
bij sollicitatieprocedures. Maar het kan ook
worden ingezet bij het volgen van MBO- of
HBO deelopleidingen, waardoor een officieel
diploma vaak verrassend dichtbij ligt!
7
Farmaceutisch consulent
Dit is een functie in de apotheek. De
farmaceutisch consulent heeft een HBO
opleiding en fungeert intern als de brug tussen
de apotheker en de apothekersassistenten.
Naar buiten toe heeft de farmaceutisch
consulent een belangijke functie in de
patiëntenvoorlichting.
8
Farmacokinetiek en farmacodynamiek
De leer van de geneesmiddelen in het
lichaam en de leer van de farmacologische
effecten van een stof.
9
Flipped classroom
In plaats van eerst een les volgen en dan
huiswerk maken gaan studenten zich eerst
voorbereiden op de inhoud thuis of elders.
Daarna komen ze in de klas, virtueel of in real
life om de stof te verwerken. Dat blijkt leuker
en effectiever te zijn.
10
‘Formatieve toetsing’
Waarbij studenten en docent elkaar
feedback geven en ze ‘het leren’ evalueren,
bijvoorbeeld met behulp van de volgende
vragen: ‘Wat hebben we hiervan geleerd?” of
‘Wat moet ik nog weten of kunnen om verder te
komen?’
11
iLinc Learning
Software voor de virtuele klas die Saxion
Next gebruikt. iLinc software heeft als voordeel
dat het synchrone webbrowsing ondersteunt
waardoor je alles van het web direct in de
virtuele ruimte kan halen. Daarnaast is de
prijs/kwaliteit verhouding zeer gunstig en is
de service bijzonder goed. Meer informatie:
francisca@xwebinar.nl
12
‘Leven Lang Leren’
Is een begrip dat door onder andere de
Onderwijsraad, wordt gebruikt om aan te
geven dat het belangrijk is om gedurende alle
leeftijdsfasen kennis en vaardigheden te blijven
ontwikkelen die nodig zijn op de arbeidsmarkt.
De onderwijsraad heeft aanbevelingen gedaan
hoe dat gerealiseerd kan worden. Zie ook:
https://www.onderwijsraad.nl/dossiers/een-
leven-lang-leren/item135
13
MOOC
Massive Open Online Course, grote
groepen studenten volgen online cursussen
in Moocs. Die bestaan vooral uit video’s en
grote webinars, Bijvoorbeeld Coursera, Khan
Academy. Zie ook: https://www.mooc-list.com/
14
NVAO
De Nederlands-Vlaamse
Accreditatieorganisatie (NVAO)
is als onafhankelijke, binationale
accreditatieorganisatie bij Verdrag opgericht
door de Nederlandse en Vlaamse overheid om
een deskundig en objectief oordeel te geven
over de kwaliteit van het hoger onderwijs in
Nederland en Vlaanderen.
Elke hogere onderwijs-opleiding in Nederland
wordt, voordat er onderwijs kan worden
gegeven, getoetst door de NVAO. Wanneer die
een accreditatie afgeeft, zegt het NVAO daarmee
dat het getoetste onderwijs de kwaliteit van het
hoger onderwijs is gewaarborgd. Bron: http://
www.nvao.net
15
‘Peer-to-peer instruction’
‘Peer’ is Engels voor ‘gelijke’. Peer-to-peer
instruction betekent dat je van elkaar leert.
Dat blijkt de beste manier te zijn om dingen te
onthouden. Door te discussiëren met elkaar,
elkaar lesstof uit te leggen en feedback te geven
leren studenten effectiever. De lesstof wordt
beter onthouden en vaardigheden en skills
worden beter aangeleerd en toegepast. Peer-to-
peer (P2P) werkvormen zijn goed toe te passen
in de virtuele klas. Bron: DYHMe Academy.
http://www.dyhme.com/wat-is-dat-virtuele-
klas/
16
Skype
Gratis software voor online bellen met
webcam, chatten en bureaublad delen
17
‘SmartFill lijn’
Betekent dat de verwerking van de
herhaalrecepten in de apotheek nauwkeuriger,
efficiënter beter en sneller verloopt.
18
Virtuele klas
De virtuele klas is een online lesomgeving
voor ongeveer 45 studenten. De les gaat
via internet met behulp van software. De
deelnemers zijn niet fysiek bij elkaar maar
bevinden zich in een virtuele ruimte op een
afgesproken tijdstip. Virtuele klassen zijn de
klassikale variant van e-learning.
Je kunt de deelnemers meer of minder
intensief bij de sessie betrekken door middel
van verschillende interactietools zoals een
‘feedbackvenster’, een ‘poll’ of een ‘chatvenster’.
Het geven van een les kan bijvoorbeeld via een
PowerPointPresentatie, een Youtube filmpje.
Een gesprek kun je initiëren door iemand het
woord te geven of handen te laten opsteken
door middel van iconen.
Door je programma’s op je computer te delen
zijn de mogelijkheden om te oefenen en
te toetsen eindeloos. Alle documenten en
programma’s die op je computer staan -en
dus ook op het internet- zijn in te zetten als
lesmateriaal. Bron: DYHMe. http://www.
dyhme.com/wat-is-dat-virtuele-klas/ (jan. 2015)
19
Visitatie
Een officiële inspectie
20
Ziekenhuisverplaatste zorg
Geneesmiddelen: Dat is een regeling die is
ingezet door de minister van Volksgezondheid
om alle medisch specialistische
geneesmiddelen alleen nog maar te verstrekken
via de ziekenhuis apotheek.

6. 11
Van aanbod gestuurd naar
vraaggestuurd onderwijs
Bernadette Lohuis, Algemeen
directeur van Saxion Next. Zij stuurt zeven
opleidingsmanagers aan waarvan er nu
twee ervaring hebben met de virtuele klas.
Dat zijn de opleidingen ‘Farmaceutisch
consulent’ en ‘Bank en Verzekeringen’.
Vooraf beseften we dat het werken in de
virtuele klas veel aandacht zou trekken van
het auditpanel. Immers, er zijn nog maar
weinig auditors of ervaringsdeskundigen.
Vooroordelen over de virtuele klas en
meningen zijn er veel. Sommigen zien
afstandonderwijs als lessen die allemaal
per Skype gaan, anderen denken dat er
zware en dure ICT-systemen nodig zijn
om een virtuele klas uit te voeren. We
hadden grote behoefte aan een gedegen
inhoudelijk oordeel van het auditpanel over
de virtuele klas en daarom hebben we ook
een live virtuele klas uitgevoerd. Het is een
momentopname, er kan altijd wat fout gaan,
maar alles ging prima. Het volledige panel
heeft de virtuele klas bijgewoond en was
laaiend enthousiast!
Gelukkig hebben we ook de andere
onderdelen van de visitatieprogramma goed
doorstaan.
Na deze uiterst positieve beoordeling
van het auditpanel gaan we met groot
enthousiasme verder met het gebruik van
de virtuele klas bij andere opleidingen.
Binnen de markt van deeltijdonderwijs
onderscheiden wij ons daar duidelijk in.
Waarom is plaats- en
tijdonafhankelijk leren belangrijk?
“Wij zijn er grote voorstander van
dat opleidingen meer plaats- en tijd
onafhankelijk worden, zodat meer
werkenden een opleiding kunnen volgen
bij het hoger onderwijs. ‘Een Leven
“Het traditionele onderwijs
is aanbod gestuurd.
We moeten naar meer
vraaggestuurd onderwijs.
Ik vind dat de virtuele klas
daar een hele mooie rol in
speelt”
Bernadette Lohuis - Algemeen directeur Saxion Next

7. 12 13
Lang Leren’12
is dan ook een belangrijk
speerpunt voor ons. Van meet af aan was
ik enthousiast over de mogelijkheden van
de virtuele klas waardoor je op afstand
kwalitatief goed onderwijs kan bieden.”
In de toekomst zullen we ons
deeltijdonderwijs sterker moeten
vormgeven naar het concept van een ‘Een
Leven Lang Leren’. Het onderwijs moet
dichter bij de praktijk komen of op de
werkplek zelf plaats vinden. Het moet meer
modulair zijn, zodat je in korte tijd kan leren
wat nodig is. Er moet meer plaats zijn voor
de inbreng van competenties van studenten
die eerder verworven hebben. We hebben
bijvoorbeeld een tweedegraads opleiding
voor HBO en WO-ers die zo snel hun
onderwijsbevoegdheid kunnen halen.
Het deeltijd onderwijs moet echt
veranderen
Onze visie is dat het deeltijd
onderwijs echt moet veranderen wil het
in een behoefte blijven voorzien. Niet
ons opleidingenprogramma is bepalend,
maar de vraag vanuit het werkveld en van
de studenten is voor ons leidend in de
ontwikkeling van onderwijsprogramma’s.
Dat is mijn stokpaardje: “Van aanbod
gestuurd naar vraag gestuurd onderwijs”.
Hoe doe je dat?
Daarbij is het nodig dat wij goed
analyseren wat onze toekomstige HBO
deeltijd studenten al kunnen en weten
voordat ze bij ons komen en wat ze nodig
hebben om zich verder te ontwikkelen.
Sommigen hebben al NIMA cursussen
gedaan, anderen een training via een
trainingsbureau.
Wij bespreken met nieuwe studenten
hun portfolio van competenties, zodat we
kunnen adviseren welke leeractiviteiten
voor hun tot het juiste getuigschrift leiden.
De examencommissie speelt een belangrijke
rol bij dit proces, omdat zij bezig zijn met
het toetsen en beoordelen van de eerder
verworven competenties van toekomstige
studenten.
Met de virtuele klas ben je meer
flexibel
Vanuit de visie van ‘Een Leven Lang
Leren’ is flexibel deeltijdonderwijs een
must. Gespecialiseerde opleidingen
kennen slechts een beperkte hoeveelheid
studenten, die komen uit het hele land.
Het is financieel onhaalbaar om de
opleiding op verschillende locaties aan
te bieden. Studenten werken altijd naast
hun opleiding en wanneer ze teveel reistijd
zouden hebben, zouden ze de opleiding niet
volgen. Leren met behulp van de virtuele
klas is dus voor onze gespecialiseerde
opleidingen een uitkomst. Studenten zijn er
ook erg blij mee.
We hebben de minister een handje
geholpen
Als Saxion Next zijn we actief betrokken
geweest bij het voortraject van de commissie
‘Rinnooy Kan’22
De taak van de commissie
was, kortgezegd, om te onderzoeken hoe het
hoger onderwijs voor volwassenen versterkt
kan worden.
In ons werk moeten we ons steeds
intensiever bijscholen, dat vraagt een snel
ontwikkelende kennismaatschappij van
ons. Het gekke is, dat de instroom bij het
volwassenonderwijs alleen maar daalt. Dat
vinden we zorgelijk. Nederland blijft achter
bij onze buurlanden.
Succesfactoren privaat
hoger onderwijs
‘..Het aanbod is veelal
modulair van aard en wordt
(binnen opleidingskaders)
waar mogelijk en gewenst
inhoudelijk afgestemd op de
vraag van de opdrachtgever.
Een aantal private
aanbieders maakt gebruik
van afstandsonderwijs, wat
deelnemers mogelijkheden
biedt tot tijd- en
plaatsonafhankelijkleren.
Eén van de voordelen
van het niet-bekostigd
onderwijs is gelegen in de
mogelijkheid om maatwerk
te leveren…’ 22
De commissie was niet alleen bezig
met financiering van het onderwijs
maar ook met de vragen ‘Hoe kan het
deeltijdonderwijs beter aansluiten op de
arbeidsmarkt’, hoe kun je het onderwijs
beter doen aansluiten op de situatie van de
toekomstige student (flexibiliteit), en hoe
kun je de effectiviteit van je opleidingen
vergroten?
De commissie adviseert om opleidingen
modulair aan te bieden. Per module krijg
je een aantal studiepunten en een bepaalde
hoeveelheid studiepunten kunnen weer
leiden tot een getuigschrift of een diploma.
En zo doen wij het ook. Het is erg boeiend
en bevredigend om het onderwijs beter te
maken en effectiever, zodat mensen er in de
praktijk veel aan hebben. Dat is mijn ‘drive’
in mijn werk. Daar doe ik het voor.
Het kabinet heeft het adviesrapport goed
bestudeerd en in oktober 2014 is het eerste
pakket maatregelen bekend gemaakt. Het
kabinet investeert tussen 2015 en 2019 een
bedrag oplopend tot vijf-en-zestig miljoen in
deeltijd hoger onderwijs.
Kwaliteitsstempel
Willen wij in deze markt verder groeien,
dan zullen we onze zaakjes op orde moeten
hebben. De kwaliteit van ons onderwijs
moet gegarandeerd zijn. De inhoud moet
goed zijn, maar ook alle processen die
daarmee samenhangen. Onze toekomstige
studenten en werkgevers moeten daarop
kunnen vertrouwen.
Daarom was de visitatie van Hobeon ook zo
belangrijk. Hun positieve advies leidt voor
ons naar de zo gewenste accreditatie door
de NVAO. Dat kwaliteitsstempel wilden we
graag hebben.
22
Adviesrapport
‘Flexibel hoger onderwijs voor
volwassenen’. Adviescommissie
‘Flexibel hoger onderwijs
voor werkenden’. 12 maart
2014. Aangeboden door de
heer Rinnooy Kan, voorzitter
van de adviescommissie, aan
de minister van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschap dr. Jet
Bussemaker

8. 15
Het is wennen, maar...
het is goed om met je tijd
mee te gaan.
Hester: “De
virtuele klas
is een nieuw
medium waar
we aan moeten
wennen. Ik vind
het leuk om up-
to-date te zijn..”
Chantal werkt inmiddels tweëntwintig
jaar in een openbare apotheek en wilde
graag verdieping in haar vak. Ze miste
uitdaging in haar werk.
Hester werkt negentien jaar als
apothekersassistent. Op dit moment werkt
zij in een poliklinische apotheek. Daar
was behoefte aan meer farmaceutisch
consulenten.
Voldoet de opleiding aan je
verwachting?
Chantal: ‘Zeker! Het eerste jaar was leuk
en interessant. Ik heb veel geleerd, het ging
snel. Het tweede jaar werd lastiger omdat we
vakken kregen die ik nog nooit had gehad,
zoals marketing. De HBO opleiding is best
pitting omdat je het moet combineren met
werk en huishouden. Deze opleiding is ook
anders dan ik daarvoor had gedaan: je moet
veel meer zelf uitzoeken en de begeleiding is
minder. In ons vak moet je perfectionistisch
zijn, dat zijn we gewend. Bij de opleiding
willen we graag precies weten wat we gaan
doen en willen we het ook allemaal goed
doen. Daar zit wel eens wat spanning.’
Hester: ‘Ja, echter je moet wel veel zelf
uitzoeken. Dat vraagt veel plannen en
vooruitdenken. Het is wel een goede
oefening want in je vak als ‘farmaceutisch
consulent’ moet je dat ook goed kunnen.
Wat vind je van de lessen in de
virtuele klas?
Hester: ‘Als de opleiding niet voor
tachtig procent virtueel zou zijn, dan zou
het voor mij wel erg moeilijk worden om
de opleiding te volgen. Het zou me teveel
reistijd kosten. Dat geldt ook voor veel
mede-studenten, die komen uit Zeeland en
Limburg.
Natuurlijk zitten er nadelen aan de virtuele
klas18
, maar de voordelen zijn echt talrijker.
Je moet er wel aan wennen, maar ik vind het
goed om met je tijd mee te gaan en open te
staan voor nieuwe media. In een collegezaal
op de universiteit geeft de docent een lezing.
het maakt niet zoveel uit of je er bij bent of
niet. Bij de virtuele klas werkt dat niet zo,
het is wel degelijk belangrijk dat je aanwezig
bent. En ik vind het ook erg prettig om met
mijn sloffen aan achter de computer te
zitten
Chantal: ‘Toen ik aan de opleiding
begon had ik nog nooit van virtuele
klassen gehoord. Gelukkig waren er wel
inlooplessen geweest om te oefenen met
de software van de virtuele klas. Dan ga
je toch prettiger aan de lessen beginnen.
Ik vond het best eng in het begin om iets
te presenteren, iets te tekenen of mijn
bureaublad te delen. Als je het eenmaal
gewend ben dan is het vrij simpel.
Aan vrienden en kennisen vertel ik altijd
dat het lessen zijn met behulp van een
webcam. We zijn als studenten meestal
klein in beeld en de docent wat groter.
In het midden staat bijvoorbeeld de
Powerpoint Presentatie en als je wat wilt
zeggen dat klik je op een icoontje van een
handje. Dan steek je virtueel je hand op. De
docent geeft jou dan het woord en kan je
groot in beeld brengen. Als je het een paar
keer hebt gedaan, dan gaat dat allemaal
vanzelf.
Als ik had kunnen kiezen tussen een
gewone opleiding en een virtuele opleiding
dan had ik -denk ik- een gewone opleiding
gekozen. Maar nu ik de ervaring heb met
de virtuele klas vind ik het zo relaxed. Ik
vind het helemaal goed zo en een gewone
opleiding op een locatie hoeft van mij echt
niet meer. Ik zou mensen heel goed kunnen
overtuigen dan een virtuele klas uitstekend
is, dan moeten ze gewoon eens meedoen.
Dan weet je pas hoe het echt is.
‘Ik had wel wat meer leren-leren les
gewild’
Hester: ‘Een goed voorbeeld van hoe een
virtuele klas werkt kan ik je vertellen aan de
hand van het vak ‘managementrollen’. We
moesten eerst veel zelfstudie doen: lezen,
filmpje kijken en opdrachten maken. Als
opdracht moesten we bijvoorbeeld een zelf-
assessment doen en een beschrijving maken
Chantal Raaijmakers en Hester de Kock -
Studenten Farmaceutisch Consulent Saxion Next

9. 16 17
Chantal: “Als ik in het
begin had kunnen
kiezen tussen een
gewone opleiding
en virtuele opleiding
had ik waarschijnlijk
de gewone opleiding
gekozen. Maar nu ik
de ervaring heb vind
ik het zo relaxed! Ik
zou nooit meer willen
overstappen!”
van de verdeling van de managementrollen
in onze apotheek. Daarnaast nog een
opdracht van vorig jaar opnieuw bekijken
en toepassen op de eigen apotheek. Dat
moesten we allemaal doen ter voorbereiding
op de les. De voorbereiding duurde zeker zes
tot acht uur, de les zelf maar anderhalf uur.
Je weet niet wat de opdracht in de les wordt
en moet je dus wel heel goed voorbereiden.
Bij het lezen ter voorbereiding moeten we
zelf schiften welke informatie belangrijk
is en welke informatie minder belangrijk.
Dat is erg moeilijk en zo heel anders dan op
een MBO opleiding. Ik had wel wat meer
hulp willen hebben bij het ‘leren leren’, de
overgang is wel erg groot!
‘We hebben als studenten veel
contact met elkaar’
Chantal: Met de studenten van ons jaar
hebben we een groeps-app en die gebruiken
we vaak. Dat is waar we het meest contact
houden. En met bepaalde mensen heb
je meer contact, ook privé. De app is de
‘korte’ communicatie. Soms bellen we om
uitgebreider te praten.
‘Ik mis het fysieke contact niet’
Hester: Het fysieke contact met elkaar
mis ik ook niet. Je hebt je eigen werk al, je
eigen collega’s. Iedereen heeft zijn werk
en daardoor toch weinig tijd om contact te
hebben met elkaar. Dat is toch anders dan
met collega’s op het werk. En als je echt
wilt heb je toch wel persoonlijk contact met
medestudenten.”
‘We zien dagelijks in de praktijk de
winst van onze opleiding’
Chantal: ‘Het sterkste punt is dat je
een helicopterview ontwikkelt. Je kijkt
probleemgerichter en je ziet dingen beter.
Je leert, zoals ze op de opleiding zeggen, om
er boven te gaan zweven en te ontdekken
waar de knelpunten zitten. Er wordt meer
commentaar van je verwacht en naar je
geluisterd.’
Hester: Ik zie nu de organisatie door een
andere bril. Voordat ik met de opleiding
begon had ik me niet gerealiseerd dat
de apotheek een onderdeel is van een
grotere organisatie, het ziekenhuis. Als je
werkinstructies schrijft moet je daar wel
rekening mee houden, bijvoorbeeld. Door
de opleiding ga je verder kijken dan je neus
lang is.
De opleiding is toegankelijker door
de virtuele klas
Hester: ‘Volgens mij heeft de zorg
steeds meer behoefte aan personeel dat
‘anders’ geschoold is. Dat is nodig omdat
de zorg erg veranderd; patiënten worden
steeds mondiger en we hebben te maken
met ‘Ziekenhuisverplaatste zorg’20
. Dat is
een regeling die is ingezet door de minister
van Volksgezondheid om alle medisch
specialistische geneesmiddelen alleen
nog maar te verstrekken via de ziekenhuis
apotheek.
Als farmaceutisch consulent ben je daar
dan de schakel in en we hebben dan
ook geleerd dat we ons daarin pro-actief
moeten opstellen door bijvoorbeeld allerlei
protocollen te schrijven.
Mijn opleiding zorgt ervoor dat ik die
veranderingen in de zorg ken en dat
ik er mee kan werken. De virtuele klas
zorgt ervoor dat zo’n opleiding makkelijk
toegankelijk is.’
Chantal: ‘Elke dag ben ik op mijn werk met
dingen bezig die ik zonder de opleiding niet
had opgepakt. Ik heb een ‘smartfilling-lijn’17
opgezet, samen met de apotheker. Dat is
een manier om efficienter te werken met
herhalingsrecepten. We liepen namelijk
elke dag aan tegen een stagnatie bij het
uitvullen van medicijnen. Nu staan alle
herhaalrecepten in de computer en de
uitdraai van de etiketten is helemaal
geautomatiseerd. Voorheen had ik dat
wel kunnen bedenken, maar niet kunnen
uitvoeren. Met deze opleiding kan ik het
ook uitvoeren mag ik dat ook doen! Daar
ben ik wel trots op!’

10. 19
Randi Vat heeft haar achtergrond in de
PR, uitzendbranche en outplacement.
“Hoe maak je een homogeen geheel
van alle mensen, systemen, structuren en
processen die samen deze deeltijdopleiding
vormen”.
Een antwoord vinden op die vraag was mijn
taak in de periode dat we toewerkten naar
de audit van de opleiding in november 2014.
Dat moest dan wel binnen de tijd die daar
voor stond.
Voor wat betreft de virtuele klas heb ik
zeer nauw samengewerkt met Francisca
van XWebinar.nl, die zowel inhoudelijk,
didactisch als technische ondersteuning
bood op een pragmatische manier.
Een heidense administratieve klus
Ik had gelukkig een klein groepje
docenten om me heen waarmee ik goed kon
werken. Samen pakten we de basis op. En
dat waren vooral ook veel administratieve
klussen. De studiegids moet bijvoorbeeld
kloppen met de modulebeschrijvingen en
Trekken en duwen
helpt niet.
Een beetje
prikkelen wel.
Randi Vat - Zelfstandig organisatie adviseur
en docente bij Saxion Next

11. 20 21
de modulebeschrijvingen moesten weer
kloppen met de beoordelingsformulieren,
die op hun beurt weer moesten kloppen met
de toetsmatrijzen. De leerdoelen moeten
passen bij de HBO competenties die zijn
geformuleerd. Dat moet je mensen hebben
die die het gewoon gaan doen en niet gaan
zeuren.
Maar wat doe je als er heel veel
verschillende beschrijvingen zijn van een
module? We hebben een nieuw format
gemaakt. We hebben docenten achter de
broek aan gezeten om hen te stimuleren om
dat format ook daadwerkelijk te gebruiken.
Echter, een flink aantal docenten geven
maar een paar uur les. Hoe krijg je ze toch
zover?
Ik was steeds bezig met communicatie
en verbindingen leggen, ten aanzien van
ons eigen team, maar ook ten aanzien van
de inhoud van de opleiding. Ik geef een
voorbeeld:
We hebben vijf leerlijnen: medisch-
farmaceutisch, zorgmanagement, mens en
communicatie, onderzoek en de praktijk.
Je kunt je voorstellen dat als je binnen de
leerlijn ‘medisch-farmaceutisch’ bezig bent
met ‘farmacokinetiek en -dynamiek’ , dat je
eigenlijk nooit aan communiceren denkt,
want het gaat over de samenstelling van
pilletjes enzo. En je leert dan wat dat pilletje
doet met bijvoorbeeld een vrouw die in
verwachting is. Maar wat doe je nou als die
mevrouw aan de balie komt en daar een
vraag over heeft? Dat is communicatie.
We hebben veel overleg met docenten en
stemmen veel af. Dat doen we zo efficiënt
mogelijk en vaak doen we dat per Skype in
kleine groepjes. Het is wel belangrijk om
dan het overzicht te bewaren.
Interactie is de kern
Met de virtuele klas zijn we uniek in
opleidingsland. Dat is niet overdreven,
op geen enkel HR-event of beurs over het
‘Leren van Nu’ kom je tegen wat wij doen!
Virtueel lesgeven betekent nog bijna overal
dat studenten een opgenomen gastcollege
volgen. Bij ons is interactie de kern van
het virtuele onderwijs. We kennen veel
verschillende werkvormen, laten ze in
groepjes uiteen gaan, passen peer-to-peer
leren toe.. mensen geloven het vaak niet! Je
kunt heel mooi inspelen op de verschillende
leerstijlen die iedereen heeft.
Weerstand en vooroordelen
Sommige docenten waar ik mee
gewerk heb hadden weerstand tegen de
virtuele klas. Techniekfobie. Alles wat
met computers te maken heeft roept dan
weerstand op, vooral als het niet loopt zoals
het zou moeten lopen.
Anderen (ex-docenten) hadden een
sterke overtuiging dat virtueel lesgeven
onderkoeld is en onpersoonlijk.
“Met onze virtuele klas zijn
we uniek in opleidingsland.
Dat is niet overdreven, echt
niet!”
Sommigen vonden ook dat je een stukje
domein afpakt: de klas is van mij en daar
moet je niet aan komen. Docenten oude stijl
moeten er ontzettend aan wennen. Degenen
die mee konden komen bleven en degenen
die hun weerstand niet konden overwinnen
vertrokken.
Natuurlijk kun je een aantal dingen
niet virtueel doen maar ik vind het een
fantastisch hulpmiddel in de hele mix
aan leeractiviteiten die de opleiding kan
aanbieden.
De beste manier om mensen met weerstand
mee te krijgen is te laten zien hoe leuk en
effectief het is!
We moeten nu weer aan de slag met
visievorming en de ontwikkeling van het
curriculum. De nadruk heeft nu gelegen op
de visitatie. We willen dat de opleiding nóg
meer aanspreekt, aansluit op de praktijk
van de apotheek en meegroeit met de
ontwikkelingen binnen de Farmacie en de
zorg.
Mijn tips
Maar ik heb geleerd om niet hard voor
de troepen uit te hollen. De mens is een
zelflerend systeem dus ik geloof niet dat
het werkt om hard te trekken of te duwen.
En toch.. af en toe een beetje prikkelen is
prima!
“Te hard voor
de troepen uit
hollen werkt
niet. Maar af en
toe een beetje
prikkelen is
prima”

12. 23
Het gaat niet meer
alleen om de pillen.
Dirk heeft 12 jaar in een openbare
apotheek gewerkt in verschillende functies.
In 2012 is hij gestart als hoofddocent en
opleidingsmanager bij Saxion Next.
Het resultaat telt
Aan het eind van de avond, waarop
het auditpanel een les in de virtuele klas
meemaakte vanaf een groot scherm,
ontstond er een enorme extase van
positieve ervaringen. Dat was geweldig.
De commissieleden die eerst sceptisch
waren, werden na een uur enthousiast! Alle
vooroordelen waren van tafel.
Het was een hoogtepunt van de audit.
Het was ook onverwacht, immers online
onderwijs ligt onder een vergrootglas.
In het onderwijs zijn de conservatieve
stromingen heel kenmerkend en frontaal
onderwijs is de norm. Klassikaal lesgeven
is de standaard, maar interesse in andere
lesvormen neemt wel toe, merk ik.
Uitgangspositie
Toen ik in 2012 startte bij de Opleiding
voor Farmaceutisch Consulent ontdekte ik
al snel dat er inhoudelijk geen lijn zat in de
opleiding, dat er nauwelijks visie was om de
opleiding te ontwikkelen.
Mijn taak was om dat te realiseren. De
inhoud moest meer samenhang krijgen, de
achtergrond en visie van waaruit wij lessen
ontwikkelden moest ontworpen worden
en in het DNA van de opleiding terecht
komen. We moesten rekening houden met
de wensen uit de praktijk; de apothekers.
De gewone “real life” lessen bleken niet één
op één overgezet te kunnen worden naar
een virtuele les, zodat we onze visie op
virtuele didactiek moesten ontwikkelen en
lessen moesten aanpassen. We wilden ook
de kwaliteit en het niveau van de opleiding
verbeteren en de tevredenheid van onze
“afnemers” -de studenten- monitoren.
Eind 2014 moest alles op orde zijn voor de
accreditatie. Daarnaast was het doel om
de opleiding in het beroepsveld goed te
profileren, zodat apotheken hun mensen
graag naar onze opleiding zouden sturen.
Als particuliere opleiding moet je je eigen
broek ophouden, dus moet je zorgen dat
iedereen weet wat je doet en dat je veel
enthousiaste studenten krijgt.
Het is een hele klus om een dergelijk traject
uit te voeren, maar ook om een audit
te organiseren. De administratie en het
papierwerk zijn overweldigend. Je werkt
toe naar een ideaal plaatje. In de praktijk
loopt het anders. Maar we zijn er glansrijk
doorheen gekomen en daar zijn we trots op!
Mijn belangrijkste taak was om goede
mensen in huis te krijgen; docenten en
leerbegeleiders. Als dat lukt dan kan je
iets goeds opleveren. Als mensen plezierig
samen kunnen werken gaat alles beter en
sneller.
Rond de visitatie bleek wel wat een
fantastische groep mensen we hadden: het
enthousiasme spatte ervan af! Het mooie
was, dat mensen werden aangestoken door
de inhoud van de opleiding zelf en door
elkaars enthousiasme. Dan ben je op de
goede weg.
Docenten zien elkaar zelden
Als je werkt met afstandsonderwijs
dan speelt het hele opleidingsgebeuren
zich online af. Docenten zie je nauwelijk
op school. Die zitten dus letterlijk op
afstand bij afstandsonderwijs, net zoals de
studenten.
Dat vraagt veel investering om mensen te
betrekken. Je kunt niet volstaan met het
versturen van een paar emailtjes als ze
les moeten geven, of als ze moeten leren
werken met de virtuele klas, of als ze hun
lessen moeten aanpassen een nieuwe ideeën
van de opleiding, of over de afspraken die
worden gemaakt.
Dat werkt niet. Dat is voor mij ook geen
Dirk Stobbe - Apotheker, hoofddocent en
opleidingsmanager Saxion Next
“Mooc’s
zijn slechts
weggelegd voor
een elite groep
studenten die
op die manier
kunnen studeren”

13. 24 25
beeld waarnaar ik een opleiding kan
vormgeven. Er is inspanning nodig om
mensen actief en enthousiast te krijgen.
De volgende actie was het verbeteren van
de backoffice waardoor de communicatie
tussen school en docenten en docenten
onderling beter verliep. Daarna
verzamelden we een groep docenten
rondom het kernteam. We gingen docenten
bezoeken, en we regelden ontmoetingen.
Ook via Skype werd vaak overleg gevoerd.
Ik ben gestart met een kerngroep docenten
en heb vijf leerlijncoördinatoren aangesteld
die elk de inhoud, de kwaliteit en de rode
lijn van hun gedeelte zouden bewaken,
waarborgen en mee helpen ontwikkelen.
Daarnaast sturen deze mensen de docenten
aan die verbonden zijn aan de leerlijn. Ik
heb zelf ook veel moeite gedaan om zoveel
mogelijk contact met docenten te hebben.
Ik ging naar ze toe of nodigde ze bij mij
uit. Mijn drive was om de docenten mee
te krijgen om samen een kwaliteitsslag te
maken door hen informatie te geven.
Geef je eigen grens aan
De meeste docenten werken niet alleen
voor ons, maar voor meerdere hogescholen
of zijn actief in hun eigen bedrijf. Mensen
zitten er verschillend in. De motivatie
en betrokkenheid is verschillend. De éne
docent vindt zich nog steeds een docent op
afstand en voor anderen is afstand helemaal
geen issue. Wat ik mooi vind is dat iedereen
aangeeft waar de grens ligt in wat men wel
en niet kan.
Er zijn bijvoorbeeld docenten die zeggen:
“op woensdag kan ik niet overleggen.” of “Ik
wil graag lesgeven en meedoen maar dit zijn
de beperkingen”. Kijk, als ik zo’n gesprek
heb en het is in te passen dan vind ik dat
prima.
“We zijn een particuliere
opleiding dus moet je
zelf je broek ophouden.
Je moet zorgen dat je
voldoende studenten hebt
en het beroep moest weer
op de kaart gezet worden.”
Oudere docenten hebben soms
moeite met de virtuele klas
Oudere docenten hebben over het algemeen
vaker en meer moeite met het werken online
dan jongere. Ik probeer te achterhalen waar
het probleem zit. Vaak heeft het te maken
met vrees voor de computer. Ik zeg dan dat
ze gerust even aan een wat meer ervaren
collega kunnen vragen om iets voor te doen.
Wij propageren een cultuur waarin je fouten
mag maken, waarin je hulp kan vragen en
krijgen van collega’s.
Peer-to-peer15
-leren, ook met
docenten
Alle docenten beginnen met een introductie
voor de virtuele klas, daarnaast kunnen ze
gebruik maken van een maandelijks online
spreekuur, speciaal voor docenten. Het
professionaliserings-plan voor docenten
moet nog uitgewerkt worden. We gaan er
van uit dat docenten veel van elkaar kunnen
leren, daarom gaan we “peer-to-peer”
bijeenkomsten organiseren voor docenten
waarbij we technieken en vaardigheden
gaan oefenen.
Net als studenten leren ook docenten
verschillend. Jonge docenten loggen in bij
de virtuele klas en gaan op een energieke
manier zelf uitproberen wat er kan en hoe
het werkt. Anderen, vaak ouderen, kijken
eerst een keer mee met een collega die
lesgeeft in een virtuele klas, volgen een
korte training om te leren werken met de
gereedschappen van de virtuele klas en gaan
dan aan de slag. We houden daar rekening
mee bij de professionalisering van docenten.
DNA voor lesontwerp
Met het accreditatieteam hebben we Het
didactisch concept ontworpen, dat is het
leermanifest van de opleiding en bevat
het DNA van elke les. Het didactisch
concept wordt gebruikt als lessen gemaakt
worden. Zo vinden we dat ons onderwijs
praktijkgericht moet zijn, dat we het leren in
een ‘Blended traject’4
aanbieden omdat dat
leuker en effectiever is en om dezelfde reden
hateren we de principes van de ‘Flipped
Classroom’9
en ‘Peer-to-peer’ leren.
Interactie maakt betrokken
In het begin was ik al lang blij dat we alle
lessen überhaupt konden uitvoeren. Ik had
er weinig idee van hoe docenten dat deden.
Gaandeweg vonden we interactiviteit bij
de les belangrijker, omdat het de studenten
betrokken houdt.
Vervolgens zijn we de principes van Het
didactisch concept5
gaan toepassen op onze
lessen.
Als je nu kijkt naar de opkomst van de
MOOCS13
waarbij het leren erg consumtief
is, dan denk ik niet dat die trends zich
ook zal uitbreiden naar praktijkgerichte
opleidingen. Ik denk dat de manier van
leren die bij Moocs worden gehanteerd
(vooral veel video’s doornemen, vooral
individueel leren) voorbehouden blijft
aan een elitaire groep studenten die goed
kunnen studeren.
Op dit moment valt er ook bij ons nog veel
te verbeteren aan het leren in de virtuele
klas en de electronische leeromgeving.
We hebben een blauwdruk gemaakt met
een aantal praktische voorbeelden van hoe
je virtueel les kunt geven. Nu moeten alle
docenten daarmee aan de gang. Iedereen
gaat een eigen lesplan maken. We schatten
in dat we daar ongeveer anderhalf jaar mee
bezig zijn.
Binnenkort gaan we meer onderzoek
doen naar de inhoud en vorm van de
opleiding. Collega Tamara Koehler gaat
promoveren op deze opleiding en ik ben
zelf bezig om de farmaceutische zorg meer
patientgericht te maken. Dat doe ik door
deelname bijeenkomst van de beroeps- en
branchevereniging voor apothekers, KNMP.
Mijn tips voor collega’s
Hecht grote waarde aan
scholing van je docenten.
Als iedereen alle tools kent
en begrijpt wat je ermee kan
doen, dan kunnen ze gaan
denken over het aanpassen
van hun lessen.
Stel een didactisch concept
op, zodat iedereen weet wat
belangrijk is en waar je met
elkaar naartoe werkt.
Spreek met elkaar af hoe
je de virtuele klas gaat
gebruiken en welke plaats
die virtuele klas heeft in het
totale opleidingstraject.
Je kunt van ons best een
kopie krijgen, maar besteed
tijd en aandacht aan het
maken van je eigen verhaal,
samen met je team. Dan
komt het vast goed.

14. 26 27
‘Geef mij maar
tweerichtingsverkeer’
‘Na mijn opleiding als apotheker ben ik
per ongeluk het onderwijs terecht gekomen.
Didactiek en onderwijs fascineren me
enorm.’
Tamara gaf een openbare les met haar
studenten tijdens de visitatie van het
auditpanel.
Studenten moeten er even aan wennen
dat ik veel van ze vraag in de virtuele klas,
ik verwacht actie. Als we een opdracht
hebben gedaan krijgt één van de studenten
de beurt en die vertelt wat hij of zij ervan
vond. Of ik laat ze in groepjes uiteen gaan
om een presentatie voor te bereiden over de
lesstof die ze ter voorbereiding van de les
hebben moeten lezen. Sommige studenten
moeten daar heel erg wennen maar de
meesten voelen zich daardoor net wat meer
uitgedaagd. Ik leg de lat hoog voor wat ik
van studenten verwacht. Het is niet zitten
en achteroverleunen en ik lepel het wel
allemaal op, je moet er zelf mee aan de slag!
Voor mij was het concept van de virtuele
klas nieuw. Ik had wel van allerlei
begrippen gehoord, zoals ‘blended
learning’, ‘digital learning’, ‘Moocs’,
maar ik wist er niet het fijne van. Op de
plaats van de virtuele klas binnen deze
onderwijsveranderingen had ik ook weinig
zicht. Ik begon dus zo goed als blanco.
Ik hoorde dat Saxion Next gebruik maakt
van de virtuele klas en daarbij de software
gebruikt van iLinc. Ik ben heel tevreden
over deze vorm van een digitaal klaslokaal.
In het digitaal onderwijs wordt op veel
plaatsen nog gebruik gemaakt van Skype
sessies, dat kan echt niet meer vind ik.
Onze software benadert het meest
de situatie van frontaal lesgeven, het
traditionele klaslokaal. Het was echt
wennen maar ik vind het een goeie manier
van onderwijs geven. Voorwaarde is wel dat
de techniek op orde is.
Ik hou niet van éénrichtingsverkeer in
mijn onderwijs. Ik wil van studenten horen
waar ze tegen aan lopen of wat hen bezig
houdt. Ik wil met ze praten om te kijken of
ze iets hebben aan dat wat ik ze biedt als
docent. Ik wil mijn les kunnen aanpassen
en afstemmen aan mijn studenten.
Ik wil niet met een plan het leslokaal
binnenkomen, mijn les afdraaien, wat
vragen beantwoorden en weer vertrekken.
Ik vind het juist belangrijk om te reageren
op studenten. Dat is wat ik in het onderwijs
zoek en in de virtuele klas kan dat ook.
In mijn virtuele klassen kan ik opdrachten
geven, dingen vertellen, filmpjes gebruiken,
dingen laten zien, de studenten kunnen
dingen laten zien, met elkaar overleggen. Ik
kan ze in subgroepen uiteen laten gaan en
samen aan een opdracht laten werken. Ik
kan mondelinge toelichting vragen. Beste
wel veel dus.
Spraakverwarring
Als er discussies zijn in onderwijsland
dan merk ik dat het over hele verschillende
dingen gaat als je het hebt over virtueel
lesgeven. De één heeft het over een
Skypesessie waar studenten anderhalf
uur moeten luisteren naar iemand die een
verhaal over hen uitstort. De ander denkt
aan een telefonische vergadering en ik denk
vooral aan interactie.
Ik heb zelf ook wel een aantal webinars
gevolgd vanachter mijn computer
thuis, waarbij iemand heel lang het
woord had. Binnen tien minuten was ik
meestal afgehaakt. Slaapverwekkend. Bij
afstandsonderwijs is interactie echt heel
belangrijk.
Je visie op leren is belangrijk bij lesgeven
in de virtuele klas, maar ook de kennis die
je hebt van de technieken en de software
die je kan gebruiken. Zo kun je steeds
duidelijker krijgen wat de virtuele klas voor
jou betekent.
Voor- en nadelen van de virtuele
klas
De virtuele klas vraagt wel meer van jou
als docent, qua voorbereiding, vaardigheden
en techniek. Je moet zorgen dat je spullen
in orde zijn, computer, headset, webcam.
Je moet weten hoe je een student kan
helpen bij een geluidsprobleem. Je moet om
Tamara Koehler - Apotheker, promovenda
en docent bij Saxion Next

15. 28 29
“Je werkt toe naar zo’n
dag.. Je wilt laten zien
waar je in gelooft.. En dat
je dan in anderhalf uur
een virtuele les neerzet
waar iedereen gelukkig
van wordt.. We reden
terug naar het hotel en
bestelden alle toetjes van
het toetjesbuffet”
kunnen gaan met de software weten wat je
kan doen en wat je niet ka doen. Ik vind dat
juist heel leuk, maar ik zie wel dat het bij
anderen, vaak ouderen, vaak meer moeite
kost.
Als ik echt eerlijk ben geef ik liever les in
een klas in real life dan in een virtuele klas.
Dan kan ik beter zien hoe ze erbij zitten.
Ik zie dan of ze het boeiend vinden of hun
interesse verliezen. Als je opeens een hoofd
omhoog ziet gaan, dat weet je dat er iemand
wil reageren, dat zie je online meestal niet.
Omdat dit een unieke opleiding is in
Nederland komen studenten uit Groningen,
Zeeland en Limburg en alles waar daar
tussenin zit. Hoe fijn is het dan dat de de
lessen online kunnen volgen. Als dat niet zo
was, was het volgen van de opleiding voor
velen onmogelijk.
Als voordeel zie ik dat ik de aandacht
over de studenten beter kan verdelen. Ze
kunnen allemaal tegelijk reageren of ik kan
studenten om de beurt het woord geven.
Ik kijk dan op mijn lijstje en zie dan dat ik
Jilma nog niet heb gehoord. Dan stel ik dus
de volgende vraag aan Jilma.
Eerst sceptisch, later enthousiast
De audit was een hoogtepunt in het
afgelopen jaar, maar de virtuele klas
speelt niet de hoofdrol bij de toekomstige
accreditatie, uiteindelijk gaat het over het
eindniveau van de HBO-opleiding.
De virtuele klas was wel belangrijk in deze
voorbereidende audit, omdat daar de meeste
scepsis over bestond bij het auditpanel.
Ik gaf de openbare les Farmacotherapy
en -dynamiek die werd bijgewoond door
het auditpanel. En aangezien het voor
iedereen om een première ging, rustte
er wel wat druk op me. Saxion Next had
wel gezocht naar een auditpanellid dat
enig verstand had van virtueel lesgeven.
In eerste instantie zou slechts twee leden
van de commissie de les volgen, maar
uiteindelijk was het hele panel aanwezig om
de real time les in de virtuele klas te volgen
vanaf een groot scherm. Misschien waren
ze nieuwsgierig? Na de les was iedereen
enthousiast!
De dag was uiteindelijk een feestje. Eén
van die commissieleden was een hoog
aangeschreven apotheker die ik nog ken
vanuit mijn opleiding. Hij was vooraf heel
sceptisch over de digitale les. Dus toen hij
aan het eind helemaal onder de indruk was,
was dat wel een hele dikke pluim!
Successen moet je vieren
We hebben het goed gevierd! Op onze
terugreis naar het hotel zei ik tegen mijn
collega dat we het moesten gaan vieren.
Laten we iets lekkers gaan halen in de
supermarkt! Mijn collega had een beter
idee: we rijden terug naar het hotel en we
bestellen alle toetjes van het toetjesbuffet!
Je werkt toe naar zo’n dag.. je wil de mooie
dingen laten zien. Je wilt de goede aspecten
van de opleiding waar jij in gelooft laten
zien. Die commissie is toch een beetje op
zoek naar de wat mindere punten en daar
gaat het dan op zo’n dag veel over. En dat
je dan in anderhalf uur zo’n virtuele les
neerzet en dat iedereen daar gelukkig van
wordt.. is een echte apotheose.. ja hoor,
helemaal blij mee!
Nu weer naar de inhoud van de
opleiding
Nu ga ik mij richten op mijn
proefschrift. Mijn proefschrift gaat over de
beroepsontwikkeling van farmaceutisch
consulenten op het grensvlak van het
onderwijs en de praktijk. Wat doen wij
binnen het onderwijs waarmee we onze
studenten goed voorbereid die arbeidsmarkt
op laten gaan. En aan de andere kant: wat
zijn de ontwikkelingen in de farmaceutische
wereld waar wij als onderwijs op in moeten
springen.
Een belangrijk thema is de professionele
identiteit van de farmaceutisch
consulenten. De consulenten moeten niet
alleen de kennis hebben maar het beroep
ook ‘echt zijn’. Het is een nieuwe HBO
functie in een zorgomgeving dus hij moet
zijn plek nog vinden. Net zoals destijds bij
de mondhygiënist en de nurse practitioner.
Het is een beroep in opkomst. De veren
moeten even opgeschud worden en dan
moet iedereen weer zijn eigen plek vinden.

16. 31
Absorberen van
kennis werkt niet
“Het zal wel zo
zijn dat oudere
docenten meer
moeite hebben
met de virtuele
klas. Maar je moet
het gewoon leren.
Iedereen kan het
leren.”
‘Als apotheker bestaat je werk vooral uit
het managen van een bedrijf en ik was bijna
niet meer met mijn vak bezig. Dat was mijn
reden om het onderwijs in te gaan’.
Henk heeft Tamara geholpen bij de
voorbereiding van de openbare les van de
virtuele klas.
‘Mijn lessen vormen de ‘backbone’ van
het vak. Bij ‘Farmacotherapie’ leer je hoe
een bepaald geneesmiddel werkt. Dat ligt
heel dicht bij de werkpraktijk. Het vak
‘Mediactiebegeleiding’ gaat over het geven
van voorlichting over medicijnen en over de
wisselwerking tussen medicijnen. Wanneer
je bijvoorbeeld verschillende medicijnen
tegelijk gaat gebruiken, dan moet je goed
weten of dat geen probleem oplevert.
De lessen ‘Farmacokinetiek en -dynamiek’
zijn veel theoretischer. Je leert hoe een
geneesmiddel zich gedraagt en op de juiste
plaats in je lichaam aankomt. Voordat
studenten hier zelf mee aan de slag kunnen
moeten ze eerst veel weten en een aantal
begrippen leren kennen.
Henk de Jong - Apotheker en docent farmacotherapie, farmacokinetiek
en -dynamiek en medicatiebegeleiding, afstudeerbegeleider aan de
Universiteit van Utrecht en bij Saxion Next

17. 32 33
De essentie van mijn vak en mijn uitdaging
is om een antwoord te vinden op de
vraag ‘Hoe kan ik nou zo goed mogelijk
geneesmiddelen inzetten om mensen beter
te maken?’
De farmaceutisch consulent
is erg belangrijk bij
patiëntenvoorlichting
De HBO opleiding ‘Farmaceutisch
consulent’ zorgt ervoor dat er mensen
opgeleid worden die actief zijn in een
gebied tussen de apothekersassistenten, die
meestal een MBO opleiding hebben en de
apotheker, die universitair geschoold is.
Een farmaceutisch consulent zet
bijvoorbeeld een voorlichtingsproject
op, waarbij een lezing gegeven wordt
aan een specifieke groep klanten. De
farmaceutisch consulent dient dan
een goede theoretische ondergrond te
hebben omdat er vragen gesteld kunnen
worden die juist beantwoord moeten
worden. Het is dan fijn dat niet alle
vragen doorverwezen worden naar de
apotheker. In de patiëntenvoorlichting
heeft de farmaceutisch consulent een grote
toegevoegde waarde!
Absorberen van kennis werkt
niet
Doordat we met de virtuele klas werken
kunnen we veel meer studenten bereiken
die verspreid zijn over het Nederlandstalig
gebied. Di virtuele klas zorgt ervoor dat
studenten gemotiveerd en gestimuleerd
worden in hun studie. Dat doen we door
activerende werkvormen te gebruiken
tijdens de virtuele klas. Studenten kunnen
presentaties geven of voeren opdrachten uit,
al dan niet in groepjes.
Voorafgaande aan de lessen in de virtuele
klas bestuderen de studenten opgenomen
lessen, theorie en maken huiswerk. In de les
zelf moeten ze er flink tegenaan, aan de slag
met die kennis. Je merkt dat dat veel meer
stimuleert bij studenten.
Het traditionele beeld van onderwijs is dat
er sprake is van kennisoverdracht van de
expert naar de student. Ik was als docent
ook gewend om de lesstof zo klassikaal te
behandelen. Eenrichtingsverkeer. Dat is nu
echt anders. Die manier van werken heeft
te maken met het ideale, maar ouderwetse
beeld dat de mens leert door kennis te
absorberen en die vervolgens te onthouden.
Zo werkt het niet. Als docent merk je vaak
genoeg dat studenten niks meer weten
van een afgelopen blok, al is dat nog maar
een half jaar geleden. In die zin is er geen
verschil tussen studenten van het HBO of
van de Universiteit.
Is onderwijs in real life
effectiever dan in de virtuele
klas?
Wie denkt dat bij virtueel onderwijs de
lesstof minder beklijft dan bij traditioneel
onderwijs heeft het mis. Het vraagt wel
meer van de docent, vooral in het begin.
Als docent moet je echt weten wat je
aan het doen bent en waarom, een plan
maken. Tijdens de les moet je alert zijn,
studenten stimuleren om actief mee te
doen, daar leren ze meer van. Dat gaat op de
universiteit met zo’n grote groep studenten
lastig. Maar hier met de virtuele klas gaat
dat heel goed. In de virtuele klas kun je
bijvoorbeeld ‘at random’* vragen stellen.
Dat alleen al zorgt ervoor dat studenten niet
wegdutten.
Als je voor de webcam gaat vertellen wat je
anders voor de collegezaal doet, dan werkt
het niet. Je moet je verdiepen in de techniek
en in het programma. Dat moet je oefenen.
Oudere docenten hebben wat meer moeite
om om te schakelen naar de virtuele klas
dan jongere docenten. Logisch want die
hebben minder ervaring met de andere
manier van lesgeven. Maar iedereen kan het
leren. Iedereen die met virtueel onderwijs
bezig is ziet de mogelijkheden en kent de
bezwaren en valkuilen. Uiteindelijk willen
we allemaal dat het onderwijs zo goed
mogelijk gegeven wordt, dat kennis beklijft
en dat we voor de meest optimale vorm
moeten gaan.
Natuurlijk zijn er ook nadelen. Ik zou bij
presenteren bijvoorbeeld meer willen zien
van de houding van de student en de reactie
hierop van de mede-studenten. Dat is een
soort peer-review: hoe kom ik over. Dat mis
je in de virtuele klas.
“Het ideaalbeeld is dat de mens
leert door kennis te absorberen
en die vervolgens te onthouden.
Zo werkt het niet.”

18. 34 35
Je kan het niet bedenken
in een projectplan...
Francisca heeft Saxion Next begeleid
bij de opstart en implementatie van de
virtuele klas op het gebied van techniek en
virtuele didactiek. Nu is zij betrokken bij de
professionalisering van de docenten en de
technische service & support van de virtuele
klas.
‘Ik heb onder meer gewerkt in bij
overheidsprojecten waarbij het onderwijs
beter aan moest sluiten op de arbeidsmarkt
en projecten die zich richtten op het
terugdringen van onderwijsachterstanden,
daarnaast ben ik ondernemer. In 2005
werd ik door een ziekte meer aan huis
gebonden. Toen ik van huis uit op zoek
was naar mogelijkheden voor werk en
ontwikkeling kwam ik al gauw terecht in de
wereld van afstandscommunicatie. Dat is
het startmoment van XWebinar.nl geweest.
Interactiviteit is ons handelsmerk.
De teams van Saxion Next en Xwebinar.
nl hebben samen de virtuele klas tot een
succes gemaakt. De basis-implementatie
heeft exclusief aanloop ongeveer
twee jaar geduurd. Het bezoek van de
visitatiecommissie was een enorm
hoogtepunt!
Klein beginnen
Het implementeren en goed laten
functioneren van de virtuele klas is niet een
project dat je van te voren kunt bedenken
in één projectplan. Je moet klein beginnen,
met een paar mensen die weten waar ze
naar toe willen en enthousiast zijn. Daarna
oefen je in de praktijk en check je met elkaar
of het werkt. Zo ga je stap voor stap verder.
Er komen steeds nieuwe vragen naar boven
die beantwoord moeten worden: Hoe werkt
dat in jouw manier van lesgeven? Kun je
nieuwe uitgangspunten voor didactiek zelf
vertalen naar je lesplan? Kun je zelf een
‘flipped classroom inrichten? Hoe is het
om het leren in de klas te evalueren, wat
doet dat met studenten? Hoe is het met de
belasting voor de studenten, trekken ze het
nog?
“Je moet klein
beginnen, met een
paar enthousias-
telingen. Mensen
kunnen ook niet
alles in één stap
leren.”
Francisca Frenks - Adviseur webinars, virtuele klassen en online
didactiek. Eigenaar van XWebinar.nl en dyhme.com

19. 36 37
Een Leven Lang Ontwikkelen
Een ‘leven lang leren’ voor studenten
in de virtuele klas, betekent ook een ‘leven
lang ontwikkelen’ voor docenten. Steeds
evalueren met collega’s, studenten en
mensen uit het werkveld, is essentieel.
Ik vervulde vooral de rol van aanjager,
stimulator, initiator en ontwikkelde
proefprojecten. Daarbij werkte ik nauw
samen met de opleidingscoördinator en
de voorhoede-docenten. Ik verzorgde de
trainingen voor studenten, docenten en
beheerders. Alle docenten en studenten
heb ik wel eens in een online spreekuur of
training gehad. Ik ken bijna iedereen!
Naar aanleiding van de leerervaringen
bij Saxion Next hebben wij een draaiboek
ontwikkeld. Dat is gebaseerd op de
doelstellingen en leeruitgangspunten van de
opleiding. We hebben de Customer Journey
voor docenten en (nieuwe) studenten
beschreven met alle activiteiten die worden
uitgevoerd om de virtuele klas lekker te
laten lopen.
Bang voor techniek?
Als je wilt dat alle studenten al
enthousiast worden vanaf de eerste les,
dan moet iedereen tenminste kunnen
horen wat er gezegd wordt in de klas en
niet meer bang zijn voor de techniek. Een
goede internetverbinding en headset zijn
voorwaarden. Sinds studenten een headset
van school ontvangen zijn de technische
problemen enorm teruggedrongen.
Computer, headset, instellingen, internet,
software updates. Iedereen moet een
basiskennis techniek hebben. Falende
techniek kost tijd, levert irritatie op en
demotiveert. Als er in een traditionele klas
het smartboard uitvalt gaan leerlingen
al snel op hun telefoon kijken, in de
virtuele klas gaan studenten hun Facebook
bijwerken, emails beantwoorden of klappen
ze hun laptop dicht.
Momenteel zijn we bezig met een
bijscholingstraject waarbij docenten elkaar
helpen ontwikkelen, zowel technisch als
didactisch. Ik lever daarbij de inspiratie in
de vorm van Masterclasses en ontwikkel
video’s en e-learningmodules die gebruikt
kunnen worden als naslag voor docenten en
studenten.
Bij de aanvang van het schooljaar verzorgen
wij, XWebinar.nl , steeds trainingen voor
nieuwe docenten en alle studenten. Daarna
zijn er regelmatig virtuele inloopspreekuren
waar veel gebruik van wordt gemaakt.
Het echte werk
Er is één voorwaarde die als een rode
draad steeds terug komt in elke fase van het
“Een ‘leven lang leren’ voor
studenten, betekent ook
een ‘leven lang ontwikkelen’
voor docenten.”
project: de techniek moet op orde zijn.
Voordat ik met virtuele klassen en webinars
begon heb ik ook onderschat hoe belangrijk
het is dat iedereen grip heeft op de techniek,
begrijpt hoe bandbreedte werkt, hoe je je
computer schoon en gezond houdt en hoe
je je audio instelt. Ook ik dacht dat dat
niet het echte werk was. Maar na enkele
jaren met de virtuele klas blijkt dat juist
dat begin essentieel is. Als je het gevoel
hebt dat jij die computer en de techniek
beheerst hoef je niet bang te zijn als het een
keertje mis loopt. Ik ben altijd heel goed
ondersteund door de importeur van de
software van iLinc, die naast zijn kennis
van de software een enorme kennis heeft
van internettechniek en veel geduld heeft!
Hij werkt vanaf het begin al met virtuele
klassen en dat is al meer dan 25 jaar!
Een blended lesprogramma met
een belangijke plaats voor de
virtuele klas
De periode voorafgaand aan de audit
was spannend. Met een sterke ‘crew’
hebben we een blended lesprogramma
voor de virtuele klas van Tamara en Henk
in elkaar gezet, dat ook nog praktijkgericht
was, volgens het principe van de ‘flipped
classroom’ werkte, dat zeer interactief was
en waarbij in groepen werd gewerkt. Als
kers op de appelmoes werd ‘formatieve
toetsing’ * opgenomen tijdens de les,
waarbij studenten zelf aangaven wat ze
geleerd hadden en hoe ze dat in de praktijk
konden gebruiken.
De les werd succesvol uitgevoerd door
Tamara met haar groep studenten. Tijdens
de openbare les in de virtuele klas was
mijn rol om commentaar te geven op wat
er gebeurde en vragen te beantwoorden
van de auditcommissie. Ik kon zo goed
aangeven waar de leerprincipes uit het
didactisch concept zich in deze les zich
manifesteerden. Theorie werd zo duidelijk
praktijk.
Het enthousiasme van de auditcommissie
is al door velen genoemd. Niet voor niets,
omdat niemand dit enthousiasme had
verwacht. Er leefden hardnekkige beelden
en vooroordelen ten aanzien van de
virtuele klas. De kennis en ervaring van de
auditcommissie was nog heel miniem op
dit gebied.
Voor mij persoonlijk was dit een erkenning
voor jarenlang hard werken en weten dat we
goed bezig waren omdat ons uitgangspunt
van werken altijd didactisch is geweest. De
virtuele klas is geen doel op zich maar een
manier om meer en andere mensen kans
op goed onderwijs te geven in relatie tot
onderwijs in real life.
Na de accreditatie-les met positieve afloop
kreeg ik vanuit Finland felicitaties via
Facebook; zij werken al jaren met de virtuele
klas, ook met iLinc software. Van hen heb
ik veel geleerd. Zij moeten wel werken met
de virtuele klas, immers vooral in de winter
kunnen zoveel studenten gewoon niet naar
school!
Ik verheug me op de komende periode
waarbij het ontwikkelen van ‘Flipped
lesplannen’ voor de virtuele klas en
het oefenen met verschillende online
werkvormen samen met docenten centraal
staan.

20. 38 39
Nieuwsgierig? Zelf aan de
slag? Kijk op www.dyhme.com
bij de cursus: ‘Starten met
online trainen’: alle kennis en
ervaring uit het project met
Hogeschool Saxion Next zijn
verwerkt in deze cursus.
Deze publicatie ‘Deeltijd
volwassenonderwijs met behulp van
de virtuele klas’ is een productie van
XWebinar.nl en tot stand gekomen in
samenwerking met de Hogeschool Saxion
Next.
Speciale dank gaat uit naar die medewerkers
van Saxion Next die enthousiast en
betrokken hun ervaringen gedeeld hebben
in de interviews en naar Myrthe van den
Elshout, zij verzorgde de vormgeving van
deze publicatie.
XWebinar.nl heeft jarenlange ervaring
in het adviseren en begeleiden van
organisaties die virtuele klassen of
webinars op een professionele manier
inzetten. Die ervaringen heeft XWebinar.
nl vertaald in cursussen. In 2015 start
de DYHMe Academy, waarin e-learning
modulen, gecombineerd met webinars en
online trainingen aangeboden worden.
De cursussen gaan over het leren werken
met webinars, virtuele klassen en online
trainingen. Later komen er meer cursussen
over “21st century skills” bij. De cursussen
zijn bestemd voor mensen in organisaties
of opleidingen, individuele trainers en
docenten of studenten. De cursussen
kunnen allemaal als e-learningmodule
gevolgd worden of als groepscursus waarbij
een live & online gedeelte de cursus
effectiever maakt.
DYHMe Academy is ook op zoek naar
docenten of trainers die cursussen kunnen
ontwerpen op het gebied van 21st century
skills”
XWebinar.nl
www.xwebinar.nl
info@xwebinar.nl
tel: (0345) 535 279
DYHme.com
www.dyhme.com
sercice@dyhme.com
tel: (0345) 535 279

21. “Flexibilisering in
het onderwijs is
een voorwaarde
voor ‘een leven lang
leren’.
De virtuele klas
is een onmisbaar
hulpmiddel bij
de flexibilisering
en wordt door
studenten hoog
gewaardeerd.”