Erdmiin urguu tsogtsolbor

1. Эсийн эрхтэнцэрүүд

2. Ургамал амьтны эсийн ялгаа,
төсөөтэй талууд

3. Эсийн судалгааны түүхээс
• Эсийн тухай судалдаг шинжлэх ухааныг цитологи гэнэ. Цитологи
гэдэг нь цитос буюу эс, логос буюу ухаан гэсэн утгатай грек үг юм
• 17-р зууны дунд үеэр эрдэмтэд галт шилнээс бүрдсэн микроскоп
хэмээх бичил дуранбайг амьд байгалийн судалгаанд
нэвтрүүлснээр хүний нүдэнд үл өртөх үй түмэн бичил амьд бие
байдгийг нээж илрүүлсэн байна.
• Английн эрдэмтэн Р. Гук 1665 онд өөрийн зохион бүтээсэн
микроскопоор ургамлын үйсний нимгэн зүсмийг харж тэр үйс олон
тооны жижиг үүрнүүдээс тогтсон торлог бүтэцтэй болохыг үзсэн.
Тэр торлогийн нэг үүрийг эс гэж нэрлэсэн. Ингэж ургамлын эд олон
эсээс тогтсон эст бүтэцтэй болохыг анх тогтоосон.
• Голландын эрдэмтэн А. Левенгук 1674-1683 онуудад цусны улаан
эс, нэг эст эгэл биетэн, нян, булчингийн эс,олон эст амьтан,
ургамлын биеийн эсийг судалж илрүүлсэн

4. • 1833 онд Английн эрдэмтэн Р.Броун ургамлын навчны
бүтцийг микроскопоор харж судлаад эсийн дотор орших
бөөрөнхий цул биетийг илрүүлэн түүнийгээ бөөм гэж
нэрлэсэн.
• 1838-1839 онд Германы ургамал судлаач М. Шлейден,
амьтан судлаач Т. Шванн нарыг эсийн онолыг анх
үндэслэсэн. Эдгээр эрдэмтэд нь бүх амьд биеийн бүтцийн
үндсэн нэгж нь эс бөгөөд ургамал, амьтны эсүүд нь
хоорондоо төсөөтэй байдаг гэдгийг илрүүлсэн.
• Ингэснээр манай гаригийн бүх амьд бие гарал үүсэл нэгтэйг
баталж өгсөн.
• Эсийн онол өнгөрсөн зууны сүүлчийн хагаст амьдарч байсан
эрдэмтдийн нээлтүүдээр улам бүр баяжигдсаар ирсэн.
Жишээ нь: Германы эрдэмтэн К. Вольф, Р. Вирхов, оросын
эрдэмтэн К.М. Бэр нар нь эсийн хуваагдал ,үр тогтсон
өндгөн эсийг судлах явцдаа бүх олон эст амьд организм нэг
эсээс хөгждөг гэдгийг олж тогтоосон.

5. Оросын эрдэмтэн
К.Бэр 1827 онд сүүн
тэжээлтний өндөгөн
эсийг нээсэн.
1833 онд Английн
эрдэмтэн Р.Броун
эсийн бөөмийг нээсэн.
1833 онд Германы
эрдэмтэн Т.Шванн,
М.Шлейден нар
эсийн онолыг
боловсруулсан
1858 онд Германы эрдэмтэн
Р.Вирхов эс бүр эх эсийн
хуваагдлаар үүсдэгийг
тогтоосон.

6. Амьд биеийн эсийг дараах
байдлаар хуваана.
Амьд бие
Эукариот
эс
/жинхэнэ
бөөмтэй эс/
Прокариот
эс
/эгэл
бөөмтэй эс/

7. Эукариот эсийн бүтэц
/Эукариот эсийн бүтцийг үндсэн 4 хэсэгт
хуваана./
Эукарииот
эс
Плазман мембран
/эсийн бүрхүүл/
Оршихуун
Эрхтэнцэрүүд
Цито
золь

8. Плазман мембран буюу эсийн
бүрхүүл

9. Цитозоль
• Эсийн эрхтэнцэр болон оршихуунуудыг уусмал байдлаар
агуулсан эсийн дотоод орчныг дүүргэж байгаа шингэнийг
цитозоль гэнэ.
• Энэ нь зуурамтгай, гель хэлбэрийн шингэн бөгөөд 75-90% нь
ус, 10-25% нь түүнд ууссан бодис болно.
• Цитозоль болон түүнд агуулагдаж буй эрхтэнцэрүүд,
оршихуунуудыг хамтад нь цитоплазм гэнэ.
• Цитозоль нь эсийн дотор орчныг дүүргэж, эсийн бүх бүтцийн
хэсгийг өөртөө агуулж байдгийн хувьд тэдгээрийн
хоорондын харилцан үйлчлэлийг хангаж, бодисын
солилцооны олон урвалууд явагдах орчин нь болдог. Жишээ
нь: гликолиз, өөхний хүчил,нуклеотид, зарим амин хүчил
цитозольд нийлэгждэг.

10. Оршихуун
• Эсийн үйл ажиллагааны явцад
цитоплазмд хуримтлагдаж
/нйилэгжиж/,дахин ашиглагдаж
/задарч/ байдаг тогтворгүй
бүтцийг оршихуун гэдэг.

11. Эсийн эрхтэнцэрүүд
Бөөм

12. Барзгар эндоплазмын
тор

13. Гөлгөр,барзгар
эндоплазмын тор

14. Митохондри

15. Голдьжийн цогц

16. Хлоропастид

17. Вакуоль

18. Рибосом

19. Эсийн төв