2. Pengenalan
Latar Belakang Suku Kaum Brunei
Agama Suku Kaum Brunei
Dialek Suku Kaum Brunei
Kebudayaan Suku Kaum Brunei
Perkahwinan Suku Kaum Brunei
3. PENGENALAN
Negeri Sabah mempunyai tidak kurang
daripada 30 etnik suku kaum
Antara suku kaum yang terdapat di negeri
Sabah ialah Brunei, Kadazan Dusun, Bajau,
Murut dan banyak lagi
Perbezaan di antara kesemua suku kaum
tersebut adalah dari segi bahasa, agama,
adat istiadat dan pegangan hidup
4. LATAR BELAKANG
Etnik Brunei merupakan suku kaum minoriti di Sabah yang banyak
terdapat di kawasan Wilayah Persekutuan Labuan, Membakut,
Beaufort, Papar, Menumbok, Negara Brunei Darussalam dan juga di
Lawas & Limbang, Sarawak
Asal usul suku kaum Brunei di Sabah sangat berkait rapat dengan
sejarah Kesultanan Brunei
Sebelum kedatangan penjajah British di Sabah, Sabah merupakan
negeri jajahan takluk Kesultanan Brunei yang menyebabkan
terdapatnya etnik ini di Sabah
Sabah mula terpisah dari Kesultanan Brunei pada 11 Ogos 1865
apabila konsul Amerika, Charles I. Moses menubuhkan 'American
Trading Company' di Ellena (kini dikenali sebagai Kimanis, Sabah)
Ini juga diikuti dengan penjajahan British, Jepun, British Colony dan
akhirnya Sabah menyertai dalam pembentukan Malaysia pada tahun
1963
5. AGAMA SUKU KAUM BRUNEI
Masyarakat Brunei masa kini amat sinonim
dengan agama Islam.
Sebelum menerima agama Islam, suku kaum
dipercayai telah menganut agama Hindi-
Buddha
Hal ini dapat dibuktikan dengan penemuan
replika stupa di Pusat Sejarah Brunei
Selepas kedatangan agama Islam di Borneo,
masyarakat Brunei mula menerima sebagai
agama baru
6. DIALEK SUKU KAUM BRUNEI
"Bahasa Melayu Brunei" (BMB) merupakan bahasa komunikasi utama penduduk di Negara Brunei
Darussalam, Wilayah Persekutuan Labuan, Daerah Sipitang, Beaufort, Membakut, Menumbok, Papar,
Limbang & Lawas di Sarawak.
BMB mempunyai pertukaran bunyi vokal daripada Bahasa Melayu Baku.
Antaranya ialah vokal "e" akan ditukar menjadi vokal "a" :
contoh : besar (basar) , keras (karas), beras (baras)
Vokal "o" ditukar menjadi "u" :
contoh : boleh (bulih), tolong (tulung), kotak (kutak)
Kata ganti diri :
(1) Aku - sesuai digunakan untuk berbicara dengan individu yang lebih tua seperti ibu
bapa kerana perkataan ini TIDAK dikategorikan sebagai bahasa yang kasar
dalam dialek Brunei
(2) Kadiaku - Saya
(3) Kita - bermaksud "awak" yang merupakan bahasa yang sopan & digunakan untuk
orang yang lebih tua
(4) Biskita - Kalian / Kamu
(5) Katani - Kita semua
7. (6) Kau - disebut "kawu" untuk berbicara dengan orang yang muda atau sebaya
(7) Bisdia - Mereka
(8) Ia - Dia
Perkataan asas
(1) Tidak / tak - inda (14) Besar - basar
(2) Ya - awu (15) Kecil - damit
(3) Kalau - mun (16) Kerja - karaja
(4) Nanti - karang (17) Datuk - nini laki
(5) Sangat - luan (18) Nenek - nini bini
(6) Ini - ani (19) Ayah - baba / bapa / papa
(7) Itu - atu (20) Ibu - emak / babu / mama
(8) Sekejap - sakajap (21) Moyang - datu
(9) Lama - batah (22) Lelaki - laki-laki
(10) Inilah - anitah (23) Perempuan -bini-bini
(11) Itulah - atutah (24) Anjing - kuyuk
(12) Lah - tah (25) Monyet - ambuk
(13) Air - aing (26) Cicak - cacak
8. KEBUDAYAAN & TRADISI
ALAT MUZIK TRADISONAL SUKU KAUM BRUNEI DI SABAH
Gambus merupakan alat muzik yang begitu sinonim dengan masyarakat Brunei di Sabah
Peganjuran Pesta Gambus Sabah setiap tahun sejak tahun 2000 sehingga kini dengan
mengadakan pertandingan di peringkat zon & negeri oleh Persatuan Masyarakat Brunei
Sabah dengan kerjasama Lembaga Pelancongan Negeri Sabah yang banyak membawa
perubahan yang sangat ketara dalam memartabatkan seni muzik gambus.
Pesta ini juga telah diiktiraf sebagai acara tahunan dalam kalender pelacongan negeri
Sabah dengan tema "Gambus Instrumen Perpaduan" yang menjadi pemangkin
pembangunan masyarakat.
9. TARIAN TRADISIONAL SUKU KAUM BRUNEI
Tarian Adai-adai berdasarkan pada kehidupan kaum nelayan
Ia mengisahkan cerita kumpulan nelayan yang pergi menangkap ikan di laut
manakala kaum wanita menunggu kepulangan mereka di kawasan pantai untuk
membantu mengutip hasil tangkapan yang dipeolehi
Tarian biasa ditarikan oleh pasangan 4 lelaki & 4 perempuan diiringi oleh pukulan
rebana & gambus serta nyanyian dengan rentak hampir sama dengan tarian Zapin yang
terdapat di Semenanjung Malaysia
Tarian Adai-adai biasanya diadakan semasa keramaian suku kaum Brunei atau
menyambut ketibaan orang-orang kenamaan
10. MAKANAN TRADISONAL
(1) Ambuyat - diperbuat daripada ambulung yang diambil dari sebahagian batang dalam
sagu sawit. Ianya dimakan dengan cacah cencaluk atau apa-apa
kuah hidangan dengan menggunakan candas .
(2) Kuih-muih kering - kekara, jala, kubal, sapit dll
(3) Kuih-muih basah - bom, kelupis, cucuk (puteri mandi), salurut, kusui, wajid, pinyaram,
tapai dll
11.
12. SENI BINA (RUMAH TRADISI SUKU KAUM BRUNEI)
Pada dahulu kala, masyarakat Brunei di Sabah menetap berhampiran
dengan pantai & bekerja sebagai petani & nelayan
Struktur rumah Brunei terdiri daripada 3 bahagian iaitu pantaran, langgar,
dan tambak
Pantaran merupakan serambi iaitu tempat untuk berehat
Langgar berfungsi sebagai ruang tamu dan bilik tidur
Tambak adalah dapur
Bilik mandi & tempat membasuh kain terletak di luar atau sudut tepi rumah
13. ADAT PERKAHWINAN SUKU KAUM
BRUNEI
Merisik
Bejarum (meminang)
Bertunang
Menghantar belanja
Akad Nikah
Hari Mengelupis
Malam Berbedak
Jamuan jemputan perkahwinan
Mandi pengantin
Adat menghias pengantin
Majlis “naik kahwin” atau bersanding
14. MERISIK
• Menyiasat lebih dekat tentang kedudukan @ status seseorang
perempuan sama ada sudah berpunya atau sebaliknya
• Rombongan merisik hanya terdiri daripada 2-4 orang sahaja yang
terdiri daripada ahli keluarga lelaki seperti ibu, bapa, pak cik dan
mak cik.
15. BEJARUM @ MEMINANG
• Terdiri daripada 3-5 orang yang diketuai oleh seorang wakil yang
menjadi jurucakap ketika meminang sebagai wakil daripada
keluarga pihak lelaki.
• Kebiasaannya ketika bejarum, mereka akan bermadah-madah
atau berpantun-pantun sebagai kias bagi menyatakan hasrat
16. BERTUNANG
• Dilakukan secepat mungkin setelah mendapat persetujuan
semasa bejarum.
• Rombongan lebih ramai daripada sebelum ini
• Rombongan akan membawa hantaran :
(i)Wang rm50 –rm120
(ii) Sebentuk cincin
(iii) Sirih junjung
(iv) Lain-lain kelengkapan seperti kasut, pakaian dll
• Hantaran turut dibalas oleh pihak perempuan sebagai
balasan
17. MENGHANTAR BERIAN
@BELANJA
• Lebih meriah yang dihadiri oleh para jemputan dan ahli keluarga yang lain
di dalam satu kenduri kesyukuran
• Berian yang telah dipersetujui semasa bejarum :
(i) Mas kahwin (RM80-RM120)
(ii)Kerbau jantan besar
(iii)Belanja hangus (RM1000-RM5000)
(iv)Belanja perhiasan bilik pengantin
(v)Perlangkahan RM100 (langkah bendul)
• Semua berian ini akan dibawa kecuali bagi kerbau jantan yang akan
dihantar seminggu sebelum majlis perkahwinan bagi tujuan dijadikan
sebagai hidangan lauk semasa majlis tersebut.
18. AKAD NIKAH
(i) Calon suami
(ii) Calon isteri
(iii) Wali
(iv) 2 orang saksi yang beragama Islam
(v) Ijab & Qabul
19. HARI MENGELUPIS
• Menyediakan kuih tradisonal etnik Brunei iaitu kuih
kelupis
• Bahan-bahan bagi menyediakan kelupis perlu
disediakan lebih awal agar memudahkan proses
membuatnya
• Ianya bertujuan mengeratkan lagi silahturahim di
antara sesame keluarga
20. MALAM BEBADAK
(BERBEDAK)
• Pada waktu malam di rumah pengantin masing-
masing bagi menambahkan seri buat pengantin
• Barang-barang yang perlu ada ketika malam
berbedak :
(i)Tepung dedak
(ii)Pandan wangi
(iii)Beras kunyit yang ditumbuk halus
(iv)Beras kuning
(v)Minyak wangi
(vi)Inai @ pacar merah
21. JAMUAN JEMPUTAN
• Bermula pada pagi sebelum bersanding.
• Kebanyakannya semua jemputan yang dijemput akan
hadir pada waktu ini
• Setiap ahli keluarga mempunyai tugas-tugas yang
tertentu bagi mengelakkan sebarang kekurangan
22. MANDI PENGANTIN
• Pagi sebelum bersanding, di mana pengantin akan
dimandikan mengikut adat istiadat etnik masyarakat
Brunei.
• Ianya akan dilakukan oleh seorang tok bomoh dan
menjampi air supaya pengantin akan terjaga rapi dan
selamat daripada sebarang cobaan oleh orang-orang
yang berdendam dengan pengantin juga bagi
menaikkan seri wajah pengantin.
23. ADAT MENGHIAS
PENGANTIN
• Bagi masyarakat Brunei, pengantin tidak dibenarkan
untuk memakai pakaian pengantin sendiri malah ianya
mestilah dibantu oleh seseorang yang pakar seperti
mak andam yang akan membantu menghias segala
persiapan sebelum pengantin bersanding
24. MAJLIS NAIK
KAHWIN@BERSANDING
• Pengantin lelaki akan diarak ke rumah pengantin perempuan (bagi jarak
yang jauh, pengantin lelaki perlu bergerak lebih awal)
• Setibanya pengantin lelaki di rumah pengantin perempuan, mereka akan
disambut meriah dengan pukulan kompang dan lagu pengantin
• Seterusnya lelaki kan masuk ke rumah untuk mengambil pengantin
perempuan untuk dibawa ke jinjang pelamin
• Sebelum memasuki rumah pengantin perempuan, pengantin lelaki akan
dibawa berpusing sebanyak 3 kali yang dikenali sebagai putar naga dan
direnjis dengan beras kuning oleh orang tua yang berumur lingkungan 50-
70tahun
• Seterusnya tok imam akan membacakan selawat ketika pengantin
memasuki rumah diikuti oleh orang ramai
• Pengantin lelaki dikehendaki membayar sejumlah wang sebelum boleh
membawa pengantin perempuan keluar bersanding di pelamin
• Seterusnya pengantin akan bersanding di pelamin yang disediakan dan
disaksikan oleh para tetamu yang hadir.
