Криминологид суурилсан Эрүүгийн эрх зүйн шинэчлэл /илтгэл/

1. CRIMINAL JUSTICE REFORM
BASED ON CRIMINOLOGY
www.criminology.mn
www.criminalman.blogspot.com
Public prosecutor G.Oyunbold

2. КРИМИНОЛОГИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА
ЭРХ ЗҮЙН
ТОГТОЛЦООНООС ҮЛ
ХАМААРАХ ЗАРЧИМ
СУДАЛГААНЫ
АРГА ЗҮЙ
ШУДАРГА ЁСНЫ
ТОГТОЛЦОО
ГХУСА –ын шинэ
хандлага, төрөл
хэлбэр
КРИМИНОЛОГИД
СУУРИЛЛАСАН
ЭРҮҮГИЙН ХУУЛЬ
• КРИМИНОЛОГИ БОЛОН ЭРҮҮГИЙН ЭРХ ЗҮЙН ЧИГ ХАНДЛАГА
• САЛБАР, ТӨРӨЛ
• МОНГОЛ УЛСАД НЭВТРҮҮЛЭХ БОЛОМЖ

3. Криминологийн үүсэл, сургааль
▪ 1764 онд Ч.Беккариагийн бичсэн “Гэмт
хэрэг ба ял шийтгэлийн тухай”
бүтээлээс эхтэй сонгодог сургааль.
▪ 1896-1897 онуудад бичигдсэн
Ломборозын “Гэмт хэрэгтэн бие
хүн” бүтээлээс эхтэй позитивист
сургааль.
Онол Үүсэл Тайлбар Арга
Сонгодог- нэн
сонгодог
1765 он Гедонизи Практик туршилт хийхгүйгээр
Зураг зүйн 1830 он Экологи, соёл, хүн амын бүтэц Газрын зураг, статистик
Нийгэм, эдийн засаг 1850 он Эдийн засгийн шалтгаан
Статистик
Хэв шинжийн
сургааль
1.Ломброзын
2.Тестчилэх
3.Сэтгэл судлалын
1875
1905
1905
Төрөлхийн гэмт хэрэгтэн
Оюун ухааны хомсдол
Эмгэг судлал
-Клиник судалгаа, статистик
-Клиник судалгаа, тестийн болон
статистик судалгаа
-Клиник ба статистик судалгаа
Нийгмийн сэтгэл
зүйн
1915 Бүлэг хүмүүс болон нийгмийн үйл явц Клиник судалгаа, статистик,
нийгмийн судалгаа

4. Төрийн эрүүгийн бодлого – Public criminal policy
Үзүүлэлт Улстөр, нийгмийн хөгжлийн чиг баримжаа / Regime types/
Нийгэм эдийн засаг,
эрүүгийн индекс
Неолиберализм
/Neo-Liberalism/
Уламжлалт үзэл
/Conservative
corporatism/
Нийгмийн ардчилсан
үзэл /Social democratic
corporatism/
Дорны үзэл /Oriental
corporatism/
Нийгэм эдийн
засгийн үзэл
/Economic and social
policy organization/
Чөлөөт зах зээл,
нийгмийн
халамжийн үзэл
Нийгмийн халамжийн
ерөнхий үзэл
Нийгмийн халамжид
тулгуурласан нийтлэг үзэл
Хувийн хэвшилд суурилсан
нийгмийн халамжийн үзэл,
хүнд суртлын болон
загварчлах үзэл
Иргэн-Төрийн
харилцаа /Citizen-
state relations/
Хүнчлэгдсэн,
жижигрүүлсэн
нийгмийн эрх
хязгаарлагдсан
Нөхцөлт болон
нийгмийн дунд зэргийн
эрх
Харьцангуй нөхцөлт бус
нийгмийн ерөнхий эрх
Феодалын шахуу үзэл, эрх,
үүргийн хатуу мэдрэмж
Улс төрийн чиг
хандлага /Political
orientation/
Барууны /Right-
wing/
Төвийн /Centrist/ Зүүний /Left-wing/ Төв-барууны /Centre-right/
Хорих ялын түвшин High /Өндөр/ Medium /Дунд/ Low/Бага/ Low /Бага/
Жишээ: АНУ Герман Швед Япон
Бусад жишээ: Англи, Автсрали,
Өмнөд Африк
Франц, Итали, Голланд Финлянд

5. Criminology
Criminal policy
Criminal law Penology
Criminal
sociology
Criminal
Phenomenology
Situation&Cause
Crime
prevention
Криминологид суурилсан Эрүүгийн эрх зүйн хандлага

6. Гэмт явдал
Public criminal policy
Criminal Law Penology.
Delict
Crime OffenseDr Hans Gross.1906

7. ШИНЭ ТӨРЛИЙН ГЭМТ ХЭРЭГ
МӨНГӨ УГААХ
ГЭМТ ХЭРЭГ
СОЁЛЫН ӨВИЙН ЭСРЭГ ГЭМТ
ХЭРЭГ
АВИЛГА АЛБАН ТУШААЛЫН
ГЭМТ ХЭРЭГ
ЭДИЙН ЗАСГИЙН, КИБЕР ГЭМТ
ХЭРЭГ
ХҮҮХДИЙН ЭСРЭГ
ГЭМТ ХЭРЭГ
ХАР ТАМХИ, ХҮНИЙ
НАЙМААНЫ ГЭМТ ХЭРЭГ

8. Эрдэмтдээс өгсөн санал ...
• Эрүүгийн эрх зүй- гэмт явдлын өнөөгийн төлөв, цаашдын чиг хандлагыг
үнэлэн дүгнэж, криминологид сууриллах.
• Мөрдөн байцаах, шүүн таслах ажиллагааны олон жилийн практикаар
шалгагдсан хэм хэмжээг гээлгүй уламжлан авч үлдэх.
• Эрүүгийн процессийн явцад хүний эрхийг хангах, харилцан тэнцвэржсэн
байдлыг алдагдуулахгүй байх.
• Шинжлэх ухааны үндэслэлтэй бүх талын, бодитой дүн шинжилгээ
хийсэн байх.
• Гадаад улсын хууль тогтоомжийн үзэл санаа, зохицуулалтыг шууд
хуулбарлан авахгүй байх.
• Хууль тогтоогчийн хүсэл, эрмэлзэл.

9. Criminal Justice reform /laws/
Criminal code Petty offense code
Criminal procedure act Petty offense procedure act
Court decision and
correction act
Protection of witnesses and
victims act
Police act Prosecutor’s Act Combat against
domestic violence
act
Crime prevention act
Child protection act

10. Архидалт, ажилгүйдэл ядуурал
шалтгаан, нөхцөл биш ...
▪ Гэмт хэрэг үйлдэгдсэн шалтгаан нөхцлийг тогтоохдоо та бидний “байнга
дурддаг” нийтлэг нөхцөл байдал болох ажилгүйдэл, ядуурал, архидалт,
нийгмийн байдал гэх мэт “тодорхой бус” хүчин зүйлсийг дурдахаас
татгалзах бодлого баримталж, судалгааны тодорхой арга, арга зүйг,
практик үйл ажиллагаатай хослуулах шаардлагатай байна.
Шалтгаан: сүүлийн жилүүдэд
засмал зам ихээр тавигдсан
боловч түр зогсох зогсоолуудыг
шийдэж өгөөгүйгээс шөнийн цагт
зам тээврийн осол гарах үндсэн
нөхцөл бүрджээ.
Жишээ: Хэнтий, Сүхбаатар, Говь сүмбэр-
аймаг явах замд үзэгдэх орчин
хязгаарлагдсан эсхүл өөдөөс хурц гэрэлд
орсон зэргээс шөнийн цагаар зам дагуу түр
зогсож байгаа ачааны овор ихтэй
машинуудын араас мөргөж, амь нас эрүүл
мэндээрээ хохирох явдал гардаг.

11. Police science Criminology Penology
Цагдаагийн шинжлэх
ухаан /криминалистикийн
тактик, техник судлал/
Гэмт явдал судлал Ял шийтгэл судлал
Хууль сахулах
байгууллага нь гэмт хэрэг
үйлдэж байгаа арга,
цаашдын чиг хандлага,
түүнтэй тэмцэх, илрүүлэх
аргыг боловсронгуй
болгохыг судална.
Прокурорын байгууллага
нь гэмт хэргийг яллаж,
хэрэг бүртгэлт мөрдөн
байцаалтад хяналт
тавьдагийн хувьд гэмт
хэргийн шалтгаан
нөхцлийг судлана.
Шүүх нь ялын хэрэгжилт,
түүний үр нөлөөг судалж,
цаашид баримтлах ялын
бодлого, албадлагын
арга хэмжээг хэрхэн
хэрэглэх талаар бодлого
боловсруулна.
Гэмт явдалтай тэмцэх тогтолцоо, гэмт хэргээс
урьдчилан сэргийлэх үр дүнтэй ажиллагаа
бүрдүүлнэ.
Ялын тогтолцоо, үр
нөлөөтэй ялын бодлогыг
хэрэгжүүлнэ.

12. № Үйл ажиллагаа Хувь
1 Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх 64.0
2 Ажилтнуудын нийгмийн асуудалд анхаарах 48.6
3 Хуулийг сурталчлах, таниулах, мэдээлэх 33.9
4 Гэмт хэрэгтнийг олж илрүүлэх 32.0
5 Хохирлыг барагдуулах 27.2
6 Ажилтнуудынхаа мэргэжлийн түвшинд
анхаарах
24.9
7 Ажиллагсдын хүмүүжил, ёс суртахууныг
сайжруулах
18.9
8 Ял шийтгэлийн бодлого 16.5
Гэмт хэрэгтэй тэмцэхэд тулгамдаж буй асуудал /санал асуулга 2012.ФСЭХ/

13. Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх
ажлын төрөл
1. Нийгмийн хөгжилд суурилласан урьдчилан сэргийлэлт
▪ нийгмийн хөгжлийн хөтөлбөр, төлөвлөгөө эсхүл зорилтот бүлгүүдэд чиглэсэн
ажил, боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн халамж, хүүхэд хамгааллын
үйлчилгээ,тусламж дэмжлэгт тулгуурлана.
2. Олон нийтэд суурилсан урьдчилан сэргийлэлт
▪ Орон нутгийн иргэдийн харилцаа, олон нийтийн оролцоонд тулгуурлаж,
тэдгээрийг урамшуулах, хамтран ажиллах хэлбэрийг дэмжиж, нутгийн иргэдийн
харилцаа, итгэлцэл, хамтын үнэт зүйлсэд суурилладаг.
3. Шалтгаан нөхцөлд суурилvан урьдчилан сэргийлэлт
▪ нөхцөл байдлыг шинжилгээ, судалгааны тусламжтай тогтоож, түүний шалтгаан
нөхцлийг арилгах, гэмт хэрэг гарах эрсдэлийг бууруулахын тулд авч хэрэгжүүлж
байгаа менежмент, дизайн, техникийг төлөвлөн, оновчтой шийдвэр гаргах гаргах
цогц үйл ажиллагааг хэлнэ.

14. Харилцан хамаарал
Түгээмэл гарч буй гэмт хэрэг Шалтгаан
43,6%
25,0%
19,7%
15,2%
13,5%
5,9% 5,6%
17,3%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
Хулгай
Залилан
Дээрэм
Зам
тээврийн
ГБ-ийн
хүчирхийлэл
Хүнамины
хэрэг
Танхай
Хүчин
Хувь хүний
хүчин зүйл
гэр бүл, үнэт
зүйл, хүмүүжил
Олон нийт,
сургууль, ажил
буюу хүрээлэл
Соёл, зан
заншил
Эдийн засаг
нийгмийн
орчин

15. • 1.Гэмт явдлын тооны болон
чанарын харилцааг гэмт явдлын
түвшин, хөдөлгөөн, бүтэц гэсэн
гурван үндсэн үзүүлэлтээр
илэрхийлэн судалдаг.
2. Нутаг дэвсгэрт гарч байгаа гэмт
явдлыг бодитоор тогтоохын тулд
албан ёсоор бүртгэгдсэн гэмт хэрэг
болон хууль сахиулах байгууллагад
бүртгэгдээгүй нуугдмал гэмт
хэргийн харьцааг тодорхойлох
шаардлагатай
Гэмт хэргийн бүртгэл,
–мэдээллийн сан Орон зайн суурь
өгөгдлүүд
Цуглуулах, ангилан
төрөлжүүлэх
Гэмт хэргийн орон
зайн мэдээллийн сан
1.Социологийн
судалгаа
2. Орон зайн
шинжилгээ
3. Hotspot шинжилгээ
/crime mapping/
4. Хүчин зүйлийн
шинжилгээ
5. Урьдчилан харалт
буюу прогноз
6. Хамаарлын
шинжилгээ
Үр дүн
Тухайн алба,
нэгжүүдэд
Удирдах албан
тушаалтнуудад
Бусад
байгууллагад
Олон нийт
Цагдаа Хамтран судлах хэсэг
Олон нийт Шинжилгээний аргазүйн хэсэг
Криминологи судалгааны найдвартай байдал

16. Гэмт хэргийн юүлүүрийн зарчим- Criminal funnel
Нийт гэмт хэрэг-1000
Бүртгэгдсэн өргөдөл гомдол-700
Эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн-
500
Яллах дүгнэлт
үйлдсэн-100
Шүүхээр
шийдсэн-70
1997 онд 26 мянган гэмт хэрэг
бүртгэгдэж 12 мянган гэмт хэрэг анхан
шатны шүүхээр /15 мянга орчим хүн/
шийтгэгдсэн
2003 онд 25 мянган гэмт хэрэг
бүртгэгдэж 6700 орчим хэрэг /8000
мянган хүн/ анхан шатны шүүхээр
шийдэгджээ
Энэ нь шүүхийн ачааллыг бууруулдаг
тогтолцоо бий болсонтой холбоотой.
2002 оны Эрүүгийн хууль, ЭБШХ-иар
хохирогчтой эвлэрснээр хэргийг
хэрэгсэхгүй болгох боломжтой тул шүүх
дээр очдог хэрэг даруй 3000-аар багассан
байна.

17. ХҮҮХДИЙН
БАЙГУУЛЛАГА
ПРОКУРОР
ШШГА
ЗАСАГ ДАРГА,
ИТХ
ГХУСААЗЗ
ШҮҮХ
ГХУСА
Хуучин
мэдлэг
Ёс зүй
Арга барил

18. Enivronmental criminology
▪ crime mapping- гэмт хэргийн зураглал үйлдэх
▪ geographic profiling, (Bartol and Bartol, 2006)
Газарзүйн байрлал тодорхойлох
▪ Crime prevention through environmental design
(CPTED) Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхэд
хүрээлэн буй орчныг загварчлах

19. Forensic criminology
▪ Шүүх эмнэлэг гэж бид томьёолж ирсэн
▪ Психокриминологи – Зигмунд Фрейд
▪ Шүүх сэтгэц гэм судлал- криминологийн хавсарсан салбар
▪ Амиа хорлолт, цуврал алуурчин, сэтгэцийн өөрчлөлт,
нийгмийн сэтгэцийн тулгамдсан асуудлаас үүдсэн гэмт
хэргээс урьдчилан сэргийлэх зорилготой.
▪ Criminal profiling – гэмт хэргийн дүр төрх үүсгэх дэд
салбартай холбогдоно.

20. Дүгнэлт.
▪ Эрүүгийн эрх зүйн шинэчлэл криминологийн судалгааны
үндэслэлээс гажих тохиолдол байна.
▪ Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн тухай хуулийг баталсан боловч түүнийг
хэрэгжүүлэхэд цахим бүртгэл, тогтмол хийх криминологи
судалгааны бааз суурийг хөгжүүлээгүй байна.
▪ Kрчин цагийн криминологич мэргэжилтэнийг бэлтгэх зайлшгүй
шаардлага тулгарч байна
▪ Криминологийн судалгааны наад захын аргачлалуудыг хэрэглэх
чадвартай байх төдийгүй арга барилаа шинэчлэх
▪ Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажил нь криминологийн
судалгаанд суурилахгүй “таамгаар” явж байна.

21. Санал.
▪ Эрүүгийн хууль тогтоомжийн хөгжилт, эрүүгийн бодлогыг криминологи
судалгаанд сууриллах.
▪ Магистр, докторын бүтээлүүд, бусад байгуулагуудаас хийгдэж байсан
судалгааны тайлангуудыг нэгтгэн нэгдсэн сан, мэдээлэл бүхий бааз
байгуулах
▪ Гадаадын хүрээлэн, төвүүдтэй холбоотой ажиллаж, туршлага
солилцох, судлаачдыг криминологийн судалгааны ажилд татан
оруулах, энэ салбарын хөгжүүлэх.
▪ Энэ чиглэлийн байгууллагуудын ажлын холбоог сайжруулах
▪ Криминологи судалгаанд практик ажилтнууд, хуулийн байгууллагуудыг
татан оролцуулж байх, тэднийг чадавхижуулах
▪ Криминологийн судалгааны шинэ арга, арга зүйг практикт нэвтрүүлж үр
дүнг хүртэх.

22. АСУУЛТ