Contribution of Gandhiji in the field of Education

1.  Prof. Dr. Makarand Joshi
Professor & Head
MSM’s COPE, Aurangabad.
2/17/2024
Prof. Dr. Makarand Joshi

2.  Cultural + Spirituality
 Mahatma Gandhi's contribution to the field of Educational
Theory and Practice is really outstanding. He has been
considered to be a revolutionary educational thinker of modern
India. Through his educational scheme he wanted to bring
about a social revolution in our country, thereby leading to the
creation of a new social order reflecting his philosophy of
education and life.
 His philosophy of life
 It is observed by some that Gandhiji by himself did not evolve
a coherent system and philosophy of education and that it was
constructed out of his statements and writings by others. It has
also been noted that he was deeply influenced by the
humanistic idealism of India's past. Three great personalities
seem to have left profound impress upon the thoughts of the
life of Gandhiji. 1. RayChandbhai, 2. Tolstoy and 3. Ruskin
 The following are commonly described as the main tenets of
the Gandhian philosophy of life.
2/17/2024
Prof. Dr. Makarand Joshi

3.  संस्क
ृ ती अधिक अध्यात्म
 स्वातंत्र्यपूर्व काळात धिक्षणाचा सर्ाांगीण धर्कास करून
तत्कालीन धिक्षण पद्धतीमध्ये सुिारणा घडर्ून
आणण्याचा प्रयत्न करणारी धतसरी थोर व्यक्ती म्हणजे
महात्मा गांिी होय. गांिीजींचे कायव क
े र्ळ राजकीय
क्षेत्रापुरते नसून िमव, समाजकारण, अथवकारण, हररजन
उद्धार, साधहत्य, कला, ब्रह्मचायव र् धनसगोपचार आधण
िैक्षधणक क्षेत्रात सखोल धचंतन र् प्रत्यक्ष प्रयोग करून
समस्ांर्र त्यांनी प्रकाि टाकला आहे. टागोरांप्रमाणेच
गांिीजीही भारतीय तत्त्वज्ञान र् संस्क
ृ ती यांचे धनष्ठार्ंत
उपासक र् भाष्यकार होते.
2/17/2024
Prof. Dr. Makarand Joshi

4.  It is observed by some that Gandhiji by himself did not
evolve a coherent system and philosophy of education
and that it was constructed out of his statements and
writings by others. It has also been noted that he was
deeply influenced by the humanistic idealism of India's
past. Three great personalities seem to have left profound
impress upon the thoughts of the life of Gandhiji. 1. Ray
Chand bhai, 2. Tolstoy and 3 Ruskin
 The following are commonly described as the main tenets
of the Gandhian philosophy of life.
 1. Truth सत्य 2. Non Violence अधहंसा 3. Satyagraha
सत्याग्रह 4. Self sufficiency स्वार्लंबन.
 In Gandhiji, we come across a fine blending of the major
philosophies of education he was an idealist, a naturalist,
a pragmatist, a humanist and a realist too, from the
viewpoint of different philosophical approaches of
education.
2/17/2024
Prof. Dr. Makarand Joshi

5.  क
े र्ळ कारक
ू न धनमावण करणे, जीर्नािी कसलाही संबंि
नसलेले धिक्षण धर्द्यार्थ्ाांच्या डोक्यात कोंबणे, चररत्राथव
संपादनाची पात्रता धनमावण न होऊ िकणे, भार्नात्मक, नैधतक र्
चाररत्र्य गुणांच्या धर्कासाची उपेक्षा अिा धिक्षणपद्धतीर्र
महात्मा गांिीजींनी प्रखर टीका क
े ली. ते म्हणतात, क
े र्ळ
साक्षात्कार म्हणजे धिक्षण नव्हे. धिक्षणाचा प्रारंभ देखील नव्हे.
आत्मा र् मन यांचा पररपूणव धर्कास करून व्यक्तीमिील
सर्ोत्क
ृ ष्ट गुणांची अधभव्यक्ती करणे हे धिक्षणाचे खरे ध्येय.
धिक्षणात 3 H अिी संकल्पना मांड
ू न या सर्व अंगांचा धर्कास
करण्यार्र त्यांनी भर धदला.
 गांिीजींच्या जीर्नार्र तीन थोर महान तत्वज्ञान चा प्रभार् धदसून
येतो यात एक. रायचंदभाई, टॉलस्टॉय आधण रुस्कीन.
 3H हे धिक्षणात महत्वपूणव आहेत ते म्हणजे :-
 Heart / हाटव :- soul and mind आत्मा र् मन, Head /हेड :-
Intellectual and Thoughts बुद्धद्धमत्ता आधण धर्चार,
 Hand /हंड :- Work and Skill कायव आधण कौिल्य.
2/17/2024
Prof. Dr. Makarand Joshi

6.  1.Craft centeredness:-(हस्त व्यर्सायाधभमुख)
Stress on productivity, increasing the earning
capacity of the individuals, & making education self
supporting.
 2. Child centredness ( धर्द्याथी क
ें द्रीभूत धिक्षण)
 3. All roundedness (सर्ाांगीण धर्कास)
 4. Social responsibility( सामाधजकतेची जाणीर् /
जबाबदारी)
 5. Nationalism ( राष्टर ीयत्व)
 6. School as societal agency (िाळा एक सामाधजक
प्रधतधनिी)
 7. Religious ideal (िाधमवक आदिव)
 8. Creative activity. (सृजनिील उपक्रम)
2/17/2024
Prof. Dr. Makarand Joshi

7.  According to him education was a preparation for life,
through life he feel that, 'that education' alone is of value,
which draws out the faculties of the students so as to
enable him or her to solve correctly the problems of life.
In every department he emphasizes rural craft more than
industrial trades in his scheme of education. The
educational message of Gandhiji is in the message of
'Chakra' as did his National message his educational
method was chiefly craft centered education. For him was
a kind of insurance against unemployment and his school
system was to be coupled with professional approach from
the beginning of childhood. The geographical
environment to be utilized to develop the employment
process in the childhood.
 Scheme of basic education established in 1937.
2/17/2024
Prof. Dr. Makarand Joshi

8.  धिक्षणात हस्तव्यर्साय धक
ं र्ा एखादा उद्योग हा एक क
े र्ळ
प्रमुख धर्षय असार्ा असे नव्हे तर ते धिक्षणाचे माध्यम असार्े
असे गांिीजींचे म्हणणे होते हा मूलभूत योग्य त्या त्या
प्रदेिातील जीर्नािी संबंधित असार्ा तेथील भौगोधलक र्
सामाधजक जीर्नाचे प्रधतधनधित्व करणारा असार्ा.
 याचे दोन उधिष्ट.
 एक. धर्द्यार्थ्ाांच्या धक्रयािीलतेला चालना देऊन त्यांच्या
मानधसक िक्तींचा धर्कास घडर्ून आणणे.
 दोन. धर्द्यार्थ्ाांच्या धिक्षणाचा जीर्नािी संबंि जोडणे. ते
जीर्नोपयोगी होईल असा प्रयत्न करणे.
 स्वाश्रयी धिक्षण :- धर्द्याथी िाळे त ज्या र्स्तू तयार करतील
धक
ं र्ा जे उत्पादन करतील त्या धर्कणे र् त्यांच्या धर्क्रयातून
मुख्य:ता धिक्षकांचे र्ेतन र् िाळे चा इतर खचव भागर्ार्ा अिी
पद्धत स्वाश्रयी िाळे तून गांिीजींनी मांडली.
2/17/2024
Prof. Dr. Makarand Joshi

9.  1. Education should be mandatory and free for the student
aged 7 to 14 years.
 धिक्षण 7 ते 14 र्योगट मयावदेतील धर्द्यार्थ्ाांना सक्तीचे र् धनिुल्क
असार्े.
 2. Education should be in mother tongue.
 धिक्षणाचे माध्यम मातृभाषा असार्े.
 3. Handicraft profession should be centeredness of
education and through which all concerned subject should
be taught.
 एखादा हस्तव्यर्साय हे धिक्षणाचे क
ें द्र म्हणून त्यातून सर्व धर्षय
धिकर्ण्यात यार्े.
 4. Education should be self supporting.
 धिक्षण हे स्वाश्रयी असार्े.
 (धर्द्यार्थ्ाांनी धनमावण क
े लेल्या र्स्तू धर्क
ू न त्यातून जो पैसा येईल त्याच्या
द्वारे िाळे चा औषिाचा खचव उदाहरणाथव धिक्षकांचा पगार भागर्ार्ा
अिा पद्धतीची योजना असार्ी.)
2/17/2024
Prof. Dr. Makarand Joshi