เอกสารประกอบการนำเสนอ ข้อค้นพบจากการศึกษาระยะที่ 1 โครงการศึกษาแนวทางจัดทำเครื่องมือเพื่อประเมินตนเองขององค์กรการเงินฐานราก วันที่ 18 มิถุนายน 2552 ณ กองทุนส่งเสริมการวิจัย (สกว.)

1. ดัชนีชวัดผลประกอบการด้านการเงินขององค์กรการเงิน
ี
ชุมชนไทย: ข้อค้นพบเบืองต้นและกรณีศกษา
ึ
สฤณี อาชวานันทกุล
Fringer | คนชายขอบ
http://www.fringer.org/
ข้อค้นพบจากการศึกษาระยะที 1 โครงการศึกษาแนวทางจัดทําเครืองมือเพือประเมินตนเองขององค์กรการเงินฐานราก
วันที 18 มิถุนายน 2552 ณ กองทุนส่งเสริมการวิจย (สกว.)
ั
งานนีเผยแพร่ภายใต้ลขสิทธิ Creative Commons แบบ Attribution Non-commercial Share Alike (by-
ิ
nc-sa) โดยผูสร้างอนุญาตให้ทาซํา แจกจ่าย แสดง และสร้างงานดัดแปลงจากส่วนใดส่วนหนึงของงานนี
้ ํ
ได้โดยเสรี แต่เฉพาะในกรณีทให้เครดิตผูสร้าง ไม่นําไปใช้ในทางการค้า และเผยแพร่งานดัดแปลงภายใต้
ี ้
ลิขสิทธิเดียวกันนีเท่านัน

2. หัวข้อนําเสนอ
ข้อค้นพบเบืองต้นจากภาคสนาม
ดัชนีชวัดผลประกอบการด้านการเงิน
ี
กรณีศกษาจากชัยนาทและนครศรีธรรมราช
ึ
2

3. ข้อค้นพบเบืองต้นจากภาคสนาม
องค์กรการเงินชุมชนไทยยังมีน้อยรายทีมุงทํากําไร ส่วนใหญ่เน้นการรักษาเงิน
่
ให้ “เงินไม่หาย” มากกว่า และเน้นเป้าหมายทางสังคม/ชุมชน ดังนัน ความมันคง
ทางการเงิน จึงยังคงสําคัญกว่าขีดความสามารถในการทํากําไร
ข้อกังวล/ความเสียงหลายประการเป็ นประเด็นด้านการบริหารจัดการ เช่น หา
ผูสนใจมาเป็ นกรรมการใหม่ยาก บางกลุมยังไม่มความรูเพียงพอในวิธการทํา
้ ่ ี ้ ี
บัญชีทถูกต้อง ส่งผลให้ตวเลขทางบัญชีไม่สะท้อนผลการดําเนินงานทีแท้จริง
ี ั
สําหรับกองทุนทีเน้นการจัดสวัสดิการ ความเสียงหลักอยูทความเพียงพอของ
่ ี
ั
เงินทุนในการจัดสวัสดิการ โดยเฉพาะฌาปนกิจ เช่น เนืองจากจ่ายเงินปนผลมาก
เกินควร เมือเปรียบเทียบกับแนวโน้มทีผูสงอายุจะมีมากขึน
ู้
สําหรับกองทุนทีเน้นการปล่อยกู้ ความเสียงหลักอยูทการไม่สามารถใช้เงินกูใน
่ ี ้
การยกฐานะตัวเอง ทําให้ภาระหนีไม่ลดลง (ไม่สะท้อนในอัตราหนีเสียตราบใดที
ยัง ‘ผลัดผ้าขาวม้า’ ได้)

4. ดัชนีชวัดผลประกอบการด้านการเงิน
ี
1. ความมันคงทางการเงิน (financial strength)
กําไรสุทธิ / ยอดเงินค่าหุน เงินฝาก (รวมสัจจะ) และกองทุนสวัสดิการ – ความสามารถ
้
ในการทํากําไรจากเงินของสมาชิก
กําไรสุทธิ / สินทรัพย์รวม (return on assets) – ความสามารถในการทํากําไรจาก
สินทรัพย์รวมขององค์กร
กําไรสุทธิ / รายได้ (net profit margin) – ความสามารถในการทํากําไรจากรายได้
ั
เงินปนผลจ่าย / ยอดเงินค่าหุน – ผลตอบแทนรายปี ของสมาชิก
้
2. ความสามารถในการบริหารจัดการสินทรัพย์และหนีสิน (asset/liability
management)
ยอดสินเชือ / ยอดเงินฝาก+เงินสัจจะ – ระดับการปล่อยกูเทียบกับแหล่งทุน
้
ดอกเบียเงินกู้ / ยอดสินเชือ – ผลตอบแทนจากการปล่อยกู้
(ยอดสินเชือปี นี - ยอดสินเชือปี ก่อน) / ยอดสินเชือปี ก่อน – อัตราการเติบโตของสินเชือ

5. ดัชนีชวัดผลประกอบการด้านการเงิน (ต่อ)
ี
3. คุณภาพของสินทรัพย์ทก่อให้เกิดรายได้ (อาทิ สินเชือ และเงินลงทุน)
ี
(portfolio quality)
ยอดหนีเสีย / ยอดสินเชือรวม
ยอดหนีทีผิดนัดติดต่อกันเกินสามงวด / ยอดสินเชือรวม
มูลค่าสินเชือทีกูซา (กูหมุนเวียน) / ยอดสินเชือรวม
้ ํ ้
จํานวนสมาชิกทีขาดส่งสัจจะเกิน 3 เดือนในรอบปี / จํานวนสมาชิกทังหมด
4. ประสิทธิภาพในการดําเนินงาน (efficiency)
ค่าใช้จายดําเนินงาน / รายได้
่
ยอดสินเชือรวม / จํานวนลูกหนีรวม
5. ความพอเพียงของเงินสวัสดิการ
กําไรก่อนจ่ายสวัสดิการ / เงินจ่ายสวัสดิการ – ความเพียงพอในการจัดสวัสดิการ
จํานวนสมาชิกทีอายุเกิน 70 ปี / จํานวนสมาชิก – แนวโน้มสวัสดิการฌาปนกิจ

6. กรณีศกษา: เวทีหารือทีนครศรีธรรมราช วันที 18 มี.ค. 52
ึ
สถาบันการเงินชุมชน เฉลีย สถาบัน 1 สถาบัน 2 สถาบัน 3 สถาบัน 4 สถาบัน 5
ผูกูทงหมด (คน)
้ ้ ั 75 57 98 63 84 72
จํานวนสมาชิกทีไม่สงเงินกูตามกําหนด
่ ้ 3 3 4 - 4 2
จํานวนสมาชิกทีผ่านเกณฑ์แต่ได้รบอนุ มตน้อยกว่าทีขอ
ั ั ิ 7 7 - - - 28
จํานวนสมาชิกทีกูหมุนเวียน
้ 6 10 2 10 3 N/A
จํานวนสมาชิกทีไม่สงเงินกูตามกําหนด/ผูกูทงหมด
่ ้ ้ ้ ั 3% 5% 4% 0% 5% 3%
จํานวนสมาชิกทีผ่านเกณฑ์แต่ได้รบอนุ มตน้อยกว่าทีขอ/ผูกู้
ั ั ิ ้ 8% 12% 0% 0% 0% 28%
จํานวนสมาชิกทีเข้าร่วมประชุมประจําปี/จํานวนสมาชิก 68% 90% 70% 75% 50% 57%
จํานวนสมาชิกทีกูหมุนเวียน/ผูกู้
้ ้ 13% 18% 13% 16% 4% N/A
คะแนนเฉลีย
ผลประกอบการด้านการเงิน (อัตราเงินกูทไม่สงตามกําหนด)
้ ี ่ 8% 11% 5% 5% 3% 15%
ผลประกอบการด้านสังคม (อัตราการร่วมประชุมของสมาชิก) 68% 90% 70% 75% 50% 57%
จัดอันดับถ่วงนําหนัก (1=ดีทสุด)
ี
ผลประกอบการด้านการเงิน 1 1 1 1 1 1
ผลประกอบการด้านสังคม 2 1 2 2 3 3

7. กรณีศกษา: เปรียบเทียบงบดุลปี 2551
ึ
เปรียบเทียบงบดุล 2551 สถาบัน 1 สถาบัน 2 สถาบัน 3
สินทรัพย์
เงินสดในมือ 0.1% 2.6% 0.0%
เงินฝากธนาคารและกลุมอืน
่ 14.4% 29.1% 30.8%
เงินลงทุน 12.8% 0.0% 0.0%
ลูกหนี 69.2% 68.3% 65.8%
อุปกรณ์และทีดิน 3.5% 0.0% 3.4%
รวมสินทรัพย์ 100.0% 100.0% 100.0%
หนีสินและทุน
เงินกองทุน 0.0% 19.1% 52.7%
เงินกูธนาคาร
้ 0.0% 17.3% 0.0%
เงินฝากและสัจจะ 64.6% 54.6% 40.2%
กองทุนสวัสดิการ 35.4% 0.0% 0.0%
สมทบกองทุน 0.0% 0.9% 2.7%
รายได้(ค่าใช้จาย)สะสม
่ 0.0% 8.1% 4.4%
รวมหนีสินและทุน 100.0% 100.0% 100.0%

8. กรณีศกษา: เปรียบเทียบผลประกอบการทางการเงิน
ึ
อัตราส่วนทางการเงิน 2551 กลุ่มสวัสดิการ สถาบัน 1 สถาบัน 2
กําไรสุทธิ / ทรัพย์สน
ิ 4.0% 0.9% 3.3%
ั
เงินปนผลจ่าย / ยอดค่าหุน+สัจจะ
้ 7.0% 0.0% 3.3%
ยอดสินเชือ / ยอดเงินฝาก+สัจจะ 107.1% 75.1% 70.9%
ดอกเบียสินเชือรับ / ยอดสินเชือรวม 4.9% 11.9% 6.3%
ค่าใช้จายดําเนินงาน / รายได้
่ 32.5% 53.1% 20.0%
ยอดสินเชือรวม / จํานวนลูกหนีรวม (บาท) 24,586 7,845 5,392
เงินสวัสดิการ / จํานวนสมาชิก (บาท) 308 23 18
กําไรสุทธิก่อนจ่ายสวัสดิการ / เงินจ่ายสวัสดิการ (เท่า) 0.87 14.60 13.00
เงินจ่ายสวัสดิการ / กองทุนสวัสดิการ+เงินสดและเงินฝาก 8.4% 0.6% 0.7%

9. ผลการประเมินเบืองต้น: สถาบัน 1
2548 2549 2550 2551
ความแข็งแกร่งทางการเงิน
กําไรสุทธิ / ยอดสัจจะ เงินฝาก และกองทุนสวัสดิการ 14.0% 8.8% 10.7% 1.6%
กําไรสุทธิ / ทรัพย์สน
ิ 1.5% 2.5% 5.4% 0.9%
กําไรสุทธิ / รายได้ทงหมด (เงินกู+ลงทุน)
ั ้ 30.0% 52.0% 59.6% 11.1%
ประสิทธิภาพการบริหารจัดการงบดุล
ั
เงินปนผลจ่าย / ยอดค่าหุน+สัจจะ
้ 4.7% 6.2% 8.0% 0.0%
ยอดสินเชือ / ยอดเงินฝาก+สัจจะ 98.8% 86.4% 94.6% 75.1%
(ยอดสินเชือปี นี - ยอดสินเชือปีก่อน) / ยอดสินเชือปีก่อน 62.2% 31.4% 51.0%
(ยอดเงินฝากปีนี - ยอดเงินฝากปีก่อน) / ยอดเงินฝากปี ก่อน 401.5% 123.4% 102.3%
ดอกเบียสินเชือรับ / ยอดสินเชือรวม 5.3% 5.9% 10.8% 11.9%
ประสิทธิภาพการดําเนินงาน
ค่าใช้จายดําเนินงาน / รายได้
่ 60.0% 38.0% 30.4% 53.1%
ค่าใช้จายดําเนินงาน / ยอดสินเชือรวม
่ 3.2% 2.2% 3.3% 6.3%
ค่าใช้จายดําเนินงาน / จํานวนสมาชิก (บาทต่อคน)
่ 495
ยอดสินเชือรวม / จํานวนลูกหนีรวม 7,845
เงินสวัสดิการ / จํานวนสมาชิก 23
ความพอเพียงของเงินสวัสดิการ
กําไรสุทธิก่อนจ่ายสวัสดิการ / เงินจ่ายสวัสดิการ 14.60
เงินจ่ายสวัสดิการ / กองทุนสวัสดิการ+เงินสดและเงินฝาก 0.0% 0.0% 0.0% 0.6%

10. ผลการประเมินเบืองต้น: สถาบัน 2
2548 2549 2550 2551
ความแข็งแกร่งทางการเงิน
กําไรสุทธิ / ยอดสัจจะ เงินฝาก และกองทุนสวัสดิการ 13.4% 13.6% 10.1% 8.2%
กําไรสุทธิ / ทรัพย์สน
ิ 4.6% 5.0% 4.1% 3.3%
กําไรสุทธิ / รายได้ทงหมด (เงินกู+ลงทุน)
ั ้ 58.2% 65.2% 75.0% 75.0%
ประสิทธิภาพการบริหารจัดการงบดุล
ั
เงินปนผลจ่าย / ยอดค่าหุน+สัจจะ
้ 5.0% 6.1% 4.0% 3.3%
ยอดสินเชือ / ยอดเงินฝาก+สัจจะ 100.9% 77.7% 70.8% 70.9%
(ยอดสินเชือปี นี - ยอดสินเชือปีก่อน) / ยอดสินเชือปีก่อน -19.2% -4.3% -0.6%
(ยอดเงินฝากปีนี - ยอดเงินฝากปีก่อน) / ยอดเงินฝากปี ก่อน 13.0% 12.0% -1.4%
ดอกเบียสินเชือรับ / ยอดสินเชือรวม 8.6% 10.9% 7.9% 6.3%
ประสิทธิภาพการดําเนินงาน
ค่าใช้จายดําเนินงาน / รายได้
่ 30.5% 22.2% 20.0% 20.0%
ค่าใช้จายดําเนินงาน / ยอดสินเชือรวม
่ 2.6% 2.4% 1.7% 1.3%
ค่าใช้จายดําเนินงาน / จํานวนสมาชิก (บาทต่อคน)
่ 179 149 101 72
ยอดสินเชือรวม / จํานวนลูกหนีรวม 6,752 6,126 6,068 5,392
เงินสวัสดิการ / จํานวนสมาชิก 66 85 25 18
ความพอเพียงของเงินสวัสดิการ
กําไรสุทธิก่อนจ่ายสวัสดิการ / เงินจ่ายสวัสดิการ 4.77 4.38 13.00 13.00
เงินจ่ายสวัสดิการ / กองทุนสวัสดิการ+เงินสดและเงินฝาก 14.1% 3.4% 0.8% 0.7%

11. ผลการประเมินเบืองต้น: กลุมสวัสดิการ (ตัวเลขปี 2551)
่
ดัชนีชวัดผลประกอบการ
ี งบกําไรขาดทุนรวม กองทุน+กลุ่มสัจจะ
ความแข็งแกร่งทางการเงิน ค่าบํารุงสัจจะ 791,798
กําไรสุทธิ / ยอดสัจจะ เงินฝาก และกองทุนสวัสดิการ 4.0% รายได้อนๆื 295,936
กําไรสุทธิ / รายได้ทงหมด (เงินกู+ลงทุน)
ั ้ 32.2% รวมรายได้ 1,087,734
ค่าเอกสาร 11,458
ประสิทธิภาพการบริหารจัดการงบดุล ค่าตอบแทนกรรมการ 80,000
รายได้จากการลงทุน / ยอดเงินลงทุน 1.4% ค่าใช้จายอืนๆ ของกองทุน
่ 261,963
ั
เงินปนผลจ่าย / ยอดค่าหุน+สัจจะ
้ 7.0% รวมค่าใช้จาย่ 353,421
ยอดสินเชือ / ยอดเงินฝาก+สัจจะ 107.1%
ดอกเบียสินเชือรับ / ยอดสินเชือรวม 4.9% เงินเหลือสําหรับจัดสวัสดิการ 734,313
สวัสดิการจ่าย 384,192
ประสิทธิภาพการดําเนินงาน กําไรสุทธิ ทีแท้จริ ง 350,121
ค่าใช้จายดําเนินงาน / รายได้
่ 32.5%
ค่าใช้จายดําเนินงาน / ยอดสินเชือรวม
่ 5.8% เงินเหลือ/สวัสดิการ 1.91
ค่าใช้จายดําเนินงาน / จํานวนสมาชิก (บาทต่อคน)
่ 283 ั
เงินปนผลสมาชิก 398,510
ยอดสินเชือรวม / จํานวนลูกหนีรวม 24,586 ั
เงินเหลือหลังปนผล/สวัสดิการ 0.87
เงินสวัสดิการ / จํานวนสมาชิก 308
ความพอเพียงของเงินสวัสดิการ เงินจ่ายสวัสดิการต้องจ่ายตามพันธะผูกพัน
กําไรสุทธิก่อนจ่ายสวัสดิการ / เงินจ่ายสวัสดิการ 0.87 ั
ทีประกาศ เงินปนผลควร “เหลือ” จากส่วนนี
เงินจ่ายสวัสดิการ / กองทุนสวัสดิการ+เงินสดและเงินฝาก 8.4% ั
ไม่ใช่จายก่อน (ตัวเลขชีว่าจ่ายปนผลมากไป)
่