Communicable diseases in afghanistan (turkish version)

Afganistan'da bulaşıcı hasatlıklar
HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI
AHMAD ABED AHMADI BSPH
DANIŞMAN: PROF. DR. METIN HASDE

Afganistan’da önemli bulaşıcı hastalıklar
• Mikroorganizmanın neden olduğu akut sonlunum
sistem enfeksiyonları.
• Mikroorganizmanın neden olduğu ishalli
hastalıklar özellikle kolera ve shigella.
• Meningokok menenjit.
• Aşı ile önlenebilir hastalıklar.
• Tüberküloz
• Difteri
• Boğmaca
• Tetanos
• Kızamık
• Hepatit
• İnfluenza
• Viral kanlı ateş
• Milli programlar ile stratejik planlar ve kılavuzlar
• Tüberküloz
• Polio
• Sıtma
• laşmaniazis
• HIV/AIDS
• Zonotik hastalıklar
• Bruselloz
• Q ateşi
• İnfluenza
• Krem Kongo kanalı ateş
• Kuduz
• şarbon

Bulaşıcı hastalıkların durumu
Yıllar 2016 2017 2018
Vakalar 13 14 16
Tespit edilmiş Polio vakalar

Göstergeler Değer
TB prevelanse (bütün vakalar bolü 100000 nüfus) 358
100000 kişi başına TB vakaları için TB vaka bildirim oranı % 115
TB DOTS tedavisi başarı oranı % 90
Sıtma insidense hızı 100000 nüfusta 3.5
HİV prevelanse erişkinlerde % <0.01

2016’dan 2018’e kadar KKKA bildirilen vakaları

Bulaşıcı hastalıkların sürveyansı
• Afganistan’da bulaşıcı hastalıkların sürveyans sistemi ilk 2006 yılının aralık
ayında Dünya Sağlık Örgütü'nün teknik desteği ve Amerika Birleşik Devletleri
Uluslararası Kalkınma Ajansının mali desteği ile kuruldu.
• Bu sürveyans sistemi, Hastalıkların Erken Uyarı Sistemi (HEUS) adıyla sürveyans
genel müdürlüğünün ve Afganistan Halk Sağlığı enstitüsü altında çalışıyordu.
• 2015 yılının başından itibaren hastalıkların sürveyansı Değerlendirme ve sağlık
bilgileri sistemi genel müdürlüğünün kapsamında değiştirildi.
• HEUS sentinal yerlere dayanan bir sürveyans sistemidir. Hem gösterge temelli
sürveyans (indicator-based surveillance) hem de olaya dayalı sürveyansı (event-
based surveillance) sistemleri içerir.

Bulaşıcı hastalıkların sürveyansı
• HEUS 2015 yıllında yeni bir mali destek ile ve daha geniş bir kapsam amacıyla HEUS–artı’ye
(DEWS-plus) geliştirilmiştir.
• 2018’ de artık HEUS’nın kavramı kullanılmıyor ve daha kapsamlı bir sisteme (Afganistan’ın
bütün illerinde sentinal noktaları olan) yani Hastalıkların entegre sürveyans ve yanıt sitemine
(integrated diseases surveillance & response) değişmektedir.

Hastalıkların entegre sürveyans ve yanıt
sistemi (Amaçlar)
1. Genişletilmiş coğrafi erişim ve çok tehlikeli olaya dayalı sürveyans
(multi-hazard event based surveillance) yoluyla salgınları, ortaya
çıkan olayları ve tehlikeleri hızlı bir şekilde tespit etmek ve yanıt
vermek.
2. Epidemiyoloji alanında tıbbi çalışanlara eğitim vermek de dahil
olmak üzere sürveyans için teknik kapasitenin geliştirilmesini
desteklemek.

sistemi (Amaçlar)
3. Hastalık salgınlarının epidemiyolojik, laboratuvar araştırmaları ve
laboratuvar onaylarını güçlendirmek.
4. Özel hastaneleri de dahil ederek hastalık sürveyansında kamu özel
ortaklıklarını kolaylaştırmak.
5. Uluslararası Endişenin Halk Sağlığı Acil Durumlarına (Public Health
Emergencies of international concern PHEIC) ilişkin uluslararası ve
yerel olarak bildirimi geliştirmek.

sistemi (Amaçlar)
6. Çok sayıda sürveyans sistemini entegre ederek gerekli, doğru,
zamanında ve kesintisiz sürveyans veri akışını ve sağlık sisteminin
uygun ademi merkeziyetçi düzeylerinde analizini sağlamak.
7. Sağlık sisteminin farklı düzeylerinde ve düzeyler arasında
sürveyans bilgilerinin kullanmasını, denetlenmesini, ve
değerlendirmesini destek vermek ve güçlendirmek.
8. Salgınların mevsimsel tahminlerini sürveyans yöntemleriyle
kullanarak düzenli ve zamanında önleme stratejileri geliştirmek ve
uygulamak.

sistemi (Sentinal Merkezleri)
•Hastalıkların entegre sürveyans ve yanıt sistemi, sentinal
merkezlerine dayalı bir sistemdir ve özellikle kamu sağlık tesislerinde
ülke çapında çalışmaktadır.
•Bu sentinal merkezler, kamu bölgesel, il ve ilçe hastanelerinde, özel
hastanelerinde, kapsamlı ve temel sağlık merkezlerinde ve
polikliniklerinde faaliyet göstermektedir.
•Bu merkezler, 34 il içeresinde faaliyet edip Afganistan’daki tüm
ilçelerin yüzde 93’ü kapsar.

•Bu merkezlerin seçimi şunlara dayanıyor:
• Coğrafi konum
• Alandaki bulaşıcı hastalıkların yükü
• Geçmiş salgınların tarihi
• İletişim sistemlerinin kullanılabilirliği (internet, cep telefonu)
• Nüfus yoğunluğu

Sağlık tesisleri BH/İH İçH KSM/TSM Poliklinik Özel hastane İhtisas
hastane
Toplam
Bütün sağlık
tesisleri
34 80 1239 1 293 29 1676
HESYS ile
kapsanan tesisler
32 74 405 1 46 15 573
HESYS sürveyans sisteminin kapsamı (2018, 48. hafta)

sistemi (sürveyans altındaki hastalıklar)
•Şu anda HESYS sentinal merkezlerinden, üzerinde kararlaştırılan on beş öncelikli
hastalıklar ve gebeliğe bağlı yaş ve cinsiyet ayırımı ile haftalık morbidite ve
mortalite standartlaştırılmış verilerini toplamaktadır.
N. Hastalık N. Hastalık
1 Öksürük ve soğuk (cough and cold) 9 Boğmaca
2 Zatürree ( Pneumonia) 10 Difteri
3 Akut sulu ishal (Acute watery diarrhea) 11 Tetanos/neonatal tetanos
4 Akut kanlı ishal (Acute bloody diarrhea) 12 Akut flasit paraliz
5 ASİ ile dehidrasyon (AWD with dehydration) 13 Sıtma
6 Menenjit/ağır hasta çocuk 14 Tifo
7 Akut Viral hepatit 15 Hemorajik ateş
8 Kızamık

sistemi (çalışma sistemi)
•Sürveyans işlemleri sentinal merkezlerinden ulusal sürveyans müdürlüğüne
kadar aşağıdaki ana işlemleriyle 6 basamakta gerçekleşmektedir, (aşağıdaki
basamakların düzeni sadece teori olarak sunmaktadır ve pratikte farklı olabilir):
1. Sağlık tesisi düzeyinde standart vaka tanımını kullanarak öncellikli hastalıkları ve
olayları belirleme ve toplum düzeyinde salgınların erken tespiti.
2. Morbidite ve mortalite verilerinin haftalık olarak raporlanması ve salgınlarla ilgili
bilgilerin SMS ve telefon yoluyla bir sonraki idari seviyeye paylaşılması, bu arada
sağlık kurumu düzeyinde ve il düzeyinde verilerin zor ve yumuşak kopyalarının
güncellenmesi.

sistemi (çalışma sistemi)
3. Verilerin farklı düzeylerde (sentinal merkezi, il, bölgesel ve ulusal) zaman, yer ve
kişiye göre dağıtılmaları için derlenmesi, analizi ve yorumlanması.
4. Bildirimlerin, söylentilerin ve şüpheli salgınların araştırılması, onaylanması ve 48
saat içinde yanıt verilmesi.
5. Haftalık morbidite, mortalite ve salgınların rapor analizlerinin sonuçlarını sağlık
merkezlerine, ilişkili sağlık bakanlığının bölümlerine, STK’lara, mali desteklenen
örgütlere ve ilişkin uluslararası örgütlere dağıtılması.
6. Uygun halk sağlığı önleyici ve kontrol önlemelerinin uygulaması için zamanında
eylemlerin (uygun acil ve uzun vadeli müdahale) alınması.

sistemi (Bilgi akışı)
sistemi (Bilgi akışı)
Diğer paydaşlar
Ulusal ve uluslararası
TSK’lar
Ulusal sürveyans müdürlüğü, Değerlendirme ve sağlık bilgileri sistemi
GM, sağlık bakanlığı
Bölgesel HESYS ofisi, il halk sağlığı müdürlüğü
ildeki HESYS ofisi, il halk sağlığı müdürlüğü
Sağlık bakanlığının
Bölümleri
DSÖ
Kaynaklar: diğer sağlık tesisleri, özel
hastaneleri, toplum, medya vb.
HESYS sağlık tesisindeki odak
noktası, sentinal merkezi
paydaşlarpaydaşlar
Raporlama kanalı
Geri bildirim

sistemi (sürveyans bölümleri)
1. Gösterge temelli sürveyans (indicator-based surveillance)
◦ 15 öncelikli hastalıkların morbidite ve mortalite verileri
◦ Yaş, cinsiyet, zaman ve coğrafi konuma göre
◦ Sadece sentinal merkezlere dayalı
2. Olaya dayalı sürveyans ( event-based surveillance)
◦ Salgınların tespiti, onaylama, araştırma ve yanıt vermek
◦ Bütün hastalıklar ve olayları kapsar
◦ Sadece sentinal noktalardan rapor almıyor belki farklı diğer kaynaklardan da bildirim alır (broad-
based multi-hazard surveillance system)

sistemi (haftalık raporların örnekleri)

Bağışıklama konusunda genişletilmiş program
(Expanded program on immunization)
•Bağışıklama konusunda genişletilmiş program Dünya Sağlık Örgütünün
tarafından 1973 yılında başlatılmaktadır (Bağışıklama konusunda genişletilmiş
programının hedeflediği ilk hastalıklar, difteri, boğmaca, tetanos, kızamık, çocuk
felci ve tüberkülozdu)
•Bağışıklama konusunda genişletilmiş programının hizmetleri ilk 1978 yılında
Afganistan'daki farklı bölgelerde başlatıldı (en çok kentsel bölgelerde)
•Ulusal Bağışıklama konusunda genişletilmiş programının ofisi 2002 yılında sağlık
bakanlığında kurulmuştur.

Bağışıklama konusunda genişletilmiş
program
Amaç
• Hedef popülasyon içerisinde aşı ile önlenebilir hastalıklar nedeniyle morbidite
ve mortaliteyi azaltmak.
Hedefler
1. 2015 yılı sonuna kadar bir yaşın altındaki çocuklarda tüm antijenlerin çocuk
aşılarının %95’inin kapsamını sağlamak ve sürdürmek.
2. Çocuk doğurma çağındaki kadınlarda (15-45 yaş) %95 TT2+ kapsamı
sağlamak ve sürdürmek.

program
Hedefler
3. Tetanosu küresel hedefe göre elimine etmek.
4. Vahşi Polio virüs dolaşımını (wild polio virus circulation) durdurmak.
5. 2018 yılında kızamık eliminasyonu kazanmak.
6. 2018 yılın sonuna kadar neonatal tetanosu elimine etmek.

program
Bağışıklama konusunda genişletilmiş programın hedef
popülasyonu
1. Rutin aşılar için hedef popülasyonu 1 yaştan küçük çocuklardır (BCG hariç,
diğer rutin çocukların aşıları için sağlık tesisine 23 aya kadar olan çocuklar
getirildiğinde reddedilmeyecektir.
2. TT aşı için hedef popülasyonu bütün çocuk doğurma çağındaki kadınlardır
(15-45 yaş grubu)
3. Polio (supplementary immunization activities SIAs) için hedef popülasyonu 5
yaştan küçük çocuklardır. Kızamık ve MNTE aşılar için hedef popülasyonu özel
seçilmiş gruplardır.

Çocukların rutin aşılanması
Yaş Aşı
Doğuş BCG
0-14 gün OPV0
6 hafta Penta 1 ( DPT, HepB, H1b1, OPV1)
10 hafta Penta 2 ( DPT, HepB, H1b2, OPV2)
14 hafta Penta 3 (DPT, HepB, H1b3, OPV3)
9 ay Kızamık ( MCV1), OPV4
18 ay Kızamık (MCV2)

çocuk doğurma çağındaki kadınların
aşılanması
Doz Zaman çizelgesi
TT1 Birinci temas (15-45 yaş) veya gebelikte mümkün olduğu kadar erken
TT2 TT1’den en az 4 hafta sonra
TT3 TT2’den en az 6 ay sonra
TT4 TT3’den en az 1 yıl sonra
TT5 TT4’den en az 1 yıl sonra

Afganistan’da soğuk zinciri

Afganistan’da bağışıklama durumu

WASH(Water, sanitation and hygiene)
programı
•Güvenli su, sanitasyon ve iyi hijyen uygulamaları Afganistan’da DSÖ ve UNİSEF
tarafından uygulanan bir projedir
•Adından da anlaşılacağı gibi, programın amacı Afganistan halkının hastalıkları
azaltmak ve sağlığı geliştirmek için güvenli su, sanitasyon ve hijyen eğitimine
erişmesine yardımcı olmaktır.

WASH programının alt projeleri
Açık dışkılamayı bitirme
•Projenin amacı, 2025 yılına kadar açık
dışkılamayı sona erdirmektir.
•Bu proje, Topluluk Liderliğindeki Toplam
Sanitasyon (community-Led Total Sanitation)
yaklaşımı kullanarak İnsanları kendi tuvaletlerini
kurma ve kullanma konusunda motive eder.

Yoksul topluluklarda su temini
• UNICEF, nehirlere, akarsulara, kuyulara, sondaj
deliklerine ve geleneksel göletlere ve ayrıca su
sistemleri tahrip edilmiş ya da içine düşen
topluluklara temiz içme suyu sağlamak için
Kırsal Rehabilitasyon ve Kalkınma Bakanlığı'nın
kırsal su temini ve temizlik programını
desteklemektedir.

WASH okullarda
• UNICEF, Afganistan'daki okullara su, erkek ve
kız çocukları için ayrı tuvaletler, adet hijyen
yönetimi tesisleri ve el yıkama istasyonları
getirmek için sürekli olarak Milli Eğitim Bakanlığı
ile birlikte çalışmaktadır.

WASH Sağlık merkezlerinde
•Sağlık Bakanlığı, DSÖ ve UNICEF, sağlık merkezlerini iyileştirmek için bir araya
geldiler, böylece başkaları için 'iyi hijyen örnekleri' haline geldiler.
•Bu önlem, hastaların sağlığını sağlar ve özellikle doğum sırasında ve sonrasında
anneler ve çocuklar için bulaşıcı hastalıkların riskini ve ölümleri azaltır.
•Ayrıca temiz ortamlar ziyaretçilere ve personele örnek teşkil eder.

WASH Afetlerde
•UNICEF, WASH acil durum kümesini (ulusal ve
uluslararası sivil toplum örgütlerden uluşan
acil durumlara yanıt veren bir grup) koordine
eder.
•Doğal bir felaket veya olay sırasında, küme
ortakları ihtiyacı olan çocuklara ve ailelere
güvenli içme suyu, sağlık tesisleri ve hijyen
eğitimi sağlar.

Bulaşıcı hastalıkların kontrolüne yönelik
diğer projeler
•Milli tüberküloz kontrol programı
•Milli sıtma ve laşmaniazis kontrol programı
•Polio eliminasyon programı
•Kızamık eliminasyon programı
•Neonatal tetanos eliminasyon programı
•HIV/AIDS kontrol ve önlenme programı

Kaynaklar
1. Central Statistics Organization (CSO), Ministry of Public Health
(MoPH), and ICF. 2017. Afghanistan
2. Demographic and Health Survey 2015. Kabul, Afghanistan: Central
Statistics Organization.
3. A Basic Package of Health Services for Afghanistan – 2010/1389
4. www.moph.gov.af
5. www.who.int
6. http://www.afghanmed.org/dr_seraj_presentation.html

İlginiz için teşekkür ederim

Communicable diseases in afghanistan (turkish version)

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Communicable diseases in afghanistan (turkish version)

Similar to Communicable diseases in afghanistan (turkish version) (20)

More from Ahmad Abed Ahmadi

More from Ahmad Abed Ahmadi (6)

Communicable diseases in afghanistan (turkish version)