Solid wastes (kati atiklar)

Katı Atıklar
AHMAD ABED AHMADI. BSPH
HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI

Sonum Planı
•Tanım
•Katı atıkların sınıflandırılması
•Katı atıkların bileşimi
•Katı atıkların miktarı
•Katı atıkların yönetimi
•Tıbbi atıklar

Tanım
• Teknik kaynaklarda, insan ve hayvan etkinliklerinden oluşan, katı
olan, yararsız olduğu veya istenmediği için atılan tüm atıklara katı
atık denmektedir.
• kokuşabilen veya kokuşmayan katı maddelerden kullanma sonucu
arta kalan tüm maddeleri kapsamaktadır.
• Yarı-katı çamurları da içeren hem ayrışabilen hem de ayrışma özelliği
olmayan maddelerdir.
• Genel olarak çöp ve katı atık terimlerinin birbirinin yerine kullanıldığı
da olmaktadır.

Katı Atıkların Sınıflandırılması
• Atık çeşitli kriterlere göre sınıflandırılabilir:
• Fiziki duruma göre ( KATI, sıvı, gaz ) ve katı atık da kendi içinde:
1. Orijinal kullanımına göre (ambalaj atığı, mutfak atığı v.b.);
2. Madde grubuna göre (cam, kağıt, plastik, metal v.b.);
3. Fiziki özelliklerine göre (yanabilir, kompostlaştırılabilir, geri
kazanılabilir v.b.);
4. Kaynağına göre (kentsel, ticari, kurumsal, zirai, endüstriyel v.b.);
5. Emniyet düzeyine göre (tehlikeli, tehlikesiz, inert v.b.).

Katı Atıkların Bileşimi
• Çöplerin içinde evsel ve endüstriyel katı atıklar, gıda atıkları, küller, başta canlı
kıranlar olmak üzere çeşitli kimyasallar, inşat atıkları vb birçok madde bulunur.
• Atıkların bileşimi kültür, ekonomik gelişim, iklim ve enerji kaynakları gibi farklı
faktörlerden etkilenir.
• Düşük gelirli ülkeler, organik atıkların en yüksek oranına sahiptir.
• Çöpün bileşimini kesin olarak belirleyebilmek özel araştırmalar gerekir.
• Çöp bileşiminin bilinmesi hem çöple ilgili olarak yapılacak zararlaştırma
uygulamaları hem de kullanılacak teknolojiye karar verilmesi açısından
zorunludur.

• Çöp bileşiminde temel öğeler:
1. Yapıdaki bileşenlerin teker teker ayrılması
2. Parçacık büyüklüğünün incelenmesi
3. Nem Kapsamı
4. Yoğunluk
• Çöp bileşiminin değerlendirilmesiyle ilgili başlangıç uygulamalarının
yanabilen – yanmayan ya da yeniden üretim sürecine sokulabilen –
sokulamayan maddelerin ayırımı şeklinde yapılabilmesi mümkündür.

• Çöple ilgili değerlendirmeler sırasında örnek aşağıdaki yönteme
uygun olarak alınmalıdır:

• Bu bileşenlerden her biri hacim ve darası önceden belirlenmiş bir
kaba konularak hacim ve ağırlıkları ölçülür. Ancak konulduğu kabın
içerisinde bunlar yok edilme bölgesindeki gibi sıkıştırılmalıdır.
• Her parçanın kütlesi ve yoğunluğu ölçülür.
• Temsil gücü olan bir örnek için 100 – 200 kilogramlık bir örnek
gerekmektedir ve tam temsil sağlanabilmesi için her mevsim bir
örnek alınması gerekir.

Katı Atıkların Miktarı
• Coğrafi bölgeler, mevsimler, alışkanlıklar, yaşam düzeyleri, kişilerin
eğitim durumları, sosyoekonomik düzeyleri, gelenek ve görenekler,
nüfus gibi atık miktarını etkileyen birçok değişken vardır.
• Kentlerdeki katı atık miktarı kişi başına ortalama 1 kg’a yakındır.
• Kırsal bölgelerde genellikle 250-350 gr arasında değişir.
• Kişi başına çöp miktarı değişik araştırmalarda 150-500 gr arasında
değişen miktardadır.

• Bazı kaynaklar evsel atık miktarını kişi başına gün olarak 700-1000gr
olarak belirtilmektedir.
• Endüstriyel atıklar genel atıklara göre 2-10 kat fazla olabilmektedir.
• Endüstriyel atıklar için ortalama değer kişi başına gün olarak 1200-
1500 gr olarak verilmektedir.

Africa
East Asia Pacific
Europe and Central Asia
Latin America and the Caribbean
Middle East and North Africa
* Organization for Economic Co-operation and Development (34 countries)
South Asia Region
*

Katı Atıkların Yönetimi
• Çöplerle ilgili sorunlar
• Hastalık bulaşması
• Kirlilik
• Psikoloji üzerine etkisi (effect on moral)

Katı Atıkların Yönetimi (KAY)
• Toplama, depolama, transfer, taşıma, ayırım, iyileştirme,
kaynakların yeniden kazanılması ve düzenlenmesi gibi faaliyetler ve
katı atıkların çevre ve insan sağlığına etkilerini minimum seviyeye
indiren faaliyetlerin tamamına “KAY” denilmektedir.

Katı Atık Yönetiminin Amaçları
• Halk sağlığının iyileştirilmesi ve korunması,
• Kaynakların yeniden kazanımının arttırılması ve atık miktarının
azaltılması,
• Çevre kalitesinin korunması (su havzalarının, hava ve toprak kalitesinin
korunması vb.)
• Kentte yaşayan insanlara uluslararası standartta bir hizmet sunulması,
• Zaman içinde değişecek kentsel ihtiyaçları karşılayacak şekilde katı atık
sistemlerinin devamlı planlanmasının sağlanması ve bunu yapabilecek
kurumsal yapının inşa edilmesi,
• Mevcut sistemin işletme giderleri için finansman kaynağı ve gelişmiş
sistemler için yeni yatırım kaynakları sağlanması.

Katı Atık Yönetiminin Temel Bileşenleri
1. Çöplerin üretimi
2. Çöplerin biriktirilmesi
3. Çöplerin toplanması ve taşınması
4. Çöplerin depolaması (bertaraf edilmesi)

Çöplerin Üretimi
• Eşyalar sahipleri tarafından işe yaramaz olduklarında çöpe
dönüşürler ve insanlar onlardan kurtulmak isterler ve çöp üretimi
başlar.
• Ancak değersiz bir materyal başka bir kişi için değerli ve kullanışlı
olabilir.

Çöplerin Biriktirilmesi
• En pratik yöntem çöpleri meydana geldikleri yerlerde biriktirmektir.
• En çok kullanılan çöp biriktirme malzemeleri:
1. Küçük kaplar: Evdeki çöp kapları, küçük plastik kapları, standart
plastik torbalar vb.
Kaplar su geçirmez, paslanmaya karşı dayanıklı ve kapakları yangına neden
olmayacak şekilde kapanmış olmalıdır.
İçleri plastikle kaplanmış çöp kutuları tercih edilir.
Çöp kapları içine dışardan sinek, fare, kedi giremeyecek, koku ve sızıntıları etrafa
yaymayacak şekilde sağlam ve ağızları açılmayacak şekilde kapatılabilir, dayanıklı
kaplar olmalıdır.

Çöplerin Biriktirilmesi
3. Büyük çöp kutular: Ortak çöp kapları vb.
 Plastik kaplar tercih edilmiyor, taşınması kolay olmalıdır.
4. Sığ çukurları (shallow pits)
5. Ortak çöp depoları: Duvarlı alanlar
• Çöp biriktirme malzemelerinin boyutları, çöp toplama zaman çizelgelerine
göre seçilir.
• Bazı konutlarda organik atıkların lavabolara takılan öğütücülerle
kanalizasyona taşınması sistemleri kullanılmaktadır.
• Evlerde çöplerin ayrıştırılarak toplanması çevre bilincini geliştirmek
açısından önemli uygulamalardandır.

Figure 7.2. Communal solid waste pit
petrol varili

Çöplerin Toplanması ve Taşınması
• Çöplerin evlerden veya diğer yerlerden alınmaları arasındaki süre
frekansı çöplerin miktarına, mevsimine, bölgenin sosyal ve ekonomik
durumuna ve işle görevli kuruluşun sorumluluk durumuna bağlıdır.
• Toplama sırasında çevre kirlenmemeli.
• Toplayıcı malzemeler temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.

Çöplerin Depolaması (Bertaraf Edilmesi)
• Çöplerin sağlığa zararsız hale getirildiği ve yok edildiği yerlere çöplük
denilir.
• Çöplüklerin yerleşim yerinden en az 1km uzaklıkta, esintiye ters
yönde kurulması ve akarsu ve barajlardan uzak olması gereklidir.
• Çöplerin imhası çeşitli şekillerde yapılabilir…

Çöpleri Denize Dökmek
• Çok eskiden geçerli sayılan ama gönümüzde tercih edilmeyen bir
yöntemdir.
• Eğer çöpleri imha etmek için başka bir yöntem uygulanamıyorsa,
cam, porselen, naylon, madeni ve plastik maddeler gibi kısımlar
ayıklandıktan sonra sahilden 30-40 km açığa ve mümkün olduğu
kadar akıntılı ve akıntıların gidiş yönlerine dökülmelidirler.

Çöpleri Açık Alanlara Dökmek
• Geri kalmış ülkelerde uygulanan bir yöntemdir
• Önemli boyutta su, toprak ve hava kirliliğinin yanı sıra patlamalara
da neden olmaktadır.
• Çöplerin çürüyüp zararsız hale gelmeleri uzun süre alır.

Çöpleri Toprağa Gömmek
• Toplanan çöplerin toprağa gömülüp üstünün kapanmasıdır
• En uygun, ucuz ve etkin yöntemdir.
• Bu yöntemde gömme yeri dikkatlice seçmelidir.
• Derin açılan çukura gömülen çöplerin iyice sıkıştırıldıktan sonra
günlük 25-30 cm kalınlığında bir tabaka yapmak üzere toprakla
örtülmesi ile yapılır,
• En son örtü toprağının kalınlığı 60 cm kalınlığında olmalıdır.

Çöplerden Organik Gübre Elde Edilmesi
• Geri dönüştürme işlemleri atıklardan yeniden yararlanmayı içeren
sağlıklı yöntemlerdendir.
• Uygulanması güç ve pahalıdır.

Çöplerin Yakılması
• Özel fırınlarda yapılır
• Maliyeti yüksek ve devamlılığının sağlanması güç bir işlemdir.
• Bu yöntemde baca filtrelerinin düzenli değiştirilmesi önemlidir.
• Çöplerin yakılması sırasında ortaya çıkan ısı enerjisinden
yararlanabilir, ayrıştırılan ürünler kullanılabilir.

Entegre Katı Atık Yönetimi
 Atıkların minimizasyonu,
 Kaynağında ayrı toplanması, ara depolanması,
 Transfer istasyonları oluşturulması,
 Taşınması,
 Geri kazanılması, bertarafı,
 Tesislerin işletilmesi,
 Kapatma , izleme ve kontrolünü
İçeren bir yönetim biçimidir.
• Kaynak kullanım verimliliğini en üst düzeye çıkarmaya vurgu yapmaktadır.

Entegre Katı Atık Yönetimi
Önleme
Azaltma
Tekrar kulanım
Geri dönüşüm
Geri kazanım
Depolama
En tercih
edilen
seçenek
Az tercih
edilen
seçenek
Atık Hiyerarşisi
Avrupa’da 5 R
+ Re – think
3 R

Tıbbi Atıklar
• Tıbbi atık, insan ve hayvanların tanı, tedavi, bağışıklama
uygulamaları, tıbbi materyal ile yapılan araştırmalarda çıkan atıklar,
iğne, enjektör, bisturi, cam kırıkları gibi atıklarıdır.
• Hastaneler atık üretimine neden olan kuruluşların %2 sini
oluştururken, tıbbi atıkların %77 sini üreten kurumlardır.
• Tıbbi atıklar için temel risk sağlık çalışanları için oluşturduğu
risklerdir.
• Kesici delici aletlerin uygun kaplarda toplanarak zararsız hale
getirilmesi gerekir.

Tıbbi Atıklar
• Hastanelerde tıbbi atıkların kendi bünyesinde yakılması işlemleri
çevreye ağır metaller, dioksin salınımına yol açar
• Günümüzde tıbbi atıkların 121 derece buhara en az yarım saat tabi
tutulması (buhar sterilizasyon) ve batma, delme, kesme riski bulunan
atıkların dezenfektan bir polimer içinde katılaştırılması yöntemleri
kullanılır.

Kaynakça
1. Güler Ç, Akın L. (ed), Halk Sağlığı Temel Bilgiler, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2012
2. Soil Pollution: a hidden reality. Rome, FAO. 142 pp.
3. What a Waste: a Global Review of Solid Waste Management, World Bank
4. www.unenvironment.org
5. www.who.int

Teşekkür Ederim

Solid wastes (kati atiklar)

Recommended

Recommended

More Related Content

More from Ahmad Abed Ahmadi

More from Ahmad Abed Ahmadi (6)

Solid wastes (kati atiklar)