CE-Thema (VWO): Wat maakt de mens? - De Opmaat

1
KWESTIE I HOE ERVAREN
WIJ ONS BESTAAN ALS
MENS
p.22
wat maakt de mens? ce-thema 2024-2028 deel 2 1

filosofie ce thema 2024-2028
2
Thema ce gerelateerd aan
domein B en domein E
wat maakt de mens? ce-thema 2024-2028
2
wat maakt de mens? ce-thema 2024-2028
2
PTA 2023-2024
 Kerstmis: epistemologie en wetenschapsfilosofie (25%)
 Pasen: Wat maakt de mens? Onze lichamelijkheid in relatie tot techniek en
wetenschap (15%)
1. p.8-19
2. p.22-52
3. p.53-64
4. p.65-87
5. p.90-109
6. p.110-131
CENTRAAL EXAMEN:
 Ethiek (C)
 Wijsgerige antropologie (B)
 Epistemologie (D)
 Wetenschapsfilosofie (E)
 De vraag naar de mens in relatie tot techniek en wetenschap
https://www.examenblad.nl/system/files/2023/syllabi/syllabus_filosofie_vwo_2024_versie_4.pdf

Opmaat
Dualisme
De aanname:
Om als persoon te worden aangemerkt moet een
entiteit bewustzijn hebben.
Lemoine (de ontslagen Google-medewerker):
LaMDA is een chatbot met bewustzijn
Schaart zich achter de zogenaamde
HARDE AI-HYPOTHESE (net als
DENNETT)
p.22

Bewustzijn relatief nieuwe term (18e eeuw)
Zo kende Descartes die term nog niet en sprak over
DENKEN
Maar beschrijven mens als wezen met soort van
innerlijk besef heeft lange geschiedenis
Mens – wezen dat kan denken
Bv
Plato – Aristoteles – Descartes - Kant

Fenomenologie
Wegbereider groep binnen cognitiewetenschap met standpunt:
ONS DENKEN IS VERZONKEN IN ONS FYSIEKE BESTAAN:
BELICHAAMD (EMBODIED) -> DE 4E-COGNITIE (Hst.6)
cognitive science -> known as
“4E cognition” to refer to their
emphasis on embodied,
embedded, extended, and
enactive cognition.

An illustration of the connections between the 4E’s of cognition and their
interaction between the brain, the body, and the environment

DE 4E-COGNITIE (mens is belichaamd wezen) zet zich af tegen
cartesiaans substantiedualisme
Dualistische theorieen benadrukken:
a. Verschillen tussen DENKEN en LICHAAM
b. Lichaam is INFERIEUR in vergelijking met lichaam

p.23
Een uitspraak als:
“Lichamelijk was ze helemaal
hersteld, maar geestelijk was
ze gebroken”, tonen:
Ons taalgebruik bezigt
tegenstelling LICHAMELIJK
en GEESTELIJK
VRAAG IS:
HOE DIT CONTRAST DAT
SCHUILT IN ONS
TAALGEBRUIK TE DUIDEN

Voor de dualist: geest en lichaam radicaal
anders
DENKEN karakteriseert geest zo
fundamenteel anders dan lichaam -> het
LICHAAM denkt niet; alleen de GEEST
denkt
wat maakt de mens? ce-thema 2024-2028 deel 2
Onderscheid – dualisme – geestelijk en
fysieke werkelijkheid
Samenvallend met verschil denken en
doen/handelen
Reeds aanwezig in klassieke filosofie 10

427-347 v.C.
Tweewerelden-theorie
Denken speelt zich af in
innerlijke wereld –
immaterieel
Verschilt van:
Wereld waar we ons
doorheen begeven met
ons fysieke lichaam –
materieel/empirie

Onderscheid
 Tastbare, concrete, particuliere dingen
 Algemene eigenschappen die particuliere dingen
met elkaar gemeenschappelijk hebben

Voorbeeld: twee paar rode, ronde schijven:
Elk van die schijven is uniek; de ene is de andere niet
Tegelijk:
De rode, ronde schijven hebben ook gemeenschappelijke kenmerken:
Bv: De ‘schijfheid’.

Elk van die schijven is uniek; de ene is de andere niet
Tegelijk:
De rode, ronde schijven hebben ook gemeenschappelijke kenmerken:
Bv: De ‘schijfheid’.
Er is iets ALGEMEENS aanwezig in beide schijven

 Deze algemene eigenschappen
 Dat iets-algemeens-dat-aanwezig-is
Wordt door PLATO
genoemd:
VORMEN/IDEEEN
(eidos)
p.24

Houd in de gaten:
De VORM heft twee betekenissen:
 Essentie (algemene eigenschappen)
 Substantie (iets-algemeens-dat-
aanwezig-is)

Tweewereldenthese vertaalt
zich in IDEEENLEER:
 Wereld van het ZIJN: de
IDEEEN zijn de
werkelijkheid (tijdloos; niet
meetbaar; onvergankelijk)
 Wereld van het WORDEN:
de PARTICULIERE
DINGEN in de empirie ->
AFBEELDING van DE
IDEE

Tweewereldenthese weerspiegelt zich in
verschil geest en lichaam
De ziel – het denken – verwant met
Ideeenwereld: “ons denken is algemeen, net als
de Ideeën”.

Met het DENKEN kan contact gemaakt worden met IDEEEN (die
ene mens die de moeizamen weg omhoog uit de grot naar het
licht gaat)
Kenobject denken = IDEE
Met het LICHAAM maken we contact met dingen in de empirie
(de vastgeketende mens in de grot)

Beeld ‘uit-de-grot-klauteren’ =
de werkelijkheid zien, benoemen en in algemene termen proberen te
begrijpen

Plato en het Christendom
Vergelijkbaar contrast
ALGEMENE DENKEN’ en FYSIEKE
WAARNEMEN in Joh.8,55:
Kennen god twee betekenissen:
 Eidoz = kennen god is puur inzicht – intuïtief denkbeeld in ons
hart
 Gignoskoo = god kennen vanuit de ervaring (overlevering);
een onmogelijkheid -> met zintuigen geen toegang tot
transcendente wereld van god

Descartes – de mens is een denkend ding
p.25
(1596 - 1650)

SUBSTANTIEDUALISM
E
Leidde tot:
Lichaam-geest-probleem
Fenomenologie en filosofie van de belichaamde geest bestrijden dat
substantiedualisme

Focus onderzoek Descartes was NIET relatie bewustzijn-wereld
Maar zijn onderzoek betrof: BEWUSTZIJN
Overigens:
Descartes sprak over DENKEN; term
bewustzijn is relatief nieuwe term

Oud en nieuw komen samen in de filosofie van
Descartes
In de poging
Opkomende wetenschappelijke wereldbeeld te
verenigen met heersende ideeën over god en ziel

Behalve voorgaande wil Descartes
DAT WAT ONS TOT MENS MAAKT =
DENKEN
redden van een wereld waarin alles
wordt opgevat als een
voorgeprogrammeerde machine
p.26

Tijdgeest Descartes
Wetenschappelijke revolutie (1500-1700)
The Scientific Revolution was a revolution in the sense that
old theories and methods were discarded, new technology opened up
new fields of inquiry, and the scientific method (where controlled
experiments are subjected to peer review) came to be regarded as the
best way to improve humanity's knowledge.
Historians do not all agree on precise dates as the 'revolution' was not
a single dramatic event but, rather, a long and gradual series of
discoveries and changes in attitudes to knowledge.

What are three examples of Scientific
Revolution?
 the use of technology to see new things,
 the use of mathematics to create universal
laws of nature, and
 the subjection of experimental results to
peer review to make the information more
accurate.

Tijdgeest Descartes
Wetenschappelijke revolutie (1500-1700)
The Scientific Revolution witnessed a great number of new inventions, that is,
technological innovations that allowed the new scientists to not only discover new
things about the world but also ways to measure, test, and assess these new
phenomena.
The most important inventions in the Scientific Revolution include:
• the telescope (c. 1608)
• the microscope (c. 1610)
• the barometer (1643)
• the thermometer (c. 1650)
• the pendulum clock (1657)
• the air pump (1659)
• the balance spring watch (1675)

Er was een beweging die de NATUUR uitlegde naar
Het beeld van een
 door de mens (al dan niet bewust of mechanisch)
ONTWORPEN MACHINE
 Als een geheel van objecten waarvan de wetmatigheden met
wiskundige formules uitgedrukt en voorspeld kan worden
Volgens HOBBES – bijvoorbeeld – IS de
NATUUR louter mechanisch-> van een
doelbewust design is geen sprake

 Ook de MENS
 – naar geest en lichaam – valt onder die mechanische
machinerieën;
 is zo’n object dat louter gekenmerkt wordt door wetmatige
bewegingen
DAT riep weerstand op…

Descartes worstelde met nieuwe inzichten:
 A. Enerzijds omarmde hij de nieuwe inzichten
 B. Anderzijds had hij twijfels bij de nieuwe inzichten

A. Enerzijds omarmde Descartes de nieuwe inzichten
Hij bedenkt zelf mechanistische verklaringen voor natuurlijke
fenomenen:
Voorbeeld:
 Lichamelijke reflex (vuur-hitte)
 Regenboog

Anderzijds had hij twijfels bij de nieuwe inzichten
Dergelijke mechanistische beschrijving kan menselijke BELEVING
niet vatten
Bijvoorbeeld:
Mechanistische theorie over geluid – trilling van de lucht – zegt
niets over onze beleving van geluid (van mens in algemeen en het
individu in het bijzonder)

Mechanistisch wereldbeeld botste vooral met hoe Descartes dacht
over DENKEN:
Ons DENKEN kan in zuivere vorm bestaan – op zichzelf – los van
het materiele Noot:
In zoverre vergelijkbaar met visie van
Plato: ziel!
Het materiele wordt gekenmerkt door UITGEBREIDHEID – RES
EXTENSA
DENKEN echter is mogelijk zonder uitgebreidheid

36
De dalparabool:
Van afbraak naar
opbouw:
Res cogitans
Kwaadaardige
demon
dromen
Perceptuele
vergissingen
Radicale
Methodische
hyperbolische
twijfel
god
Res extensa
Het beroemde twijfelexperiment

Het beroemde twijfelexperiment toonde aan:
Het bestaan van alles kan betwijfeld worden, behalve dat er IETS
is wat dat dat twijfelen doet
Dat IETS is een substantie = DENKEN -> RES
COGITANS (een immateriële substantie)

Ons denken (bewustzijn) = VRIJ
Ons lichaam = GEBONDEN aan wetten van
natuur/empirie)
p.27

p.28
Substantiedualisme gaat samen met verstrengeling van
lichaam en geest:
“Er is niets wat die natuur mij duidelijker leert dan dat ik
een lichaam heb, waar het slecht mee gaat als ik pijn
heb…”.

Tijgenoten van Descartes wijzen hem op het lichaam-
geest-problem:
WAAR en vooral HOE werkt een
materieel lichaam in op iets dat
IMMATERIEEL IS (ZICH NIET
BEVINDEND IN DE RUIMTE) – EN
OMGEKEERD

Het Antwoord van Descartes op de verwijten is niet echt
overtuigend:
Er is bestanddeel van brein –
de epifyse (=pijnappelklier) dat
de locatie is waar:
Geest en lichaam met elkaar in
contact komen

p.29
Conclusie
Voorgaande historisch overzicht dualism toont:
Scheiding lichaam en geest geworteld in vermeend
contrast tussen:
natuur
Ons bewustzijn
van die natuur of
het denken
daarover

Mensbeeld en wereldbeeld weerspiegelen elkaar
Het is waar:
Algemene ideeën – Denken:
 intelligibel (geestelijk)
 Niet met onze zintuigen waarneembaar
Natuur/empirie:
 Concreet en tastbaar

Iets weten door
erover na te
denken
Iets weten uit
ervaring
Denken is anders dan Doen

Dit onderscheid tussen twee vormen van kennen:
 Is hiërarchisch – niet gelijkwaardig
 Heeft ethische implicaties

Dit onderscheid tussen twee vormen van kennen:
 Is hiërarchisch – niet gelijkwaardig
 Plato: alleen onderzoek ideeënwereld levert authentieke kennis op;
 Joods-christelijke traditie: god louter te bereiken als we geestelijk pad
bewandelen;
 Descartes: twijfel zintuiglijke waarneming alleen te gronden in zekerheid
bestaan van dat twijfelende denken zelf

Filosofen die dualisme
bestrijden
 Menen dat dergelijk
onderscheid tussen lichaam en geest niet bestaat
 Overtuiging dat dualisme leidt tot onderwaardering van lichaam en
fysieke wereld

Dit onderscheid
tussen twee vormen
van kennen:
 Heeft ethische implicaties
Wereldbeeld, mensbeeld en ethiek onlosmakelijk met elkaar verbonden
Beschrijving wezen mens heeft gevolgen voor hoe we menen dat we ons
op ons bestaan (zouden moeten) oriënteren

Bijvoorbeeld:
Mens definiëren als rationeel wezen ->
geeft impliciet de boodschap dat rationeel
denken belangrijk en goed is
Irrationele drijfveren komen daarmee op
tweede plaats

Deugdethiek Aristoteles
Mens die teveel laat leiden door emoties,
eerzucht, en lichamelijke driften -> ethisch
onvolwassen
Tweewerelden theorie Plato
Focus op intellectuele ontwikkeling
Al zal de schoonheid in de fysieke wereld
een goede start zijn (Diotima’s ladder)

Joods-christelijke traditie
Hoogste goed -> kennis van god (Thomas
van Aquino) -> onsterfelijkheid ziel
Descartes
Primaat res cogitans -> claire et distincte
inzichten
p.30

p.30
Ook in wat maakt de mens? Zijn niet vrijblijvend en louter
theoretische bespiegelingen->
Hoe we over onsezelf als mens denken bepaalt hoe we onszelf
ervaren en wat we doen
Een BELICHAAMDE BENADERING VAN HET
DENKEN beweegt ertoe om
onze verhouding tot de wereld en onze
oriëntatie op ons bestaan te herzien

CE-Thema (VWO): Wat maakt de mens? - De Opmaat

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

CE-Thema (VWO): Wat maakt de mens? - De Opmaat