1. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
DIŞ TİCARET TEORİSİ VE
EKONOMİK BÜYÜME ANALİZİ

2. I- FAKTÖR AZINDAKİ ARTIŞ
1- Yansız Büyüme Durumu
Makine
DD : İlk durumda üretim olanakları eğrisi
R
io : İlk durumdaki tüketimi gösteren
kayıtsızlık eğrisi
T
TT’nin eğimi : İhraç malı tekstilin
C0 (makine cinsinden) fiyatına eşittir.
D P
i0
K
Ülkenin üretim dengesi Ao ve tüketim
B0 dengesi Co noktasında oluşur.
A0
T
Ülke AoBo miktar tekstil ihraç eder
BoCo miktar makine ithal eder.
O D Tekstil
Grafik 1: Sapmasız Büyüme OP: iki malın ne oranda üretildiklerini
OR: iki malın ne oranda tüketildiklerini gösterir
2

3. I- FAKTÖR AZINDAKİ ARTIŞ
1- Yansız Büyüme Durumu
Makine
D’D’ : Yansız büyümenin gerçekleşmesi
R
durumunda oluşan üretim olanakları eğrisi
T1 (Paralel olarak dışa kaymıştır.)
T
CN İ1: Yansız büyümeden sonraki kayıtsızlık
D’ i1
eğrisidir.
C0
D P
i0 T1T1 doğrusu TT doğrusuna paraleldir
K ve aynı fiyat oranına eşittir.
B0 AN
A0
T1
CN : Yeni tüketim dengesi
T
AN : Yeni üretim dengesi
O D D’ Tekstil
Grafik 1: Sapmasız Büyüme
Yeni durumda ülke
K-AN miktar tekstil ihraç eder
K-CN miktar makine ithal eder.
3

4. I- FAKTÖR AZINDAKİ ARTIŞ
1- Yansız Büyüme Durumu
Makine
AN noktasının OP doğrusu, CN noktasının OR
R
doğrusu üzerinde olması büyüme sonrasında
T1 üretim ve tüketim oranlarının değişmediğini
T gösterir.
CN
D’ i1
C0
D P
i0 Yansız büyümenin iki koşulu vardır.
K
B0 A0
AN
 Faktörlerin aynı oranda artışı ve
T T1 endüstrilere dağılışının aynı oranda
O D D’ Tekstil olması
Grafik 1: Sapmasız Büyüme
 Tüketimin aynı oranda
sürdürülebilmesi
4

5. I- FAKTÖR AZINDAKİ ARTIŞ
2- Ticareti Artırıcı Yönlü Büyüme
R
Makine T DD : İlk durumda üretim olanakları eğrisi
i : İlk durumdaki tüketimi gösteren
kayıtsızlık eğrisi
TT’nin eğimi : İhraç malı tekstilin
D’ i P (makine cinsinden) fiyatına eşittir.
D
İhracat kesiminde yoğun olarak
kullanılan faktörün, ithal edilebilir mal
A0 endüstrisinde kullanılan faktörden daha
T hızlı arttığını varsayalım.
O D D’
Tekstilin emek yoğun bir sektör
Grafik 2: Ticareti artırıcı Yönlü Büyüme Tekstil
olduğunu ve emek faktörünün daha hızlı
arttığı durumda üretim olanakları eğrisi
tekstil yönünde daha fazla dışa doğru
genişler.
5

6. I- FAKTÖR AZINDAKİ ARTIŞ
2- Ticareti Artırıcı Yönlü Büyüme
R
Makine T İki mal arasındaki fiyat oranı değişmedi
varsayıldığından yeni üretim
noktasındaki makine / tekstil oranı daha
düşük olacaktır.
D’ i P Yeni üretim denge noktası Ao noktasının
D
ötesinde OP doğrusunun altında
1 olacaktır. Bu durum OP doğrusu aşağı
AE doğru hareket etmesi anlamına gelir.
A0 2
T
O D D’ Yeni üretim denge noktasının bulunacağı
Grafik 2: Ticareti artırıcı Yönlü Büyüme Tekstil iki bölge vardır.
1. Bölge AoP ve AoAE doğruları
arasında
kalan bölge
2. Bölge AoAE doğrusunun altında
kalan bölge
6

7. I- FAKTÖR AZINDAKİ ARTIŞ
2- Ticareti Artırıcı Yönlü Büyüme
R
Makine T Yeni üretim noktası
1. Bölgede ise tekstil ve
makine üretimi artmıştır
D’ i P
fakat tekstil üretimindeki
D artış, makine üretimindeki
1
AE
artıştan fazladır.
A0 2
T
O D D’
Yeni üretim noktası
Grafik 2: Ticareti artırıcı Yönlü Büyüme Tekstil 2. Bölgede ise tekstil
üretimi artarken makine
üretimi azalır.
7

8. I- FAKTÖR AZINDAKİ ARTIŞ
2- Ticareti Artırıcı Yönlü Büyüme
R Üretim farklılıklarının nedeni:
Makine T
Yeni üretim noktasındaki ürün
bileşimi, sermayedeki artış
miktarının emekteki artış miktarına
i
oranına bağlıdır.
D’ P
D Bu oran tekstil üretiminde
1 kullanılan sermaye/emek oranı ile
AE aynı ise üretim noktası AoAE
A0 2 üzerinde olur. Tekstil üretimi
T
artarken motor üretimi sabit kalır.
O D D’
Grafik 2: Ticareti artırıcı Yönlü Büyüme Tekstil Bu oran tekstil üretiminde
kullanılan sermaye/emek oranından
büyük ise üretim noktası 1. Bölgede
olur. Tekstil ve motor üretimi artar
fakat tekstildeki üretim daha fazla
artar 8

9. I- FAKTÖR AZINDAKİ ARTIŞ
2- Ticareti Artırıcı Yönlü Büyüme
R Özel bir durum :
Makine T
EMEK ARTARKEN SERMAYENİN
SABİT KALMASI
Bu durumda da tekstil üretimi
D’ i P genişler ve motor üretimi düşer. Bu
D
durum Rybczynski Teoremi ile
1 açıklanmaktadır.
AE
A0 2
T
O D D’
Grafik 2: Ticareti artırıcı Yönlü Büyüme Tekstil
9

10. I- FAKTÖR AZINDAKİ ARTIŞ
2- Ticareti Artırıcı Yönlü Büyüme
R Sonuç olarak
Makine T
İhracat kesiminde yoğun olarak
D’ i P kullanılan faktörün daha yüksek bir
D
oranda artışına dayanan büyüme
1 koşulları altında ihraç edilebilir
AE
malların üretimi, ithal edilebilir
A0 2
T malların üretiminden göreceli
O D D’
olarak daha fazla artacak ve uluslar
Grafik 2: Ticareti artırıcı Yönlü Büyüme Tekstil arası ticaret de GSMH’daki artıştan
daha büyük olacaktır.
10

11. I- FAKTÖR AZINDAKİ ARTIŞ
3- Ticarete Karşıt Yönlü Büyüme
 Faktör stokundaki artış, kıt olan faktörün daha hızlı
büyümesi şeklinde kendini gösterir.
 Sermaye, ithal edilebilir mal olan makine üretiminde
daha yoğun kullanıldığından makine üretimi tekstil
üretiminden daha fazla artar. (belki de tekstil üretimi
daralabilir.)
 Tüketimin ekonomideki büyüme oranı ile aynı hızda
artması varsayımı altında, ülkenin ticaret hacmi
daralır.
 Ticarete karşıt yönlü büyüme, ulusal ekonomide
üretim ile tüketim eşitlenene kadar devam eder.
11

12. II- TEKNOLOJİK GELİŞME
 Teknolojik gelişme ile ortaya çıkan yeni üretim
yöntemleri ile aynı miktar girdi kullanılarak daha
fazla mal üretilebilir.
 Sabit verimler varsayımı altında (üretim
fonksiyonlarının doğrusal olması) teknolojik
yenilikler üçe ayrılır:
 Sapmasız (Yansız) Yenilikler
 Emek Tasarrufu Sağlayan Yenilikler
 Sermaye Tasarrufu Sağlayan Yenilikler
12

13. II- TEKNOLOJİK GELİŞME
1- Sapmasız Teknolojik Gelişme
 Emek ve sermayenin marjinal verimliliğinin
Sermaye
aynı oranda arttığı yeniliklerdir.
b  İki faktörden aynı oranda tasarruf sağlanır.
F b1
X  Faktör oranları FF iken üretici bb eş-ürün
eğrisi üzerinde B noktasında faktör bileşimini
F
1
kullanır.
B
B1  Sapmasız bir teknolojik gelişmeden sonra eş-ürün eğrisi b1b1
b şeklinde sola kayar. Faktör fiyatlarının değişmemesi durumunda
denge noktası yine OX doğrusu üzerinde bulunur.
b1
O F1 F
Grafik 3: Sapmasız Teknik Yenilik Emek
 Aynı miktarda mal üretimi için kullanılan girdi
miktarı azalmakta fakat faktör yoğunluğu
değişmemektedir.
13

14. II- TEKNOLOJİK GELİŞME
2- Emek Tasarrufu Sağlayan
Teknolojik İlerleme
 Sermayenin marjinal verimliliğini
Sermaye
emeğe göre daha fazla artıran
b yeniliklerdir.
F  Emek faktörü açığa çıkar.
b1
X
F
X1
 Grafikte bb eş-ürün eğrisinin b1b1 olarak
1
b1 B sol üst yönde kayması bu durumu
gösterir.
b
 SERMAYE/EMEK oranı OX ‘ten OX1 ‘e
yükselmiştir.
O F1 F Emek
Grafik 3: Emek ve Sermaye Tasarrufu
Sağlayan Yenilik Tipleri
 Bu durumda birim emek başına
daha fazla sermaye kullanılmaktadır.
14

15. II- TEKNOLOJİK GELİŞME
3- Sermaye Tasarrufu Sağlayan
Teknolojik İlerleme
 Emeğin marjinal verimliliğini
Sermaye
sermayeye göre daha fazla artıran
b yeniliklerdir.
F  Sermaye faktörü açığa çıkar.
b1
X
F
X1
 Grafikte bb eş-ürün eğrisinin b2b2 olarak
1
b1 B sol aşağı yönde kayması bu durumu
b2 gösterir.
b
 SERMAYE/EMEK oranı OX ‘ten OX2 ‘e
X2 düşmüştür..
b2
O F1 F Emek
Grafik 3: Emek ve Sermaye Tasarrufu
Sağlayan Yenilik Tipleri
 Bu durumda birim sermaye başına
daha fazla emek kullanılmaktadır.
15

16. II- TEKNOLOJİK GELİŞME
 Teknoloji gelişmeleri daha çok emek
tasarrufu sağlayıcı tipte olmaktadır.
 Eğer bir sektörde yansız teknik gelişme
olursa o sektörde üretim hacmi genişler,
diğer sektörde ise daralır.
 Teknik yenilik bir sektörde yoğun olarak
kullanılan faktörden tasarruf sağlayıcı türde
ise, o sektörde üretimi artırıcı ve diğer
sektörde azaltıcı etkileri vardır. (Rybczynski
Teoremi)
16

17. III- BÜYÜME, TİCARET HADLERİ VE
REFAH İLİŞKİLERİ
 Bu noktaya kadar görülen analizlerde küçük
ülke varsayımı yapılmıştır.
 Dünya pazarında ağırlıklı yeri bulunan bir
ülkenin büyümesi, uluslararası fiyatları olumsuz
etkiler. Ticaret hadlerindeki bozulma,
büyümenin büyümenin sağladığı refahın bir
kısmının kaybolmasına neden olur.
 Buradaki önemli bir varsayım ise büyük ülkedeki
ekonomik gelişmeye karşılık, öteki ülkelerde bir
değime olmadığı varsayılmaktadır.
17

18. BÜYÜME, TİCARET HADLERİ VE
REFAH İLİŞKİLERİ
Motor  Grafik ile göstermek gerekirse:
TR2 TR TR1 TR: Türkiye’nin motor karşılığı tekstil teklif
US eğrisi
C1 D US: Amerika’nın tekstil karşılığı motor
C E eğrisidir.
C2 H Denge E noktasındadır.
OE’nin eğimi ise tekstilin motor cinsinden
fiyatını verir. Ticaret Haddi.
 Büyüme sonrasında ticaret hacmi OE ’den
OD ’ye genişlemiş olsun.
Ülkenin motor talebi CC1 kadar
Ülkenin tekstil arzı SS1 kadar artmıştır.
ABD’nin talep ve arzı sabit kaldığından
O S2 S S1 motor talebindeki ve tekstil arzındaki artış
Grafik 5: Büyüme ve Ticaret Hadleri Tekstil nedeniyle ticaret hadleri Türkiye’nin
aleyhine döner.
 Ticarete karşıt yönlü büyümede ise ticaret hacmi daralır ve ticaret hadleri iyileşir.
 Teklif eğrisinin OTR2 biçiminde sola kayması sonucu teklif edilen tekstil ve talep edilen
motor azalır ve ticaret hadleri OH’den geçecek biçimde Türkiye lehine değişir.
18

19. YOKSULLAŞTIRAN BÜYÜME
 Bir büyük ülkedeki üretim artışlarının
birbirine ters iki etkisinin bulunduğu
belirtilmişti.
 Ticaret hadlerinde meydana gelen
olumsuz etkinin, büyüme nedeniyle
oluşan refah artışından büyük olduğu
durumlarda büyüme yoksullaşmaya
neden olur.
19

20. YOKSULLAŞTIRAN BÜYÜME
Makine  Başlangıçta ülkenin
T A0 üretim noktası
C0 C0 tüketim noktası
T1 TT ilk durum ticaret hadleridir.
C1
i1  Ülkede büyük bir ticaret artırıcı yönlü
büyümenin ortaya çıktığını varsayalım.
D1
i2 Tekstil üretiminde yüksek bir artış
sağlayacak şekilde üretim olanakları eğrisi
D0
dışa doğru genişler.
A1
 Bu ülkenin daha çok tekstil ihraç edip, daha çok
makine ithal etmeyi arzulaması ticaret hadlerini
bozarak T1T1 haline getirir.
A0 T1
 Ticaret hadlerindeki bozulma o derece şiddetlidir ki
T bundan doğan refah kaybı, üretim genişlemesinden
O D0 D1 doğan refah kazancından yüksektir.
Tekstil
Grafik 6: Yoksullaştıran Büyüme
20

21. EKONOMİK KALKINMA VE
KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜKLER
 Faktör arzındaki büyüme, artan faktörü
göreceli ucuzlatarak onu yoğun biçimde
kullanan endüstrilerde maliyet
düşüşüne ve üretim genişlemesine yol
açar.
 Bu ise karşılaştırmalı üstünlük yapısının
o yönde değişmesi demektir.
21

22.  Az gelişmiş ülkeler çoğunlukla, kalkınmanın ilk
aşamalarında, sahip oldukları zengin nüfus
potansiyeline karşılık sermaye kıtlığı çekerler.
 O bakımdan zorunlu olarak emek yoğun mallar
ihraç ederler. Ancak bu ülkelerin kalkınma
planlarının ana amacı, hızlı bir sanayileşme ile
sermaye kıtlığını gidermek ve uzun dönemde ileri
teknoloji ve sermeye yoğun mallar ihraç eden bir
ülke konumuna gelmektir.
 Bir çok sanayileşmiş ülkenin geçmişte buna
benzer değişimler gösterdiği görülmektedir.
22

23. DIŞ TİCARETİN DİNAMİK
YARARLARI
 Üretim ve kaynak açığını karşılama
 İç ekonomideki ürün fazlasına çıkış
(pazar) sağlama
 Geniş bir piyasa hacmi
 Rekabet
 İç piyasa talebini geliştirme
 Ekonomik dinamizm
23