Bilimleşme sürecine yönetim biliminin kuramsal temellerinin eğitime uygulanması ile geçiş yapan, kendine özgü sınırlarını oluşturmaya çalışan Eğitim yönetimi, bilim olarak ve bilimsellik kriterleri çerçevesinde tanımlanmalıdır. Bunun için de deneysel araştırma ve kuram geliştirmeye dönük yapılan çalışmaların dengelenmesi, yeterli düzeye ulaştırılması gerekmektedir. Eğitim yönetimi, diğer sosyal bilimlerle mukayesede daha yeni ve kendi gelişim sürecinin başında olduğundan bilimleşme düzeyinde çalışmalarda uygulamalı araştırmalara ağırlık verilmesi önem arz ediyor. Egitim yönetiminin kendi bilimleşme sürecini bilimsel bir çalışma alanı olarak akademik düzeyde tamamlaması, kuram geliştirmesi alanın bilim insanlarının araştırma deneyimi ve yeterliliğinin arttırılmasıyla mümkündür. Üniversite veya araştırma birimlerinin ağırlık verdigi temel araştırmalar sayesinde, kendi bilimleşme tarihinin temel dönemlerinden günümüze kadar geliştirilen ve güncellenen formal eğitim programlarının - lisansüstü programlarının değerlendirilmesi eğitim yönetimi alanında bilimleşme sürecine dahil olmuştur. Araştırmanın amacı Azerbaycan'da eğitim yönetimi alanında bilimleşme süreci ve lisansüstü programları, yüksek lisans, doktora programlarının geliştirilmesi, unifikasyonu, müfredatın degerlendirilmesi ve güncellenmesine katkıda bulunmaktır. Çalışma, amacına hizmet edecek şekilde tasarlanmış ve yüksek lisans öğrencileri ile yüz-yüze yapılan nitel görüşmeler esasında belirlenmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu çoğunluk olarak eğitim yönetimi alanında eğitim gören yüksek lisans öğrencileri oluşturmaktadır. Eğitim yönetimi alanı bilimleşme sürecinde diğer sosyal bilimlerden esinlense de bağımsızlığını bilimsellik kriterleri çerçevesinde ve kuramsal çalışmalar doğrultusunda temin ettigi, alanında yüksek lisans ve doktora programları tez çalışmalarında akademik düzeyde, aynı zamanda karma yöntemlere ağırlık verilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

1. 359
INCSOS VIII. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi
Eğitim Bilimleri
AZERBAYCAN'DA EĞİTİM YÖNETİMİ ALANINDA BİLİMLEŞME SÜRECİ VE
LİSANSÜSTÜ PROGRAMLARI
Metanet GURBANOVA1
Özet
Bilimleşme sürecine yönetim biliminin kuramsal temellerinin eğitime uygulanması ile geçiş yapan,
kendine özgü sınırlarını oluşturmaya çalışan Eğitim yönetimi, bilim olarak ve bilimsellik kriterleri
çerçevesinde tanımlanmalıdır. Bunun için de deneysel araştırma ve kuram geliştirmeye dönük
yapılan çalışmaların dengelenmesi, yeterli düzeye ulaştırılması gerekmektedir. Eğitim yönetimi,
diğer sosyal bilimlerle mukayesede daha yeni ve kendi gelişim sürecinin başında olduğundan
bilimleşme düzeyinde çalışmalarda uygulamalı araştırmalara ağırlık verilmesi önem arz ediyor.
Egitim yönetiminin kendi bilimleşme sürecini bilimsel bir çalışma alanı olarak akademik düzeyde
tamamlaması, kuram geliştirmesi alanın bilim insanlarının araştırma deneyimi ve yeterliliğinin
arttırılmasıyla mümkündür.
Üniversite veya araştırma birimlerinin ağırlık verdigi temel araştırmalar sayesinde, kendi
bilimleşme tarihinin temel dönemlerinden günümüze kadar geliştirilen ve güncellenen formal
eğitim programlarının - lisansüstü programlarının değerlendirilmesi eğitim yönetimi alanında
bilimleşme sürecine dahil olmuştur.
Araştırmanın amacı Azerbaycan'da eğitim yönetimi alanında bilimleşme süreci ve lisansüstü
programları, yüksek lisans, doktora programlarının geliştirilmesi, unifikasyonu, müfredatın
degerlendirilmesi ve güncellenmesine katkıda bulunmaktır. Çalışma, amacına hizmet edecek
şekilde tasarlanmış ve yüksek lisans öğrencileri ile yüz-yüze yapılan nitel görüşmeler esasında
belirlenmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu çoğunluk olarak eğitim yönetimi alanında eğitim
gören yüksek lisans öğrencileri oluşturmaktadır.
1
Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü/ Eğitim Teorisi ve Tarihi Departmanı, Bakü,
Azerbaijan, m.qurbanova@arti.edu.az

2. 360
Eğitim yönetimi alanı bilimleşme sürecinde diğer sosyal bilimlerden esinlense de bağımsızlığını
bilimsellik kriterleri çerçevesinde ve kuramsal çalışmalar doğrultusunda temin ettigi, alanında
yüksek lisans ve doktora programları tez çalışmalarında akademik düzeyde, aynı zamanda karma
yöntemlere ağırlık verilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: egitim yönetimi, egitim yönetimi alanında bilimleşme, Azerbaycan'da egitim
yöneticilerinin yetiştirilmesi, lisansüstü programları
SCIENTIFICATION PROCESS AND GRADUATE PROGRAMS IN EDUCATIONAL
MANAGEMENT IN AZERBAIJAN
Abstract
Educational management, which transitions to the process of scientification with the application of
the theoretical foundations of management science to education and tries to establish its own
boundaries, should be defined as a science and within the conceptual framework of scientific
criteria. For this, it is necessary to balance the studies on experimental research and theory
development and bring them to an adequate level. Since educational management is newer
compared to other social sciences and at the beginning of its development process, it is important
to focus on applied research in studies at the level of science. It is possible for the education
management to complete its own science process as a scientific field of study at an academic level
and to develop theory by increasing the research experience and competence of the scientists in the
field.
The aim of the research is to contribute to the scientificization process and the development,
unification, evaluation and updating of the graduate programs, master's and doctorate programs in
the field of educational management in Azerbaijan. The study was designed to serve its purpose
and was determined on the basis of face-to-face qualitative interviews with graduate students.
The study group of the research mostly consists of graduate students studying in the field of
educational management. Although the field of educational administration is inspired by other
social sciences in the process of scientificization, it has been determined that it has achieved its
independence within the framework of scientific criteria and in line with theoretical studies. It has
been concluded that in the thesis of master's and doctoral programs in the field, it is necessary to
focus on mixed methods at the same time at the academic level.

3. 361
Key words: educational management, scientification of education management, Training of
education administrators in Azerbaijan, graduate programs
Giriş
Eğitim yönetimi, eğitim sistemini yönetmek için yapıları kontrol etmek, planlamak, strateji
oluşturmak ve uygulamak için insan ve maddi kaynakları birleştirdiği bir eğitim sisteminin
yönetimini ifade ediyor.
Eğitim yönetimi alanında mevcut bilgi birikiminin üretilmesinde bilimsel yöntemin
uygulanması onun süreç yönünü oluşturur. Bu bilgi birikiminin bilim olabilmesi için onun sistemli
süreçlerle - bilimsel yöntemle üretilmiş olması gerekir.
Eğitim yönetimi bir bilim değil, tüm diger sosyal bilimlerin uygulama alanıdır(mı?!).
Bilim, nesnel bilginin ve olayların ve gerçekliğin özüne ilişkin bilgilerin edinilmesi,
toplanması, sistematik hale getirilmesi, sürekli güncellenmesi, işlenmesi, eleştirel analizi,
yayılması ve uygulanmasından oluşan bir insan faaliyeti alanıdır.
Herhangi bir bilim hakkında fikir sahibi olmak, bu bilimin nesnesini, konusunu, yöntemini
ve ilkesini incelemekle başlar.
Bilim, aşağıdaki terimleri ve anlayışın bileşenlerini içerir:
- bilimsel çalışmaların bölünmesi ve derneklerin oluşturulması;
- bilimsel kurumlar, testler ve laboratuvar ekipmanları;
- bilimsel araştırma çalışmalarının yöntemleri;
- algı ve kategori aygıtı;
- bilimsel bilgi sistemi;
- baştan toplanan tüm bilgilerin toplamı.
Etrafımızdaki her şey bilimin konusu olabileceğinden, bilimsel faaliyet gözlemle başlar ve
ardından bilinçli bir tahmin, hipotez gerçekleşir. Daha sonra hipotezi deney ve gözlemle test ederek
açıklığa kavuşturmak mümkündür. Genel bir durumun varlığını desteklemek için oluşturulan
kurallar, aksi(ne) bir delil olmadıkça geçerlidir. Bilim, eleştirel ve mantıksal düşünmeyi vurgular.
Eleştirel olmayan veriler bilim değildir. Bir şeyin bilim olabilmesi için denenmesi ve
gözlemlenmesi gerekir.
Bilim alanı - bir uzmanlık alanındaki bilgi birikimini tanımlar. Burada tartışılan konular ve
kavramlar, aralarında var olan birçok bağımlılıkla bağlantılıdır. Bir bilim alanı genellikle belirli
konular için genel bir başlık olarak nitelendirilir. Örneğin üniversitelerde ve kütüphanelerde bilim

4. 362
alanlarının tasnifinde kullanılmaktadır. Bilim alanında çalışan uzmanlar sadece üniversitelerde
değil, endüstride de bulunabilir. (Əliquliyev R., Şükürlü S., Kazımova S., 2009)
Azerbaycan Cumhuriyeti'nde bir bilim dalı olarak eğitim yönetiminin gelişimi
Azerbaycan Cumhuriyyeti‘nde Egitim Yönetimi alanında bilimleşme süreci milli
programlar (framework) çerçevesinde başlatıldı:
“Azərbaycan Respublikasının təhsil sahəsində İslahat Proqramı” (https://e-
qanun.az/framework/5363);
“Azərbaycan Respublikasında təhsil menecerlərinin hazırlanması Konsepsiyası”2
(Dayanak:
Azerbaycan Cumhuriyeti'nde eğitim yöneticileri yetiştirme kavramsal çerçevesi, 04.02.2004 tarih
ve 84 sayılı kurul kararı, 10.02.2004 tarih ve 111 sayılı Bakanlık emri, görüşler, öneriler ve diğer
belgeler (Bakan Eğitim: Misir MARDANOV);
“Azərbaycan Respublikasında Fasiləsiz Pedaqoji Təhsil və Müəllim Hazırlığının
Konsepsiya və Strategiyası” (https://e-qanun.az/framework/13540);
“Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası” (https://e-
qanun.az/framework/29145).
Azerbaycan‘da egitim yönetimi alanında bilimleşme sürecine katkıda bulunulması adına
 üniversitelerde bölümler açıldı,
 alan(ın)da araştırmanın kurumsallaştırılmasına başlatıldı,
 öğretim kurumsallaştırıldı (alanında uzmanlık gerektiren bir bilgi birikiminin
oluşturulması, müfredat, standartlar, ders programları, bölüm ya da birimler,
diploma),
 ürün ve birikimini sunma olanağı sağlayan bilimsel dergilerin olması yönünde
çalışmalara hız verildi,
 örgütlenme süreci başlatıldı.
Eğitim yöneticisi yetiştirilmesinin teorik temelleri – bulgular
2
Geliştirilen kavramsal çerçeve, ilk kamuoyu tartışması döneminde kendini haklı çıkaramadı. Buna rağmen, uzun
yıllar boyunca, eğitim yönetimi alanında personel yetiştirmede standartlar, mesleki müfredat(professiogram ve
psikogram), ders havuzları (mesela,bölüm seçmeli dersler, fakülte seçmeli dersler gibi), eğitim seviyeleri, gerekli bilgi
ve beceriler kavramsal çerçevenin temelinde oluşturulmuştur.

5. 363
Yönetim ve pedagoji biliminin yanı sıra insanla ilgili diğer çeşitli bilimlerin geliştirdiği temel
bilimsel teorilerini özetlersek, (pedagojide) eğitim yönetimi ve mesleki eğitime modern
yaklaşımlar mevcuttur:
- sistematik yaklaşım;
- antropolojik (biyolojik, zihinsel, sosyal, dini, felsefi, kültürel vb. yönlerden insanın
incelenmesi);
-bilinçli insan etkinliğinin nesnelleştirilmiş sonuçlarının hermeneutik (yorumsamacı
(yunanca: hermeneuo-clarify)) analizi;
- bütünleştirici;
- sinerjik;
- işlevsel;
- teknolojik;
- aksiyolojik vb.
Eğitim yöneticisi - eğitim süreci yönetiminin maddi-fiziki, emek, bilgi, sosyal, bilimsel-
metodolojik, ekonomik kaynaklarını kullanarak modern ilkeler, işlevler ve yönetim yöntemleri de
dahil olmak üzere yüksek nitelikli personel yetiştirmeyi amaçlayan pedagojik ve yönetim
işlevlerini yerine getiren bir öznedir(subject).
Bir eğitim yöneticisinin mesleki faaliyetini incelerken, üç ana formu ayırt etmek
mümkündür: sosyo-ekonomik, örgütsel-yönetsel ve psikolojik-pedagojik.
Eğitim yöneticisinin sosyo-ekonomik faaliyetinin özü, eğitim kurumundaki finansal
süreçlerin sonuç odaklı yönetimi ve istikrarlı ekonomik faaliyetinin sağlanması ile ilgilidir.
Eğitim yöneticisinin orgütsel-yönetim faaliyeti, eğitim kurumunun tüm yapısal birimleriyle
çalışma yeteneği, eğitim sürecinin kaliteli organizasyonunun temelinde yönetimin etkinligini
sağlamayı amaçlamaktadır.
Eğitim yöneticisinin psikolojik-pedagojik açıdan etkinliğinin temelinde, geleceğin
uzmanının kişiliği, sosyal, kültürel, mesleki gelişimini şekillendiren eğitim, yetiştirme, geliştirme,
iletişim, prognostik, araştırma vb. faaliyetleri durur.
Yükseköğretim kurumlarında lisansüstü programları (yüksek lisans ve doktora programları)
Milli Programa (2004) istinaden egitim yöneticisi yetirştirilmesi başlarda 5 seviyye üzere
planlanmıştı:
 Lisans (bakalavriatura təhsili);

6. 364
 Yüksek lisans (magistratura təhsili);
 Doktora (elmi-pedaqoji kadr hazırlığı);
 Yeniden egitim (yenidənhazırlanma təhsili);
 Uzmanlaşma (ixtisasartırma təhsili).(“Azərbaycan Respublikasında təhsil
menecerlərinin hazırlanması Konsepsiyası”, 2004)
Belli bir süre sonra akademik araştırmalar sonucu iki seviyye üzere lisans ve yüksek lisans
(belli dönem de uzmanlaşma) seviyyesi üzere gerçekleşdirildi.
Yüksek lisans programı düzeyinde "Eğitim uzmanlıkları grubu" bölümünün “Eğitimde
değerlendirme ve izleme”, “Öğretme ve öğrenmenin organizasyonu ve metodolojisi” uzmanlığı
(mesleki yeterlilik şifresi – 060119 Pedagoji) yöneticilerin yetiştirilmesi açısından önemli bir yere
sahiptir.
Azerbaycan Cumhuriyeti'nin “2019-2023-cü Yıllarda Yüksek Öğretim Sisteminin
Uluslararası Rekabetçiliğini Artırmaya Yönelik Devlet Programı" kapsamında finanse edilen
Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi ve Amerika Birleşik Devletleri George Washington
Üniversitesi'nin yüksek lisans düzeyinde "Eğitim yönetimi ve insan sermayesi geliştirme"
uzmanlığında uluslararası çift diploma programı gerçekleştiriliyor.
Doktora programı düzeyinde “Eğitim organizasyonu ve yönetimi”uzmanlaşması (mesleki
yeterlilik şifresi - 5802.01) üzere normal/gündüz3
, 2. ögretim/akşam4
ve açık ögretim5
programlarından mezun olup alanında felsefe doktoru, alanında bilimler doktoru unvanı temin edile
bilir.
Sonuç
Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesinde eğitim yöneticilerinin yetiştirilme durumu,
ayrı-ayrı yıllarda hazırlanmış ve mevcut müfredatlar sorun açısından analiz edilmiştir;
İçerik tamamlama açısından, Müfredatın - eklemeler ve değişikliklerde birleştirme -
unifikasya sorunlarına yer verdik (Eğitimin Planlaması ve Yönetimi, Eğitimde İzleme ve
Değerlendirme, Egitimde Menecment ve b. ihtisaslar);
3
əyani doktorantura
4
qiyabi doktorantura
5
dissertantura

7. 365
Eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesinde genel durum ve mevcut müfredatın analizi, ampirik
araştırma yöntemleri (pedagojik gözlem, pedagojik konsilium, anket, pedagojik danışma,
pedagojik belge ve faaliyetleri inceleme yöntemleri) kullanılarak gerçekleştirildi;
“Eğitim yöneticisinin uzmanlık alanındaki eğitimi”nin içeriği dört ders havuzuna (fənn
bloku) ayrılmıştır: - yönetim, pedagoji, ekonomi ve hukuk. Eğitimin içeriğini tamamlayan her bir
ders havuzu için bilgi ve beceriler ayrı-ayrı konular üzerinden oluşturulmalıdır.
Professiogram6
derlenirken hukuk ders havuzu için gereklilikler tanımlanmamış,
disiplinlerin ve konuların içeriğe dahil edilmesi konusu tamamen dışarıda bırakılmıştır.
Bu ihtiyaçtan yola çıkarak, professiyogramın tamamlanması için ders havuzunun içeriğini
formüle etmek ve "Hukukun Temelleri/Eğitim Yönetiminin Hukuki Temelleri" konusunu
müfredata dahil ederek uzmanın gerekliliklerini karşılamak için bir öneri hazırladık:
Hukuk ders havuzu - yasal normlar ve hukuk kaynakları, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin iş
hukuku, medeni, idari, cezai ve yürütme mevzuatı temelinde eğitim, eğitim kurumu ve eğitim
katılımcılarının hak, görev ve sorumluluklarının yerine getirilmesini kontrol etmeye izin verir.
Eğitimin normatif yasal temelleri, eğitim alanındaki büro çalışmalarının temelleri, yasal konuşma
ve yazışma, mahkemede ve diğer devlet organlarında temsil, sözleşmelerin ve diğer belgelerin
hazırlanması, yasal ilişkiler: yasal sorumluluk kavramı, temel özellikleri ve türleri, devlet ve hukuk
- eğitimin yasal temeli arasındaki etkileşimi sağlamada mesleki yeterlilikleri temin eder.
Eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesinde bilgi ve iletişim teknolojilerinin (BİT) kullanımı
Yalnızca bilgisayar bilimleri derslerinde ve fragmental kullanılır, etkili okul yönetimi için
stratejiler ve taktikler geliştirmek, ölçümler yapmak ve sonuçları analiz etmek için SPSS'deki
raporları özetlemek, Excel VBA7
(Makros), mezunlara ömürboyu/kesintisiz kendi kendine eğitim
fırsatları, beceri otomasyonu sağlayan proqramların hazırlanması gereklidir. Benzeri deneyimler
diger alanlarda personel yetiştirilmede başarıyla kullanılıyor.
Eğitim yönetiminde bilgi araçları, bilgisayar programlarında elektronik tablo tabanlı
ekonomik bilgilerin geliştirilmesi, veri tabanı yönetimi ve entegre yazılım paketlerinin kullanımı,
6
Professiogram ve psikogram, mesleklerin genel özellikleri, sıhhi ve hijyenik koşullar ve iş güvenliği, çalışan için
mesleki gereklilikler, eğitim ve mesleki görevler için kontrendikasyonlar, mesleki eğitim fırsatları ve istihdam
beklentileri hakkında bilgiler içerir.
7
VBA (Visual Basic Application), Office programlarının işlevselliğini artıran bir dil olan MS Office programlarında
kullanım için uyarlanmış normal Visual Basic dilinin bir sürümüdür.

8. 366
BİT sistemlerinin entelektüel desteği ve karar vermede, eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesinin tüm
aşamalarıyla ilgilidir.
Kaynakça
R.Əliquliyev, S.Şükürlü, S.Kazımova, (2009). Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan əsas terminlər.
AMEA, İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu. B.: İnformasiya Texnologiyaları
Məmmədov Ə.B., İsmayılov V.İ, Məmmədov F.Ə, (2010). Rasionallıq və qeyri-rasionallıq: fəlsəfi
metodoloji kontekst. Bakı, Elm nəşriyyatı
Balcı, A. (2007). Türk Eğitim Sisteminde İlköğretimin Yönetimi Ve Denetimi: Mevcut Durum Ve
Yeni Perspektifler.
Balcı, A. (2008).Türkiye’de Eğitim Yönetiminin Bilimleşme Düzeyi. Kuram ve Uygulamada
Eğitim Yönetimi dergisi. Sayı 54, ss: 181-209
“Ali təhsilin magistratura səviyyəsi üzrə ixtisasların (ixtisaslaşmaların) Təsnifatı”nın,
“Rezidenturada həkim-mütəxəssis hazırlığı aparılan ixtisasların Təsnifatı”nın və
“Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qüvvədən düşmüş bəzi qərarlarının
Siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
Qərarı. URL: https://e-qanun.az/framework/21781#_edn1 indirme tarihi 25.11.2022