Məsafədən Zondlama fənninə aid təqdimat

1. Fakültə: Kimya Texnologiyaları Fakültəsi
İxtisas: Ekologiya Mühəndisliyi
Qrup: 351.20
Müəllimə: Şirinova Dürdanə
Tələbə: Fərzəliyeva Aytac
Fənn: Məsafədən Zondlamanın Fiziki
Əsasları
Mövzu: Mineral Ehiyatların Tədqiqində
Kosmik İnformasiyanın Tətbiqi
ADNSU
ORION
1998
1920

2. 003-1040559 1250 003-77156.8 1760 0009-14563.7 73273
PLAN
• Aerofotoplanlama
• Ballistik raketlər
• Kosmofotogeoloji xəritəalma
• Mineragenik Xəritəalma
• Mineral Ehtiyatların tədqiqində kosmik informasiyaların
tətbiqi

3. Aerofotoplanlama
Aerofotoplanlama- müəyyən hündürlükdən yer səthinin təyin olunmuş
hissəsinin şəklini çəkmək üçün icra olunur. Çəkilişlər pilotsuz üçüş
aparatına (PUA) quraşdırılmış kameradan istifadə edərək həyata keçirilir.
Aerofotoplanlamadan yalnız geoloji kəşfiyyatlarda, yerin təkinin
öyrənilməsində deyil, həm də hərb sahəsində də geniş istifadə olunur.
Bunun ən böyük örnəyi, Vətən Müharibəsidir.
PUA -ların havadan çəkilişi yüksək ayarlamaya və işıq həssaslığına malik
rəqəmsal fotoqrafiya avadanlığı istifadə edilərək həyata keçirilir. Kameranın
istiqamətindən asılı olaraq planlaşdırılmış Aerofotoplanalma (kamera şaquli
olaraq aşağıya yönəldilmişdir) və perspektivli fotoqrafiya (kamera müəyyən
bir bucaq altında qurulur) var.

4. 003-1040559 1250 003-77156.8 1760 0009-14563.7 73273
İstifadə olunan texnologiyadan asılı olaraq, aerofotoplanalmanın aşağıdakı növləri
və üsulları mövcuddur:
Vahid aerofotoplanalma görünən diapazonda icra olunur. Bu üsulla
ərazinin yüksək dəqiqlikli rəngli görüntülərini əldə edə ounur. Bu
texnologiyadan əsasən topoqrafik xəritələr yaratmaq üçün istifadə
olunur; həm də torpaq sahələrinin, şəhərlərin, kəndlərin, evlərin,
yaşayış komplekslərinin, yolların, meşələrin, çayların, göllərin və s. də
aerofotoplanalması işində də tətbiq edilir.
İnfraqırmızı aerofotoplanalma. Bu üsul,
infraqırmızı radiasiyanı qəbul edə bilən xüsusi bir
texnika ilə həyata keçirilir. İnfraqırmızı fotoqrafiya
texnologiyası ərazinin şəkillərini yaratmaq üçün çox
uyğun deyil, ancaq ortofotomaplar və tematik xüsusi
xəritələr yaratmaq və ərazinin ekoloji vəziyyətini
qiymətləndirmək üçün istifadə edilə bilər.
Qafqazın topoqrafik xəritəsi
Dünyanən tematik xəritəsi

5. 003-1040559 1250 003-77156.8 1760 0009-14563.7 73273
Termal görüntüləmə(teplovizor) fotoplanalma. Texnologiya,
bölgənin istilik paylanmasını göstərəcək bir termal görüntü əldə
etməyə imkan verir. Termal görüntüləmə istilik şəbəkələrinin və
kommunal xidmətlərin tədqiqatı, yanğın mənbələrinin tapılması,
torpaqdakı suyun miqdarının qiymətləndirilməsi və ətraf mühitin
araşdırılması üçün idealdır (məsələn, heyvanların sayılması və ya
çaylarda tullantıların yerləşdirilməsi).
Müasir aerofotoplanalma və hava lazer taraması(skanerləmə). Bu
üsulla fotoplanalma lazer şüalarından istifadə olunmaqla ərazini tarayan
xüsusi lidar cihazları(skanerlər) istifadə edərək həyata keçirilir. Lazer
fotoplanalma ərazinin çox dəqiq bir görüntüsüdür. Bu üsuldan
ümumiyyətlə xəritələri dəqiqləşdirmək, geoloji kəşfiyyat və təhlükəli
geoloji proseslərin baş verdiyi ərazilərin cox dəqiq düzgün modelini
yaratmaq üçün istifadə olunur.

6. Ballistik raket — nüvə və ya digər başlıq daşıya bilən uzun mənzilli idarə olunan və ya
güdümsüz mərmi. Bu raketlər tək bir nüvə başlıq daşıya biləcəkləri kimi birdən çox
başlıq daşıyaraq bu başlıqları fərqli hədəflərə göndərə bilər.
1940-cı illərin sonu 50-ci illərin əvvəllərində yüksəkliklərə çata bilən raketlər yaradıldı.
1945-ci ildə ABŞ tərəfindən 120 km yüksəkliyə buraxılmış «FUA-2» ballistik raketi
vasitəsilə Yerin kosmik şəkili əldə edildi.
Ballistik Raketlər
1957-Ci ilə qədər, kosmosa müxtəlif məqsədli bir çox ballistik raketlər
göndərilmişdir, Xüsusilə də ikipilləli raket daşıyıcılarından istifadə olunurdu.
İkipilləli ballistik raketlərin yaradılması dünya təcrübəsindən ilk dəfə olaraq,
kosmik fəzanın planlı surətdə tədqiqi proqramının tərtibinə və işləməsinə güclü
təkan verdi.

7. 003-1040559 1250 003-77156.8 1760 0009-14563.7 73273
MDB-də regional geoloji tədqiqatlar 1:1000 000 - 1:500 000,
1:200 000 -
1:100 000 miqyaslarında aparılır. Bunlar aparılan işlərin
üsullarından və alınmış
kartoqrafik məhsullardan asılı olaraq, aşağıdakılara:
• Kosmofotogeoloji xəritələmə;
• Aerofotogeoloji xəritələmə;
• Qrup və ayrı-ayrı planşetlər üzrə planalma;
• Işlənmiş sahələrin əlavə geoloji öyrənilməsi;
• Dərinlik geoloji xəritələmə;
• Geolojimineragenik xəritələmə;
• Yüksək dərinlikli və dərin quyuların qazılacaq sahələrinin
öyrənilməsinə bölünür.
Kosmofotogeoloji Xəritə
Aerofotogeoloji xəritə

8. Kosmofotogeoloji xəritəalma
Kosmofotogeoloji xəritəalma,
• Yer qabığı quruluşu və faydalı qazıntıların yerləşmə qanunauyğunluqlarının
aşkar edilməsi;
• Geoloji məzmunlu xəritələrin dəqiqləşdirilməsi və yeniləşdirilməsi;
tarixigeoloji,
• Regional
• Tektonik,
• Geodinamik və digər tərtibatlarda tətbiqi xarakter daşıyan məsələlərin həlli;
geolojikəşfiyyat işlərinin planlaşdırılması və s. üçün əsas kimi
istifadə edilə bilər.
Kosmofotogeoloji xəritələr - 1:1000 000 və 1:500 000 miqyasında
tərtib edilir. Kosmofotogeoloji xəritəalma obyektləri əsasən rayonun
tipindən asılı olaraq, 150-500 min km2 sahəsi olan vahid geostruktur
element və ya bu elementin iri bir hissəsi ola bilər. Bu məqsədlər
üçün əsas material kimi, “Kosmik” peyklərdən alınmış şəkillər və
onların vasitəsilə tərtib edilmiş kosmofotoxəritələr istifadə edilir

9. Aerofotogeoloji Xəritəalma
1: 50 000 miqyaslı əsas iş növüdür. Burada
lokal və dəqiq generalizasiya səviyyəli kosmik şəkillərin
köməyi ilə rayonun geoloji quruluşunun ümumi
qanunauyğunluqları dəqiqləşdirilir,daha iri geoloji
elementlərin qarşılıqlı əlaqəsi aydınlaşdırlır və nisbətən
yüksək taksonomik dərəcəli geostruktur formalar
daxilində tədqiq edilən sahələrin vəziyyəti təyin edilir.
Qrup və ayrı-ayrı planşetlər üzrə planalma və əvvəlcədən
öyrənilmiş sahələrin geologiyasının yenidən öyrənilməsinin
davam etdirilməsi regional geoloji tədqiqatların əsas
növləridir.

10. 003-1040559 1250 003-77156.8 1760 0009-14563.7 73273
Mineragenik xəritələmə
Müxtəlif mineral əmələgətirən (filiz nəzarət edən) amillərin,
faydalı qazıntıların yerləşmə qanunauyğunluqlarını təyin
etmək və perspektiv obyektləri ayırmaq üçün axtarış
əlamətlərinin xəritələnməsi və öyrənilməsi məqsədi daşıyır.
Əslində burada prinsipcə yeni geoloji və axtarış məlumat
mənbəyi kimi başqa materiallarla birlikdə istifadə edilir.

11. 003-1040559
1250
003-77156.8
1760
0009-14563.7
73273
1:500 000 miqyaslı geolojimineragenik planalma zamanı proqnoz
obyekti yeni filiz düyünləri və zonaları, iri filiz sahələri;
1:200 000 miqyasda isə filiz sahələri və istisna kimi onların ölçülərinə
bərabər olan yataqlar və məntəqələr olur. Proqnozlaşdırılacaq faydalı
qazıntı növlərinin yerləşməsini təyin edən strukturgeoloji elementlərin
və obyektlərin təyinatında və həmçinin filizləşmənin
kosmik təsvirlərin rəngçalar həndəsi xüsusiyyətləri ilə əlaqəsinin
aşkar edilməsində DZM daha müvəffəqiyyətlə tətbiq edilir.
Xəritələmə prosesində obyektlərin çöl tədqiqatı və bu əsasda
deşifrələmə
məlumatlarının sistemləşdirilməsi mütləq hesab edilir.

12. Kosmik üsulların neft-qaz geologiyasında tətbiq olnmasının əsas
prinsipləri
aşağıdakı müddəalarla əks olunmuşdur:
1. Kosmik şəkillərin köməyilə neftli-qazlı hövzələrin sərhədlərinin
müəyyən olunması, müxtəlif stratiqrafik səviyyədə hövzənin
struktur xüsusiyyətlərinin müəyyən olunması.
2.Neft-geoloji rayonlaşdırmanın proqnoz xəritəsinin tərtib
olunması və perspektiv sahələrin aşkar olunması kosmik şəkillər
üzrə tərtib olunmuş tektonik əsasa gətirib çıxarır. Bu zaman neft
və qaz yataqlarına struktur nəzarət aşkar olunur.
3.Geoloji açıq rayonlarda neft-qazlı formasiyanın ayrılması və
xəritələnməsi mümkündür.
4.Lokal strukturların aşkar olunması axtarış nöqteyi-nəzərdən
perspektivlidir. Bu strukturların aşkarolunma üsulu aerokosmik
şəkillərin deşifrə olunmasının landşaft indikasiya üsuluna
əsaslanır.
5.Yataqların axtarışı üçün aerokosmik şəkillərin tətbiq olunması
bütün
geoloji-geofiziki məlumatlar əsasında sistemli analizə
əsaslanmalıdır.

13. Təcrübə göstərir ki, geoloji örtülü
rayonlarda kosmik şəkillər üzrə böyük
miqdarda müxtəlif miqyaslı halqavarı
(izometrik) strukturlar ayrılır. Bu
strukturların müəyyən hissəsi məlum
neftli-qazlı strukturlarla korrelyasiya
əmələ gətirir. Miqyasca böyük
olmayan halqavarı strukturlar məlum
olduğu kimi, lokal qalxımlara və ya
çökəkliklərə uyğun gəlir.
Ayrılmış bu lokal strukturlar
kosmik şəkillərdə lokal və
regional generalizasiya
səviyyəsində mümkündür. Lokal
strukturlar foto-anomaliyalar üzrə
ayrılır və tədqiqat rayonunun
tektonik quruluşundan, iqlim
şəraitindən və relyefin tipindən
asılı olaraq müxtəlif diaqnostik
landşaft xassəsinə malikdir.

14. Neft-qazlılığa perspektivliyinə görə lokal strukturların
ayrılmasında mühüm mərhələ fotoanomaliyaların təbiətinin
aydınlaş-dırılması hesab olunur. Bununla əlaqədar olaraq,
tədqiqat rayonu üzrə bütün geoloji-geofiziki materiallara görə
kompleks təhlillər aparılır.. Deşifrə olunmuş perspektivli sahələrin
geofiziki parametrləri öyrənilir, deşifrə məlumatları müxtəlif
stratiqrafik kəsilişlərin struktur xəritələrilə
müqayisə olunur.
Müxtəlif miqyasla kosmik şəkillərin tətbiq olunması müxtəlif
dərəcədə neftli-qazlı hövzənin dərinlik quruluşu haqqında
məlumatları yeniləşdirməyə imkan verdi. Deşifrə nəticələri
bünövrənin səthi və mezozoy çöküntüləri üzrə struktur və
geomorfoloji xəritələrlə müqayisə olunmuşdur.
Qeyd olunan qırılma sistemlərindən başqa kosmik şəkillər üzrə
bünövrənin tağ strukturuna cavab verən halqavarı anomaliyalar
ayrılır. Valın şimalqərb hissəsində Simeyan qalxma zonası
ayrılır. Elistin-Remontnen və Buzgin qalxmaları daxilində iri
halqavarı anomaliyalar Remontnen və Tank-Unqur tağ
qalxımına uyğun gəlir

15. CREDITS: This presentation template was created
by Slidesgo, including icons by Flaticon, and
infographics & images by Freepik.
Ədəbiyyat
• KOSMİK GEOLOGİYANIN
ƏSASLARI V.M.Babazadə,
E.A.Məmmədova,B.H.Qələndərov, M.İ.Mansurov
• İnternet Resursları

16. 003-1040559 1250 003-77156.8 1760 0009-14563.7 73273
DİQQƏTİNİZ ÜÇÜN TƏŞƏKKÜRLƏR!