We zouden het haast vergeten, maar onze (moderne) stedenbouw heeft haar wortels in de gezondheidszorg. De aanleg van riolering, waterleiding, het opschonen en opruimen van krottenwijken, de aanleg van parken voor ontspanning en groen: een voor een zijn het voorbeelden van ingrepen die vanaf de negentiende eeuw een belangrijk doel hadden: het komen tot een gezonde stad, zonder ziekten en epidemieën. Die traditie heeft zich lang voortgezet, zowel in de stedenbouw als in de architectuur. Toch zijn beide disciplines elkaar uit het oog verloren. Emeritus hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis Auke van der Woud gaat in op de oude wortels en laat zien hoe sterk gezondheid en stedenbouw eigenlijk met elkaar verbonden zijn.

2. C.J. Nieuwenhuijs, Med. & Chir. Doctor, Proeve eener geneeskundige
plaatsbeschrijving (topographie) der stad Amsterdam, 1816-1820, 4 delen
‘Wat toch baten koophandel, voorspoed, rijkdom? Waartoe dienen de wetten,
die den burger voor zijne veiligheid en vrijheid waarborgen, indien niet eene
voorspoedige gezondheid hem in staat stelt daarvan het genot te kunnen
hebben?’

4. Nederland 1888
sterfte onder kinderen van 0-5
jaar, per 1000 geboorten
(Angola en Congo nu: per
1000 geboorten overlijden
200 kinderen van 0-5 jaar)

10. mesthopen in Amersfoort, 1860

11. S.E. Stratingh, Groningen als woonplaats beschouwd (1855)

14. Utrechtsch Nieuwsblad 1893

21. tonnenstelsel
• na 1870 in steeds meer
Nederlandse steden
• dure openbare werken niet
nodig
• goedkope optie voor
gebruikers
• vrijwillige deelname, dus
partiële oplossing

23. rond 1910, een halve eeuw na de eerste
waarschuwingen van artsen,
in Rotterdam, Amsterdam en Den Haag:
‘tout à l’égout’
alles via het riool de stad uit – naar Moeder Natuur

28. Louis Hermans, Krotten en sloppen (1901)

30. licht, lucht

32. groen, zonering, psychologie

41. terugblik en blik vooruit
1. massaal gedrag had, en heeft, ruimtelijke eigenschappen
2. pathogene eigenschappen waren en zijn: grootschalige
vervuiling, overbelasting en uitputting

45. • stedenbouw is het ruimtelijk organiseren van
massaal gedrag
• naar analogie met de volksgezondheidsproblemen van
honderd, honderdvijftig jaar geleden:
• de grootschalige vervuiling, overbelasting en uitputting vraagt
om een interdisciplinaire aanpak van artsen,
natuurwetenschappers, ingenieurs, stedenbouwkundigen en
architecten
• plus bijbehorende wetgeving & handhaving