Downloaded 30 times
Uploaded byKariue
AP-8-QUARTER-1-MODULE-3.pdf
Ang dokumnetong ito ay isang modyul para sa asignaturang Araling Panlipunan sa ikawalang baitang na tumatalakay sa yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong prehistoriko. Tinatampok nito ang mga kondisyong heograpikal, pamumuhay ng mga sinaunang tao, at mga mahahalagang konsepto na may kinalaman sa kanilang ebolusyon at kultura. Ang modyul ay naglalayong magbigay ng mga makabuluhang pagkakataon sa pagkatuto habang ang mga mag-aaral ay hindi nasa loob ng silid-aralan.
More Related Content
Similar to AP-8-QUARTER-1-MODULE-3.pdf
AP-8-QUARTER-1-MODULE-3.pdf
- 1. Araling Panlipunan Unang Markahan– Modyul 3: Yugto ng Pag-unlad ng Kultura sa Panahong Prehistoriko 8
- 2. Araling Panlipunan –Ikawalong Baitang Alternative Delivery Mode Unang Markahan – Modyul 3: Yugto ng Pag-unlad ng Kultura sa Panahong Prehistoriko Unang Edisyon, 2020 Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunpaman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad. Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito. Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Nicolas T. Capulong, PhD, CESO V Ronelo Al K. Firmo, PhD, CESO V Librada M. Rubio, PhD Inilimbag sa Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon – Rehiyon III Office Address: Matalino St. D.M. Government Center, Maimpis, City of San Fernando Telefax: (045) 598-8580 to 89 E-mail Address: region3@deped.gov.ph Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul Manunulat: Geline T. Fajardo Tagasuri ng Nilalaman: Rowel S. Padernal / Angelica M. Burayag, PhD Mary Jane P. Soriano / Ma. Leonora B. Cruz Tagasuri ng Wika: Nenita J. Barro / Ma. Leonora B. Cruz Diosdado S. Mateo / Erfe Donna A. Aspiras Edelwiza L. Cadag Tagasuri ng Pagguhit/Paglapat: Jonathan Paranada / Ryan Corpuz Pastor Tagaguhit: Joey-Rey D. Magracia Tagalapat: Phoebe Marie B. Santarromana Tagapamahala: Nicolas T. Capulong, EdD, CESO V Librada M. Rubio, PhD Angelica M. Burayag, PhD Ma. Editha R. Caparas, PhD Nestor P. Nuesca, EdD Marie Ann C. Ligsay, PhD Dominador M. Cabrera, PhD Edward C. Jimenez, PhD Ma. Leonora B. Cruz
- 3. 8 Araling Panlipunan Unang Markahan– Modyul 3: Yugto ng Pag-unlad ng Kultura sa Panahong Prehistoriko
- 4. ii Paunang Salita Para satagapagdaloy: Malugod na pagtanggap sa asignaturang Araling Panlipunan 8 Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul para sa araling Yugto ng Pag-unlad ng Kultura sa Panahong Prehistoriko! Ang modyul na ito ay pinagtulungang dinisenyo, nilinang at sinuri ng mga edukador mula sa pambuliko at pampribadong institusyon upang gabayan ka, ang gurong tagapagdaloy upang matulungang makamit ng mag-aaral ang pamantayang itinakda ng Kurikulum ng K to12 habang kanilang pinanagumpayan ang pansarili, panlipunan at pang-ekonomikong hamon sa pag-aaral. Ang tulong-aral na ito ay umaasang makauugnay ang mag-aaral sa mapatnubay at malayang pagkatuto na mga gawain ayon sa kanilang kakayahan, bilis at oras. Naglalayon din itong matulungan ang mag-aaral upang makamit ang mga kasanayang pang-21 siglo habang isinasaalang-alang ang kanilang mga pangangailangan at kalagayan. Bilang karagdagan sa materyal ng pangunahing teksto, makikita ninyo ang kahong ito sa pinakakatawan ng modyul: Bilang tagapagdaloy, inaasahang bibigyan mo ng paunang kaalaman ang mag-aaral kung paano gamitin ang modyul na ito. Kinakailangan ding subaybayan at itala ang pag-unlad nila habang hinahayaan silang pamahalaan ang kanilang sariling pagkatuto. Bukod dito, inaasahan mula sa iyo na higit pang hikayatin at gabayan ang mag-aaral habang isinasagawa ang mga gawaing nakapaloob sa modyul. Mga Tala para sa Guro Ito'y naglalaman ng mga paalala, panulong o estratehiyang magagamit sa paggabay sa mag-aaral.
- 5. iii Para sa mag-aaral: Malugodna pagtanggap sa asignaturang Araling Panlipunan 8 Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul para sa araling Yugto ng Pag-unlad ng Kultura sa Panahong Prehistoriko! Ang kamay ay madalas gamiting simbolo ng kakayahan, aksyon at layunin. Sa pamamagitan ng ating mga kamay tayo ay maaaring matuto, lumikha, at magsakatuparan ng gawain. Ang kamay sa tulong-aral na ito ay sumisimbolo na ikaw, bilang isang mag-aaral, ay may angking kakayahang matutuhan ang mga kaugnay na kompetensi at kasanayan. Ang iyong pang-akademikong tagumpay ay nakasalalay sa iyong sarili o sa iyong mga kamay. Ang modyul na ito ay ginawa bilang tugon sa iyong pangangailangan. Layunin nitong matulungan ka sa iyong pag-aaral habang wala ka sa loob ng silid-aralan. Hangad din nitong madulutan ka ng mga makabuluhang oportunidad sa pagkatuto. Ang modyul na ito ay may mga bahagi at icon na dapat mong maunawaan. Alamin Sa bahaging ito, malalaman mo ang mga dapat mong matutuhan sa modyul. Subukin Sa pagsusulit na ito, makikita natin kung ano na ang kaalaman mo sa aralin ng modyul. Kung nakuha mo ang lahat ng tamang sagot (100%), maaari mong laktawan ang bahaging ito ng modyul. Balikan Ito ay maikling pagsasanay o balik-aral upang matulungan kang maiugnay ang kasalukuyang aralin sa naunang leksyon. Tuklasin Sa bahaging ito, ang bagong aralin ay ipakikilala sa iyo sa maraming paraan tulad ng isang kuwento, awitin, tula, pambukas na suliranin, gawain o isang sitwasyon. Suriin Sa seksyong ito, bibigyan ka ng maikling pagtalakay sa aralin. Layunin nitong matulungan kang maunawaan ang bagong konsepto at mga kasanayan. Pagyamanin Binubuo ito ng mga gawaing para sa malayang pagsasanay upang mapagtibay ang iyong pang-unawa at mga kasanayan sa paksa. Maaari mong iwasto ang mga sagot mo sa pagsasanay gamit ang susi sa pagwawasto sa huling bahagi ng modyul.
- 6. iv Isaisip Naglalaman itong mga katanungan o pupunan ang patlang ng pangungusap o talata upang maproseso kung anong natutuhan mo mula sa aralin. Isagawa Ito ay naglalaman ng gawaing makatutulong sa iyo upang maisalin ang bagong kaalaman o kasanayan sa tunay na sitwasyon o realidad ng buhay. Tayahin Ito ay gawain na naglalayong matasa o masukat ang antas ng pagkatuto sa pagkamit ng natutuhang kompetensi. Karagdagang Gawain Sa bahaging ito, may ibibigay sa iyong panibagong gawain upang pagyamanin ang iyong kaalaman o kasanayan sa natutuhang aralin. Susi sa Pagwawasto Naglalaman ito ng mga tamang sagot sa lahat ng mga gawain sa modyul. Sa katapusan ng modyul na ito, makikita mo rin ang: Ang sumusunod ay mahahalagang paalala sa paggamit ng modyul na ito: 1. Gamitin ang modyul nang may pag-iingat. Huwag lalagyan ng anumang marka o sulat ang anumang bahagi ng modyul. Gumamit ng hiwalay na papel sa pagsagot sa mga pagsasanay. 2. Huwag kalimutang sagutin ang Subukin bago lumipat sa iba pang gawaing napapaloob sa modyul. 3. Basahing mabuti ang mga panuto bago gawin ang bawat pagsasanay. 4. Obserbahan ang katapatan at integridad sa pagsasagawa ng mga gawain at sa pagwawasto ng mga kasagutan. 5. Tapusin ang kasalukuyang gawain bago pumunta sa iba pang pagsasanay. 6. Pakibalik ang modyul na ito sa iyong guro o tagapagdaloy kung tapos nang sagutin lahat ng pagsasanay. Kung sakaling ikaw ay mahirapang sagutin ang mga gawain sa modyul na ito, huwag mag-aalinlangang konsultahin ang inyong guro o tagapagdaloy. Maaari ka rin humingi ng tulong sa iyong mga magulang, sa nakatatanda mong kapatid o sino man sa iyong mga kasama sa bahay na mas nakatatanda sa iyo. Laging itanim sa iyong isipang hindi ka nag-iisa. Umaasa kami, sa pamamagitan ng modyul na ito, makararanas ka ng makahulugang pagkatuto at makakakuha ka ng malalim na pang-unawa sa kaugnay na mga kompetensi. Kaya mo ito! Sanggunian Ito ang talaan ng lahat ng pinagkuhanan sa paglikha o paglinang ng modyul na ito.
- 7. 1 Alamin Ang modyul naito ay ginawa upang makatulong na higit mong maunawaan ang aralin tungkol sa yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong prehestoriko. Pagtutuonan ng pansin sa ating pag-aaral sa modyul na ito ang mga mahahalagang bagay o datos sa pinagmulan ng sinaunang tao, kalagayang heograpikal, pamumuhay, at yugto ng pag-unlad o ebolusyong kultural. Ang modyul na ito ay nahahati sa mga sumusunod na paksang talakayan: Talakayan 1 – Kondisyong Heograpikal sa Panahon ng mga Unang Tao sa Daigdig Talakayan 2 – Pamumuhay ng mga Sinaunang Tao sa Daigdig Talakayan 3 – Yugto ng Pag-unlad ng Kultura sa Panahong Prehistoriko Pagkatapos na mapag-aralan ang modyul na ito, ikaw ay inaasahang a. nakapagsusuri ng kondisyong heograpikal sa panahon ng mga unang tao sa daigdig; b. nakapagpaliliwanag ng uri ng pamumuhay ng mga unang tao sa daigdig; at c. nakapagsusuri ng yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong prehistoriko.
- 8. 2 Subukin Basahing mabuti angbawat tanong. Piliin ang titik ng wastong sagot at isulat ito sa iyong sagutang papel. 1. Anong yugto ng kasaysayan kung saan ang mga tao ay gumamit ng mga tinipak at magaspang na mga kagamitan at sandata? A. Panahong Paleolitiko C. Panahong Mesolitiko B. Panahong Neolitiko D. Panahong Metal 2. Ano ang pinaniniwalaang nabuo sa pamamagitan ng pagtama ng kidlat sa isang punong kahoy? A. abo C. uling B. usok D. apoy 3. Ano-anong panahon nahahati ang Cenozoic? A. Pleistocene at Holocene C. Tertiary at Quartenary B. Vendian at Cambrian D. Jurassic at Cretaceous 4. Alin sa mga sumusunod ang patunay na ang mga Homo habilis ay bihasa sa gawaing ito? A. nakagagawa ng mga kasangkapang yari sa bato B. natutong gumawa ng apoy C. may mga kaalaman sa pagpinta D. may kaalaman sa pagluluto 5. Ano ang mga unang anyo ng buhay ayon sa mga eksperto? A. selyula C. rhinoceros B. homo D. reptilya 6. Ano ang specie na nahukay ni Donald Johanson noong 1974 na tinatayang nasa 3-5 milyong taon na ang mga labi nito? A. Australopithecus Afarensis C. Australopithecus Aprikanus B. Australopithecus Robustus D. Ramapithecus 7. Anong yugto sa Panahon ng Bato nagkaroon ng konsepto ng permanenteng tirahan? A. Mesolitiko C. Neolitiko B. Paleolitiko D. copper 8. Ano ang panahon sa kasaysayan ng tao kung saan nagkaroon ng modipikasyon sa bato sa pamamagitan ng pagkinis nito? A. Panahong Paleolitiko C. Panahong Mesolitiko B. Panahong Neolitiko D. Panahong Metal 9. Malaki ang inunlad ng taong Neanderthal sa mga unang nahukay, malaki ang kanyang bungo at siya ay may kaliitan lamang ang sukat. Saan natagpuan ang kanyang labi? A. France C. Indonesia B. Germany D. Pilipinas
- 9. 3 10. Ano angtinuturing na panahon ng transisyon sa paglinang ng kaalaman ng tao, lalo na sa paggawa ng kagamitan? A. Panahong Paleolitiko C. Panahong Mesolitiko B. Panahong Neolitiko D. Panahong Metal 11. Ano ang isa sa mga Homo Species na tinatawag na mga taong nag-iisip? A. Homo Erectus C. Homo Sapiens B. Homo Habilis D. Homo Afarensis 12. Bakit ang Homo Sapiens ang pinakamaunlad sa sinaunang tao? A. malaki ang sukat ng kanilang bungo B. naitala na ang kanilang mga nagawa C. may mga armas at guhit-kamay ang mga kuweba na tinitirhan nila D. maraming labi ng ganitong uri ang nahukay 13.Ano ang Homo Specie na tinatayang ang sukat ng utak ay nasa 1000 cc o 2/3 katumbas ng laki ng utak ng modernong tao? A. Homo Erectus C. Homo Sapiens B. Homo Habilis D. Homo Afarensis 14. Ano ang kahulugan ng salitang “homo”? A. bato C. tao B. hayop D. ibon 15.Alin sa mga sumusunod ang gawain ng mga sinaunang tao sa Panahon ng Neolitiko? A. mangaso at mangisda B. nagpalipat-lipat ng tirahan para may makain C. gumawa ng mga bagay na makinis mula sa putik tulad ng brick D. gumawa ng mga kasangkapan na yari sa bato
- 10. 4 Aralin 1 Yugto ng Pag-unladng Kultura sa Panahong Prehistoriko Natatangi sa daigdig ang pagkakaroon ng buhay. Kung isang malaking katanungan ang pinagmulan ng daigdig, ay isa ring malaking katanungan kung saan nagmula ang tao. Sa modyul na ito ay inaasahang matutuhan mo ang mahahalagang konsepto patungkol sa sinaunang tao, kondisyong heograpikal, pamumuhay, at yugto ng pag-unlad. Halina’t paluguin pa ang iyong mga nalalaman. Balikan Ang heograpiyang pantao ay ang nagbigay liwanag kung bakit kumikilos ang mga tao sa isang lugar tulad ng ginagawa nila sa kanilang buhay. • Paano nakatulong ang pagkakakilanlan ng rehiyon sa paghubog ng sinaunang tao? Tukuyin ang mga ipinakikita ng larawan bilang pangunahing bumubuo ng kultural na heograpiya. Isulat ang sagot sa iyong sagutang papel. W ____ ____ A R ___ ___ I ___ I ___ ___ N L ____ ____ ____
- 11. 5 Tuklasin Ipagpalagay na ikaway nabuhay noong sinaunang panahon sa Daigdig. Ano- anong bagay ang iyong dadalhin upang makatulong sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay. Iguhit sa kahon at pangalanan. Ilagay sa sagutang papel ang iyong sagot. Mga Tala para sa Guro Mahalagang malaman ang mga teorya na pinagmulan ng tao ayon sa mga eksperto o pangkat ng mga eksperto. Ang panunuod ng video ukol dito ay makatutulong sa mas malalim na pag-ntindi at mailarawan sa isip ang kaganapan noon at itsura ng mga sinaunang tao. Gayundin ang pagsuring mabuti sa mga teksto upang mas maintindihan ang yugto ng pag-unlad ng mga sinaunang tao sa panahon ng prehistoriko.
- 12. 6 Suriin Heograpikal na Kalagayansa Panahon ng mga Unang Tao sa Daigdig Milyong taon na ang nagdaan ang mga unang buhay sa Daigdig ay lumitaw. Ang mga unang anyo ng buhay ay mga organismong binubuo ng iisang selyula (cell). Ito ay ayon sa mga eksperto. Naging kompleks ang mga halamang tubig at hayop dagat. Sinasabing gumapang ang mga sinaunang hayop patungong dalampasigan dahil kinakailangang umangkop sa kanilang bagong kapaligiran pagkaraan ng milyon-milyong taon. Para makalakad, nagkaroon sila ng paa at baga upang huminga. Ito ang pagbabago ng kanilang anyo Ang mga reptilya ay ituturing na mga unang hayop kaya naman tinawag ang panahong ito na Panahon ng mga Reptilya. Matigas na kaliskis o butong tumatakip sa katawan tulad ng buwaya, pagong, at butiki ang taglay nitong mga katangian. Ang pinakamalaki sa mga reptilya ay ang Dinosaur. Ngunit sa pagdaan ng panahon, kagulat-gulat ang pagkawala nito. Ang pagkatuyo ng katihan ayon sa siyentista ang dahilan ng pagkamatay ng kanilang halamang pagkain. Ang mga unang anyo ng mammal at iba’t ibang uri ng ibon ay nabuhay at sila naman ang naninirahan sa daigdig nang lumabas ang mga unang tao. Ang Cenozoic ay nagsimula mga 63 milyong taon na ang nakararaan. Sa panahon na ito nabuo ang mga tao, hanggang ngayon sa kasalukuyan ito pa rin ang umiiral. Nahahati sa dalawang panahon ang Cenozoic: ang Tertiary at Quartenary. Hinati sa limang epoka ang Tertiary: Paleocene, Eocene, Oligocene, Miocene, Pliocene. Ang mga bakulaw ay naglipana sa panahon ng Eocene. Gayundin, ang mga maliliit na reptilya, paniki, kamelyo, at pusa, kabayo, rhinoceros, at mga balyena. Nabuhay naman ang mga bakulaw na tinawag na proconsul mga 18 milyong taon na ang nakararaan. Hindi ito lumalakad nang patayo. Maaaring ito ang pinagmulan ng malalaking bakulaw kasama ng mga tao, hinala ng mga siyentipiko. Hinati sa dalawang panahon ang Quartenary. Ang Pleistocene at Holocene. Nagkaroon ng makabagong tao sa panahon ng Pleistocene. Ang mga malalaking hayop tulad ng mammoth, mabalahibong Rhinoceros, at iba pa ay dumami ngunit namatay rin ang mga ito sa katapusan ng epoka. Natutong mangaso at magpaamo ng hayop ang mga tao, nagsimula ng agrikultura, gumamit ng metal, karbon, langis, gas at iba pang likas na yaman ang tao, lakas ng hangin at tubig sa panahon ng Holocene.
- 13. 7 Sa panahon ngyelo, unang lumitaw ang unang anyo ng tao. Sa iba’t ibang bahagi ng mundo partikular na sa Africa, Asia, at Europe. Nagkaisa sila sa teorya na hindi iisang lugar ang pinagmulan ng unang tao. Ang unang kasangkapang ginamit ng mga sinaunang tao ay napag-alaman na bato o yari sa bato sa pagkuha ng pagkain at pang-depensa sa sarili. Pamumuhay ng mga Sinaunang Tao sa Daigdig Nakita ang mga ninuno ng tao may 2.5 milyong taon na ang nakalilipas batay sa makaagham na pag-aaral ng pinagmulan ng tao. Sila ang mga Homo species (homo na nangangahulugang tao). Ang mga ito ang nagtagumpay na makiayon sa kanilang kapaligiran at nagawang harapin ang mga hamon ng sitwasyon noong sinaunang panahon. Ramapithecus Natagpuan sa Europe, Asia, at Africa. Tinatayang may gulang na 14 hanggang 12 milyon na ito nang mahukay. Hinihinalang nginunguya niya ang kanyang pagkain tulad ng kasalukuyang tao. Australopithecus africanus Malapit ang kanyang pagkakahawig sa tao. Natagpuan ni Raymond Dart ang mga labi noong 1924. Sa South Africa ito natagpuan. Australopithecus robustus Ang mag-asawang Louis at Mary Leakey ng Great Britain ang nakatagpo sa mga labi noong 1959. May matipunong pangangatawan, may mahabang noo, mahabang mukha, at maliit na panga. Sa Oduvai Gorge, Tanzania ang lugar kung saan ito natagpuan. Hominid Ang species na ito ay ipinalalagay na ninuno ng mga Homo sapiens o ng kasalukuyang uri ng tao. Nagpapahiwatig na may kawangis ang tao na nabuhay mga apat na milyong taon na ang nakaraan ang mga sinaunang kalansay. Tinawag nila itong “hominid” na ang kahulugan ay “hayop”. Early Homo A. Afarensis H. Erectus A. Africanus Ang mga Hominid H. Sapiens Dinosaur Extinction Age of Animals Primates Grass Modern Earth Apes Stone Age Homo Sapiens Cities CENOIC ERA
- 14. 8 Australopithecus afarensis (Lucy) Itoay nahukay ni Donald Johanson ang kalansay noong 1974. Tinatayang may 3-5 milyong taon na ang mga labi nito. Natagpuan ito sa Afar, Ethiopia. Homo Habilis Pinaniniwalaang nakagagawa ng kasangkapang yari sa magagaspang na bato ang unang ginamit ng isang pangkat ng nilikha na may pagkakahawig sa tao. Homo Erectus Tinatayang pinakadirektang ninuno ng uri ng Homo Sapiens. Ang mga katangian nito ay nahahawig sa tao. Nakalalakad ito nang tuwid, nakagagawa ng gamit yari sa bato, marunong gumamit ng apoy, mangaso, at mangisda. Nabuhay ang mga ito may 500,00 taon na ang nakalipas. Sa Asia, Africa, at Europe ay may natagpuan na mga labi ng Homo Erectus. Ang mga Uri ng Homo erectus Taong Java (Pithecanthropus erectus) Isang doktor at antropologong Olandes sa Trinil, Java sa Indonesia na si Eugene Dubois ang nakatagpo sa labi na may taas na 1.5 metro. Ipinagpapalagay na nakapaglalakad ito nang tuwid, at may uak na halos kasinglaki sa kasalukuyang tao. Taong Peking (Sinanthropus Pekinesis) Noong 1929 sa Choukoutien, China, natuklasan ng isang pangkat ng mga arkeologong Tsino ang bungo ng Taong Peking. May taas na humigit kumulang sa limang talampakan at nakalalakad nang tuwid. May utak na hawig sa kasalukuyang tao. Homo Habilis Homo Erectus
- 15. 9 Ayon sa mgaeksperto, nasa Lambak ng Cagayan ang tinatayang pinakamatandang ebidensiya ng tao sa Pilipinas. Ito ay mga teorya ukol sa pinagmulan ng tao sa Pilipinas batay sa pananaliksik ng mga siyentipiko, antropologo, at mananalaysay. Ngunit wala pang natutuklasang labi o kalansay ng mga nasabing tao. Ang mga kagamitang yari sa bato at mga labi ng hayop katulad na lamang ng mga elepante, stegodon, rhinoceros, buwaya, at malaking pawikan ang nahukay lamang sa Cagayan. Yugto ng Pag-unlad ng Kultura sa Panahong Prehistoriko Nakapaloob sa panahong prehistoriko ang mga pangyayari bago nakatagpo ng mga tala sa kasaysayan o hindi pa nasusulat ang kasaysayan at panahong historiko naman ang mga pangyayaring naganap matapos magkaroon nang sistema ng pagsusulat. Dumaan sa iba’t ibang yugto ng pagbabago ang kultura ng tao. Ang mga kasangkapan ng iba’t ibang lugar sa iba’t ibang panahon ang patunay nito. Ang kalinangan, paniniwala, at pag-uugali ng isang pangkat ng mga tao ay tinawag na kultura. Tinawag na Panahon ng Bato at Panahon ng Metal ang paghahati sa dalawang panahon. Ito ang yugto ng pagbabago ng kultura noong panahon ng prehistoriko o panahon na wala pang nakasulat sa kasaysayan.. Homo Sapiens Sa mga pag-aaral na isinagawa, natuklasan na mataas na antas ng pag-iisip ng mga Homo Sapiens. Kasama ang kanilang pamilya, namuhay sila sa mga kuweba. Naglilibing ng patay at nakagagawa ng mga simpleng kasangkapan. Maipagmamalaki rin ng pangkat ang kanilang primitibong sining at relihiyon. Batay sa nahukay na labi, ang pangkat na ito ay mayroong malaking utak, maliliit na ngipin, malaking binti, at higit na nakatatayo nang tuwid kaysa ibang pangkat ng tao.
- 16. 10 Panahong Paleolitiko (dakong 2,500,000– 10,000 B.C.E) • Tinatawag ding “Panahon ng Lumang Bato” • (Old Stone Age) • Nagmula ang Paleolitiko sa mga katagang paleos o matanda at lithos o bato • Pinakamahabang yugto sa kasaysayan ng sangkatauhan • Maiuugat sa pagsisimula ng paggamit ng kasangkapang bato ng mga hominid. • Unang gumamit ng apoy at nangaso ang mga sinaunang tao. Lower Paleolithic Period • Nagwakas dakong 120,000 taon na ang nakararaan • Pinakamaagang pananatili ng tao sa daigdig • Hindi pa lumilikha ng mga kasangkapan • Ang Homo habilis ay nanga- ngahulugang able man o handy man dahil sila ang unang species ng hominid na marunong gumawa ng kagamitang bato. • Sinundan ng mga Homo erectus nang higit na may kakayahan sa paggawa ng kagamitang bato. Middle Paleolithic Period • Dakong 120,000 – 40,000 taon ang nakararaan • Paglitaw ng makabagong tao noong 100,000 taon ang nakalilipas. • Umusbong ang pagiging artis- tiko ng mga tao sa pagpipinta sa katawan at pagguhit sa bato • Nabuhay ang taong Neanderthal na natuklasan sa Germany ang mga labi. Upper Paleolithic Period • Dakong 40,000 – 8500 taon ang nakararaan. • Nagkaroon na ng mga unang pamayanan sa anyong mga campsite na kadalasang matatag- puan sa mga lambak. • Ang mga Taong Neanderthal ay nawala sa panahong ito at napa- litan ng mga Taong Cro-Magnon. • Lumitaw ang mga komplikadong pagpapangkat sa lipunan. Ang Homo Sapiens ang pinakahuling species sa ebolusyon ng tao, ang Homo Sapiens Neanderthalensis. May mga patunay na may kaalaman ang Neanderthal sa paglilibing samantalang ang Cro-Magnon ay lumikha ng sining ng pagpipinta sa kuweba. Homo Sapiens Neanderthal Ensi Cro-Magnon
- 17. 11 Panahong Neolitiko (dakong 10,000BCE – 4000 B.C.E) • Ang huling bahagi ng Panahong Bato ay tinatawag na Panahong Neolitiko (Neolithic Period) o Panahon ng Bagong Bato (New Stone Age) na • hango sa mga salitang Greek na neos o “bago” at lithos o “bato.” • Ang terminong neolitiko ay ginagamit sa arkeolohiya at antropolohiya upang italaga ang isang antas ng ebolusyong pangkalinangan o pagbabago sa pamumuhay at teknolohiya. • Kilala ang panahong ito sa paggamit ng makikinis na kasangkapang bato, perma- nenteng paninirahan sa pamaya- nan, pagtatanim, paggawa ng palayok at paghahabi. • Naganap sa panahong ito ang Rebolusyong Neolitiko o Sistema- tikong pagtatanim. • Isa itong rebolusyong agrikul- tural sapagkat natustusan na ang pangangailangan sa pagkain. • Ito rin ang nagbigay-daan sa permanenteng paninirahan sa isang lugar upang alagaan ang mga pananim • Catal Huyuk – Isang pamaya- nang Neolitikong matatagpuan sa kapatagan ng Konya ng gitnang Anatolia (Turkey ngayon). • Isang pamayanang sakahan • May populasyong mula 3000 – 6000 katao. • Magkakadikit ang mga dingding ng kabahayan at ang tanging pasukan ng isang bahay ay mula sa bubungan pababa sa hagdan. • Inililibing ang mga yumao sa loob ng kanilang bahay. • May paghahabi, paggawa ng mga alahas, salamin, at kutsilyo.
- 18. 12 Panahong Metal (4000 B.C.E–Kasalukuyan) Panahonng Tanso • Naging mabilis ang pag-unlad ng tao dahil sa tanso subalit patuloy pa rin ang paggamit sa kagamitang yari sa bato. • Nagsimulang gamitin ang tanso noong 4000 B.C. sa ilang lugar sa Asya, at 2000 B.C.E. sa Europe at 1500 B.C.E. naman sa Egypt • Nalinang na mabuti ang paggawa at pagpapanday ng mga kagamitang yari sa tanso. Panahon ng Bronse • Naging malawakan na noon ang paggamit ng bronse nang matuklasan ang panibagong paraan ng pagpapatigas dito. • Pinaghalo ang tanso at lata (tin) upang makagawa ng higit na matigas na bagay. • Iba’t ibang kagamitan at armas ang nagagawa mula sa tanso tulad ng espada, palakol, kutsilyo, punyal, martilyo, pana, at sibat • Sa panahong ito natutong makipagkalakalan ang mga tao sa mga karatig-pook Panahon ng Bakal • Natuklasan ang bakal ng mga Hittites, isang pangkat ng Indo- Europeo na nanirahan sa Kanlurang Asya dakong 1500 B.C.E. • Natutuhan nilang magtunaw at magpanday ng bakal. • Matagal nilang pinanatiling lihim ang pagtutunaw at pagpapanday ng bakal. • Nang lumaon, lumaganap ang paggamit ng bakal sa iba pang kaharian.
- 19. 13 Pagyamanin Gawain 1: SURI-HAYAG Suriinang pahayag at sagutin ang mga pamprosesong tanong. Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang kaugnayan nito sa patuloy na pagtatagumpay sa buhay ng tao? 2. Ano ang iyong paninindigan tungkol sa inihayag ni Darwin? Gawain 2: K-W-H-L Chart Punan ang hinihinging impormasyon gamit ang K-W-H-L Chart ukol sa kondisyong heograpikal sa panahon ng mga sinaunang tao sa Daigdig. Isulat ang sagot sa iyong sagutang papel. “It is not the strongest of the species that survives, nor the most intelligent, but the one most responsive change. In the struggle for survival, the fittest win out at the expense of their rivals because they succeed in adapting themselves to their environment” – Charles Darwin Ano-ano ang nalalaman ko? Ano-ano ang gusto ko pang malaman? Paano ko pa ito matutunan? Ano-ano ang natutunan ko? K W H L
- 20. 14 Gawain 3: LikhaInfo-Cinemaposter Ipagpalagay na ikaw ay isang direktor. Gamit ang mga natutuhang kaalaman sa aralin, lumikha ng isang Info-cinemaposter. Ang lilikhaing Info-cinemaposter ay magpapakita ng pamumuhay ng sinaunang tao sa daigdig. Mamarkahan ang Info- cinemaposter gamit ang kasunod na rubrik. Pamantayan sa Pagmamarka ng Info-Cinemaposter Pamantayan Natatangi 5 puntos Mahusay 3 puntos May Kakulangan 1 puntos Impormatibo/ Praktikalidad Ang nabuong Info- cinemaposter ay nakapagbigay ng kumpleto, wasto at mahalagang impormasyon Ang nabuong Info- cinemaposter ay nakapagbigay ng wastong impormasyon Ang nabuong Info- cinemaposter ay kulang sa sapat na impormasyon Malikhain Ang pagkakadi- senyo ng Info- cinemaposter ay napakahusay Ang pagkakadi- senyo ng Info- cinemaposter ay mahusay Ang pagkakadi- senyo ng Info- cinemaposter ay may kakulangan Katotohanan Ang Info-cinema- poster ay nagpapa- kita ng makatoto- hanang paraan ng pagpapahalaga. Ang nilalaman nito ay may bisa/dating sa madla. Ang Info-cinema- poster ay nagpapa- kita ng ilang paraan ng pagpapahalaga. Ang nilalaman nito ay may dating sa madla. Ang Info-cinema- poster ay nagpapa- kita ng iilang pangyayari. Ang nilalaman nito ay walang dating sa madla. Gawain 4: Anong Yugto Ito? Tukuyin Mo! A. Piliin ang HINDI kabilang sa pangkat. Isulat ang titik ng iyong sagot sa sagutang papel. 1. Homo sapiens A. Taong Cro-Magnon C. Taong Neanderthal B. Taong Java D. Taong Tabon 2. Lugar kung saan natagpuan ang mga sinaunang tao A. Afar, Ethiopia C. Java, Indonesia B. California, United States D. Olduvai, Tanzania 3. Hominid A. Australopithecus Africanus C. Ramapithecus B. Australopithecus Robustus D. Zinjanthropus 4. Yugto ng ebolusyon A. Hominid C. Homo erectus B. Homo Africanus D. Homo sapiens 5. Cro-Magnon A. may saplot sa katawan B. may kaalaman sa pagguhit C. may taas na higit sa limang talampakan D. natagpuan ni Eugene Dubosis ang labi
- 21. 15 B. Sagutin angmga sumusunod na katanungan batay sa iyong pagkaunawa sa aralin. Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel. Gawain 5 Espada ng Karunungan Pumili ng limang pagbabago sa teknolohiya mula sa Panahong Paleolitiko tungo sa Panahong Metal. Sa bawat pagbabago, tukuyin ang mga naging epekto nito sa kasalukuyan. Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel. Gawain 6: Anong Yugto Ito? Tukuyin Mo! Tukuying kung anong panahon nabibilang ang bawat kagamitan, gawain, pamamahala, pananamit. Isulat ang P kung ito ay paleolitiko, MS kung mesolitiko, N kung neolitiko, at MT kung metal. Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel. _____1. pagkahilig sa karne _____2. microliths _____3. Tribal _____4. hinabing tela _____5. pagtatanim _____6. Hittites _____7. araro _____8. lungsod-estado _____9. pakikipagkalakalan _____10. kweba _____11. Persian Silver Cup _____12. palayok _____13. sa yungib nakatira _____14. pag-aalaga ng aso _____15. gumamit ng apoy Ano-ano ang pagbabago sa apat na yugto ng ebolusyon? Paano nakaapekto ang heograpiya sa panahon ng mga unang tao Paano nagagamit sa kasalukuyan ang mga pagbabago sa ebolusyong kultural? Epekto Sanhi
- 22. 16 Isaisip Ibuod ang mahahalagangkaisipan sa yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong prehistoriko. Isulat ang tamang impormasyon upang mabuo ang diwa ng mga pangungusap. Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel. Isagawa Sagutin ang katanungan batay sa iyong sariling pagkaunawa sa aralin. Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel. Ang mga unang tao ay produkto ng ebolusyon ayon kay _____________. Ayon sa teorya ng ebolusyon, ang tao ay umunlad mula sa Hominid tungong ___________. Ang pangkat na nagtagumpay na makiayon sa kanilang ___________ at nagawang harapin ang mga_________________noong sinaunang panahon ang siyang natira. Ang mga sinaunang tao ay nagdaan sa iba’t-ibang yugto ng pag-unlad; ang Panahong Paleolitiko, Panahong Mesolitiko, Panahong ____________, at Panahon ng ____________. Paano mapahahalagahan ang mga nagawa ng tao sa yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong prehistoriko?
- 23. 17 Tayahin Basahing mabuti angbawat tanong. Piliin ang titik ng wastong sagot at isulat ito sa iyong sagutang papel. 1. Ano ang naiwan na mahalagang impormasyon noong Panahon ng Metal na may kinalaman sa pagsulat? A. mga kalansay B. mga relika at artifacts C. ebidensyang pangkasaysayan D. batayang kultura 2. Ang Panahon ng Bato ay panahon ng mahahalagang tuklas tulad ng mga kagamitan, armas, at paggamit ng apoy. Sa anong panahon ito kaugnay? A. Panahong Paleolitiko C. Panahong Mesolitiko B. Panahong Neolitiko D. Panahong Metal 3. Ano ang isang patunay na nagpapatuloy pa rin ag pag-unlad ng tao mula noon hanggang ngayon batay sa aspektong pangkabuhayan? A. Mula sa paggamit ng kasangkapang bato, naging makabago ang kasangkapan ng kasalukuyan. B. Mula sa pagiging nomadiko, nakapagtatag ang mga makabagong tao ng mataas na antas ng kultura. C. Mula sa pangangaso at pag-aalaga ng hayop, nakinabang ang mga sinaunang tao dahil napabuti ang kanilang kabuhayan. D. Mula sa pangangaso at pangangalap ng pagkain sa limitadong lugar, naging pandaigdigan ang transaksiyon sa pagkuha ng mga pangangailangan at sa hanapbuhay. 4. Sino ang nakatuklas sa Hominid na pinangalanang “Lucy”? A. Charles Darwin C. Raymond Dart B. Donald Johanson D. Richard Leakey 5. Ano ang tawag sa bungong kahawig ng sa modernong tao? A. australopithecine C. homo erectus B. dryopithecine D. ramapithecine 6. Alin sa mga sumusunod ang akda ni Charles Darwin? A. bipedalismo C. Origin of the Species B. natural selection D. stereoscopic vision 7. Ano ang pinakaunang uri ng kanunu-nunuan ng mismong tao? A. australopithecine C. homo erectus B. dryopithecine D. ramapithecine 8. Anong panahon sa kasaysayan ng daigdig ang itinuturing na pinakamaagang panahon sa pag-unlad ng tao batay sa mga ginamit na kasangkapan at naging hudyat din ng pagtatapos ng Panahong Pleistocene? A. Mesolitiko C. Neolitiko B. Metal D. Paleolitiko
- 24. 18 9. Alin sasumusunod ang may wastong pagkakasunod-sunod ng prosesong naganap sa mga sinaunang tao sa Panahong Prehistorya? I. agrikultura III. labis na pagkain II. kalakalan IV. pangangaso A. IV, I, III, II C. IV, I, II, III B. II, I, IV, III D. I, II, III, IV 10. Ano ang kahulugan ng salitang “lithos”? A. apoy C. halaman B. bato D. tao 11. Ano ang tawag sa pinaghalong tanso at lata upang makagawa ng matigas na bagay? A. bakal C. ginto B. bronse D. pilak 12. Anong pangkat ng Indo-Europeo na nanirahan sa Kanlurang Asya ang nakadiskubre ng bakal? A. Barbarians C. Hittites B. Elamites D. Kissites 13. Ayon sa mga eksperto, saan matatagpuan ang tinatayang pinakamatandang ebidensya ng tao sa Pilipinas? A. Lambak ng Alan C. Lambak ng Compostela B. Lambak ng Cagayan D. Lambak ng Trinidad 14. Ano ang itinuturing na mga unang hayop na may taglay na katangian na matigas na kaliskis o butong tumatakip sa katawan tulad ng buwaya, pagong, at butiki? A. dinosaurs C. mammals B. amphibians D. reptiles 15. Alin sa sumusunod ang nagpapatunay na ang kultura ng sinaunang tao ay dumaan sa iba’t ibang yugto ng pag-unlad? A. natuklasan ang mga labi ng kasangkapan sa iba’t ibang lugar B. natuklasan ang iba’t ibang uri ng sandata C. may mga sining ng sinaunang tao na natagpuan sa yungib D. may natuklasang fossil ng mga sinaunang tao
- 25. 19 Karagdagang Gawain Pamantayan saPagmamarka ng Survival Plan Pamantayan Natatangi 5 puntos Mahusay 3 puntos May Kakulangan 1 puntos Impormatibo/ Praktikalidad Ang nabuong survival plan ay nakapagbigay ng kompleto, wasto at mahalagang impormasyon Ang nabuong survival plan ay nakapagbigay ng wastong impormasyon Ang nabuong survival plan ay kulang sa sapat na impormasyon Malikhain Ang pagkakadisenyo ng survival plan ay napakahusay Ang pagkakadisenyo ng survival plan ay mahusay Ang pagkakadisenyo ng survival plan ay may kakulangan Katotohanan Ang survival plan ay nagpapakita ng makatotohanang paraan ng pagpapahalaga. Ang nilalaman nito ay may bisa/dating sa madla. Ang survival plan ay nagpapakita ng ilang paraan ng pagpapahalaga. Ang nilalaman nito ay may dating sa madla. Ang survival plan ay nagpapakita ng iilang pangyayari. Ang nilalaman nito ay walang dating sa madla. Gumawa ng survival plan ayon sa mga napag-aralan sa modyul na ito. Ilista ang mga mahahalagang bagay na iyong dadalhin sa oras na ikaw ay mangailangan, mga taong malalapitan, lugar na pwedeng mapuntahan, at mga inobasyon na maaring gawin upang ikaw ay makaayon sa kapaligiran. Maaaring gumamit ng graphic organizer sa pagsagot ng iyong gawain. Ilagay ang ito sa iyong sagutang papel.
- 26.
- 27. 21 Sanggunian Blando, Rosemarie C.et al. Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan. Modyul ng Mag-aaral. Deped Complex Meralco Avenue, Pasig City: Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat, 2014. K to 12 Curriculum Most Essential Learning Competencies with Corresponding CG Codes in Araling Panlipunan,”Department of Education, May, 2020, page 51 Learning Resource Portal. “Project EASE Araling Panlipunan III, Modyul 2 Mga Unang Tao sa Daigdig”. Accessed May 08, 2020. https://lrmds.deped.gov.ph/detail/6038
- 28. Para sa mgakatanungan o puna, sumulat o tumawag sa: Department of Education Region III – Learning Resources Management Section (DepEd Region III-LRMS) Office Address: Diosdado Macapagal Government Center Maimpis, City of San Fernando (P)