Wystąpienie na seminarium "Rozważania o systemach wyborczych: większościowe systemy wyborcze", Instytut Politologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 31 maja 2016

1. W Y S T Ą P I E N I E N A S E M I N A R I U M
„ R O Z W A Ż A N I A O S Y S T E M A C H W Y B O R C Z Y C H :
W I Ę K S Z O Ś C I O W E S Y S T E M Y W Y B O R C Z E ” .
I N S T Y T U T P O L I T O L O G I I U . W R . , 3 1 M A J A
2 0 1 6 .
Wady i zalety JOW w świetle
„inżynierii konstytucyjnej”: tour
d’horizon

2. Rozliczalność: aspekt kontekstowy
Wybory do instytucji przedstawicielskich są jednym,
choć niezbywalnym, z elementów mechanizmu, które
zapewniają obywatelom zdolność rozliczania osób
pełniących urzędy i funkcje publiczne z ich
obowiązków.
Skuteczność instytucji wyborczych w spełnianiu
tych funkcji zależy nie tylko od przyjętej metody
wyboru, ale też od instytucjonalnego kontekstu, tj.
od stanu pozostałych elementów mechanizmu i
wzajemnych relacji międy nim.

3. Wybór zasad wyboru reprezentacji
politycznej
 Postępowanie polityczne
 Vs.
 Postępowanie analityczne.

4. Wpływ ordynacji wyborczej na:
 Strukturę wewnętrzną partii politycznych;
 Liczbę partii politycznych (twierdzenie
Duvergera);
 Rządy (koalicyjne vs. jednopartyjne);
 Zasady rekrutacji ludzi do polityki i relacje
między rządzącymi a rządzonymi;
 Zasady konkurencji politycznej.

5. Przedmiot kampanii wyborczych
 System większościowy, JOW: dążenie do kontroli
nad „środkiem boiska” orientacja na elektorat
„umiarkowany”.
 Ordynacja proporcjonalna, WOW orientacja na
„twardy” elektorat (np. „radiomaryjny” vs LGBT);
dopiero na dalszym miejscu dążenie do
rozszerzania poparć.

6. W ujęciu formalnej teorii wyboru
 W JOW politycy spotykają się idealnie w punkcie
medianowego wyborcy, czyli takiego, że przynajmniej
połowa wyborców jest równie lub bardziej radykalna niż
on i przynajmniej połowa jest równie lub mniej radykalna
niż on (A. Downs, An Economic Theory of Democracy,
1957).
 Przy WOW, politycy spotykają się na medianowym
parlamentarzyście (M. Laver i N. Schofield, Multiparty
Government. The Politics of Coalition in Europe, 1990).
Czyżby?
 Jak blisko medianowy parlamentarzysta jest od
medianowego wyborcy?

7. Zalety i wady WOW i JOW
 Arend Lijphart, kryteria oceny: sprawiedliwość
społeczna, reprezentacja mniejszości (np. feminizacja
reprezentacji), bardziej egalitarny podział dochodów,
bardziej innowacyjna polityka rodzinna (badania
Harolda Wilensky’ego),
 Krytycy WOW: dezintegrujący wpływ na społeczeństwo;
trudność w sformułowaniu rządu i przyjęcia koherentnej
linii politycznej; problem rozliczalności.
 Wybór ordynacji wyborczej to wybór wartości:
rozliczalność i sprawność vs. proporcjonalność
reprezentacji i sprawiedliwość społeczna (Lijphart,
Norris).

8. Suwerenność obywatela, czy suwerenność polityka?
Negocjacje programu wyborczego.
JOW, poza parlamentem – w społeczeństwie obywatelskim.
WOW – wielopartyjny parlament, gdzie dopiero formuje się
koalicja i uzgadniany jest program rządu.
Wyłanianie kandydatów na posłów a wektor zależności.
JOW: partie wystawiają osoby, które mogą zwyciężyć w
okręgu, dalej – muszą liczyć się z nimi, ze względu na lokalne
poparcie. Wektor zależności wychylony w kierunku
wyborców.
WOW: wyborcy głosują na partię; kandydaci zawdzięczają
miejsce na liście przywódcom. Wektor zależności wychylony
w kierunku przywódców partii. Ograniczona zdolność
elektoratu do rozliczenia polityków.

9. Sprawność ekonomiczna a OW
 Do wcześniej przywołanych zalet WOW Lijphart dodał tezę
że WOW zapewniają większą sprawność ekonomiczną
(“Reflections– dimensions of democracy”. European Journal of Political Research, No. 31.1997; L. M.
Crepaz, „Consensus vs majoritarian democracy: Political institutions and their impact on macroeconomic
performance and industrial disputes”, CPS, 29, 1996);
 L. Anderson: zależność staje się pozorna, gdy uwzględnić
korporatyzm i autonomię banku centralnego (“The Implications of
Institutional Design for Macroeconomic Performance: Reassessing the Claims of
Consensus Democracy”. Comparative Political Studies, Vol. 34 No. 4, May, 2001)
 „W świecie idealnym najbardziej właściwą konstelacją instytucjonalną
dla osiągnięcia optymalnych warunków dla wyników
makroekonomicznych okazała się większościowa ordynacja wyborcza, z
korporacyjnym systemem godzenia interesów, oraz niezależnym
bankiem centralnym” (Anderson, 448-449).

10. Torsten, Persson i Guido Tabellini, The Economic Effects of
Constitutions. Cambridge, MA: MIT Press, 2003
 W systemach większościowych, wydatki rządu centralnego są
o ok. 3% PKB niższe niż w systemach o ordynacji
proporcjonalnej;
 Wydatki socjalne są o 2-3% niż przy ordynacji
większościowej;
 Deficyt budżetowy jest 1-2% niższy niż przy RP;
 Wyższa proporcja indywidualnie wybranych kandydatów
sprzyja niższej korupcji;
 Państwa z mniejszymi okręgami wyborczymi cechuje niższa
korupcja;
 Wyższa proporcja indywidualnie wybranych kandydatów
koreluje z wyższą wydajnością pracy;
 Państwa z mniejszymi okręgami wyborczymi cechuje wyższa
wydajność pracy.

11. Polityczny komentarz do Perssona i Tabelliniego
Stosunkowo wyższy udział budżetu państwa w PKB, wyższe
wydatki socjalne, oraz skłonność do deficytu budżetowego
przy RP, sugerują związek z państwem opiekuńczym.
Z kolei T. Iversen i D.Soskice dowodzą, że RP sprzyja
rządom koalicji centro-lewicowych, podczas gdy ordynacja
większościowe (plurality systems) partiom centro-prawicy.
(„Electoral Institutions and the Politics of Coalitions: Why Some Democracies
Redistribute More Than Others”, APSR, 2006, no 100)
Typ wartości: JOW, skuteczność rządów i rozliczalność
wiąże się raczej z tradycją republikańską; gdy WOW - ze
sprawiedliwością społeczną i paternalizmem.

12. Ordynacja wyborcza a korupcja polityczna
 Lijphard, na gruncie teorii przyjął, że systemy konsensualne winien
cechować niższy poziom korupcji. Wyniki jego badania na próbie 36
państw, choć nieistotne statystycznie, przeczą tej opinii.
 Badania J. Kunicovej i S. Rose-Ackerman potwierdziły tezę
Perssona i Tabelliniego, że system PR jest bardziej narażony na
korupcję niż JOW (szczególnie wyraźne przy zamkniętych listach
wyborczych oraz przy połączeniu PR z rządem prezydenckim).
 Wyjaśniły to odwołując się do przeszkód w działaniu zbiorowym: 1/
tezy Mancura Olsona o związku między wielkością zbiorowości a
tendencją do „jazdy na gapę” (free-ride); 2/ potrzeba koalicjanta
osłabia konkurencję („Electoral Systems and Constitutional Structures as
Constraints on Corruption”, BJPS, 2005).
 W przypadku JOW efekt osłabiania konkurencji ma
gerrymandering.
 Oba argumenty dotyczą rozliczalności (accountability).

13. Ocena wyników badań
Uwaga: Większość statystycznie istotnych wyników badań
porównawczych nad ustrojami politycznymi cechuje raczej
niski poziom korelacji.
Efekty systemu wyborczego zależą od szeregu
zmiennych kontekstowych: stanu
społeczeństwa obywatelskiego, typu rządu,
stanu wymiaru sprawiedliwości,
terytorialnego ustroju państwa, organizacji
administracji publicznej, ustroju
samorządowego, itd.

14. Konsolidacja ustroju państwa jest procesem, gdzie
liczy się czas i kolejność zdarzeń
Sekwencja rozwoju i osiągania równowagi przez
poszczególne sfery instytucjonalnych przebiega różnie, co
wpływa na końcowy efekt ustrojowy.
Przykład: badania porównawcze E. Etzioni-Halevy: kiedy partie
polityczne umocnią kontrolę w systemie rządów zanim
administracja publiczna okrzepnie i ustali swe misje i procedury, to
będzie ona zbyt słaba, by obronić się przed inwazją partii, co
skutkuje korupcją polityczną.
Podstawą ustrojów konstytucyjno liberalnych jest
równowaga między elementami państwa. Kiedy
zostaje ona naruszona, pojawiają się różnego rodzaju
zjawiska patologiczne.

15. Konkluzja
 Nie ma rozwiązań powszechnie dobrych,
 chociaż są takie, które są uniwersalnie złe
 i takie, które w danej, konkretnej sytuacji są szkodliwe,
choć w innych warunkach mogą okazać się właściwe.
 Decyzja o ordynacji wyborczej jest kluczowym, ale nie
jedynym, elementem inżynierii ustrojowej.
 Regulacja konkurencji politycznej powinna służyć
suwerenności obywatela tak, jak rynek - suwerenności
konsumenta.
 Decyzji o metodzie wyboru nie powinno się zostawić w
rękach polityków. Ale, czy jest inne wyjście?

16. Dziękuję za
uwagę