1. 3.
SANTO TOMAS
3.1.
EZAGUTZA: ARRAZOIA FEDEAREN ZERBITZUAN
Ezagutzaren arloan, arrazoia fedearen mende eta zerbitzura dago. San Tomasen ustez, fedea eta
arrazoia egiara iristeko bi modu desberdin dira, baina topo egiteko joera dute. Hori argitzeko hiru
egia mota bereizten dira: arrazoiaren berezko egiak, fedearen berezko egiak, eta aldi berean
arrazoizkoak eta fedezkoak diren egiak.
Arrazoiaren berezko egiak arrazoiak bakarrik ezagutzen dituenak dira. Baina arrazoiaren berezko
egia horiek ezin dute fedearen aurka egon; eta hala baleude, oker leude ke. Arrazoiaren
mendekotasuna fedearen aurka ezin egotean datza. Adibidez (hau ez zuen Tomasek ezagutuL
mende batzuk beranduago, Unibertsoaren erdian Eguzkia zegoela, eta ez Lurra, zioen baieztapena,
fedearen aurkakotzat hartu zuen Elizak, eta hortik okerra zela ondorioztatu zuen, ezinezkoa baitzen
arrazoia fedearen aurka egotea. Arrazoiak bere egia du; izan ere, guztiz benetakoak ditu oinarriak.
San Tomasen ustez, ordea, ez da baliozkoa bi egien irtenbide averroista. Egiazkoaren aurkakoa
ezin da izan gezurrezkoa besterik. Egia bera dira fedearena eta arrazoiarena; bi egiak ez dira
aurkakoak, eta batak ez du bestea gezurtatzen.
Fedearen berezko egiak fedeak bakarrik ezagutzen dituenak dira. Arrazoiak ezin ditu fedearen
baieztapen guztiak frogatu, arrazoia esperientzian oinarritzen delako, eta fedezko gertakizun
batzuez esperientziarik ez dagoelako. Adibidez, arrazoiak ezin du jakin Jainkoa Hirutasun Santua
denik -Aita, Semea eta Espiritu Santua-, ezta Jainkoa gizaki batengan haragitu zenik ere. Fedea
espirituak duen gaitasuna da; fede horren eraginez gugan betiereko bizitza hasten da, eta
adimenak erakusten ez zaiguna onartzen duo Arrazoia eta fedea elkarren osagarri izanik, zer
gertatuko litzateke egia filosofiko batek fedearen egia ba ten aurkakoa baieztatuko balu? Betiereko
bizitza errebelazioa onartzen denean hasten da gizakiaregan; errebelazioa Jainkoaren aginpidean
oinarritzen da. Jainkoaren egia -grazia-onartzean, ez da giza izaera ezabatzen, hobetu baizik; giza
izaera itxuraldatu egiten du eta bere amaierara bultzatzen duo
Arrazoizko eta fedezko egiak arrazoiak eta fedeak ezagutzen dituztenak dira. Adibidez, arrazoiak
fedearen egia hauek froga ditzake: Jainkoa existitzen dela, bakarra dela eta bere sorkarietatik
ondoriozta daitezkeen ezaugarriak dituela. Arrazoizko eta fedezko egien arloan, arrazoiaren lana
fedearen egiak sinesgarriago bihurtzea da. Arrazoiaren ondorioak errebelazioarekin bat egiten ez
dutenean, teologiak epailearena egiten duo Kasu horietan, teologiak esan dezake metodo
arrazionala ez dela ondo erabili, ondorioak gezurra baitira, edo ezagutza arrazionalaren eremua
gainditu dela, frogatzeko aukerarik ez dagoelako.
Arrazoiaren ezagutza-bidea Aristotelesek azaldutakoa da. Ezagutza esperien tzian hasten da.
Adimen geldoak esperientzietako irudiak jasotzen ditu. Ondoren, adimen eragileak, abstrakzioa
eginez, forma unibertsalak ateratzen ditu, banako substantzia (gauza) antzeko edo berdinetatik.
Beraz, ezagutzea abstrakzioa egitea da; hau da, substantzia (gauza) banakoetatik banakoek
batzan edo komunean duten forma unibertsala ateratzea. Arrazoiak laguntza handia eman dezake
teologia zientzia gisa eraikitzeko: batetik, ordenazio zientifikorako prozeduretan erabil daiteke;
bestetik, fedeko artikuluak argitzeko erabilgarriak diren datu zientifikoak ere ekar ditzake.
Forma unibertsalak ez dira berez. Banako izakiak existitzen dira bakarrik, eta forma unibertsalak
banako izaki horietan daude. Banakoetan egon aurretik, forma uniber tsalak Jainkoaren adimenean
daude, Jainkoaren sorkarien eredu gisa. Gainera, forma uniber tsalak geure adimenean daude
geuk banako substantziak ezagutzean (nominalistek forma unibertsalak kontzeptu besterik ez direla
esaten dute, hau da, geure adimenetik kanpo ez daudela).
Egia honela definitzen da: adimenaren eduki bat egiazkoa izango da, eduki ho rrek edukian bertan
ezagututako gauza egoki agertzen badu. Ezagutza eta ezagututakoaren arteko adostasuna da egia.
Teologia naturalak arrazoia metodo arrazionala erabiltzera bultzatu nahi du, horre k topa dezan
teologia errebelatuak jada aurkitu duena, fedearen egia frogaezinaz baliatuz. Gure fedea arrazoiaz

2. gaindi dago, eta ezin da frogatu arrazoiak beharrezko dituen argumentuak erabiliz. Baina, era
berean, egiazkoa da eta, hortaz, ez da arrazoiaren kontrakoa; horregatik, ezin da inolaz ere
ezeztatu arrazoiak beharrezko dituen ar gumentuak erabiliz.
3.2. JAINKOAREN EXISTENTZIA: BOST IBILBIDEAK
Lehen bidea edo motor ibilgearena: Aristotelesen argudioa errepikatzen da: esperientziak
erakusten digunez, gauzak higitu egiten dira, eta higitzen den guztia beste gauza batek higiarazten
duo Elkar higiarazten duten motor segidak ezin dira infinituak izan; hortaz, higiarazi ez den lehen
motor bat dago, eta motor «hori da guztiek Jainkoa deitzen dutena».
Bigarren bidea edo kausa arazleena: Esperientziaren arabera, kausa guztiak aurreko kausa baten
ondorioa dira. Baina ezin da kausen segida amaigabe bat osa tu; beraz, kausa arazle bat dago,
lehen kausa edo kausa kausatu gabea: «Denek Jainkoa esaten diote».
Hirugarren bidea edo izate kontingenteena: Esperientziak esaten digu munduan sorrera eta galera
gertatzen di rela: ga uza k existitzen hasten di ra eta existitzea ri uzten diote, kontingentea k di ra.
Guztia k existitzeko denbora tarte jakin bat du, guztia kontingentea da; hortaz, ezer existitzen ez
zen garai bat ere izan zen. Izan ere, existitzen dena existitzen denaren ondotik soilik hasten da
existitzen. Guztia kontingentea balitz, orain ez litzateke ezer izango, eta bistakoa da hori faltsua
dela; beraz, izateen artean bat halabeharrez izango da beharrezkoa, eta horrek bere baitan izango
du behar horren kausa: alegia, «guztiek Jainkoa deitzen dutena ».
Laugarren bidea edo perfekzio mailena: Esperientziak esaten digu izateek perfekzio mailak
dituztela: batzuk besteak baino hobeak, egiazkoagoak edo prestuagoak direla ikusten dugu.
Gehiago edo gutxiago direla diogu, goren mailara zenbateraino hurbiltzen diren kontuan hartuta,
eta edozein perfekzio motatan, gorena da mota horren barruan den guztiaren kausa. Izate segida
batzuk perfekzio mugatuko kausa dira, eta kasu horietan, ezin da infiniturantz jo. Beraz, izate goren
bat dago; izate horrek goren mailako perfekzio guztiak ditu, eta hori da perfekzio ororen azkeneko
eta lehenengo kausa.
Bosgarren bidea edo munduaren ordenarena: Izateek naturan duten xedean oinarritzen da.
«Adimenik ez duten zenbait gauzak xede batekin jokatzen dute; komeni zaiena lortzeko, beti edo ia
beti modu berean jokatzen dutela egiaztatu da». Adimenik ez duena ez da bere xederantz joaten,
ulertzen eta ezagutzen duen norbaitek eramaten ez badu; esentziarekin bat ez datorren adimenak hau da, aktualizatzeko beharra duen potentzialtasunak aurretik kausa bat behar du, ulertu ahal
izateko ordena tu duen kausa bato Ezinezkoa da segida infiniturik; hortaz, adimena duen izate bat
bada, eta izate horrek gauza bakoitza bere xederantz era maten du; horri Jainkoa esaten diogu.