Bart Roozendaal 23 nov

1. Onderhoudsplichten Waterschappen
Waterschapsdag 2017
Mr.dr. Bart Roozendaal
Advocaat vakgroep Overheid en Onderneming

2. Aansprakelijkheidsrecht algemeen
Aansprakelijkheid wegens rechtmatige daad. Artikel 7:14 Waterwet
Rechtmatig handelen door of namens een waterschap met schade tot gevolg die
uitstijgt boven het normaal maatschappelijk risico.
Aansprakelijkheid wegens onrechtmatige daad. Artikel 6:162 BW
Onrechtmatig handelen door het maken van inbreuk op een recht, schenden van een
wettelijke plicht of hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk
verkeer betaamt.
2

3. Aansprakelijkheid algemeen - stavaza
Bargerbeekarrest 9 oktober 1981, ECLI:NL:HR:1981:AG4240
Hoever de onderhoudsplicht van het Waterschap gaat ter vermijding van het onder
water lopen van laag gelegen gronden door verstopping van waterwegen, hangt van
verschillende factoren af, zoals in het bijzonder: a. het aantal, de aard en de lengte
van de waterwegen waarvan het onderhoud ten laste van het waterschap komt, b. het
aantal gronden binnen het gebied van het Waterschap, waarvan het Waterschap weet
of behoort te weten dat zij door hun lage ligging bijzonder kwetsbaar zijn voor
wateroverlast, c. de middelen — financiële en andere — die het Waterschap voor het
nakomen van zijn verplichtingen ten dienste staan, d. in hoever de aan het lage peil
van de betreffende grond verbonden bezwaren (mede) veroorzaakt zijn door de
eigenaar of gebruiker van die grond. Welke betekenis aan deze en dergelijke factoren
in een gegeven geval moet worden toegekend, zal veelal slechts met behulp van
deskundigen kunnen worden vastgesteld, terwijl dienaangaande een zekere marge
van beleidsvrijheid aan het Waterschap niet kan worden ontzegd.
3

4. Aansprakelijkheid algemeen - stavaza
Verder mag van een waterschap worden verlangd dat, wanneer een klacht
binnenkomt over het waterpeil, het waterschap daarop adequaat reageert door naar
aanleiding van die klacht meteen een onderzoek in te stellen en zo nodig, afhankelijk
van de uitkomst daarvan, de noodzakelijke en mogelijke maatregelen te treffen (Hoge
Raad 8 januari 1999, (West-Friesland) ECLI:NL:HR:1999:ZC2813).
4

5. Aansprakelijkheid algemeen - stavaza
Een waterschap hoeft echter niet steeds uit eigen beweging te onderzoeken of een
ingeland last heeft van te hoge of te lage waterstanden en op basis daarvan reeds
maatregelen te nemen vooruitlopend op een aangekondigde weersomstandigheid. Het
waterschap heeft een zekere beleidsvrijheid, maar die beleidsvrijheid gaat niet zo ver
dat het optreden van een waterschap slechts marginaal zou kunnen worden getoetst
(Hoge Raad 9 november 2001 (Rijnstromen), ECLI:NL:HR:2001:AD5302).
Dit blijkt ook uit een vonnis van de Rechtbank Dordrecht d.d. 14 juli 2010
(ECLI:NL:RBDOR:2010:BN1455):
Het Waterschap heeft beleidsvrijheid bij het treffen van maatregelen. Dit gold ook in
de periode van 17 tot 19 september en tijdens de calamiteitenorganisatie. Bij toetsing
van de door het Waterschap gemaakte keuzes bij de inzet van medewerkers en
middelen past terughoudendheid. Als het voor [eiser] wenselijk was geweest dat een
bepaalde maatregel werd getroffen, leidt dit er op zichzelf niet toe dat het Waterschap
onrechtmatig jegens hem heeft gehandeld, indien het Waterschap een andere keuze
heeft gemaakt.
5

6. Aansprakelijkheid algemeen - stavaza
Een waterschap heeft dus een inspannings- en geen resultaatsverplichting wat betreft
het voorkomen van schade. Desalniettemin mag het waterschap bij het plegen van die
inspanningen niet beneden de zorg van een goed beheerder blijven. Het moet – met
andere woorden – wel zijn best doen om schade voor de ingelanden te voorkomen.
Wat uit al de recente arresten volgt, is dat de burgerlijke rechter minutieus kijkt naar
het beleid van het waterschap en in het bijzonder de correcte en tijdige naleving
ervan. Het niet in acht nemen van het eigen beleid wordt waterschappen zwaar
aangerekend.
6

7. Recente rechtspraak 2015
Belangrijk is ook – en dat volgt uit het arrest van 7 juli 2015 van het Gerechtshof ’s-
Hertogenbosch – dat de bewijzen van het uitvoeren van de werkzaamheden (in dit
geval: maaiwerkzaamheden) voldoende voorhanden zijn. De ingeland stelde dat het
waterschap niet had gemaaid conform het beleid. Op hem lag ook de bewijslast van
die stelling, maar het waterschap moest daartoe eerst wel de gegevens overleggen
waaruit bleek dat het ter plaatse de waterloop had gemaaid. Geen formele omkering
van de bewijslast, maar het komt dichtbij. Overigens volgt uit dit arrest dat extreme
weersomstandigheden waterschappen niet snel worden aangerekend. Ook preventief
behoeven zij niet zodanig te handelen dat elke extremiteit kan worden opgevangen.
Ook indien al eerder wateroverlast was ondervonden (ging om regenval van meer dan
65 mm in 24 uur, iets wat sinds het beginnen van de metingen ter plaatse (62 jaar
geleden) twee keer is voorgekomen)
Het waterschap heeft een zekere beleidsvrijheid, maar die beleidsvrijheid gaat niet zo
ver dat het optreden van een waterschap slechts marginaal zou kunnen worden
getoetst
7

8. Recente rechtspraak 2015
Maar zelfs als een waterschap zich aan het eigen maai- en baggerbeleid houdt, is het
niet helemaal veilig. Als sprake is van een structurele overschrijding van de
streefpeilen, kan het waterschap niet zomaar stellen dat het de zorgplicht niet heeft
geschonden, louter omdat het het reguliere onderhoudsschema heeft gevolgd. Dat
volgt uit het arrest van 16 juni 2015 van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden
(ECLI:NL:GHARL:2015:4382).
Van het waterschap mag verwacht worden dat wanneer een klacht binnenkomt, het
waterschap daarop adequaat reageert door naar aanleiding van die klacht meteen een
onderzoek in te stellen en zo nodig, afhankelijk van de uitkomst daarvan, de
noodzakelijke en mogelijke maatregelen te treffen. De rechtbank Zeeland-West-
Brabant oordeelt zelfs dat een waterschap ‘zich maximaal dient in te spannen’ om
overstromingen te voorkomen, zelfs in een noodsituatie. Hierbij beschikt het
waterschap uiteraard wel over enige vrijheid van handelen. Wij kunnen ons overigens
niet aan de indruk onttrekken dat de strenge toets die de rechtbank hier aanlegt geen
steun vindt in andere rechtspraak. 3 februari 2016, ECLI:NL:RBZWB:2016:3623
(Scheldestromen).
8

9. Recente rechtspraak 2015
Bij het Waterschap Zuiderzeeland moesten er uiteindelijk kikvorsmannen aan te pas
komen om na hevige regenval schotten uit duikers te verwijderen. Dat was het gevolg
van een verkeerde keuze die het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden in een arrest van
14 juli 2015 het waterschap aanrekende. Dit waterschap zorgde bij een voorspelling
van zware regenval altijd tijdig voor het verwijderen van schotten uit duikers. Zo
garandeerde het de doorstroming en voorkwam het schade aan percelen en
gewassen. Door die keuze in dit geval te laat te maken konden de schotten door de
grote waterdruk niet meer weggehaald worden. Daarvoor was zwaarder materieel
nodig en dus kostte het meer tijd met navenant grotere schade aan gewassen.
Onzorgvuldig, aldus het hof. Een eenmaal ingezette, bestendige gedragslijn moet in
principe altijd gevolgd worden, niet in de laatste plaats omdat ingelanden daarop
rekenen en hun gedrag daarop aanpassen.
9

10. Recente rechtspraak 2015
In een arrest van het Hof Den Bosch inzake waterschap Roer en Overmaas 13 oktober
2015 overweegt het Hof (ECLI:NL:GHSHE:2015:4081):
Vooraleer over te gaan tot een bespreking van de bevindingen van de deskundige
stelt het hof het volgende voorop. Op het Waterschap rust een inspanningsplicht en
geen waarborgplicht om in het onder haar ressorterende gebied het waterpeil te
beheren, bij invulling van welke plicht aan het waterschap een zekere beleidsvrijheid
toekomt, hetgeen betekent dat niet elke schade als gevolg van een te hoog waterpeil
zonder meer leidt tot aansprakelijkheid. Beslissend is of het Waterschap in de
gegeven omstandigheden een ander beleid had dienen te voeren dan wel andere
maatregelen had dienen te treffen dan hij heeft gedaan om het ter plaatse
vastgestelde waterpeil zoveel mogelijk te handhaven.
10

11. Recente rechtspraak 2015
En:
De eerst te beantwoorden vraag is dan ook veeleer of het Waterschap jegens de
Maatschap gehouden was te bewerkstelligen dat een dergelijk grondwaterpeil diende
te worden bereikt. Die vraag beantwoordt het hof ontkennend. Het moge zo zijn dat
bij het opzetten van een waterbeheersingsplan, zoals in dit geval het Optimaal
waterbeheer in de landbouw kan worden geduid, er in beginsel naar gestreefd dient te
worden zoveel mogelijk de bestaande en vroegere teelten mogelijk te blijven maken,
maar dat leidt er niet toe dat die toestand in alle bestaande situaties moet worden
bereikt. Dat klemt met name in die situaties die niet als min of meer gemiddeld
kunnen worden beschouwd.
11

12. Recente rechtspraak 2015
Uiteraard zijn er wensen en verlangens van met name agrariërs, doch deze zijn niet
leidend:
Het moge zo zijn dat bij het opzetten van een waterbeheersingsplan, zoals in dit geval
het Optimaal waterbeheer in de landbouw kan worden geduid, er in beginsel naar
gestreefd dient te worden zoveel mogelijk de bestaande en vroegere teelten mogelijk
te blijven maken, maar dat leidt er niet toe dat die toestand in alle bestaande situaties
moet worden bereikt.
12

13. Recente rechtspraak 2015
En:
Naar het oordeel van het hof kon en kan in redelijkheid van het Waterschap niet
worden gevergd dat zij haar beleid - als geïnspireerd door de wens om verdere
verdroging tegen te gaan en neergelegd in het Hoofdconvenant Optimaal waterbeheer
in de Landbouw - op dit punt afstemt op de wens van de Maatschap om ook op het
betreffende intrinsiek daarvoor ongeschikte gedeelte van het perceel de teelt van
asperges mogelijk te (blijven) maken. Dat klemt te meer nu het Waterschap
onbestreden heeft gesteld dat daarvoor vergaande maatregelen zouden moeten
worden getroffen in die zin dat aldus een te handhaven grondwaterpeil zou moeten
worden nagestreefd dat zelfs aanzienlijk lager ligt dan het gemiddelde grondwaterpeil
zoals dat aanwezig is in het betreffende gebied (waarin onder meer het perceel van de
Maatschap is gelegen) zonder enig ingrijpen.
13

14. Recente rechtspraak 2016
Het waterschap heeft op grond van artikel 5.2 van de Waterwet een
inspanningsverplichting om vastgestelde waterpeilen zoveel mogelijk te handhaven.
Overschrijding van het peil betekent daarom nog niet onmiddellijk dat het waterschap
de op haar rustende zorgplicht heeft geschonden. Het hof Arnhem-Leeuwarden
oordeelt op 8 november 2016:
Het hof stelt daarbij voorop dat het enkele feit dat op enig moment het op grond van
het peilbesluit geldende peil wordt overschreden nog niet betekent dat het
Waterschap de op hem rustende zorgplicht heeft geschonden. Het betreft niet voor
niets een streefpeil.
Maar daarmee is de kous niet af:
14

15. Recente rechtspraak 2016
Uit het rapport volgt echter dat op 7 juli 2007 geen sprake was van een incidentele
situatie van overschrijding van het streefpeil. De deskundige heeft vastgesteld dat bij
de [c-straat] op 2 augustus 2007 sprake was van een peil van 14,85 m, derhalve
ruimschoots boven de droogleggingsnorm. In zijn antwoord op vraag 2 schrijft de
deskundige dat de opstuwing bij de percelen aan de [c-straat] wordt veroorzaakt door
"begroeiing, bodemhoogte en duikers", derhalve door – behoudens de begroeiing, die
volgens de deskundige in paragraaf 4.5 verantwoordelijk is voor een stijging van 7 cm
- structurele factoren, als de bodemhoogte van de leggerwatergang en de omvang
van de duikers.
Het was dus meer dan een incident. Het hof oordeelde dan ook dat het waterschap
haar zorgplicht had geschonden:
15

16. Recente rechtspraak 2016
Naar het oordeel van het hof kan er dan ook van worden uitgegaan dat sprake was
van een situatie van structurele en substantiële overschrijding van het streefpeil. Deze
situatie vormt een indicatie dat het Waterschap de op hem rustende zorgplicht heeft
geschonden en brengt in elk geval met zich dat van het Waterschap verwacht mag
worden dat hij toelicht welke inspanningen hij zich heeft getroost om het streefpeil te
handhaven en waarom deze inspanningen er niet toe hebben geleid dat het streefpeil
niet meer dan in een incidenteel geval is overschreden dan wel waarom hem een
structurele overschrijding niet kan worden verweten. Meer in het bijzonder mag van
het Waterschap worden verwacht dat hij aangeeft welke maatregelen hij heeft
genomen om opstuwing in de leggerwatergang door de bodemhoogte en de duikers te
verminderen of, wanneer hij deze maatregelen niet heeft genomen, waarom dit ook
niet van hem mocht worden verwacht.
16

17. Recente rechtspraak 2016
Het hof stelt vast dat het Waterschap dat heeft nagelaten. Gesteld noch gebleken is
dat het Waterschap voor juli 2007 maatregelen heeft getroffen om de beperking van
de afwatering door de leggerwatergang vanwege de bodemhoogte en de duikers te
verminderen. Evenmin is gesteld of gebleken dat het Waterschap redelijkerwijs
dergelijke maatregelen niet hoefde te treffen. Daarmee heeft het Waterschap de door
gegevens uit het deskundigenrapport onderbouwde stelling van [geïntimeerden] c.s.
dat hij is tekortgeschoten in zijn zorgplicht onvoldoende weersproken.
Dat het bij de handhaving van het vastgestelde waterpeil om een
inspanningsverplichting gaat wordt ook duidelijk in het arrest van het Hof op 22 maart
2016. Indien het waterschap het bij besluit vastgestelde waterpeil handhaaft, kan het
waterschap namelijk niet worden verweten dat het andere maatregelen had moeten
nemen om geleden schade te voorkomen, zie ECLI:NL:GHDHA:2016:702.
17

18. Recente rechtspraak 2017
In beginsel heeft een waterschap beleidsvrijheid bij de keuze van maatregelen. In een
vonnis van de Rechtbank Gelderland op 18 januari 2017 oordeelt de rechtbank dat
deze beleidsvrijheid niet zo ver strekt dat haar belangrijkste taak, namelijk het
waterkwantiteitsbeheer, opzij wordt geschoven:
Hoewel het Waterschap bekend was met de gevoeligheid van het Wolfersveen voor
wateroverlast en met de klachten van onder anderen [eiser] over het toenmalige
maaibeleid, waarbij in ieder geval twee maal per jaar een of beide oevers alsmede de
bodem van onder meer de Veengoot gemaaid werden, is in 2009 als uitvloeisel van de
wet- en regelgeving op het gebied van flora- en faunabeheer het maaibeheer
gewijzigd. Dat bracht met zich dat de watergangen juist minder intensief gemaaid
werden dan voorheen (…). ECLI:NL:RBGEL:2017:186.
18

19. Recente rechtspraak 2017
En:
Het Waterschap heeft naar aanleiding van het deskundigenbericht nog aangevoerd dat
zijn zorgplicht breder en meer integraal van aard is dan alleen het
waterkwantiteitsbeheer, en dat ook dient te worden gekeken naar aspecten van
waterkwaliteit, ecologische effecten, kosten van beheer en onderhoud, efficiency etc.
Dat mag zo zijn, maar het Waterschap gaat eraan voorbij dat haar kerntaak is
gelegen in dat waterkwantiteitsbeheer.
19

20. Recente rechtspraak 2017
En:
Dit alles leidt tot het oordeel dat het Waterschap tekort is geschoten in zijn zorgplicht
jegens [eiser] door - ondanks de bekendheid met de kwetsbaarheid van het
Wolfersveen voor wateroverlast - het maaibeleid met betrekking tot de door dat
gebied stromende Veengoot aldus te wijzigen dat nog maar één keer per jaar één
oever gemaaid werd, en door het tijdstip van maaien niet te laten afhangen van de
begroeiingsgraad van de betreffende watergang, maar vast te houden aan de datum
van 1 september als datum waarna gemaaid wordt, zonder de effecten van dat
nieuwe maaibeheer vooraf te toetsen aan de normen voor regionale wateroverlast.
Weliswaar was door de lage waterstand het gebruik van een maaiboot of een maaikorf
niet mogelijk, gesteld noch gebleken is dat het maaien van de begroeiing in de
Veengoot in de (late) zomer van 2010 in het geheel niet mogelijk was. Het
Waterschap is derhalve schadeplichtig jegens [eiser].
20

21. Recente rechtspraak 2017
De zorgplicht van waterschappen brengt daarnaast met zich dat het waterschap
adequaat dient te reageren op geuite klachten. Voor beantwoording van de vraag of
een waterschap adequaat op een klacht heeft gereageerd moet eerst vaststaan of de
klacht wel ziet op een taak van het waterschap. Het Hof Den Haag oordeelde op 16
mei 2017 dat uit de wettelijke plicht van een waterschap om de vastgestelde
waterpeilen te handhaven niet voortvloeit dat het waterschap hiermee ook de
verplichting heeft te voorzien in de beschikbaarheid van oppervlaktewater met een
voor bepaald gewas geschikt zoutgehalte. Het Hof stelt
(ECLI:NL:GHDHA:2017:1265):
21

22. Recente rechtspraak 2017
In het bijzonder kan uit de wetsbepalingen niet worden afgeleid dat er een taak voor
het Hoogheemraadschap zou zijn om ten behoeve van het gebruik van
oppervlaktewater als gietwater te zorgen voor de aanwezigheid van dergelijk
gietwater van een bepaalde kwaliteit. [appellant] wijst ook geen gronden aan voor die
conclusie, behalve het feit dat het bij het Hoogheemraadschap bekend was dat door
kwekers gebruik werd gemaakt van slootwater als gietwater. Die bekendheid brengt
evenwel niet mee dat het Hoogheemraadschap ook gehouden is te zorgen voor de
aanwezigheid van voldoende gietwater van een zekere kwaliteit.
22

23. Recente rechtspraak 2017
En:
Met betrekking tot de vraag of het Hoogheemraadschap voldoende adequaat op de
klachten van [appellant] heeft gereageerd, geldt het volgende. Indien het
Hoogheemraadschap een klacht ontvangt over het waterpeil, dient het adequaat op
deze klacht te reageren door naar aanleiding van die klacht een onderzoek in te
stellen en zo nodig, afhankelijk van de uitkomst daarvan, de noodzakelijke en
mogelijke maatregelen te treffen. Nu evenwel hierboven is geconcludeerd dat het niet
tot de taken van het Hoogheemraadschap behoort om te zorgen voor de aanwezigheid
van een bepaald zoutgehalte in het oppervlaktewater, kan ook niet worden
aangenomen dat het Hoogheemraadschap gehouden was naar aanleiding van een
klacht van [appellant] dat zoutgehalte weer op peil te brengen.
23

24. Situatie voor en na
24

25. Kleine moeite, groot plezier
Met relatief geringe inspanning,
problemen voorkomen is verplichting
voor waterschappen.
25

26. Onderhoud plegen conform beleid
Waterschappen plegen
(maai)beleid te voeren. Bij
afwijkingen:
documenteren en
motiveren waarom minder
is gemaaid
26

27. Onderhoud plegen conform beleid
Najaarsschouw Hollands
Noorderkwartier
27

28. Adequaat reageren op klacht
“En zowaar, een pracht van
een verstopping. De
duiker was ingestort en
het water kan er haast niet
uit. In de sloot stond het
water 15 tot 20 cm hoger
dan in de hoge vaart.
We hebben Waterschap
Zuiderzeeland
geïnformeerd en die gaan
er iets aan doen.”
28

29. Lessen voor waterschappen bij onderhoud
Wat leren we nu uit deze rechtspraak?
- Waterschappen kunnen eigen beleid voeren over de wijze van en de mate waarin
bagger- en maaionderhoud wordt gepleegd.
- Publiceer beleid en maak kenbaar op de site wanneer het plaatsvindt.
- Periodieke controles, ook zonder klachten
- Adequaat reageren op klachten betekent niet onmiddellijk oplossen. Hangt af van
de aard van de klacht, ernst van de situatie, welke maatregelen kunnen
redelijkerwijs worden getroffen.
- Als schade op relatief eenvoudige wijze kan worden voorkomen: doen! Devies is:
kleine moeite, groot plezier….
- Documenteren van al het onderhoud en tenminste vijf jaar bewaren
29