1. 43
การแต่งกาพย์ยานี 11
ตัวอย่างกาพย์ยานี 11
กาพย์ยานีลานา
วรรคหน้าห้าคาหมาย
ครุลหุนั้น
สัมผัสต้องจัดแจง
สิบเอ็ดคาจาอย่าคลาย
วรรคหลังหกยกแสดง
ไม่สาคัญอย่าระแวง
ให้ถูกต้องตามวิธี
(ประยอม ซองทอง)
คณะและพยางค์
บทหนึ่งมี 2 บาท 4 วรรค บาทที่ 1 เรียกว่า บาทเอก บาทที่ 2 เรียกว่า บาทโท
วรรคที่ 1 และ 3 มี 5 คา ส่วนวรรคที่ 2 และ 4 มี 6 คา 1 บทมี 22 คา ( 1 บาท มี 11 คา )
สัมผัส
กาพย์ยานี 11 มีสัมผัสในบท 2 แห่ง คือ
1. คาสุดท้ายของวรรคที่ 1 สัมผัสกับคาที่ 1 หรือ คาที่ 2, 3 ของวรรคที่ 2 ของบาท
เอก ส่วนในบาทโทนั้น ปัจจุบันมีผู้นิยมแต่งให้สัมผัสเช่นเดียวกับบาทเอก แต่มิได้ถือเป็น
สัมผัสบังคับ
2. คาสุดท้ายของวรรคที่ 2 สัมผัสกับคาสุดท้ายของวรรคที่ 3 สัมผัสระหว่างบท คือ คา
สุดท้ายของบท สัมผัสกับคาสุดท้ายของวรรคที่ 2 ในบทต่อไป

2. 44
แผนผังการแต่งกาพย์ยานี 11
ตัวอย่าง การแต่งกาพย์ยานี 11
พระเสด็จโดยแดนชล
กิ่งแก้วแพร้วพรรณราย
นาวาแน่นเป็นขนัด
เรือริ้วทิวธงสลอน
ทรงเรือต้นงามเฉิดฉาย
พายอ่อนหยับจับงามงอน
ล้วนรูปสัตว์แสนยากร
สาครลั่นครั่นครื้นฟอง
(กาพย์เห่เรือเจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร)
กฎเกณฑ์บังคับ
1. บทหนึ่งมี 2 บาท บาทหนึ่งมี 2 วรรค วรรคแรกมี 5 คา วรรคหลังมี 6 คา รวมเป็น
11 คา จึงเรียกว่า กาพย์ยานี 11
2. สัมผัส มีดังนี้ คาสุดท้ายของวรรคที่ 1 สัมผัสกับคาที่ 3 ของวรรคที่ 2 (เลื่อนมาคาที่
1 หรือ 2 ก็ ได้ ) คาสุดท้ายของวรรคที่ 2 สัมผัสกับคาสุดท้ายของวรรคสุดท้ายของวรรคที่ 1
ถ้าแต่งบทต่อไป จะต้องให้คาสุดท้ายของบทต้น สัมผัสกับคาสุดท้ายของวรรคที่
2 ของบท
ต่อไป ซึ่งถือเป็นสัมผัสระหว่างบท ในการแต่งกาพย์ยานี 11 นั้น ถ้าจะให้คาสุดท้ายของวรรคที่
3 สัมผัสกับคาที่ 1 หรือ 2 หรือ 3 ของวรรคที่ 4 ด้วย ก็จะเป็นการเพิ่มความไพเราะยิ่งขึ้น ซึ่งใน
ปัจจุบันนี้นิยมให้สัมผัสกันด้วย

3. 45
3. ถ้อยคาที่ใช้ในวรรคเดียวกัน นิยมให้มีสัมผัสในเหมือนกลอนจึงจะไพเราะ
4. คาสุดท้ายของบท ห้ามใช้คาตายหรือคาที่มีรูปวรรณยุกต์ และนิยมใช้เสียงวรรณยุกต์
สามัญหรือจัตวา
5. กาพย์ยานีนั้น อาจเรียกว่า กาพย์ยานีลานา หรือ กาพย์ 11 ก็ได้ เหตุที่เรียกว่า
กาพย์ยานีนั้น เข้าใจว่าเป็นกาพย์ที่แปลงมาจากฉันท์บาลีใน “รตนสูตร” ซึ่งขึ้นต้นด้วยคาว่า
“ยานี” ซึ่งเรียกชื่อตามคาขึ้นต้นนั้น
6. กาพย์ยานี มักนิยมแต่งเป็นบทสวด บทเห่เรือ บทพากย์โขน และบทสรภัญญะที่ใช้ใน
บทละคร และมักนิยมแต่งเกี่ยวกับตอนที่เป็นบทพรรณนาโวหาร หรือตอนที่ชมสิ่งต่างๆ หรือ
ตอนที่โศกเศร้า คร่าครวญ
เรียบเรียงข้อมูลจาก : หนังสือ การแต่งคาประพันธ์ ของ ประยอม ซองทอง