Υλοποίηση του προγράμματος "Υιοθεσία βυζαντινού μνημείου από τους μαθητές του Β1. Υπεύθυνοι καθηγητές Τζημάκας Ράλλης, Βασιόπουλος Σωκράτης

1. ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ
Τμήμα β1 3ου ΓΕΛ Καστοριάς
Τζημάκας Ράλλης
Βασιόπουλος Σωκράτης

2. ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ ΚΟΣΜΑΣ ΚΑΙ ΔΑΜΙΑΝΟΣ
1. Οι άγιοι Ανάγυροι Κοσμάς και
Δαμιανός, καταγόντουσαν από
την Ασία. Την μητέρα τους την
έλεγαν Θεοδότη και δίδαξε στους
γιούς της την χριστιανική πίστη.
Τα δύο αδέλφια σπούδασαν
πολλές επιστήμες.Επέλεξαν όμως
να επιδοθούν είς την ιατρική
χωρίς να αμοίβονται. Θεράπευαν
τις ασθένειες των ανθρώπων,
αλλά και των ζώων χωρίς να
παίρνουν χρήματα, γι' αυτό και
ονομάστηκαν Ανάργυροι.
Έτσι ταπεινά αφού έζησαν σε όλη
τους τη ζωή πέθαναν ειρηνικά και
ετάφησαν στην τοποθεσία
Φερεμά.
Η μνήμη τους γιορτάζεται στην 1η
Νοεμβρίου.
2. Οι εκ Ρώμης Κοσμάς και Δαμιανός,
έζησαν την εποχή του αυτοκράτορα
Καρίνου και Νουμεριανού περί το 284
μ.χ. Και αυτοί ήταν ιατροί και
θεράπευαν χωρίς να παίρνουν χρήματα.
Κάποιοι Ρωμαίοι τους κατήγγειλαν στον
αυτοκράτορα ότι θεραπεύουν με μάγια
και εκείνος διέταξε να τους συλλάβουν.
Πριν συληφθούν οι δύο γιατροί πήγαν
μόνοι τους στον αυτοκράτορα Καρίνο
και παραδόθηκαν.
Εκεί όχι μόνο δεν άλλαξαν την πίστη
τους αλλά θεραπεύοντας τον ίδιο τον
αυτοκράτορα τον έκαναν να πίστεψει
και ο ίδιος. Μετά από αυτό αφέθηκαν
ελεύθεροι.
Δυστυχώς ο ίδιος ο δάσκαλός τους, που
τους είχε διδάξει την ιατρική επιστήμη
λόγω ζήλια, τους παρέσυρε στο βουνό
τάχα να μαζέψουν βότανα και εκεί
λιθοβολήθηκαν.
Η μνήμη τους γιορτάζεται στην 1η
Ιουλίου

3. ΟΜΑΔΑ Α: ΙΣΤΟΡΙΑ – ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ, ΠΑΥΛΟΣ, ΣΤΑΥΡΟΣ
• Ο ναός που βλέπουμε τώρα
επισκευάστηκε σε μεγάλο βαθμό τον
19ο στη θέση παλιότερου
μεταβυζαντινού ναού που όμως
είναι δύσκολο να χρονολογηθεί.
• Σίγουρα πάντως είχε χτιστεί πριν
το 1550 μιας και οι εικόνες του
Ονουφρίου στο τέμπλο και στις
σωζόμενες τοιχογραφίες
χρονολογούνται αυτή την εποχή.
• Από τον πρώτο – παλιότερο ναό
σώζεται το τέμπλο με τις εικόνες,
κάποια κομμάτια του ιερού, ο
δυτικός και ο νότιος τοίχος.

4. • Παρατηρώντας τον νότιο
και τον βόρειο τοίχο
διαπιστώνουμε αμέσως
τη διαφορά:
• Ο νότιος έχει το
χαρακτηριστικό της
τοιχοποιίας των
μεταβυζαντινών ναών που
είναι αμελής ενίοτε φέρει
λίγες πλίνθους και
ενισχύεται από οριζόντιες
ξυλοδεσιές – χατίλια.

5. • Σταθμοί στην ιστορική πορεία του Ναού
1500+ ανέγερση
1550 Αγιογράφηση από τον Ονούφριο
1690 Ιερό Ευαγγέλιο με αφιέρωση στο ναό
1712 Χρυσοκέντητα ιερά καλύμματα (χάθηκαν-
αναφέρονται μόνο στις πηγές)
1743 Δίσκος για το αντίδωρο
1766 Ιερό αντιμήνσιο που καθιερώθηκε από
Πατριάρχη Ιεροσολύμων Παρθένιο
1850 Αγιογράφηση του ιερού
1902 Εικόνες στον άμβωνα
1947Ανακαίνιση του βόρειου τοίχου
1951 Επιγραφή στη βρύση της αυλής
1955 υπογραφή του αγιογράφου στην εικόνα
Ζωοδόχου Πηγής

6. • Λειτούργησε από
τον 17ο
αιώνα(1618) έως το
1902 ως μία από τις
11 ενορίες της
πόλης. Από τότε και
μέχρι σήμερα ανήκει
στην ενορία της
μητροπόλεως.
• Το 1970 στην νότια
αυλή του ναού
χτίστηκε και
λειτούργησε το νέο
Γυμνάσιο, το
σημερινό 3ο ΓΕΛ
Καστοριάς

7. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Ο Ναός είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη Βασιλική με γυναικωνίτη. Χωρίζεται σε τρία κλίτη
με δυο σειρές από πέντε ξύλινες κολώνες. Είναι επιβλητικό το τέμπλο του παλιού
ναού με τις βυζαντινές εικόνες του. Ο γυναικωνίτης είναι υπερυψωμένος με μερικά
σκαλιά και δεν έχει κάποιο χώρισμα.
Έχει δύο εισόδους μία νότια και μία βόρεια. Διακρίνονται ακόμη 2 παλιότερες στο
νότιο τοίχο που έκλεισαν.

8. Έχει 6 μικρά παράθυρα στο νότιο τοίχο με σιδερένια κάγκελα.
Ο δυτικός τοίχος είναι μισό μέτρο πιο ψηλός που δείχνει ότι μαλλον
ολόκληρος ο ναός ή ο γυναικωνίτης αρχικά ήταν ψηλότερος.
Το καμπαναριό φαίνεται ότι είναι από τις νεώτερες προσθήκες, δεν έχει
όμως χρονολογία

9. ΟΜΑΔΑ Β : ΤΕΜΠΛΟ –ΕΙΚΟΝΕΣ ΟΝΟΥΦΡΙΟΥ
ΕΥΑ – ΒΕΝΕΤΙΑ -ΕΙΡΗΝΗ -ΣΤΕΦΑΝΙΑ

10. • Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο με
πλούσια διακόσμηση από φυτικές κυρίως
παραστάσεις. Έχει δυο εισόδους προς το ιερό,
την κεντρική και τη βόρεια.
• Στη χαμηλή ζώνη δεν έχει ιδιαίτερη διακόσμηση.
Ξεχωρίζουν τα βημόθυρα στην ωραία πύλη με
τέσσερις εικόνες το καθένα. Στη μεσαία ζώνη
βλέπουμε 6 μεγάλες εικόνες. Πιο πάνω υπάρχει
ζώνη διακόσμησης με φύλλα και λουλούδια και
ακολουθεί η ψηλή ζώνη με τις 18 μικρές
εικόνες που τις στεφανώνουν μορφές αγγέλων
• Στο ανώτερο τμήμα του διακρίνουμε σκαλιστούς
δράκοντες πάνω στα κεφάλια των οποίων
πατάει ο Σταυρός και τα λυπηρά (Παναγία,
Άγιος Ιωάννης)
• Για να χωρέσει το τέμπλο παρατηρούμε ειδική
προσαρμογή στο ταβάνι

11. • Στην αριστερή πλευρά
υπάρχουν οι εικόνες της
Παναγίας, των Τριών
Ιεραρχών και στη βόρεια
πύλη ο Αρχάγγελος
Μιχαήλ (μεταγενέστερη
εικόνα)

12. • Στη δεξιά πλευρά
υπάρχουν οι
εικόνες του
Χριστού, του
Ιωάννη του
Προδρόμου, του
Ιωάννη του
Ευαγγελιστή –
Θεολόγου και σε
ξεχωριστό
προσκυνητάρι
παρόμοιο με το
τέμπλο στο νότιο
τοίχο του ναού, η
εικόνα των Αγίων
Αναργύρων

13. ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ
Η εικόνα των Αγίων στους
οποίους είναι αφιερωμένος ο
ναός δεν βρίσκεται στο τέμπλο
δίπλα στην εικόνα της Παναγίας
αλλά ξεχωριστά στο νότιο τοίχο
γιατί ακολουθεί τα πρότυπα των
βυζαντινών ναών στους οποίους
είχαν αυτή τη θέση (στους
βυζαντινούς ναούς δεν υπήρχε
τέμπλο)

14. ΟΝΟΥΦΡΙΟΣ
• Οι εικόνες του τέμπλου
ανήκουν σε έναν από τους
ικανούς αγιογράφους του
16ου αιώνα που μαθήτευσε σε
ζωγραφικό εργαστήρι της
Βενετίας εργάστηκε στην
Καστοριά και σε άλλες πόλεις
της Αλβανίας και της Βόρειας
Μακεδονίας.

15. Στην Καστοριά
αγιογράφησε τον
Ναό των Αγίων
Αποστόλων 1547
και στον ναό των
Αγίων Αναργύρων
(1950 περίπου)
όπως μαρτυρούν
οι επιγραφές του

16. Στους Αγίους
Αναργύρους όλες
σχεδόν οι εικόνες του
Ονουφρίου
επιζωγραφίστηκαν
από άγνωστο
αγιογράφο τον 18ο
αιώνα.
Καθαρίστηκαν από
την αρχαιολογική
υπηρεσία Καστοριάς
και αποκαλύφθηκε το
αρχικό στρώμα του
Ονουφρίου

17. (Οι εικόνες από τη
μελέτη του κ.
Ιωάννη Σίσιου
«Εικόνες του
Ονουφρίου τάχα
και Ζωγράφου
στην Καστοριά»

18. ΚΥΡΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ – ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ

19. Ο ΟΝΟΥΦΡΙΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ
ΜΟΥΣΕΙΟ

20. ΟΜΑΔΑ Γ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ
ΦΑΝΗΣ-ΑΓΓΕΛΟΣ- ΒΑΣΙΛΗΣ- ΛΕΥΤΕΡΗΣ - ΜΑΡΙΟΣ
Οι εικόνες του
ναού έχουν
μεγάλη
ποικιλία.
Καλύπτουν
χρονικό
διάστημα από
το 1550 έως το
1955.

21. • Στην κόγχη του ιερού υπάρχει η
πλατυτέρα και τέσσερις
ιεράρχες, ο Αγιος Ιωάννης
Χρυσόστομος, Αγιος Αθανάσιος,
Άγιος Βασίλειος και Άγιος
Γρηγόριος ο Θεολόγος.
• Οι εικόνες του ιερού είναι
παρόμοιες με της Παναγίας της
Εβραΐδας και πιθανόν έργο του
ίδιου αγιογράφου στα μέσα του
19ου αιώνα.

22. • Στην κόγχη της πρόθεσης η εικόνα
του χριστού , η Άκρα ταπείνωση.
• Στον τοίχο φαίνεται το παλιό στρώμα
των αγιογραφιών

23. • Στον νότιο τοίχο υπάρχει η εικόνα των Αγίων Δημητρίου και Γεωργίου με στρατιωτικές
στολές, ανάμεσα στα παράθυρατου Αγίου Σπυρίδωνα, του Αγίου Νικολάου με
αρχιερατικές στολές και του Αγίου Παντελεήμονα πάνω από τη νότια είσοδο.

24. • Στον βόρειο τοίχο, πάνω από την είσοδο υπάρχει η εικόνα της ζωοδόχου πηγής και η
υπογραφή του αγιογράφου με χρονολογία 1955. Ανάμεσα στα παράθυρα η εικόνα του
Αγίου Αθανασίου με αρχιερατική στολή και ευαγγέλιο και η Αγία Αικατερίνη που
κρατάει τον σταυρό του μαρτυρίου και τον τροχό .

25. ΔΥΤΙΚΟΣ ΤΟΙΧΟΣ
• Στον δυτικό τοίχο
βλέπουμε ξεκάθαρα την
ανακαίνιση και τη μεγάλη
αλλαγή που έχει υποστεί
ο γυναικωνίτης. Στις
εργασίες που έγιναν το
1947 ο παλιός τοίχος
αντικαταστάθηκε με νέο
και οι παλιές
τοιχογραφίες που έμειναν
είναι μόνο τα σώματα των
αγίων χωρίς τα κεφάλια
τους.

26. Ο ΑΜΒΩΝΑΣ
• Στον άμβωνα βλέπουμε
ολόσωμες εικόνες του Χριστού
στο κέντρο, των τεσσάρων
ευαγγελιστών και του
πρωτομάρτυρα Στεφάνου.
• Έχει υπογραφή του ζωγράφου
και χρονολογία 1902

27. ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ
• Στην οροφή
εικονίζεται ο
Χριστός ως
Παντοκράτορας
πλαισιωμένος από
αγγέλους και
• στην κορυφή των
κιόνων εικονίζονται
οι τέσσερις
ευαγγελιστές και
δύο προφήτες

28. ΟΜΑΔΑ Δ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ
ΚΑΙΣΑΡΑΣ-ΜΑΡΙΝΑ- ΔΗΜΗΤΡΑ- ΑΘΗΝΑ- ΕΛΕΝΑ

29. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ Π ΣΤΕΦΑΝΟ
Για τη λειτουργία του ναού μας μίλησε ο π
Στέφανος Σχοινάς, εφημέριος της ενορίας
Μητροπόλεως στην οποία ανήκουν και οι
Άγιοι Ανάργυροι.
Ο ναός λειτουργεί κάποιες φορές τον χρόνο,
όπως την ημέρα της εορτής των αγίων , 01
Ιουλίου και 01 Νοεμβρίου.
Επίσης γίνεται λειτουργία κατά το
σαρανταλείτουργο των Χριστουγέννων γύρω
στις 15 Δεκεμβρίου και κάποιες φορές όταν
μπορεί να γίνει Λειτουργία ή αγρυπνία για
κάποια άλλη γιορτή.
• Έπειτα μας ανέφερε πως γίνεται η
συντήρηση σήμερα. Η κυρία Κατίνα η οποία
ελέγχει καθημερινά τον ναό αν δει ότι κάτι
χάλασε το λέει στον π Στέφανο που είναι
υπεύθυνος της ενορίας και φροντίζουν για
την επισκευή του.
• Είναι σημαντικό που ανοίγει συχνά ο ναός
και ανανεώνεται ο αέρας και καθαρίζεται η
σκόνη.
• Κλείνοντας είπε πως όλοι φέρουμε ευθύνη
να προσέχουμε τις εκκλησίες αυτές γιατί
είναι κτήμα όλων μας και να δείχνουμε
ενδιαφέρον, να γνωρίζουμε την ιστορία τους
γιατί είναι όλες πολύ σημαντικές για την
πόλη μας.

30. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑ ΚΑΤΙΝΑ
- Κυρία Κατίνα , πως προέκυψε να
ασχοληθείτε με τον ναό ;
Πάντα ασχολιόμουν με την εκκλησία, στα
συσίτια στα πάντα και όταν μου είπαν ότι
χρειάζεται να αναλάβει κάποιος του Αγίους
Αναργύρους χάρηκα ιδιαίτερα γιατί σαν
μαθήτρια όταν πήγαινα στο παλιό γυμνάσιο
κάθε μέρα περνούσα από τα σκαλιά και έκανα
το σταυρό μου σ αυτή την εκκλησία.
Πόσο καιρό φρονίζετε την εκκλησία ;
Έχω γύρω στα 15 χρόνια.
Όταν προκύπτουν κάποιες ανάγκες, πως
καλύπτονται τα έξοδα ;
Βάζουμε χρήματα όσοι θέλουν από τη γειτονιά
και προσπαθούμε να τα φτιάξουμε. Μικροποσά
συνήθως αλλά χρειάζονται και περισσότερα
χρήματα.
• Άλλοι από τη γειτονιά σας βοηθάνε ;
• Ναι βέβαια, έρχονται κάποιες κυρίες και
βοηθάνε κι αυτές
• Πόσο συχνά έρχεστε στον ναό;
• Τώρα έρχομαι μέρα παρά μέρα για να
φροντίζω και να ποτίζω τα λουλούδια στην
αυλή. Μέσα δεν χρειάζεται τόσο συχνά
δουλειές , μόνο τα κανδήλια ανάβω όταν
έρχομαι αλλά η αυλή έχει πολλή δουλειά
γιατί είναι ο μοναδικός ναός με τόσο μεγάλη
αυλή.
• Μέσω της εκκλησίας δένεστε και με τους
ανθρώπους που έρχονται;
• Φυσικά , όπως με σάς τώρα. Και είναι μεγάλη
μου χαρά. Όταν με παίρνει τηλέφωνο ο κ
Σωκράτης και μου λέει θα έρθουν τα παιδιά
παρατάω τα πάντα και φροντίζω να έρθω να
σας ανοίξω.

31. Δεν αφήνετε ανοιχτή την εκκλησία ;
Όχι, δεν μπορώ να την αφήσω ανοιχτή
μένω αρκετά μακριά. Σε άλλους ναούς
μπορεί να βρείτε ανοιχτά αλλά μόνο αν
μένει δίπλα αυτή που τους προσέχει.
Αλλιώς δεν μπορείς να αφήσεις.
-Πρέπει να ξέρετε κάτι ιδιαίτερο για να
προσέχετε τον ναό;
Επειδή πολλά χρόνια πηγαίναμε και με
άλλες κυρίες και βοηθούσαμε στην
καθαριότητα ήξερα πως πρέπει να
ξεσκονίζω και να καθαρίζω. Εδώ ας
στη σκόνη καθαρίζεις μόνο ,με ελαφρά
βρεγμένο πανί. Παλιότερα καθάρισαν με
λάδι και βλέπετε εκεί η εικόνα του
προδρόμου έχει φουσκάλες. Δεν πρέπει
καθαρίζουμε με λάδι ή κάτι άλλο.
Γίνανε κάποιες σημαντικές παρεμβάσεις
στα χρόνια που εσείς τον προσέχετε;
Βέβαια. Ένα πρόβλημα ήταν ότι δεν
υπήρχε το σκέπαστρο στην είσοδο και
τα νερά όταν έβρεχε πολύ έμπαιναν
μέσα και γέμιζε νερό. Οπότε κάναμε το
σκέπαστρο εδώ στην είσοδο το 2012
και την περιποίηση της αυλής γιατί πριν
ήταν δάσος με πάρα πολλά δέντρα.
Κόπηκαν τα δέντρα, έγιναν τα πεζούλια
και τα παρτέρια για να βάζουμε
λουλούδια και να είναι ωραία η αυλή.
Όλα αυτά κόστισαν γύρω στις δυόμιση
χιλιάδες ευρώ που τα μαζέψαμε με τους
ενορίτες της γειτονιάς και ευτυχώς μια
κυρία από τη Θεσσαλονίκη που έδωσε
ένα αρκετά μεγάλο ποσό.

32. Επίσης είχε μεγάλο πρόβλημα ο
γυναικωνίτης που ανεβήκατε και είδατε.
Ήταν γεμάτος πράγματα, έσταζε η σκεπή
και σε αρκετά σημεία τα σανίδια ήταν
σάπια, δεν μπορούσαμε να δουμε τι
γίνεται.
Στον γυναικωνίτη ήταν στοιβαγμένα γύρω
στα πενήντα κουτιά με οστά από το παλιό
νεκροταφείο που υπήρχε στην αυλή του
ναού. Με τον παπά Ηλία από τη
Μητρόπολη το 2018 επικοινωνήσαμε με
τις υπηρεσίες του δήμου και τελικά
μεταφέρθηκαν όλα και καθαρίστηκε ο
χώρος και επισκευάστηκαν τα σανίδια.
Κι αυτό κόστισε πάνω από 1500 ευρώ και
τα μαζέψαμε από τη γειτονιά.
Τώρα, ποια θα λέγατε ότι είναι η πιο
μεγάλη ανάγκη του ναού;
Η σκεπή. Πρέπει να επισκευαστεί γιατί
είναι παλιά και συνέχεια πέφτουν χώματα
από τα σανίδια που άνοιξαν. Έχω
ενημερώσει και την Μητρόπολη και την
αρχαιολογική υπηρεσία αλλά πρέπει να
τους ξαναπάρω τηλέφωνο γιατί εγώ τα
βλέπω κάθε μέρα και πιστεύω σύντομα θα
τα κάνουν.
Ευχαριστούμε πολύ. Μακάρι οι Άγιοι να
σας δίνουν υγεία και δύναμη να τους
προσέχετε.
Αμήν. Κι εγώ σας ευχαριστώ χάρηκα πάρα
πολύ που ήρθατε τόσες φορές και
γνωρίσατε τον ναό και προσκυνήσατε τους
αγίους. Και σε σας να δίνουν υγεία και
πρόοδο

33. Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. δ‘
Ἅγιοι Ἀνάργυροι καὶ
θαυματουργοί,
ἐπισκέψασθε τὰς
ἀσθενείας ἡμῶν, δωρεὰν
ἐλάβετε, δωρεὰν δότε ἡμῖν.