1. 64
Anahtar Kavramlar
kuvvet
dinamometre
Kuvveti Keflfedelim
“Bugün, Sevgi abla ve Metin ağabey için macera günüydü. Sevgi abla ve Metin
ağabey Çoruh Nehri’nin azgın sularında rafting yapmak için Artvin’e gelmişlerdi. Rafting
yapacakları takım dokuz kişiden
oluşuyordu. Takım bottaki
yerini aldı. Herkesin elinde birer
kürek vardı. Bu küreklere kuvvet
uygulayarak bota yön verecekler
ve botu dengede tutmaya
çalışacaklardı.
Dünyanın en süratli akan
nehirlerinden biri olan Çoruh
Nehri’nde rafting yapmak onları
heyecanlandırıyordu. Takım,
küreklerle botu iterek kıyıdan
ayrıldı ve azgın sularda harekete
başladı. Çoruh Nehri o kadar
süratli akıyordu ki takımdakiler
botu dengede tutmak için
küreklerine asılarak ayn› yönde
daha fazla kuvvet uyguladılar.
Takımın üyeleri tek bir vücut gibi
çalışıp bu doğa harikası nehre
sanki meydan okuyorlard›.
Macera başlayalı 10 dakika olmuştu. 12 km’lik mesafenin yarısına gelinmişti. Bot bir
sağa bir sola giderken tam önlerine bir kaya çıktı. Botun önünde oturan Metin ağabey
küreğini kullan›p kayayı iterek botu sola doğru döndürdü. Suyun süratinin azaldığı bir
kısma gelmişlerdi. Artık bota daha iyi hakim olabiliyorlardı. Bundan sonra nehrin kıyısına
yanaşıp dinlenmeye karar verdiler.”
• Tak›mdakiler nehir ak›nt›s›n›n dalgal› ve süratli oldu¤u yerlerde kürekleri ile neden daha
çok kuvvet uygulam›fllard›r?
• Bot 10 dakikada kaç km yol alm›flt›r?
Bir önceki konuda hareketli varlıkların süratlerini hesaplamayı öğrendik. Fakat
varlıkların niçin harekete geçtiğini tartışmadık. Varlıkların harekete geçmesini ve
süratlerinin artmas›n› sa¤layan etki nedir?
Metin Ağabey
Sevgi Abla

2. 65
Zeynep ve Mert, fen ve teknoloji dersi ö¤retmenine
kuvveti nas›l ölçebileceklerini sorarlar. Öğretmenleri
onlara, bunu kendilerinin deneyerek öğrenebileceklerini
söyler ve afla¤›da foto¤raf› görülen arac› verir. ‹ki arkadafl
bu aracı ilgiyle incelerken öğretmenleri, kuvvet ölçen
bu araca dinamometre denildiğini söyler. Zeynep ve
Mert dinamometreyi kullanarak çevrelerindeki cisimlere
uygulanan kuvvetleri ölçmeye başlar. Bu sırada öğretmen,
cisimlere uygulanan kuvvetleri dinamometreden okumalarına yardımcı olur ve
şu soruyu sorar: “Kuvvet bir büyüklükse mutlaka birimi vardır. Sizce bu birim
ne olabilir?” Zeynep dinamometrenin üzerindeki “N” harfini göstererek bunun
kuvvet birimi olabileceğini söyler. Öğretmenleri bunun doğru olduğunu ve
kuvvet birimine newton (nivton) denildi¤ini ifade eder. N’nin ise kuvvet biriminin
k›saltmas› oldu¤unu belirtir. Zeynep ve Mert dinamometreden okudukları
kuvvet değerlerini uygun çizelge oluşturarak defterlerine kaydederler. Ard›ndan
öğretmenleri ikinci bir dinamometre vererek bu dinamometreyi incelemelerini
ve iki dinamometre arasındaki farkı söylemelerini ister. Bundan sonra Zeynep ve
Mert masan›n üzerinde bulunan farklı büyüklükteki cisimleri harekete geçirecek
kuvveti ölçmek için uygun dinamometre seçer.
Biz de s›n›f›m›zdaki dinamometremizi yak›ndan tan›yal›m ve Mert ile
Zeynep’in yapt›klar›n› uygulayal›m. Art›k dinamometreyi kullanabildi¤imize
göre afla¤›daki sorulara cevap arayal›m.
• Dinamometrenin yay› hangi cismi harekete geçirirken daha çok uzad›?
• Bir cismi çekerek kuvvet uygulayal›m. Ayn› kuvveti önce 5 N’luk, daha sonra
10 N’luk dinamometre kullanarak ölçelim. Her iki dinamometreden okunan
kuvvet de¤erleri ayn› oldu¤unda, dinamometrenin yaylar›ndaki uzama
miktarlar› da ayn› m›d›r? Neden?
• Masay› hareket ettirebilmek için uygulayaca¤›m›z kuvveti s›n›f›m›zdaki
dinamometreleri kullanarak ölçebilir miyiz? Nedenini tart›flarak aç›klayal›m.
Önceki y›llarda kuvveti basit bir flekilde itme ve çekme
olarak tan›mlam›flt›k. Kuvvetin etkilerini hayatımızın her yerinde
gözlemleyebiliriz. Çantamızı taşırken, otomobil kullanırken,
musluğu açarken, meyveleri soyarken, saçımızı tararken,
çorabımızı giyerken cisimlere kuvvet uygularız. Kuvveti göremeyiz
ama kuvvetin etkilerini birçok olayda hissedebiliriz.
Acaba kuvvetin büyüklü¤ü nas›l ölçülür?
Uygulanan kuvvetlerin büyüklüğünü bilmek,
sebep olacağı etkileri tahmin etmede bize kolaylık
sağlar. Otomobiller üretilirken yandaki foto¤rafta
oldu¤u gibi üzerlerine farklı büyüklüklerde
kuvvetler uygulanarak, otomobilin dayanıklılığı test
edilmektedir. Böylece olabilecek kazalara karşı
gereken önlemler alınır. Kuvvetin büyüklü¤ünü
ölçece¤imiz bir etkinlik yapal›m.
4. Etkinlik Kuvvetin Büyüklü¤ünü Nas›l Ölçeriz?
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
♦ dinamometre
(5 N ve 10 N)
♦farkl› büyüklükteki
cisimler
10
37. s

3. 66
Etkinli¤imizde kuvvetin cisimler üzerindeki etkisinden yararlanarak dinamometre ile
ölçülebildi¤ini gözlemledik.
Bir cisme etki eden kuvveti dinamometre ile ölçerken dinamometrenin yay› uzar.
Bunun sebebi cisme etki eden kuvvetin dinamometrenin yay›na da etki etmesidir. Cisme
uygulanan kuvvet ne kadar büyük olursa, dinamometredeki yay›n uzamas› da o kadar
fazla olur.
Üstteki iki foto¤rafta görüldüğü gibi farkl› cisimleri harekete geçirebilecek kuvvetleri
ölçmek için uygun dinamometreleri seçmemiz gerekir. Çünkü dinamometrenin içinde
kullanılan yayların bir esneklik sınırı vardır. Bu sınır aşılırsa dinamometre özelliğini
kaybeder. Bu nedenle, bir dinamometrenin üzerinde ölçebilece¤i en büyük kuvvet de¤eri
belirtilir.
Kuvvetin Doğrultusu ve Yönü
Otoyolda ilerlerken gideceğimiz yeri
bulmak için foto¤raftaki gibi tabelalarda
bulunan okların gösterdiği yöne dikkat ederiz.
Bu okların yard›m›yla bilmediğimiz yollarda bile
kolaylıkla ilerleriz.
Ankara-‹stanbul flehirleri aras›nda
gidifl ve dönüfl yapan trenlerin karfl›laflt›¤›n›
düflünelim. Bu trenler resimdeki gibi z›t
yönde hareket etse de do¤rultular› ayn›d›r.
11
12
38. s
38. s

4. 67
Kuvveti Keflfedelim
Kuvvet ve Hareket
Cisimlere uyguladığımız kuvvetlerin de
yönleri ve do¤rultular› vard›r. Bir kuvvetin
hangi yönde ve do¤rultuda uyguland›¤›
önemlidir. Cisme hangi yönde hareket
kazandırmak istiyorsak, o yönde kuvvet
uygularız. Bir futbolcu resimdeki topa hangi
do¤rultuda vurursa gol olabilir?
Bovling oyununda amaç bütün lobutları
devirmektir. Foto¤rafta oldu¤u gibi topun
doğrultusunu iyi ayarlayabilirsek lobutların
tamamını devirmeyi başarabiliriz.
Resimlerdeki toplar›n hangi yönde hareket
edece¤i uygulanan kuvvetin yönüne ba¤l›d›r.
Biz de cisimlere uygulanan kuvvetlerin
yönlerini ve do¤rultular›n› gözlemleyece¤imiz bir
etkinlik yapal›m.
5. Etkinlik
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
♦ dinamometre
♦ birkaç tane kitap
♦ ip
Ayn› Do¤rultulu Z›t Yönlü KuvvetlerGözlemleyelim, ‹nceleyelim
Bunları Yapalım
• Afla¤›daki resimde görüldü¤ü gibi bir kitab› kuvvet
uygulayarak itelim. Daha sonra birkaç kitab› üst üste
koyarak itelim. Uygulad›¤›m›z bu kuvvetleri defterimize
çizece¤imiz flekil üzerinde gösterelim. Bu çizimi
yaparken neye dikkat etti¤imizi aç›klayal›m.
• Kitaplara ne kadar kuvvet uygulad›¤›m›z› bulmak için dinamometre ve ip kullanarak
kitaplar› çekelim. Uygulad›¤›m›z kuvvetleri defterimize çizece¤imiz flekil üzerinde
gösterelim.
13
39. s

5. 68
Afla¤›daki sorular›n cevaplarını defterimize yazalım.
Kendimizi De¤erlendirelim
A
B
C
• Kitaplara afla¤›daki flekilde görüldü¤ü gibi kuvvet uygulayal›m.
Sonuca Varalım
• Etkinli¤imizin ilk iki basama¤›nda hangi durumda daha fazla kuvvet uygulad›k?
• Etkinli¤imizin son basama¤›nda kitaplara uygulad›¤›m›z kuvvetlerin yönleri ve
do¤rultular› hakk›nda ne söyleyebiliriz?
Etkinli¤imizde oldu¤u gibi bir cisme etki eden kuvveti oklarla çizerek gösterebiliriz.
Bu çizimlerde okun uzunlu¤u kuvvetin büyüklü¤ünü, okun yönü de kuvvetin yönünü
gösterir. Kuvvetlerin büyüklü¤ünü ifade etmek için çizdi¤imiz oklar› ölçeklendirmemiz
gerekebilir. Oklar› ölçeklendirmemiz kuvvetleri karfl›laflt›rmam›z› kolaylaflt›r›r. Afla¤›daki
flekilde 1 cm’lik uzunluk 1 N’u gösterecek flekilde bir ölçek seçilerek 5 N’luk bir kuvvet
gösterilmifltir. Kuvvetler gösterilirken, her zaman ölçekli çizim yapılmayabilir. Bu durumda
çizilen kuvvetin ucuna kuvvetin büyüklüğü ve birimi yazıl›r.
1 N
5 N
14
39. s
Şekildeki dinamometrelerin için-
deki çubuklar 10 eşit parçaya ayrılarak
bölmelendirilmiştir. A’daki dinamometre
en fazla 100 N’luk, B’deki dinamometre
en fazla 150 N’luk ve C’deki dinamo-
metre en fazla 200 N’luk kuvvet de¤erini
ölçmektedir.
1. Dinamometrelerden okunan kuvvet
de¤erlerini defterimize yazalım.
2. 10 N’luk kuvvet de¤erini ölçmek için
hangi dinamometre daha uygundur?
Nedenini açıklayalım.