Πολιτιστικό πρόγραμμα: Το κόσμημα την εποχή του Χαλκού. Από ομάδα μαθητών του Γυμνασίου Αστακού

1. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2014-2015ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2014-2015
ΤΟ ΚΟΣΜΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥΤΟ ΚΟΣΜΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ
ΧΑΛΚΟΥΧΑΛΚΟΥ

2. Ένας από τους παλαιότερους πολιτισμούς
της Ευρώπης αναπτύχθηκε στις Κυκλάδες
κατά την 3η και 2η χιλιετία π.Χ., δηλαδή
στην Εποχή του Χαλκού. Σε αυτό συνέβαλε
το ήπιο κλίμα τους και κυρίως η ιδιαίτερα
προνομιακή γεωγραφική τους θέση.
Ουσιαστικά, τα νησιά των Κυκλάδων
αποτελούν ένα είδος φυσικής γέφυρας
ανάμεσα στην Ευρώπη και στην Ασία, την
Ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη. Στην 3η
χιλιετία π.Χ., τα πλοία των κυκλαδίτικων
νησιών κυριαρχούν στο Αιγαίο και μαζί με
τα προϊόντα της Εγγύς Ανατολής
μεταφέρουν στην Ευρώπη ιδέες, τεχνικές

3. Ο μινωικός πολιτισμός
δημιουργήθηκε, άκμασε και παράκμασε
από το 2900 π.Χ. έως το 1100 π.Χ., σε
ένα διάστημα που υπερβαίνει τα 1500
χρόνια. Η μινωική, όπως ονομάστηκε,
εποχή χωρίζεται σε τέσσερις κύριες
περιόδους.
Οι ανασκαφές του Βρετανού
αρχαιολόγου Άρθουρ Έβανς έφεραν για
πρώτη φορά στο φως το πολιτισμό
αυτό, του οποίου ή ύπαρξη ήταν μέχρι
τότε γνωστή μόνο από τα Ομηρικά

4. Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός αναπτύχθηκε στην
Ελλάδα κατά την περίοδο 1.600 - 1.100 π.Χ. Η
ονομασία «Μυκηναϊκός» προέρχεται από το
σπουδαιότερο κέντρο του, τις Μυκήνες. Στην
Ελλάδα κατά τη Μυκηναϊκή Εποχή υπάρχουν
μικρά αυτόνομα κράτη. Τα κυριότερα κέντρα του
Μυκηναϊκού Πολιτισμού εκτός από τις Μυκήνες
είναι η Τίρυνθα, η Πύλος, το Άργος, η Θήβα, η
Σπάρτη και η Αθήνα. Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός
αναπτύχθηκε και σε νησιά όπως η Ιθάκη αλλά και
σε παραθαλάσσιες θέσεις της Ασίας όπως η Τροία.
Οι ηγεμόνες των μυκηναϊκών κέντρων απέκτησαν
τη δύναμή τους μέσω των επεκτατικών πολέμων
και του εμπορίου. Με τις άμαξές και τα πλοία τους
ταξίδευαν στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική.
Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός στην πρώτη φάση του
επηρεάστηκε από τη Μινωική Κρήτη, σταδιακά
όμως απέκτησε τη δική του φυσιογνωμία.

5. Κατά τα πρώτα στάδια της Εποχής του Χαλκού
(3300-1100 π.Χ.) στο. Αιγαίο παρατηρείται
ανάπτυξη της κοσμηματοποιϊας με όλο και
αυξανόμενη την ποικιλία ειδών, σχημάτων, υλικών,
τεχνικής και τρόπων επεξεργασίας. Η κατασκευή
κοσμημάτων παραμένει σε ακμή από την αρχή έως
το τέλος της εποχής αυτής. Τα κοσμήματα
αποτελούν πολύτιμα προσωπικά αντικείμενα
στολισμού του κατόχου τους και θεωρούνται επίσης
ως σύμβολα κύρους και γοήτρου.
Κατά την πρώιμη Εποχή του Χαλκού, είναι φανερή
η επίδραση της.Ανατολής κυρίως στη
μεταλλοτεχνία.Σε κοσμήματα από νησιά του Αιγαίου
και την Κρήτη παρατηρούνται ομοιότητες με
αντίστοιχα από τη Συρία και τη Μεσοποταμία.
Υπάρχει όμως έντονο και το τοπικό στοιχείο, που

6. Στις Κυκλάδες επικρατούν τα χάλκινα και τα
ασημένια κοσμήματα, ανάμεσα στα οποία
ξεχωρίζουν δύο διαδήματα. Υπάρχουν όμως και
άλλα κοσμήματα όπως περίαπτα και περιδέραια,
κατασκευασμένα από κόκκαλο, όστρεο, αλλά και
ημιπολύτιμους λίθους. Αξιόλογα σύνολα
κοσμημάτων προέρχονται από το βορειοανατολικό
Αιγαίο. Ονομαστά είναι τα χρυσά κοσμήματα της
Πολιόχνης στη Λήμνο, που είναι όμοια με τα
περίτεχνα χρυσά κοσμήματα από τους θησαυρούς
της Τροίας. Πρόκειται για ενώτια, σφηκωτήρες,
περιδέραια, περόνες και βραχιόλια που
εντυπωσιάζουν με τα πολύπλοκα σχέδια και την
εξελιγμένη τεχνική τους.

8. Ήδη από το 2.400 π. Χ. έχουμε τα πρώτα δείγματα
της εξαιρετικής μινωικής κοσμηματοποιίας. Οι μινωίτες,
δεινοί θαλασσοπόροι και έμποροι είχαν επαφές με
όλους τους πολιτισμένους λαούς της εποχής,
Αιγύπτιους Σουμέριους, Χετταίους, Κυκλαδίτες,
Μυκηναίους. Ο χρυσός που χρησιμοποιούσαν για τα
κοσμήματά τους όπως και τα υπόλοιπα υλικά,
ελεφαντόδοντο, πολύτιμες πέτρες κ.λ.π. εισάγονταν
στην Κρήτη από άλλες περιοχές.
Πρώιμη Μινωική Περίοδος
Κατά την περίοδο αυτή που διαρκεί μέχρι το 2000
π.Χ. έχουμε τα πρώτα δείγματα της μινωικής
κοσμηματοποιίας. Προέρχονται κυρίως από τους
τάφους του Μόχλου και της Μεσαράς, Τα κοσμήματα
αυτά αποτελούνται από χρυσά ελάσματα που
έχουν διαμορφωθεί με σφυρηλάτηση και ρεπουσσέ.
Στους τάφους των Αρχανών βρέθηκαν περίαπτα από

9. Μέση Μινωική Περίοδος
Η περίοδος αυτή διαρκεί από το 2000 π. Χ. μέχρι
το 1600 π. Χ. Οι τεχνικές της κοσμηματοποιίας
εξελίσσονται προοδευτικά και προς το τέλος αυτής της
περιόδου οι τεχνίτες κοσμηματοποιοί της Κρήτης
εξοικειώνονται με περίπλοκες τεχνικές και
δημιουργούν εξαιρετικά έργα. Το κορυφαίο κόσμημα
αυτής της περιόδου και ένα από τα σημαντικότερα
κοσμήματα της ιστορίας είναι το
μενταγιόν με τις μέλισσες, έργο του 1700 π.Χ. που
βρέθηκε στο Χρυσόλακκο στα Μάλια και φιλοξενείται
στο μουσείο του Ηρακλείου. Οι τεχνικές που είναι εν
χρήσει αυτή την περίοδο είναι η κοκκίδωση και το
φιλιγκράν παράλληλα με την τεχνική ρεπουσσέ που
διαχρονικά είναι η τεχνική που συνήθως
χρησιμοποιείται για την κατεργασία του χρυσού. Μία
σπουδαία ενότητα κοσμημάτων που ονομάζονται “Ο
Θησαυρός της Αίγινας” θεωρείται ότι
κατασκευάστηκαν σε εργαστήριο της Κρήτης κατά τον
17ο – 16ο αι. π. Χ. Ο χρυσός διακοσμείται από
ένθετες πολύτιμες πέτρες σάρδιο και λαπις λάζουλι, ή
με χάντρες από τα ίδια αυτά υλικά. Ο Θησαυρός της
Αίγινας βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

10. Ύστερη Μινωική περίοδος
Κατά την περίοδο αυτή που ονομάζεται και
νεοανακτορική περίοδος, δηλαδή από το 1600
μέχρι το 1400 π.Χ. η κοσμηματοποιία στην
Κρήτη αναπτύσσεται ακόμη περισσότερο. Ένα
νέο είδος κοσμήματος που εμφανίζεται αυτή την
εποχή είναι το περιδέραιο που αποτελείται από
πολλά όμοια στοιχεία. Τα στοιχεία αυτά
συνήθως δημιουργούνται με σφυρηλάτηση
πάνω σε μήτρες ή σπανιότερα με χύτευση σε
μήτρες. Μία τεχνική που έφτασε σε ανέλπιστα
επίπεδα τελειότητας αυτή την περίοδο είναι η
γλυπτογραφία. Οι Μινωίτες τεχνικοί εξέλιξαν
την χάραξη των μαλακών λίθων, αλλά και την
πολύ δύσκολη τεχνικά μέθοδο της χάραξης
σκληρών λίθων.Τα κοσμήματα της Μινωικής
Κρήτης είναι ο πρώτος χρονολογικά κρίκος
της πολύτιμης κληρονομιάς μας που είναι το
Αρχαίο Ελληνικό Κόσμημα.

12. Την εποχή του Μυκηναϊκού πολιτισμού 1600 – 1100 π. Χ ακμάζει στις πόλεις
κράτη της Ηπειρωτικής Ελλάδας από τα ελληνόφωνα φύλα η μεταλλοτεχνία
(χαλκός , ασήμι, κασσίτερος , χρυσός)και αναπτύσσεται ιδιαίτερα η τέχνη της
Χρυσοχοΐας και η επεξεργασία των ημιπολύτιμων λίθων(σφραγιδογλυφία).
Πολλές ανασκαφές τάφων αποκαλύπτουν σκεύη της καθημερινής ζωής από
χαλκό και ασήμι , εγχειρίδια και ξίφη με εμπίεστη διακόσμηση, αλλά κυρίως
πληθώρα χρυσών κοσμημάτων, όπως αυτά που βρέθηκαν στους βασιλικούς
τάφους των ταφικών κύκλων Α και Β της Ακρόπολης των Μυκηνών.
Τα περισσότερα από αυτά τα κοσμήματα είναι σφυρήλατα με εξώγλυφο
διάκοσμό, δουλεμένα περίτεχνα σε χρυσό έλασμα , όπως οι χρυσές βασιλικές
μάσκες της πρώιμης Μυκηναϊκής περιόδου , συχνά όμως συνδυάζουν και άλλες
ύλες όπως το ασήμι, το χαλκό, το σμάλτο και τους ημιπολύτιμους λίθους. Τα
Μυκηναϊκά κοσμήματα που φορούσαν τόσο οι βασιλείς και η άρχουσα τάξη, ήταν
σύμβολα εξουσία, κατασκευασμένα με ποικίλες τεχνικές και πλούσια
θεματολογία.Επίσης χρυσά δαχτυλίδια- σφραγίδες με ελλειψοειδείς σφεντόνες,
συχνά διακοσμημένα με εγχάρακτες παραστάσεις αντίστοιχες των
σφραγιδόλιθων , άλλοτε πάλι, στολισμένα με κοκκιδόσεις ή με ένθετο σμάλτο και
ημιπολύτιμους λίθους.
Τα Μυκηναϊκά περιδέραια, από τα μέσα του 1500 π. Χ είναι επεξεργασμένα με
περίτμητα χρυσά ελάσματα σε ποικιλία ζωικά και φυτικά σχέδια όπως
κρινοπάπυροι, αχιβάδες, χταπόδια, ενώ το θεματολόγιο εμπλουτίζεται και από
την σχηματική καινοτομία της βιολόσχημης χάντρας.Ανάμεσα στα χρυσά αυτά
στοιχεία των περιδέραιων , οι Μυκηναΐοι χρυσοχόοι τοποθετούσαν χάντρες από
αχάτη , αμέθυστο, ίασπη και κύανο ταγιαρισμένες σε διάφορα επίσης σχήματα ή
και απλή υαλόμαζα κατασκευασμένη σε χάντρα πάνω σε λίθινες μήτρες.
ΜΥΚΗΝΑΪΚA ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ

14. • Στα πλαίσια του προγράμματος η
πολιτιστική ομάδα επισκέφτηκε το Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.
• Οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να δουν από
κοντά κοσμήματα του Κυκλαδικού και
Μυκηναϊκού Πολιτισμού.

15. Φωτογραφίες από την επίσκεψηΦωτογραφίες από την επίσκεψη
στο Εθνικό Αρχαιολογικόστο Εθνικό Αρχαιολογικό
Μουσείο ΑθηνώνΜουσείο Αθηνών

22. • Στα πλαίσια του προγράμματος οι μαθητές
κατασκεύασαν τα δικά τους κοσμήματα, τα
οποία σκοπεύουν να εκθέσουν
προκειμένου να συγκεντρώσουν χρήματα
που θα προσφέρουν στο «Χαμόγελο του
παιδιού»

23. Φωτογραφίες από τηνΦωτογραφίες από την
κατασκευή των κοσμημάτωνκατασκευή των κοσμημάτων

33. Υπεύθυνοι καθηγητές:
Βαλάρη Κωνσταντίνα ΠΕ 02
Νιφόρος Ζαφείρης ΠΕ 03