мавзу 15

17 Мавзу. Кичик даражали очик иктисодиёт. Манделл-Флеминг модели17 Мавзу. Кичик даражали очик иктисодиёт. Манделл-Флеминг модели
13 дан 1 слайд
МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт
15- .мавзу Иқтисодий
ўсишнинг неоклассик
моделлари

Режа
• 15.1. .Р Солоунинг неоклассик модели
.асослари
15.2. .Р Солоу моделида капиталнинг
чиқиб кетиши аҳоли сони ўсишинг
барқарор мувозанат ва иқтисодий
.ўсишга таъсири
15.3. Технологик тараққиётнинг
..иқтисодий ўсишга таъсири Фелпснинг
« ».олтин қоидаси
15.4. . .Иқтисодий ўсишнинг Ж Мид ва А
.Льюис моделлари

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт• Иқтисодий ўсишнинг дастлабки неоклассик
моделлари 1950-1960 йилларда янги
техникани жорий қилиш, унумдорликни
ошириш ва ишлаб чиқаришни ташкил
қилишни яхшилаш ҳисобига потенциал
мумкин бўлган ўсиш суръатларига эришиш
муаммоси чиққан даврда пайдо бўлди.
• Бу йўналиш вакиллари (америкалик
иқтисодчи Р.Солоу ва инглиз иқтисодчиси
Ж.Мид ҳамда бошқалар), бозор рақобати
шароитида йирик фирмаларга ўз
ресурсларидан потенциал ўсишга эришиш
мақсади тўлароқ фойдаланиш имконини
бериш учун, иқтисодиётга давлат
аралашувини қатъий чеклаш лозим деган
фикрни олға суришди.

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт• Неоклассик мактаб назариётчилари иқтисодий
ўсишнинг неокейнсча назарияларини уч жиҳат
бўйича танқид қилдилар:
• ,биринчидан улар эътиборни фақат иқтисодий
ўсишнинг бир омилига-капитал жамғаришга
(инвестицияларнининг қўшимча ўсишига) қаратишди.
Бошқа омиллар (айниқса техник тараққиёт билан
боғлиқ бўлган ҳолатлар, яъни ишчи кучининг
маълумот даражаси ва малакасининг ўсиши, ишлаб
чиқаришни ташкил этишнинг яхшиланиши ҳамда
бошқалар) улар эътиборидан четда қолди.
• ,иккинчидан неокейнсчилар ишлаб чиқаришнинг
капитал талабчанлиги коэффиценти - с (с=I/ΔY) ни
ўзгармас деб қарадилар. Неоклассик моделлар эса
икки ишлаб чиқариш омилини (капитал ва меҳнатни)
ҳисобга олган ҳолда ва уларнинг ўзаро бир-бирини
алмаштиришини кўзда тутиб бу коэффицент
ўзгариши мумкинлигини назарда тутадилар.

• ,учинчидан неокейнсчилар бозор
механизмининг мувозанатни автоматик
тиклаш қобилиятини етарлича
баҳоламадилар. Неокейнсчилардан фарқли
равишда, неоклассиклар фақатгина
рақобатга асосланган бозор тизимигина
иқтисодий ўсишнинг баланслашганлигини
таъминлаши мумкин деб ҳисобладилар.
• Улар иқтисодий ўсишнинг
баланслашганлигини таъминлаш рақобат
механизмидан ташқари барқарор пул
тизимига ҳам боғлиқ, рақобат механизми ва
барқарор пул тизими бозор мувозанатини
автоматик тиклайди деб ҳисоблашдилар.

• Биринчи неоклассик модел .Р Солоу
томонидан 1956 йилда”Иқтисодий ўсиш
назариясига ҳисса” асарида тасвирлаб
берилди ва сўнгра 1957 йилда “Техник
тараққиёт ва агрегатив ишлаб чиқариш
функцияси” номли асарида
ривожлантирилди.
• .Р Солоу модели мутаносиб иқтисодий
ўсишнинг зарур шарти ялпи талаб ва
ялпи таклифнинг тенглиги ҳисобланади.

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт• Y= f(L,K), ишлаб чиқариш функциянинг
кенгайтирилган кўриниши қуйидагича:
• Y= (ΔY/ΔL)L + (ΔY/ΔK)K,
• :бу ерда ΔY/ΔL- меҳнатнинг чекли
(MPL);маҳсулоти
• ΔY/ΔK- капиталнинг чекли
маҳсулоти (MPK).
• Солоу моделига кўра ялпи ишлаб чиқариш
ҳажми меҳнат унумдорлигини -битта ишчига
тўғри келадиган маҳсулот ишлаб чиқариш
ҳажмини (y=Y/L) ўстириш ҳисобига
таъминланиши мумкин.

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт• Моделда ялпи талаб инвестицион ва истеъмол
харажатлари билан белгиланади деб олинади.
• Y = C + I
• Давлат харажатлари ва соф экспорт кўрсаткичлари
ҳам истеъмол ва инвестициялар таркибига киритиб
юборилади.
• Даромад, шаклланган жамғариш нормасига кўра,
истеъмол ва жамғаришга бўлинишини ҳисобга олиб
истеъмол функциясини қуйидаги кўринишда
ёзишимиз мумкин:
• С=(1-s)Y
• Бу ерда s-жамғариш нормаси.
• Бундан Y= C + I=(1-s)Y+ I, ўз навбатида I= sY
келиб чиқади.
• Бошқача айтганда мувозанат ҳолатида
инвестициялар жамғармаларга тенг ва даромадга
пропорционалдир.
• Инвестициялар капитал заҳирасини орттиради,
чиқиб кетиш (амортизация) эса уни камайтиради.

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт Инвестициялар ва капиталнинг чиқиб кетишининг
иқтисодий мувозанатга тасири
I,dk
dk
sf(k)
k1 k* k2 k

• Амортизация қуйидагича ҳисобга олинади:
агар йилига эскириш ҳисобига капиталнинг
қайд этилган d қисми чиқиб кетади деб
ҳисобласак ( )чиқиб кетиш нормаси , чиқиб
кетиш миқдори капитал ҳажмига
пропорционал бўлади ва dkга тенг бўлади.
• Инвестициялар ва чиқиб кетишнинг капитал
заҳираси динамикасига таъсирини Δk=I-d,
ёки инвестициялар ва жамғармалар
тенглигидан фойдаланиб Δk=s·f(k)-dk
кўринишида ёзиш мумкин. Капитал заҳираси
(k) инвестициялар ҳажми капиталнинг чиқиб
кетиши ҳажмига тенг бўлгунига қадар, яъни
s·f(k)=dk шарт бажарилгунига қадар ошиб
бораверади.
• Барқарор ҳолатдаги иқтисодий ўсишнинг
ягона шарти техник тараққиётнинг ўсиш
суръати ҳисобланади.

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт• Инвестициялар ҳажми капиталнинг чиқиб
кетиши ҳажмига тенг бўлган шароитдаги капитал
заҳираси даражаси фонд билан
қуролланганликнинг ( )мувозанатли барқарор
даражаси дейилади ва k* деб белгиланади.
• Агар k нинг бошланғич миқдори k* дан кам
бўлса, ялпи инвестициялар (sf(k)) чиқиб кетиш
миқдори ( dk) дан кўп бўлади ва капитал
заҳираси соф инвестициялар миқдорига кўпайиб
боради.
• Аксинча k2 > k* бўлса, инвестициялар
амортизациядан камлигини англатади. Бу ҳолда
капитал заҳираси мувозанатли даражага қадар
камайиб боради

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт• Иқтисодий ўсишнинг инвестициялар ва бандлар сонининг
ошишидан кейинги учинчи манбаси бўлиб, техник
тараққиёт ҳисобланади. Неоклассик назарияда техник
(технологик) тараққиёт деганда ишлаб чиқаришнинг
машиналаштирилиши эмас, балки, ишлаб чиқаришдаги
сифат ўзгаришлари (ишчиларнинг маълумот даражалари
ва малакаларининг ўсиши, ишлаб чиқаришни ташкил
қилишнинг яхшиланиши, ишлаб чиқариш кўламининг
кенгайиши) тушунилади.
• Моделга техник тараққиётнинг киритилиши ишлаб
чиқариш функциясини ўзгартириб, у қуйидаги кўринишга
эга бўлади:
• Y=f(K,LxE)
• Бу ерда(E)- меҳнат бирлиги самарадорлиги (ишчи
кучининг саломатлиги, маълумоти ва малакасига боғлиқ):
• (LxE)- доимий самарадорлик E га эга шартли меҳнат
бирликлари сони.
• E қанчалик катта бўлса, мавжуд ишчилар сони билан
шунча кўп маҳсулот ишлаб чиқарилиши мумкин.

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт « »Фелпснинг олтин қоидаси бўйича истеъмолнинг
барқарор даражаси
Y* dk*
f(k* )
k* k
C**
dk*

• Мувозанатли иқтисодий ўсиш жамғарманинг
турли меъёрлари билан мувофиқлашади.
Шунинг учун максимал истеъмол
даражаси билан иқтисодий ўсишни
таъминлайдиган меъёр оптимал бўлади.
Бундай меъёр “Олтин қоида”га мувофиқ
келади. Жамғарманинг бу меъёрига мос
келадиган капитал билан қуролланганлик
даражасини (k*) билан истеъмолни эса – (С**)
билан белгилаймиз.
• “Олтин қоида” даражасига мос келадиган
капитал билан қуролланганлик ҳолатида f(k*)
ишлаб чиқариш функцияси ва
(амортизацияни капитал билан бирга чиқиб
кетиши) dk* чизиғи бир хил оғмага эга ва
истеъмол максимал даражага эришади.

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт• Агар иқтисодиёт “Олтин қоида” бўйича эга бўлиши
мумкин бўлган капитал заҳирасидан ортиқча капитал
заҳираси билан ривожланаётган бўлса, унда бу
ҳолатда жамғарма меъёрини пасайтиришга
йўналтирилган сиёсатни амалга ошириш зарур.
Жамғарма меъёрининг камайиши истеъмолнинг
ошиши ва унга мувофиқ равишда
инвестицияларнинг пасайишига олиб келади, демак
капитал заҳирасининг барқарор даражасининг
пасайишига ҳам олиб келади.
• Агар иқтисодиёт барқарорлик ҳолатида “Олтин
қоида” дагидан кам капитал билан қуролланганлик
билан ривожланаётган бўлса, унда жамғарма
меъёрини ошириш зарур. Бу инвестицияларни
ошириб истеъмолни пасайтиради, лекин капиталнинг
жамғарилиб бориши бўйича қандайдир вақтдан
бошлаб яна ўса бошлайди.
• Натижада иқтисодиёт яна янги мувозанат ҳолатига
эришади аммо олтин қоидага мувофиқ бўлган ҳолда,
бунда истеъмол дастлабкига нисбатан юқорироқ
даражага эга бўлади.

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт• .Ж Миднинг иқтисодий ўсиш модели ҳам неоклассик асосларга
эга. У иқтисодий ўсишни чекли унумдорлик қонуни концепциясини
“Иқтисодий ўсишнинг неоклассик назарияси” (1961 й.) китобида баён
этди. Кобб-Дуглас функциясининг замонавийлаштирилган вариантидан
фойдаланиб, Ж.Мид барқарор динамик мувозанат имконияти
тенгламасини келтириб чиқарди.
•
У=αk+βL+r
• бу ерда Y-миллий даромаднинг ўртача йиллик ўсиш сурати:
• k- капиталнинг ўртача йиллик ўсиш суръати;
• L- меҳнатнинг ўртача йиллик ўсиш суръати;
• α- миллий даромадда капиталнинг улуши;
• β- миллий даромадда меҳнатнинг улуши;
• r- техник тараққиёт суръати.
• Ж. Мид қуйидаги хулосага келди;
• иқтисодий ўсишнинг барқарор суръати капитал ўсишнинг барқарор
суръатлари ва унинг миллий даромад ўсиш суръатлари билан тенглиги
шароитида эришилади. Агар капиталнинг ўсиш суръатлари миллий
даромаднинг ўсиш суръатларидан ошса, унда бу жамғариш
суръатларининг ўз-ўзидан пасайишига олиб келади.

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт• .А Льюис ўз моделида ишчи кучи заҳираси
(резерв)ни иқтисодий ўсишнинг асоси
сифатида кўриб чиқади. Шунинг учун унинг
фикрича, бу модел “аҳоли зичлиги юқори,
капитал тақчил, табиий ресурслар эса
чекланган” давлатлар учун қўл келади.
Бундай мамлакатларга А. Льюис Ҳиндистон,
Покистон, Миср ва бошқаларни киритади.
• Шундай қилиб, .А Льюис моделининг
вазифаси меҳнат ресурсларининг бир
қисмини қишлоқ хўжалигидан саноатга қайта
тақсимлаш ва бу билан иқтисодий ўсиш
суръатининг тезланишига эришиш
ҳисобланади.

МакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиётМакроиктисодиёт• Иқтисодий ўсишнинг ўзини .А Льюис икки турга
ажратади: саноатда унинг манбаи бўлиб қўшимча
ишчи кучидан фойдаланиш ҳисобланади (экстенсив
тур), қишлоқ хўжалигида эса - чекли меҳнат
унумдорлигининг ошиши (интенсив тур).
• Ўз моделини ривожланаётган мамлакатлар учун
ишлаб чиқиб .А Льюис уни индустриал босқични
ўтган ғарбий мамлакатлар учун тўғри келмайди, деб
ҳисоблаган. Бошқа муаллифлар эса, аксинча, уни
ривожланган иқтисодиёт шароитлари учун мақбул
деб ҳисоблашади.
• .Ш Киндлбергер ўз таҳлилида кўрсатганидек
иқтисодий ўсишнинг меҳнат ва капитал билан
боғлиқлигининг энг яхши намунаси бўлиб ГФР,
Италия, Швейцария, ва Нидерландия ҳисобланади.
Буюк Британия, Бельгия, Швеция, Норвегия ва Дания
каби мамлакатлар ҳам .А Льюис моделини тескари
боғлиқликда бўлсада, тасдиқлашди: бу
мамлакатларда иқтисодий ўсишнинг паст суръатлари
меҳнат ресурслари ва ишлаб чиқариш қувватларидан
чекланган ҳолда фойдаланиш билан боғлиқ эди.

мавзу 15

Recommended

Recommended

More Related Content

More from Boybabaev Jahongir

More from Boybabaev Jahongir (13)

мавзу 15