3000

1. Халдварт бус өвчин, осол гэмтлээс
сэргийлэх, хянах талаарх бодлого,
арга хэмжээ
“Халдварт бус өвчин, осол гэмтлийн сэргийлэлт ба хяналт” үндэсний
анхдугаар чуулган
2011. 9. 8-9
Ж.Цолмон ,
Эрүүл мэндийн дэд сайд

2. Зонхилон тохиолдох халдварт бус
өвчин
• Зүрх судасны эмгэг
• Хорт хавдар
• Амьсгалын замын архаг өвчин
• Чихрийн шижин
• Сэтгэцийн эмгэг
• Осол гэмтэл
• Хүчирхийлэл
ДЭМБ

3. Хүн амын нас баралтын шалтгаан
/Эрүүл мэндийн статистик/
11.2
11.5
9.6
8.3
7.3 5.6 5.0 4.5 4.0 3.8 4.2
32.5 32.1
34.0
35.3
36.7
40.2
38.0 38.3 38.4
36.0 36.1
7.8 7.9 7.8 8.4
7.9 8.1 7.9 8.1 9.5 9.1 9.3
21.1 20.3 21.3 20.9 21.4
20.0 20.0 18.9 18.5
20.1
20.8
11.2
12.4
12.8 13.2 13.2 13.8
17.0
18.3 18.4
19.2
16.4
1
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
45.0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Хувь
Амьсгалын тогтолцооны өвчин, эмгэг
Цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчин, эмгэг
Хоол шингээх эрхтний өвчин, эмгэг
Хавдар
Бэртэл хордлого, гадны шалтгаант үр дагавар

4. ХАЛДВАРТ БУС ӨВЧНИЙ ТАРХАЛТ
• ХБӨ нь нас баралтын гол шалтгаан болж байна.
• Насанд хүрсэн 10 хүн тутмын 9 нь зүрх судасны эмгэг, хорт
хавдар, чихрийн шижин зэрэг ХБӨ, осол гэмтлийн улмаас нас
барж байна. Энэ нь халдварт өвчин, эхийн болон перинаталь
эндэгдэл, хоол тэжээлийн дутлаас шалтгаалсан нас баралтаас
16 дахин өндөр үзүүлэлт.
• Зүрх судасны өвчний улмаас 3 хүний 1, хорт хавдрын улмаас 5
хүний 1 нь нас барж байна.
• ДЭМБ-ын Номхон далайн баруун бүсэд нас барсан 10 хүн
тутмын 7 нь ХБӨ-өөр эндэж байгаа нь манайхаас бага үзүүлэлт
юм.
• Осол гэмтлийн нас баралтын шалтгаан-Үүнд: зам тээврийн осол
(18,1%), амиа хорлох (18,8%), бусдад хорлогдох (11,2%),

5. 0
25
50
75
100
%ofallNCDDeaths
Men
Women
High-income LMIC and unclassified
ХБӨ-ний улмаас нас баралт, 2008
ДЭМБ-ын НДББ
*Countries have a high degree of uncertainty because they are not based on national NCD mortality data. The estimates for these countries are based on a combination of country life
tables, cause of death models, regional cause of death patterns, and WHO and UNAIDS program estimates for some major causes of death (not including NCDs).
Source: WHO Global Status Report on Noncommunicable Diseases 2010

6. Хүн амын нас баралтын зарим
шалтгаан, 2009
5892
3222
2361
727
265 92 56
0
2000
4000
6000
Зүрхсудасныэмгэг
Хавдар
Осолгэмтэл
Перинатальүеийнэмгэг
Халдвартөвчин
Тэжээлийнбабодисынсолилцооны
өвчин
Эхийнэндэгдэл

7. ХБӨ-нд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн
тархалт
• Монгол улс хотжилт эрчимтэй явагдаж буй
орны нэг.
• Тамхины хэрэглээ хамгийн өндөртэй 10
орны нэг.
• Архинд донтох эмгэгийн тархалт Европын
улс орнуудын үзүүлэлтээс 4 дахин их
байна.
• Жимс, жимсгэний хэрэглээ ДЭМБ-ын
зөвлөмжөөс 5 дахин бага байна.
• Өөх тосны нийт хэрэглээний 75% нь
амьтны гаралтай өөх тос хэрэглэж байна.
• Давсны дундаж хэрэглээ өдөрт 7.3 грамм
(ДЭМБ-ын зөвлөмжөөс 3 дахин их)
• 15–64 насны хүн амын >1/3 нь илүүдэл
жинтэй буюу тарган

8. 0
20
40
60
Prevalence%
Men
Women
High-income LMIC and unclassified
Цусны даралт ихсэх өвчний тархалт, 2008
/насанд хүрэгсэд/, ДЭМБ-ын НББ
Note: Raised blood pressure is defined as systolic blood pressure of ≥140 mmHg and/or diastolic blood pressure of ≥90 mmHg, or using medication to lower blood pressure.
Source: WHO Global Status Report on Noncommunicable Diseases 2010

9. Засгийн газрын бодлого
Çîðèëãî:
“ÕÁª, òýäãýýðèéí ýðñäýëò õ¿чèí ç¿éëñийí õÿíàëò, òàíäàëòûã
ñàéæðóóëàõ, ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ çàìààð çîíõèëîí òîõèîëäîõ
õàëäâàðò áóñ ºâчíººñ øàëòãààëñàí íас баралтыã áóóðóóëàõ,
осол гэмтлийг бууруулах”
Зорилт:
1. Ç¿ðõ ñóäàñ, õàâäàð, чèõðèéí øèæèí çýðýã çонхилон тохиолдох
ÕÁª-íөөс сэргийлэх, хянах үйл ажиллагааг удирдан зохицуулах
тогтвортой механизм á¿ðä¿¿ëíý.
2. Ýð¿¿ë àìüäðàëûí õýâ ìàÿã, ýýëòýé îðчíûã äýìæñýíýýð зонхилон
тохиолдох ÕÁª-íèé ýðñäýëò õ¿чèí ç¿éëñèéн түвшинг
áóóðóóëíà.
3. Зонхилон тохиолдох ХБӨ-ний ¿åä ¿ç¿¿ëýõ ýð¿¿ë ìýíäèéí
тусламж, үйлчилгээг боловсронгуй болгож чанаржуулна. зам
тээврийн ослыг бууруулах
4. Хүүхдийн байгууллагад осол гэмтэл гарахгүй байх орчин
бүрдүүлэх, гэр бүлийн болон бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн
хохирогчдод үзүүлэх эмнэлэгт түшиглэсэн нэг цэгийн
үйлчилгээний төвүүдийг байгуулан бэхжүүлэх,

10. Нэг. Үндэсний хэмжээний цогц бодлого, хөтөлбөр, төлөвлөгөө:
• Нийгмийн эрүүл мэндийн талаар төрөөс баримтлах бодлого, УИХ-ын 81 тогтоол,
2001
• Биеийн тамир, спортын талаар төрөөс баримтлах бодлого, УИХ-ын 95 тогтоол,
2009
• Монгол Улсын засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг
хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөө
• Эрүүл мэндийн салбарын мастер төлөвлөгөө /2006-2015 он/,
• “Халдварт бус өвчнөөс сэргийлэх, хянах үндэсний хөтөлбөр, Засгийн газрын 246
тогтоол (2006-2013)”
• Осол гэмтлээс сэргийлэх үндэсний хөтөлбөр,2002
• Осол гэмтэл, хүчирхийллээс сэргийлэх үндэсний хоёрдугаар хөтөлбөр, 2009
• Хорт хавдраас сэргийлэх, хянах дэд хөтөлбөр/2008-2013/
Зөв хооллох, дасгал хөдөлгөөнийг дэмжих үндэсний стратеги (2010-2021) ,
• Тамхины хяналтын талаар үндэсний хэмжээнд хийх ажлын төлөвлөгөө (2011-2014)
Хоёр. Олон улс, гадаад орны хамтын ажиллагаа, дэмжлэгийг сайжруулах:
• ДЭМБ-аас гишүүн улс орнуудтай хамтран ажиллах стратеги, 2010-2015
• Мянганы сорилтын сангийн Эрүүл мэндийн төсөл /2008-2013/
• Бусад олон улсын хамтын ажиллагаа, дэмжлэг

11. Хэрэгжүүлэх стратеги
• ХБӨ нэмэгдэж байгааг харгалзан 1990-ээд оноос цөөнгүй
хөтөлбөр хэрэгжүүлсэн боловч ХБӨ-ний хяналт, тандалтын цогц
арга хэмжээ болж чадахгүй байсан.
• Хэрэгжүүлэх үндсэн стратеги:
▫ Баримт нотолгоонд түшиглэсэн бодлого, үйл ажиллагааг
дэмжих
▫ Нэг өвчин, нэг эрсдэлт хүчин зүйлд хандсан үйл
ажиллагаанаас хэд хэдэн өвчинд нөлөөлдөг нийтлэг эрсдэлт
хүчин зүйлээс сэргийлэх, хянах нэгдсэн хөтөлбөр
боловсруулж хэрэгжүүлэх шинэ технологт шилжих
▫ Төрийн болон төрийн бус байгууллагын хамтын ажиллагаа
▫ Олон улсын байгууллагын дэмжлэг
▫ Олон нийтийн үүсгэл санаачлагыг дэмжих

12. Хамтын ажиллагаа, түншлэл
Үндэсний хэмжээнд
• Яам, агентлаг
• Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга,
ЗДТГ
• Нийгмийн бусад салбар
байгууллага
• Хэвлэл мэдээллийн байгууллага
• ТББ
Олон улсын хэмжээнд
• ДЭМБ,
• НҮБ-ын ХАС
• НҮБ-ын ХС
• НҮБ-ын ХХ
• АХБ
• Мянганы сорилтын сан
• Белги, Люксенбург

13. ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БАЙГАА АРГА ХЭМЖЭЭ
• ҮНДЭСНИЙ ХЭМЖЭЭНД ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН ЧАДАВХИ БҮРДҮҮЛЭХ ТАЛААР:
• 4 БОЭТ-үүдийн чадамжид үнэлгээ хийн ХБӨ-өөс сэргийлэх хянах, эрүүл мэндийг дэмжих
үйл ажиллагааг арга зүйгээр хангах үүрэг бүхий төв байгуулсан /ДЭМБ, 2006/
• ”Халдварт бус өвчин ба амьдралын эрүүл хэв маяг” - эрүүл мэндийн ажилтнууд болон
сургагч багш бэлтгэх гарын авлагыг боловсруулж хэвлүүлэн сургалтад ашигласан / ЭМЯ,
ДЭМБ, 2006 /
• НЭМХ –ээс аймаг, нийслэлд богино хугацааны сургалт явуулж 300 гаруй хүн хамрагдсан
/ЭМДСан, 2007-2009/
• ЭМШУИС дотоодын тэтгэлэгт сургалтыг Говь-Алтай, Дорноговь, Дархан-Уул аймаг дахь
Анагаах ухааны коллежийг түшиглэн зохион байгуулж сум, өрхийн эмч 170 гаруй хүн
хамрагдсан / 2006-2009, ДЭМБ/.
• Эрүүл мэндийг дэмжигч орчин бүрдүүлэх, ХБӨ-нөөс сэргийлэх, хянах арга хэмжээг нийгэм,
хамт олны дунд идэвхижүүлэхэд чиглэсэн төслийн уралдаан зарлаж Сэлэнгэ, Булган,
Өвөрхангай, Өмнөговь аймгуудын төсөл шалгарч тус бүр 5000 ам. доллар олгон төслүүдийг
хэрэгжүүлэв / ДЭМБ, ЭМЯ, 2007-2008/
• Эрүүл мэндийг дэмжигч байгууллага, архи, тамхигүй ажлын байр, сургууль, нийтлэл,
нэвтрүүлгийн уралдаан зарлан хэрэгжүүлсэн /ЭМДСан, 2006-2008/
• Мянганы сорилтын сангийн Эрүүл мэндийн төсөл /2008-2013/-ийн шугамаар сургалт,
сурталчилгаа явуулж байна
• Гадаад орнуудад урт богино хугацааны сургалт, хурал, семинарт аймаг, нийслэлийн 50 гаруй
хүн хамрагдсан /ДЭМБ, ЭМДС, МСС-ийн Эрүүл мэндийн төсөл/
•

14. ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БАЙГАА АРГА
ХЭМЖЭЭ
• Нөөцийг дайчлах талаар:
▫ Эрүүл мэндийн нийт зардалд НЭМ-ийн эзлэх хувь– 6 %
▫ ДЭМБ-ын тэргүүлэх чиглэл – Халдварт бус өвчний хяналт,
урьдчилан сэргийлэлт хөтөлбөр, 2 жилд 1 сая ам. доллар
▫ Мянганы сорилтын сангийн Эрүүл мэндийн төсөл - 5 жилд 39.1 сая
ам. доллар
▫ Эрүүл мэндийг дэмжих сан - 1.6 тэрбум төгрөг /тамхины онцгой
албан татварын 2%, архины онцгой албан татварын 1 %, эмийн
импортын татварын 2%/

15. ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БАЙГАА АРГА
ХЭМЖЭЭ
• ХЯНАЛТ, ТАНДАЛТЫН ТАЛААР:
▫ Эрүүл мэндийн мэдээллийн тогтолцоо /өвчлөл, нас баралт/
▫ ХБӨ-ний эрсдэлт хүчин зүйлийн шаталсан судалгаа /2005, 2009/
▫ Хавдрын бүртгэл мэдээллийн тогтолцоо /МСС-ийн шугамаар
хийгдэж байна.
▫ “Залуучуудын тамхины хэрэглээний судалгаа”GYTS, 2003, 2007
▫ “Сургуулийн ажилтнуудын тамхины хэрэглээний судалгаа” /GS PS,
2007/
▫ “Эрүүл мэндийн мэргэжлийн оюутнуудын тамхины хэрэглээний
судалгаа” /GHPSS, 2007/
▫ Сургуулийн эрүүл мэндийн судалгаа /GSHS, 2010/

16. ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БАЙГАА АРГА
ХЭМЖЭЭ
• Өвөрмөц арга хэмжээ:
• Хүний эрүүл мэндэд хор хөнөөл учруулдаг архи, тамхины онцгой албан
татварын 1-2 хувьтай тэмцэх хөрөнгөөр Эрүүл мэндийг дэмжих сан байгуулж
эрүүл мэндийг дэмжих үйл ажиллагаанд зарцуулж байна /2007/
▫ Тамхины хайрцаг, боодлыг Эрүүл мэндийн зурагтай анхааруулгатай
болгосон /2010/
▫ ДЭМБ/ОУЦЭА-ийн хавдрын хяналтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаа
загвар 8 орны нэг болсон /2010/
▫ “Чимх давс” төсөл хэрэгжүүлж эхлээд байна / МСС-ийн Эрүүл мэндийн
төсөл, ДЭМБ/
▫ Харвалт, зүрхний шигдээсийн бүртгэл, хяналтыг сайжруулах талаар арга
хэмжээ авч байна. /ДЭМБ, МСС-ийн эрүүл мэндийн төсөл/
▫ 2011 оныг Нийгмийн эрүүл мэнд, нийтийн биеийн тамирыг дэмжих жил
болгон зарласан / ЭМЯ/
▫ Хүний папилломын вирусийн эсрэг вакцин нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна.
/МСС-ийн Эрүүл мэндийн төсөл/

17. Тулгамдсан асуудал, бэрхшээл
• Дэд бүтэц , нөөцийн хомсдол байна.
• Архи, тамхи үйлдвэрлэгчдийн нөлөө их байна.
• Хотжилт, нүүдэл нэмэгдэж байна.
• Салбар хоорондын хамтын ажиллагаа хангалтгүй
• Хувийн хэвшлийн оролцоо хязгаарлагдмал
• Олон нийтийн оролцоо хангалтгүй
• Согтууруулах ундааны хэрэглээ, түүний сөрөг үр дагаварыг
бууруулах болон зүй, зохистой хооллолтыг дэмжихэд чиглэсэн
бодлого, үйл ажиллагаанд ДЭМБ-ын Тамхины хяналтын суурь
конвенцийн нэгэн адил олон улсын хамтын хүчин чармайлт
үгүйлэгдэж байна.

18. • Хот төлөвлөлт, хүнс, хөдөө аж ахуй, татварын бодлогыг
оновчтой болгох,
• Иргэдийг эрүүл мэндээ хянаж, эрүүл аюулгүй аж төрөх, эрүүл
зан үйлтэй болоход зөв сонголт хийж чаддаг болоход нь
дэмжлэг үзүүлэх, тэдний оролцоог нэмэгдүүлэх,
• ХБӨ, тэдгээрт нөлөөлөгч нийтлэг эрсдэлт хүчин зүйлийн
хяналт, тандалтын тогтолцоог бэхжүүлэх,
• Зонхилон тохиолдох халдварт бус өвчний эрт илрүүлэлт,
бүртгэл мэдээлэл, хяналтын эрүүл мэндийн тогтолцоог
бэхжүүлэх,
• Бусад салбарын оролцоог нэмэгдүүлэх, салбар хоорондын
хамтын ажиллагаа, түншлэлийг сайжруулах.
•Төрийн бус байгууллагын оролцоог нэмэгдүүлэх, үйл
ажиллагааны үр өгөөжийг сайжруулах

19. Та бүхэнд ажлын амжилт, сайн сайхан
бүхнийг хүсье.