1. 1
ImplementatieImplementatie vanvan
BIMBIM
in hetin het architectenbureauarchitectenbureau
IPC voor architecten /IPC voor architecten / CollectiefCollectief project BIMproject BIM
Workshop 1Workshop 1 –– 1010 novembernovember 20102010
ProgrammaProgramma
11.00 Kennismakingsrondje
11.30 Terugkoppeling ervaringen BIM
Quickscans
11.45 Wat is BIM?
t d k / i t t+ stand van zaken / ervaringen tot nu
12.30 Lunch
13.30 Wat vraagt BIM in projecten?
Consequenties op bureauniveau
Hoe kun je ermee aan de slag?
ProgrammaProgramma
14.30 Werkgroepsessies
‘implementatiestrategie’ eigen bureau
15.30 Terugkoppeling werkgroepen
16 30 P l d k h16.30 Programma volgende workshops
16.45 Werkgroepsessies ‘ontbrekende
onderwerpen / prioriteiten’
17.30 Maaltijd
18.30 Terugkoppeling werkgroepen,
afspraken, sluiting (19.00 uur)
KennismakingsrondjeKennismakingsrondje
• Dik Spekkink
adviesbureau voor bouwprocesinnovatieadviesbureau voor bouwprocesinnovatie
KwaliteitszorgKwaliteitszorg
BouwprocesinnovatieBouwprocesinnovatie
ICTICT--beleidbeleid in dein de bouwbouw
ArbeidsomstandighedenArbeidsomstandigheden
(o.a. implementaties kwaliteitssystemen)
(o.a. Standaardtaakbeschrijving DNR)
(o.a. BIM-implementaties)
(o.a. cursus V&G coördinatie)
Terugkoppeling BIMTerugkoppeling BIM QuickscansQuickscans
• Geen inhoudelijke behandeling resultaten...
• ... maar: wat vond je ervan?
Bouwen is communicerenBouwen is communiceren
• Bouwproject: samenwerkingsverband van
veel participanten …
• … die samen één product leveren …
• en daartoe heel veel informatie moeten• … en daartoe heel veel informatie moeten
uitwisselen

2. 2
IdeaalbeeldIdeaalbeeld
bouwprocesbouwproces
eenduidige definitie
foutloze communicatie
probleemloze planning
perfecte
informatie
overdracht
opdrachtgever
architect
constructeur
W-adviseur
aannemer
E-installateur
W-installateur
informatie
overdracht
Eigenlijk is het een wonder dat
W-adviseur
E-adviseur
Overige adv.
W-installateur
Onderaann. 1
Onderaann. 2
overheid
fabrikanten
groothandel
er uberhaupt iets goed gaat!
Bouwen is communicerenBouwen is communiceren
• In de communicatie gaat veel mis
• Gebrekkige communicatie veroorzaakt 60%
van de faalkosten (1 à 3 miljard per jaar)
• Steeds meer informatie wordt digitaal• Steeds meer informatie wordt digitaal
gegenereerd en uitgewisseld …
• … maar computerprogramma’s “verstaan”
elkaar niet
Mensen moeten nog steeds
de “vertaalslag” maken
Veel dubbel werk,
grote kans op
fouten
Bovendien ……Bovendien ……
• Weten mensen wel altijd zeker wat er wordt
bedoeld?
“BIM” kan een
belangrijke bijdrage leveren
aan de oplossing
BIMBIM
• Bouwwerk Informatie Model
• “Alle” informatie over een project in één
digitaal model van het bouwwerk
W dt l 30 j ‘ d d’• Wordt al 30 jaar over ‘gedroomd’
• Ontwikkeling recentelijk in stroomversnelling
– Programmatuur en apparatuur kunnen het aan
– Benodigde afsprakenstelsels komen beschikbaar
– (Buitenlandse overheids-)opdrachtgevers
schrijven het voor
– Bouw Informatie Raad (BIR) stimuleert
implementatie in Nederland
BIM, een definitieBIM, een definitie
• BIM is een methodiek, waarbij men
zorgdraagt dat alle relevante informatie
gedurende de hele levenscyclus wordt
l b k b h dopgeslagen, gebruikt en beheerd,
ondersteund door een
digitaal (3D) gebouwmodel
– Alle partijen die betrokken zijn bij het
bouwproces, werken met dezelfde informatie
– De informatie is continu beschikbaar en altijd
actueel
Bron:
deBIMspecialist

3. 3
BouwwerkBouwwerk
InformatieInformatie
Programma
van Eisen
Ontwerp
- Tekeningen
- Berekeningen
Haalbaarheidsonderzoek
Regelgeving
worden
gerealiseerd
door:
leiden tot:
48
22,8
6 6 6 6 6 6 6 6
7,87,87,2
2
D
B
A
C
1 3 4 5 6 7 8 9
A'
C C'
first floor
A
Visualisatie
Constructie
- Tekeningen
- Berekeningen
Waarom moet je dit als
architect willen?
InformatieInformatie
ModelModel
worden
getoetst
met:
hebben referenties met:
Installaties
-Tekeningen
- Berekeningen
Simulaties
- Klimaat
- Daglicht, geluid
- Brand / rookverspreiding
- Energiegebruik
Technische
specificaties“Virtueel
bouwen”
Facility Management
Beheer &
onderhoud
1994: “Strategie Bouwinformatica”1994: “Strategie Bouwinformatica”
• Adviesraad TechnologieBeleid Bouwnijverheid
(ARTB, voorganger van Regieraad Bouw)
“De partij die straks“De partij die straks
de digitale informatiestromen in de bouwde digitale informatiestromen in de bouw
weet te sturen, is spekkoper”weet te sturen, is spekkoper”
architect heeft prima
uitgangspositie
Stand van zaken in vogelvluchtStand van zaken in vogelvlucht
• 80% van de BNA-architecten op enigerlei
wijze bezig met 3D/BIM
• In eerste instantie intern
• Ingenieursbureaus volgen snel
• Vooral nog 3D modelleren
• Koppelingen met andere software nog gering
• Grote aannemers lopen voorop met
‘virtueel bouwen’
• Koppeling met planning: “4D”
• 3D-ondersteunde samenwerking in
projecten nog mondjesmaat
• … maar snel groeiend
VoorbeeldprojectVoorbeeldproject
Meander Medisch Centrum
100.000 m2
4.000 ruimten
VoorbeeldprojectVoorbeeldproject
Ouderenhuisvesting ‘De Veste’
Wonen en gezondheidszorg
Voorbeeldproject(en)Voorbeeldproject(en)
VU Medisch Centrum
Onderzoek & Diagnostiek
+ Jeroen Bosch Ziekenhuis

4. 4
VoorbeeldprojectVoorbeeldproject MeanderMeander –– het proceshet proces
• Gebruik 3D/BIM was eis van opdrachtgever
Begon met 3D ‘getekend Programma van Eisen’
Wil straks 3D model van het gebouw ‘as built’
• Opdrachtgever betaalt ‘inleereffecten’ architect
• Aantal participanten werkt in één model
• Na 4 jaar: nog steeds één model/database
• Model bij aanbesteding beschikbaar gesteld
De VesteDe Veste –– het proceshet proces
• 3D modelleren door architect uitbesteed aan specialist
• Alle communicatie via een project web applicatie …
• … en verder ondersteund door workflow management
systeem
Praktijkervaringen,Praktijkervaringen,
de ‘snelle’ voordelende ‘snelle’ voordelen
• Opdrachtgever/gebruiker (maar ook alle andere
betrokkenen) krijgt veel meer inzicht
• Klant wordt volwaardig lid van het ontwerpteam
• Toetsrondes, gebruikersoverleg en
goedkeuringen gaan veel sneller
Ondersteuning gebruikersoverlegOndersteuning gebruikersoverleg
Auditorium
• Real time toetsing van het
ontwerp aan het PvE

5. 5
• ‘Clash control’ spoort discrepanties
in deelontwerpen vroegtijdig op
• Vinger aan de financiële pols door gekoppelde
begrotingen
Stukslijsten (bijv. labmeubilair)Stukslijsten (bijv. labmeubilair)
Ook handig voor
facility management!
Alle tekeningen zijn altijd consistent!
(architect + adviseurs)
Praktijkervaringen, de knelpuntenPraktijkervaringen, de knelpunten
Mogelijkheid beïnvloeden kosten/kwaliteit
Kosten van ontwerpwijzigingen
• Meer werk / beslissingen in vroege
ontwerpfasen
VO DO TO PV UO / DV EXPL
Inspanning/effect
Traditionele ontwerpproces
BIM ontwerpproces
Kosten van
Ontwerpwijzigingen
BIM proces
Meer praktijkervaringenMeer praktijkervaringen
• Grenzen tussen ontwerpfasen vervagen /
vallen weg
– Standaardbeschrijvingen van output per fase
kloppen niet meer
– “Bouwen aan een 3D model is eigenlijk bouwen aanBouwen aan een 3D model is eigenlijk bouwen aan
een bestekmodel”
– Traditionele honorariumverdeling past niet
• Onzekerheid over aansprakelijkheid
– Eigendom van informatie, naspeurbaarheid van
beslissingen
– Monika Chao: geen probleem, technisch oplosbaar

6. 6
Nog meer praktijkervaringenNog meer praktijkervaringen
• In één 3D model werken verloopt nog
moeizaam
– Volledig nieuwe manier van denken en doen
– Internet kan grote hoeveelheden data soms niet
aanaan
• Goede proces- en contractafspraken zijn
absolute noodzaak
– Wie is ‘eigenaar’ van welke objecten?
– Wie moet wanneer welke informatie leveren?
– Wie moet wanneer wat tekenen?
– Hoe en wanneer breng je elkaar op de hoogte van
wijzigingen in het model
– Wanneer noemen we het model een VO?
Programma-
tuur regelt
dit niet voor
je
Wie moet wanneer wat tekenen?Wie moet wanneer wat tekenen?
Citaten ‘ervaringsdeskundigen’Citaten ‘ervaringsdeskundigen’
• “Succes hangt op dit moment ontzettend af
van hoe goed mensen met elkaar kunnen
opschieten”
• “Je zult met z’n allen moeten werken met een
bepaalde bibliotheek van objecten, anders
krijg je deelmodellen die niet op elkaar
passen”
ZónderZónder uniforme objectenbiebuniforme objectenbieb
MétMét uniforme objectenbiebuniforme objectenbieb Wellicht ten overvloede:Wellicht ten overvloede:
• 3D modelleren ≠ 3D tekenen / ‘visualiseren’
• 3D tekenpakket ≠ BIM
• BIM ≠ “projectweb”
P j t b d l di it l d t i– Projectweb: delen van digitale documenten via
gemeenschappelijke website
– BIM: delen van data via gemeenschappelijk
digitaal model
Projectweb is wel goede opstap
naar delen van data

7. 7
Nog niet iedereen is eraan toeNog niet iedereen is eraan toe
Een constructeur:
• Opdrachtgever ziet ‘t niet, wil het niet
– “Dit is helemaal niet wat ik heb gevraagd, we
zitten pas in het VO!”zitten pas in het VO!
– Uiteindelijk wordt het goedkoper voor de
opdrachtgever (door lagere faalkosten), maar in
eerste instantie blijft het vechten voor een
adequaat honorarium
• Aannemer kan het niet, gelooft het niet,
vertrouwt de data niet
– Wil het liefst gewoon bestek en tekeningen
• “Installatieadviseurs laten het afweten”
BIM: wat is het wel en wat is het niet?BIM: wat is het wel en wat is het niet?
BIM is wel:
• Samenwerken
• Informatie delen en
hergebruiken
• Gebruik maken van
BIM is niet:
• Ieder voor zich
• Te koop
• Alleen maar software
W k l k t kl• Gebruik maken van
3D modellen
• Informatie centraal opslaan
• Levenscyclusbenadering
• Beter communiceren
• Hulpmiddel voor
procesoptimalisatie
• Werken volgens kant en klare,
uniforme methodieken
• De oplossing voor alle
problemen in de bouw
• Alles in één omvattend
computerprogramma
• Een doel op zich
BIMBIM vraagtvraagt inin projectenprojecten::
• Geïntegreerd ontwerpen
– Voordelen optimaal als alle relevante disciplines
van meet af aan samenwerken
– Adviseurs moeten ‘conceptueel meedenken’
– Deelontwerpen van verschillende participanten
moeten gelijke pas houden
• Transparant werken en bereidheid tot delen
van (digitale) informatie
– Ontwerpen wordt steeds minder een ‘black box’
BIMBIM vraagtvraagt inin projectenprojecten::
Betrekken uitvoeringsdeskundigheid
– Uitvoerende partijen hebben andere view op het
3D model: “Virtueel bouwen”
Architect
meet netto
oppervlak
Aannemer wil
bruto oppervlak
weten
VoorbeeldVoorbeeld
Constructeur:
stabiliteitswand over
3 verdiepingen
(één object)
Aannemer: ik bouw
‘m in drie keer
(3 objecten)
BIM vraagt in projecten:BIM vraagt in projecten:
• Software applicaties die kunnen werken met
de data uit het BIM
– Op dit moment nog de grootste hindernis
– Huidige praktijk: tientallen computerprogramma’sHuidige praktijk: tientallen computerprogramma s
die niet met elkaar “praten”
– Nodig: gebruik van uniforme objectdefinities
(definities van ‘dingen’ en hun kenmerkende
eigenschappen)
• “Oplossing” op dit moment: alle
ontwerpteampartners hetzelfde 3D
modelleringspakket
“Afspraken-
stelsels”

8. 8
Dé open uitwisselingsstandaard voor
3D objectinformatie: IFC
VanVan systeemgebondensysteemgebonden naarnaar openopen
openopen standaardenstandaarden
‘gesloten systemen’:‘gesloten systemen’:
uitwisseling softwareuitwisseling software--
gebondengebonden
‘open‘open systemensystemen’:’:
uitwisselinguitwisseling systeemsysteem--
onafhankelijkonafhankelijk
Onder andere
“objecten-
bibliotheken”
IFC (Industrial Foundation Classes)IFC (Industrial Foundation Classes)
• Ontwikkeld door BuildingSMART
– Wereldwijd consortium van softwareleveranciers,
opdrachtgevers, marktpartijen
• Definities van objectenj
– door beschrijving van hun topologische en
geometrische eigenschappen
• Bijvoorbeeld: Deur
– Breedte: …… mm
– Hoogte: …… mm
– Dikte: …… mm
– Vrije doorgang: …… mm
– Locatie: xyz t.o.v. referentiepunt
Het
“objecttype”
of “concept”
deur
Door
projectgericht
waarden in te
voeren, wordt het
een uniek “object”

9. 9
IFC vooralsnog beperktIFC vooralsnog beperkt
IFC
Initiatief:
STABU
“IFD Library
for Building
SMART”
STABU
BuildingSMART: “Dit
gaan wij niet doen!”
Basis: IFC
Van IFCVan IFC naarnaar IFD LibraryIFD Library
Deur
– Breedte: …… mm
– Hoogte: …… mm
– Dikte: …… mm
– Vrije doorgang: …… mm
Aanvulling:
IFD Library
j g g
– Locatie: …… t.o.v. referentie
–– BrandwerendheidBrandwerendheid :: …… min…… min
–– Geluidwerendheid:Geluidwerendheid: -- …… dB(A)…… dB(A)
–– Kleur:Kleur: …… RAL…… RAL
–– ………:………: …………….…………….
–– ………:………: …………….…………….
–– Fabrikaat:Fabrikaat: …………….…………….
In de loop van de tijd
aanvullen met nieuwe
‘property sets’
Consequenties opConsequenties op
bureauniveaubureauniveau
BeleidsaspectenBeleidsaspecten
• Niet zomaar een volgende stap in de
automatisering
• Grootste innovatie in het vak in misschien
wel 100 jaarwel 100 jaar
• BIM is uiterst strategische tool
– Regisseur van het ontwerp- en bouwproces kan
zich niet permitteren om niet met BIM bezig te
zijn
• Vraagt om beslissingen en betrokkenheid op
directieniveau
CultuuraspectenCultuuraspecten
• BIM zal uitvoering architectenvak fors
veranderen
• Integraal en geïntegreerd
• Life Cycle denken• Life Cycle denken
• Transparant werken en informatie delen
– Ontwerpen wordt steeds minder een ‘black box’
• Nieuwe werkwijzen, nieuwe
bureaustandaarden
OrganisatieaspectenOrganisatieaspecten
• Nieuwe functies/rollen nodig
– ‘BIM regisseur’ (beheer BIM in projecten)
– Modelleur
• Grenzen tussen functies vervagen• Grenzen tussen functies vervagen
– Waar eindigt het ontwerpen en begint het
modelleren?
– ‘Real time’ ontwerpevaluatie
– Gaat de architect zelf modelleren?
• Beheer BIM trekt andere taken aan
– Ook grenzen tussen disciplines vervagen
– Constructie- en installatietekeningen worden uit
het centrale model gegenereerd

10. 10
OrganisatieaspectenOrganisatieaspecten
• Op termijn: geen separate
bestekdocumenten of begrotingen meer
– Alle info zit in het model
– Consequenties voor functie-invulling vanConsequenties voor functie invulling van
bestekschrijver en kostendeskundige
• Interactief werken (in teamverband)
– Enorme versnelling van het teamproces
(je bent al snel de bottleneck)
– Real time ontwerpevaluatie
– Enorme toename van (interne en externe)
informatie waar je liefst direct iets van moet
vinden
CompetentiesCompetenties
• “Tekenen” wordt moeilijker
– Door koppeling van informatie aan het model
• Nieuwe vaardigheden / competenties
– Tekenen is niet langer het trekken van lijnen– Tekenen is niet langer het trekken van lijnen,
maar het manipuleren van 3D objecten
– 3D modelleren
– Integraal ontwerpen
– Life Cycle denken
– Beheer en management van het BIM
– Workflowmanagement
– Samenwerken via project websites
Impact op businessmodelImpact op businessmodel
• Toepassing 3D/BIM katalyseert de
ontwikkeling naar meer D&B-contracten
• Meer vaste samenwerkingsverbanden
• Andere business modellen nodig• Andere business modellen nodig
– Goed BIM vertegenwoordigt meerwaarde voor
uitvoeringsfase en beheerfase vermarkten!
– Selectie van ontwerpteams i.p.v. individuele
adviseurs
– Andere klanten
(die meerwaarde van je werk zien en voelen)
– ‘Integral Project Delivery’
Hoe kun je ermee aan de slag?Hoe kun je ermee aan de slag?
• Bepaal wat je wilt met BIM
– Welke rol wil je als architect spelen in een
gedigitaliseerd bouwproces?
• Begin intern en ‘klein’ (little BIM)Begin intern en klein (little BIM)
– Zo dicht mogelijk bij de bestaande werkwijze
– Olievlekwerking
– Eerst 3D modelleren, snel over naar ‘Quick Wins’
• Kies een pakket dat bij je past
– Laat je niet leiden door ‘markt’ en marketing
• Wijs een ‘BIM trekker’ aan
– Iemand die het leuk vindt en kan enthousiasmeren
– Mandaat van de directie
Drie manieren vanDrie manieren van
samenwerken via BIMsamenwerken via BIM
1. Alle participanten werken letterlijk in één
model
2 é d ll ( l ) k2. Eén modelleur (BIM specialist) verwerkt
centraal alle informatie in een BIM
3. Werken met ‘aspectmodellen’
BouwwerkBouwwerk
InformatieInformatie
Programma
van Eisen
Ontwerp
- Tekeningen
- Berekeningen
Haalbaarheidsonderzoek
Regelgeving
worden
gerealiseerd
door:
leiden tot:
48
22,8
6 6 6 6 6 6 6 6
7,87,87,2
2
D
B
A
C
1 3 4 5 6 7 8 9
A'
C C'
first floor
A
Visualisatie
Constructie
- Tekeningen
- Berekeningen
Wordt het dít of BIM BAM BOM?
Building Information Model (ontwerp)InformatieInformatie
ModelModel
worden
getoetst
met:
hebben referenties met:
Installaties
-Tekeningen
- Berekeningen
Simulaties
- Klimaat
- Daglicht, geluid
- Brand / rookverspreiding
- Energiegebruik
Technische
specificaties“Virtueel
bouwen”
Facility Management
Beheer &
onderhoud
Building Information Model (ontwerp)
Building Assembly Model (uitvoering)
Building Operation Model (exploitatie)
Moeten we
– op termijn –
niet willen…

11. 11
Alle participanten in één modelAlle participanten in één model
• Meest ‘zuivere’ werkwijze, ideaalmodel
• Vraagt zeer veel van de mensen, de
organisatie, de hardware en de software
• In de praktijk nog (zeer) moeizaam• In de praktijk nog (zeer) moeizaam
• Een constructeur:
– “Wanneer de architect een deuropening
verplaatst, kan het zo maar zijn dat een
draagmuur méé verschuift, zonder dat je het
merkt”
• Sterke regisseursrol noodzakelijk
• Wie beheert het model?
EénEén BIMBIM--specialistspecialist voert alle info invoert alle info in
• BIM-specialist is zeer machtig
• Stuurt de architect en adviseurs aan
• Eenduidig versiebeheer mogelijk
• (Relatief) onafhankelijk van de software van
ti i t
Diverse
specialistische
bureaus
bieden dit als
participanten
– Hoe meer de modelleur digitaal kan overnemen,
hoe beter
• Ontwerpende partners afhankelijk van de
zorgvuldigheid en deskundigheid van BIM-
specialist
– Maar deze neemt aansprakelijkheid niet over!!
bieden dit als
dienst aan
Werken met aspectmodellenWerken met aspectmodellen
• Architect en adviseurs modelleren separaat
eigen deelontwerpen
– Bouwkundig model, constructief model,
installatiemodel
• Periodieke clash controls• Periodieke clash controls
– Clashes oplossen in gezamenlijke ontwerpsessies
• Alle clashes opgelost en iedereen tevreden:
samenvoegen tot één model en ‘bevriezen’
– Uitgangspunt voor uitwerking aspectmodellen in
de volgende ronde
• Model bevat in feite alleen gezamenlijke info
• Wie heeft de regie?
Werken met aspectmodellenWerken met aspectmodellen
Bouwkundig
BIM
Constructief
BIM
“KernBIM”
Data die voor 90%
i IFC k d
Installatietechnisch
BIM
KernBIM
Als regisseur van het
ontwerpproces moet je
hier bovenop willen
zitten
via IFC kunnen worden
uitgewisseld
WerkgroepsessieWerkgroepsessie
• Verdelen in groepen van 4 à 5 personen
• Vraagstelling:
Wat is voor mijn bureau de beste
implementatiestrategie?
Programma volgendeProgramma volgende
workshopsworkshops

12. 12
WerkgroepsessieWerkgroepsessie
• Wat ontbreekt er in het conceptprogramma
dat je wel behandeld wilt hebben?
• Prioriteiten: welk(e) onderwerp(en) moeten• Prioriteiten: welk(e) onderwerp(en) moeten
het eerst aan de orde komen?
• 17.30 uur terug voor de
maaltijd!
Opdracht voor de volgende keerOpdracht voor de volgende keer
1. Schrijf een ‘strategische beleidsnotitie’ voor
de implementatie van BIM
• Visie en marktstrategie
• Waar wil je als bureau staan in eenWaar wil je als bureau staan in een
gedigitaliseerd bouwproces
2. Bepaal een aanpak voor de implementatie
• Intern
• Extern: wijze van samenwerken met
ontwerpteampartners via BIM
3. Stel een top 5 samen van competenties die
het bureau moet ontwikkelen om invulling
te geven aan het BIM-beleid
Opdracht voor de volgende keerOpdracht voor de volgende keer
• Stuur document uiterlijk ...... a.s. naar
dik@spekkink.nl
• Bereid een presentatie voor van ca. 10
minutenminuten
• Presenteer antwoorden op de vragen in
tweede workshop
Tot slotTot slot
• Werken met 3D/BIM is nog een proces van
vallen en opstaan …
• … wordt vaak nog wat mooier voorgesteld
dan het in werkelijkheid isdan het in werkelijkheid is
• Positieve ervaringen overheersen
• Werken met BIM wordt absoluut onze
toekomst
Er is geen weg
terug!