H συνάντηση Ιωάννη Καποδίστρια Εμμανουήλ Ξάνθου Επανεξετάζοντας την κυρίαρχη άποψη και την κατεστημένη ιστορική θεώρηση για τη σχέση του Καποδίστρια με το '21 (Ο Καποδίστριας ως ο ηγέτης στρατιωτικός και πολιτικός της Εθνεγερσίας) Του Γιώργου Σκλαβούνου

1. H συνάντηση Ιωάννη Καποδίστρια Εμμανουήλ Ξάνθου
Επανεξετάζοντας την κυρίαρχη άποψη και την κατεστημένη ιστορική θεώρηση για τη
σχέση του Καποδίστρια με το '21
(Ο Καποδίστριας ως ο ηγέτης στρατιωτικός και πολιτικός της Εθνεγερσίας)
Του Γιώργου
Σκλαβούνου
Η συνάντηση Καποδίστρια Ξάνθου τοποθετείται χρονικά στον Ιανουάριο του 1820.
Έχουν προηγηθεί καταλυτικά για την προετοιμασία του 21 και τις εξελίξεις στην
Φιλική γεγονότα μεταξύ των οποίων σημαντικότερα.
Η μεγάλη σύναξη των οπλαρχηγών στην Κέρκυρα και η αποφασιστική, όπως
αποδεικνύεται, συνάντηση τους με τον Καποδίστρια το Πάσχα του 1819.
Η εκτέλεση του Γαλάτη από την Φιλική τον Νοέμβριο του 1819.
Η κυρίαρχη άποψη για τη συνάντηση του Ι. Καποδίστρια με τον Εμ. Ξάνθο
μπορεί να συνοψισθεί ως εξής: Ο Εμ. Ξάνθος, προσέφερε εκ μέρους της Φιλικής
Εταιρείας, την ηγεσία του απελευθερωτικού αγώνα και της Φ.Ε. στον Ι.Κ. ο οποίος τον
απέπεμψε, αρνούμενος την προσφερόμενη τιμή και ευθύνη.
Ωστόσο, ο γνωστός ιστορικός της Φιλικής Εταιρείας, Ι. Φιλήμων, δίνει
ουσιωδώς διαφορετικό περιεχόμενο στην αποστολή του Ξάνθου. Συγκεκριμένα, η
ευθύνη του Ξάνθου φαίνεται πως ήταν να παρακαλέσει τον Καποδίστρια «ή να
αναδεχθεί την Αρχηγίαν της Εταιρείας και του μέλλοντος Πολέμου ή να δώσει σχέδιον
πως πρέπει να διευθυνθώσι και τα δύο»1.
Η διάκριση της ηγεσίας της Εταιρείας από την ηγεσία του πολέμου, η διάκριση
στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας είναι σαφής, όπως σαφής στον τρόπο που
διατυπώνεται το αίτημα, είναι η δυνατότητα μη αποδοχής είτε της μιας είτε της άλλης
θέσης, αλλά η παροχή σχεδίου για το πώς και τα δύο μέτωπα πρέπει να οργανωθούν.
Γεγονός είναι, παράλληλα, πως η κατεστημένη ιστορική θεώρηση για τη σχέση του
Ιωάννη Καποδίστρια με τη Φιλική Εταιρεία αλλά και τη στάση του απέναντι στη
προετοιμασία του 1821, συχνά περιορίζεται στη μεταξύ των δύο ανδρών συνάντηση
και τα εξαγόμενα από τη συνάντηση συμπεράσματα.
Η επιβεβλημένη αναθεώρηση και οι δυσκολίες της
Οι αντιφατικές ιστορικές αναφορές στη Συνάντηση Καποδίστρια‒Ξάνθου, η
σκληρή πολεμική που είχε αναπτυχθεί σχετικά με το θέμα, μεταξύ πρωτεργατών της
Φ.Ε. (Αναγνωστόπουλου‒Ξάνθου) αλλά και ανθρώπων που ασχολήθηκαν με την
πρώτη ιστορική καταγραφή της συνάντησης (Ι. Φιλήμονα, Εμ. Ξάνθου, Ν. Υψηλάντη)
επιβάλλουν, αν όχι την ερμηνεία αυτών των αντιφάσεων, τουλάχιστον την αναζήτηση
άλλων, πέραν της συνάντησης αναφορών, πηγών ικανών να φωτίσουν τη θέση και τη
στάση του Ι.Κ. απέναντι στη Φιλική Εταιρεία και το 1821.
Η απόλυτη σιωπή του Τσακάλωφ, ο πρόωρος θάνατος του Σκουφά, η άρνηση
του πολυγραφότατου Χρ. Περραιβού (του καλύτερου, μετά τον Αναγνωσταρά
'αποστόλου' της Φιλικής) να ασχοληθεί με το θέμα, καθιστούν το δύσκολο εγχείρημα
δυσκολότερο. Παράλληλα, ο περιορισμός των γραπτών αναφορών του Ι.Κ. στο γνωστό
υπόμνημα του προς τον Τσάρο, υπόμνημα που λανθασμένα χαρακτηρίζεται ως
αυτοβιογραφία Καποδίστρια, εφόσον ουσιαστικά αποτελεί υπόμνημα παραίτησης από
τη Ρωσική Υπηρεσία, με σκοπό την ανάληψη σε πανευρωπαϊκό επίπεδο της στήριξης
του Ελληνικού αγώνα, περιπλέκει το θέμα. Ευνόητο είναι δε, πως η καταλυτική
1 Φιλήμων Ι., Φιλική Εταιρεία, εκδ (σελ 224)

2. επίδραση συγκρουόμενων πολιτικών, γεωπολιτικών και ιδεολογικών
προσανατολισμών, τόσο στην περίοδο των γεγονότων, όσο και στην περίοδο
καταγραφής της ιστορίας της Φιλικής και του '21, επιτείνουν τα προβλήματα.
Με τα παραπάνω δεδομένα και με ιδιαίτερο σεβασμό στη μέχρι σήμερα
προσπάθεια γενεών ιστορικών να φωτίσουν το θέμα, το παρόν κείμενο κατατίθεται, όχι
ως προσπάθεια συνολικής ανασκευής αλλά ως μια ανά-γνωση, ανα-θεώρηση, του
ρόλου του Καποδίστρια στην προετοιμασία του '21 και της Φιλικής, ανάγνωση και
αναθεώρηση που κατά τη γνώμη μου οδηγεί σε νέα συμπεράσματα.
Στην προσέγγισή μου θα χρησιμοποιήσω τους ακόλουθους άξονες.
1) Ιστορικά παραβλεπόμενα και παράδοξα της συνάντησης Καποδίστρια ‒
Ξάνθου.
2) Οι αντικρουόμενες ιστορικές καταγραφές της συνάντησης ως τεκμηρίωση
της ανάγκης να συμπεριληφθούν και άλλα ιστορικά γεγονότα, ικανά να
φωτίσουν το ρόλο του Καποδίστρια στην προετοιμασία και την έκρηξη του
'21, τη στάση του απέναντι στη Φιλική και το έργο της
3) Ανάδειξη και συνδυαστική προσέγγιση των γεγονότων αυτών.
4) Λόγοι για τους οποίους ο Καποδίστριας όφειλε να είναι επιφυλακτικός
απέναντι στο Ξάνθο αλλά και απέναντι στη μέχρι και τη συνάντηση του με το
Ξάνθο, διαχείριση της Φιλικής Εταιρείας.

3. 1. Ιστορικά παραβλεπόμενα και παράδοξα γύρω από τη συνάντηση
Καποδίστρια-Ξάνθου.
Τα αίτια αναζήτησης αρχηγού, στο πρόσωπο του Καποδίστρια, από την ηγεσία
της Κωνσταντινούπολης, όπως καταγράφονται, δεν προκύπτουν από την ωριμότητα
των συνθηκών για την έκρηξη επανάστασης. Το αντίθετο μάλιστα: H αδυναμία
διασφάλισης στοιχειώδους συνοχής, αντιμετώπισης σκανδάλων, εκρηκτικών
εσωτερικών συγκρούσεων, με επιστέγασμα τις πιεστικές, υπερβολικές οικονομικές
απαιτήσεις του Π. Μαυρομηχάλη, όπως επίσης και η αξίωση του για άμεση προσωπική
επαφή της Αρχής μαζί του, ανάγκασαν την ηγεσία της Κωνσταντινούπολης να στραφεί
στον Καποδίστρια2.
Την αδυναμία έλεγχου της κατάστασης μετά την εκτέλεση του Γαλάτη και την
ανυπέρβλητη απαιτητικότητα του Μαυρομιχάλη ως αίτια στροφής των Φιλικών στον
Καποδίστρια, παραδέχεται και τονίζει ο Διονύσιος Κόκκινος3 με τα ακόλουθα λόγια:
«...Φθάνει τότε επιστολή από την Μάνην εκ μέρους του Πετρόμπεη η
οποία προκαλεί νέαν αναστάτωσιν εις τους αρχηγούς. Ο Πετρόμπεης ζητεί
εφ’άπαξ πεντακοσίας χιλιάδας γρόσια και σαράντα χιλιάδας κατ’ έτος δια
στρατιωτικάς ανάγκας, δια τα υπέρογκα βάρη της ηγεμονίας και δια να
απαλλαγούν οι Μανιάται ενός μέρους των φόρων και να είναι πρόθυμοι εις
στράτευσιν (…) . Απαιτεί χωρίς αναβολήν, να του γνωρίσουν την Αρχήν, δια
να συνεννοηθεί απ’ ευθείας με αυτήν. Τότε αποφασίσθει να επισπευθούν τα
πράγματα και να μεταβεί εις την Πετρούπολιν ο Ξάνθος, ο επιδεξιώτερος των
άλλων, δια να ζητήσει από τον Καποδίστριαν να αναλάβει την αρχηγίαν της
Εταιρείας».
Επίσης, ο Κόκκινος, αναφέρει ότι ο Ξάνθος είχε εισηγηθεί την πρόταση της
πολιτικής ηγεσίας στον Καποδίστρια και της στρατιωτικής στον Υψηλάντη, πρόταση
που δεν έγινε αποδεκτή.
Κατά τον κ. Α. Δεσποτόπουλο
«με την ανάθεση της αρχηγίας στον Καποδίστρια, “Σημαντικόν τότε
και άξιον της εμπιστοσύνης του Ελληνικού Έθνους δια την μεγάλην πολιτικήν
του εις την Ρωσίαν θέσιν”, όπως γράφει ο Ξάνθος, οι αρχηγοί επεδίωκαν όχι
μόνον να αποκτήσει η εταιρεία ηγεσία ικανή και με υψηλό κύρος, αλλά και να
διατηρηθεί και να ενισχυθεί η εντύπωση για Ρωσική υποστήριξη, και ακόμα να
επιτευχτεί η εμπλοκή της Ρωσίας στην επιχείρησή τους και να προκληθεί τελικά
Ρωσοτουρκικός πόλεμος, όπως γράφει ο Σπηλιάδης και επιβεβαιώνουν σε ένα
2 Τ. Χ. Κανδηλώρος, Φιλική Εταιρεία 1814-1821, (σελ 245)
3 Ακαδημία Αθηνών, Η Ελληνική Επανάστασις, εκδ. Μέλισσα (τόμ 1, σελ 150)

4. σημείο ο Φωτάκος και ο Φιλήμων. Οι αρχηγοί σκέφτηκαν ότι αντί να
περιμένουν την έκρηξη Ρωσοτουρκικού πολέμου από άλλες αιτίες και έπειτα να
κηρύξουν την επανάσταση στην Ελλάδα, όπως σκέφτονταν πολλοί τότε, θα ήταν
δυνατόν να προκαλέσουν Ρωσοτουρκικό πόλεμο με τη κήρυξη της Ελληνικής
Επανάστασης και την ανάμειξη σε αυτή του Καποδίστρια».
Ενδιαφέροντα, ως προς την αποστολή Ξάνθου στον Καποδίστρια, παραμένουν τα
ακόλουθα.
· Ο Ξάνθος δεν προτείνει απλά την ηγεσία της Φιλικής στον Καποδιστρια:
προτείνει και τη δημιουργία μιας νέας Εταιρείας:
“Φιλάνθρωπος, Φιλόμουσος, Γραικική Εμπορική Εταιρεία” και μάλιστα προς έγκριση
από τον Τσάρο. Πρόταση που αποκαλύπτει άγνοια για την τρομαχτική ανάπτυξη και
δράση της Φιλομούσου Εταιρείας δεν θετει σε προτεραιότητα την Εθνική εξέγερση
αλλά και προϋποθέτει μακρόχρονη διαδικασία για την υλοποίηση της.
· Η Άποψη των μελών της εταιρείας ότι για κάποιο λόγο ο Καποδίστριας δεν θα
αποδεχόταν την πρόταση:
«Εξάγεται δε, ότι βλέποντες ούτοι κατά λόγον τινά, οποίον ήθελε φέρει αποτέλεσμα η
αποστολή του Ξάνθου, διετέθησαν εις ένα τρόπον, ώστε ο Αναγνωστόπουλος και ο
Τσακάλωφ να έχωσι στάδιον ανοικτόν εις την ενδεχομένην αποτυχίαν του Ξάνθου4»
· Γιατί η αναζήτηση του Καποδίστρια και η συνάντηση μαζί του, δεν επεδιώχθη
στην Κέρκυρα, όπου παρευρέθησαν αρκετοί απόστολοι της εταιρείας και όπου
παρέμεινε ο Καποδίστριας μέχρι και τις αρχές Μαΐου, μετά τη συνάντηση με
τους οπλαρχηγούς, το Πάσχα του 1819 Γιατί δεν επεδιώχθει αργότερα, στην
Ιταλία, όπου παρέμεινε ο Ι.Κ. μέχρι τα τέλη του Ιουνίου, πριν φύγει για το
Παρίσι;
· Γιατί απουσιάζει η ηγεσία της Φιλικής από την μεγάλη σύναξη των
οπλαρχηγών στην Κέρκυρα, ενώ είναι παρόντες οι καλύτεροι των Αποστόλων
της;
· Γιατί ο Ξάνθος δεν γνωρίζει το ταξίδι του Καποδίστρια στην Κέρκυρα και τη
συνάντηση με τους Οπλαρχηγούς; Ούτε πριν φύγει προς αναζήτησή του, στη
Ρωσία, ούτε και αργότερα γνωρίζει τον χρόνο της επιστροφής του. Όπως
αποδεικνύεται (από το αρχείο του ίδιου του Ξάνθου) στην επιστολή με τα
στοιχεία Έγγραφα του έτους 1819. αριθ.εγκρ. 1819/21 .
«από Ιάσιον τη 24 Μαΐου 1819
Κύριε! Την επιστολήν σου των 19 τούτου μετά χαράς σήμερον έλαβον.
Άκουε! Λέγεις ότι ο Ευεργετικός κραχθής από τον φιλάνθρωπον υπάγει εις
τον οίκον του Φιλανθρώπου. Ημείς εδώ εμάθαμε αλλέως ότι δια προσταγής του
φιλανθρώπου, ο ευεργετικός επήγεν εις τον οίκον των σιδηρών δια υποθέσεις
του φιλανθρώπου (…) Σε γλυκοασπάζομαι αδελφικώς και μένω με όλον το
αδελφικόν σέβας. Ο εις τας προσταγάς σας πρόθυμος αδελφός» (Αναστάσιος
Ιωάννου)
4 Φιλήμων Ι., Φιλική Εταιρεία, (σελ 226)

5. Η υποκρισία περί γνώσεως ενώ ευρίσκετο σε πλήρη άγνοια, αποκαλύπτει, εκτός
των άλλων, για μια ακόμα φορά το γνωστό πρόβλημα αξιοπιστίας του Ξάνθου,
με το όποιο θα ασχοληθούμε αργότερα.
· Πώς μπορεί να ερμηνευτεί η πλήρης ενημέρωση του Σέκερη στην
Κωνσταντινούπολη από τον Καποδίστρια, μέσω Παπαρηγόπουλου ιδιαίτερα για
το υψίστης σημασίας θέμα της ενθάρρυνσης του Αλή Τεπελενλή για
σύγκρουση με τον Σουλτάνο;5
· Ούτως εχόντων των πραγμάτων, γιατί επιλέγεται ο Ξάνθος για τη μεταφορά της
πρότασης στον Καποδίστρια όταν η απάντηση είναι μάλλον γνωστή, όταν δεν
έχει πρόσβαση στις καίριες πληροφορίες που αφορούν την οργάνωση; και όταν
ήδη εβαρύνετο με τεράστιες κατηγορίες και αμφισβήτηση μέσα στον στενό
κύκλο της ηγεσίας στην Κωνσταντινούπολη, όταν δεν ομιλεί Ρωσικά;
2. Ιστορικές καταγραφές της συνάντησης Καποδιστρια-Ξάνθου
και οι μεταξύ τους σημαντικότατες αντιφάσεις.
1) Κατά τον Σπυρίδωνα Τρικούπη
«Όπως είπαμε, οι επικεφαλής της Εταιρείας έστειλαν έναν από αυτούς, τον
Ξάνθο στον Καποδίστρια για να του προσφέρει την αρχηγία της Εταιρείας.
Ο Καποδίστριας όμως, όχι μόνον δεν τον δέχθηκε φιλικά, αλλά τον έδιωξε κακήν
κακώς, θεωρώντας ότι συνεργάζεται για την καταστροφή του ΄Εθνους, αναγκάζοντας
τον έτσι να στρέψει αλλού το βλέμμα του.»
2) Κατά τον Ιωάννη Φιλήμονα
«..Μολοντούτο εννέα μήνες είχον ήδη περέλθει (α) και καμμία δεν ηκούετο
είδησις περί τούτου. (συνάντηση Ξάνθου-Καποδίστρια).
Ο Αναγνωστόπουλος βιάζεται να τρέξει εις αναζήτησιν του. Αναχωρεί κατά τον
Σεπτέμβριο εις το Γαλάτσι και εκείθεν και εμβαίνει κατά τον Νοέμβριον εις το
πλησίον καθαρτήριον της Τομάροβας (Ρένι). Λαμβάνει ήδη Γράμμα του Ξάνθου από
Μόσχα (β) δια του οποίου απέδιδεν ούτος την αργοπορίαν του (από τον Δεκέμβριο
1818) μέχρι τον Αύγουστο του 1819 εις έλλειψιν εξόδων.
Γράφει εις την εφορίαν του Ισμαηλίου. Ο Ξάνθος εφοδιάζεται και πάλιν, περί τας
αρχάς Ιανουαρίου 1820, φθάνει εις Πετρούπολιν. Παρουσιάζεται προς τον
Καποδίστριαν, εκθέτων και προφορικώς όλον το σύστημα της Εταιρείας, τον
Οργανισμόν, τον πολλαπλασιασμόν και την πρόοδό της , αλλά αποβάλλεται….
Ο Καποδίστριας ενώ εθεώρει πάντοτε παράκαιρον την ύπαρξιν της, δεν ηδύνατο και
ως Υπουργός ξένης Δυνάμεως να αποδεχθή. Δεν είναι έτι έξω του προκειμένου, αν
παρατηρήσωμεν οπόσον συνήργησεν ακόμη εις την αποδοκιμασίαν τούτης, η
αποστολή του Καμαρινού εκ μέρους του Π. Μαυρομίχαλου και προ αυτής η επιστολή
του Νέγρη»6
Κατά τον Ιωάννη Φιλήμονα ο Ι.Κ. αρνείται την πρόταση, δεν τον διώχνει,
κακήν κακώς, όπως γράφει ο Σ. Τρικούπης. Επιπλέον, ο Φιλήμονας καταθέτει την
άποψη ότι την ύπαρξη της Εταιρίας ο Καποδίστριας θεωρούσε πάντοτε
«παράκαιρη» αλλά ότι υπήρξαν και άλλες αιτίες οι οποίες συνέργησαν στη μη
αποδοχή της πρότασης και ως αιτίες παραθέτει α) την αποστολή του
Καμαρινού εκ μέρους του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη στον Καποδίστρια και β)
5 Φιλήμων Ι., Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, εκδ. Ελευθερη Σκέψις τομ Β',
παράρτημα Β' (σελ 404-419)
6 Φιλήμων Ι., Φιλική Εταιρεία, εκδ. Δ. Καραβία. (σελ 253-254)

6. την επιστολή Νέγρη η οποία κατέληξε, αντί στον παραλήπτη της Καποδίστρια,
στον Τσάρο. Σημειώνουμε επί του παρόντος ότι τόσο η αποστολή Καμαρινού,
εκ μέρους Π. Μαυρομηχάλη, όσο η επιστολή Νέγρη αποτελούν δύο επεισόδια
χαρακτηριστικά του κλίματος αλλά και της επικρατούσης ‒μάλλον τραγικής‒
οργανωτικής κατάστασης της Φ.Ε.
Ταυτόχρονα, στο Δοκίμιον Ιστορικόν περί της της Ελληνικής Επαναστασεως
( Τόμ Α', σελ κζ) ο Φιλήμων μας δίνει μια εντελώς διαφορετική, θετική εικόνα για
την στάση του Ι.Κ. Ναι μεν δεν αναλαμβάνει την διεύθυνση των στρατιωτικών
επιχειρήσεων αλλά ενθαρρύνει τον Υψηλάντη να την αναλάβει:
«Οι πάντες εξ εναντίας και προεστώτες και οπλαρχηγοί και ναυτικοί παρεδέχοντο
μεν εν λόγω τα των αποστόλων, ητένιζον όμως πράγματι προς τον Καποδίστριαν
κατ’αρχάς, όν ελογίζοντο πρώτην πηγήν, και προς τον Υψηλάντην έπειτα, γενομένης
της αναγορεύσεως. Αλλά, αν έγραψαν και απέστειλαν τινές προς τον Καποδίστριαν,
ούτος προφυλαχθείς απολύτως προς τούτους, μετα μόνου συνεσκέφθη και εξηγήθη
του Υψηλάντου, συμβουλεύσας αυτώ «ίνα επιχειρήσει την επανάστασιν και ουδένα
δισταγμόν δείξει περί της επιτυχίας». όπως γράφει ο ίδιος ο Υψηλάντης στο
Υπόμνημα του προς τον Τσάρο Νικόλαο. Υπόμνημα που παραθέτει ο Φιλήμονας.
(σελ 236,Τόμ Β' Ιστορικόν Δοκίμιον περί Ελληνικής Επαναστάσεως. Εκδ.
Ελεύθερη Σκέψις Αθήναι)
Επίσης, στον πρώτο τόμο του ιδίου έργου (σελ 42-43) θα τονίσει: «Κατά την
παράδοσιν πολλών, ο Καποδίστριας, λόγω ότι εθεώρει την κήρυξιν ενός
ρωσοτουρκικού πολεμου μόνην ευκαιρίαν δια την κίνησιν της Ελληνικής
Επαναστάσεως, εδείκνυτο δυσανασχετών δια την αναχώρησιν του Υψηλάντου και
την εκ ταύτης προκύψουσαν εκβίασιν των πραγμάτων. Αλλ’ αγνοούσιν ούτοι, ότι ο
Καποδίστριας ωμίλει προς τους άλλους δια της γλώσσης αυτής, διότι ήτο υπουργός
αυτοκράτορος, ουδ’ ήθελεν επιδείξεις ματαίας, αφού ο Υψηλάντης το πρώτον
ενεργόν πρόσωπον, εγνώριζε την διάνοιαν αυτού και σύστημα έλαβεν ίνα μη δίδει
ακρόασιν εις τους ψοφοδεείς εκ των συνεταίρων…»
3) Κατά τον Α. Δεσποτόπουλο
Ο Α. Δεσποτόπουλος7 δίνει μια πολύ καθαρότερη εικόνα των συναντήσεων
(αναφέρεται σε δύο συναντήσεις και όχι μία), των προτάσεων του Ξάνθου και των
απαντήσεων του Καποδίστρια όπως επίσης και της συνεννόησης Καποδίστρια –
Υψηλάντη και τη σαφέστατη, τελικά, ενθάρρυνση του Καποδίστρια προς τον
Υψηλάντη για την ανάληψη από μέρους του, της ηγεσίας και της Έναρξης της
Επανάστασης.
Στην Πετρούπολη κατά τον Δεσποτόπουλο, ο Ξάνθος είχε δύο μυστικές
συναντήσεις με τον Καποδίστρια: την πρώτη μετά τις 15 Ιανουαρίου και τη
δεύτερη κατά τα μέσα Φεβρουαρίου. Επίσης, είχε ιδιαίτερες συναντήσεις με τον
Υψηλάντη κατά το Μάιο ή Ιούνιο του 1820. Ο Υψηλάντης θέλει και την γνώμη του
Καποδίστρια σχετικά με το ζήτημα του χρόνου της έκρηξης της επανάστασης, όπου
οι γνώμες διίσταντο.
Το χρονικό διάστημα μεταξύ των δύο διαδοχικών συναντήσεων με τον Ξάνθο
είναι σημαντικό και το διάσημα μεταξύ των συναντήσεων του Ι.Κ. με τον Ξάνθο
και τον Υψηλάντη αποδεικνύεται καθοριστικό για την τελική στάση του
Καποδίστρια. Κατά τον Δεσποτόπουλο, ενώ η άποψη ότι η αναβολή της
επανάστασης είναι επικίνδυνη έχει αρχίσει να διαμορφώνεται από τον Φεβρουάριο,
η είδηση της ανοιχτής πολεμικής σύγκρουσης μεταξύ Αλή Πασά και Σουλτάνου
λειτούργησε ενθαρρυντικά. Με βάση αυτή την είδηση ο Καποδίστριας ενεθάρρυνε
7 Δεσποτόπουλος Α., Η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Τόμ ΙΒ' (σελ 14-17)

7. τον Υψηλάντη και ο Υψηλάντης συμφώνησε με την άποψη ο καιρός της
επανάστασης είχε έλθει8. Ο Δεσποτόπουλος δεν αναφέρεται απλώς στην
ενθάρρυνση του Υψηλάντη από τον Καποδίστρια αλλά και την ερμηνεύει. Είναι ο
μόνος που επισημαίνει την σημασία της σύγκρουσης Αλή Πασά – Σουλτάνου για
την αλλαγή της στάσης του Καποδίστρια και τη συμφωνία για τον χρόνο της
έκρηξης της Επανάστασης.
Όμως και στον κ. Δεσποτόπουλο διαφεύγει το γεγονός ότι ο Ι.Κ.
ΕΡΓΑΣΤΗΚΕ τόσο μέσω του Ιγνατίου όσο και μέσω του Παπαρηγόπουλου για
τη σύγκρουση αυτή (βλ. Ο Άγνωστος Καποδίστριας, εκδ Παπαζήση, σελ117).
Για τις σχέσεις και τις υποσχέσεις Ιγνατίου προς τον Αλή Πασά, γράφει ο
Αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος Φραντζής, επικαλούμενος μαρτυρίες Σουλιωτών
επισήμων, καθώς και του Χρ. Περραιβού9.
Η περιγραφή του Δεσποτόπουλου επισημαίνει ότι ο Ι.Κ. δεν απέκλειε την
επανάσταση, διαφωνούσε με τη χρονική στιγμή και τους συσχετισμούς δύναμης
στη δεδομένη στιγμή, έχοντας υπόψη του τις διαθέσεις τις Ιερής συμμαχίας και την
πρόθεση του Τσάρου να μην συγκρουσθεί με αυτήν. Παραθέτοντας τον Σπηλιάδη,
ο Δεσποτόπουλος τονίζει ότι ο Ι.Κ. υποστήριζε ότι «το Ελληνικόν έθνος έδει μεν
αδιακόπως να παρασκευάζεται υλικώς και ηθικώς, αλλά να μην προβεί μόνον του εις
τον Αγώνα διότι θα έθετε εις κίνησην εναντίον του όλην την Ευρώπην».
Ως προς την άρνηση της ηγεσίας του Αγώνος ο κ. Δεσποτόπουλος υποστηρίζει
ότι δεν υπαγορεύτηκε από το γεγονός ότι «δεν επετρέπετο από τη θέση του ως
Υπουργού του Τσάρου να την αποδεχθεί» αλλα ότι η αποδοχή με δεδομένη αυτή τη
θέση θα καταδίκαζε σε αποτυχία την επανάσταση γιατί η όλη υπόθεση θα
εθεωρείτο Ρωσικό εγχείρημα που δεν θα ήταν αποδεκτό από τους αντιπάλους της
Ρωσίας. Με αυτή την έννοια «το συμφέρον του Έθνους επέβαλλε να μην δεχθεί την
πρόταση»
4) Κατά τον Τάκη Χ. Κανδηλώρο10
«Ο Ξάνθος αποφάσισε τελευτώντος του Οκτωβρίου να προχωρήσει από το
Δουμπάσαρι εις Μόσχαν. Μη έχων όμως χρήματα έγραφε προς τον εν Χερσώνι
Σταμ. Κουμπάρην, όστις αμέσως ως λέγει εις τα απομνημονεύματα του έστειλε 5.000
ρούβλια κληθείς δε να τον ίδη και προσωπικώς έτρεχε ημέρα και νύχτα και μετά
διήμερον έφθασε τα Μεσάνυκτα εις Δουμπασάρι. Τα χρήματα έφθασαν μετά δέκα, έτι
ημέρας.
Εκεί του παρέδωσε 60 αφιερωτικά νέων εταίρων κατηχηθέντων υπ’αυτού και τον
απεχαιρέτησεν ευχόμενος αισίαν έκβασιν.
Διερχόμενος εκ Κιέβου ο Ξάνθος ηθέλησε ίδη την οικογένειαν Υψηλάντου, αλλά
ηύρε μόνον γέροντα οικέτην, πάντων των άλλων απόντων, ως διηγείτο ο ίδιος ο
Υψηλάντης.
Εκείθεν προχώρησεν εις Νίζναν ένθα δύο ημέρας πρότερον ήτο, δια υποθέσεις
του εμπορικάς και ο Κομιζόπουλος. Εκεί έμεινε ημέρας τινας γράψας εις τον
Κομιζόπουλο όστις του υπέδειξε πώς να έβρει την οικία του, εν Μόσχα, χωρίς να
ερωτήσει κανέναν Έλληνα δια λόγους ασφαλείας. Εν Μόσχα ο Ξάνθος έκρινεν καλόν
να προσλάβει εις την αρχήν και τον εξ Ιωαννίνων μεγαλέμπορον Παξιμάδην με τα
στοιχεία ΑΞ, ένα βοηθόν και σύντροφον. Συνεστησαν δε οι τρεις Ξάνθος,
Κομιζόπουλος και Παξιμάδης “Φιλόμουσον και Φιλανθρωπικήν Γραικικήν
8 Δεσποτόπουλος Α., Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, Εκδοτική Αθηνών, Τόμ ΙΒ' (σελ 16)
9 Επίτομη Ιστορία της Αναγεννηθήσης Ελλάδος, τόμ Α' (σελ 53, 54)
βλ. επίσης Μνημεια Ελληνικής Ιστορίας (τόμ 4 τεύχος 1, σελ 163)
10 Κανδηλώρος Τ., Η Φιλική Εταιρία 1814-1821

8. Εμπορικήν Εταιρείαν” με σκοπόν ιδρύσεως σχολείων ανά την Ελλάδα, εκδόσεων
κλασσικών έργων, αποστολής υποτρόφων εις Ευρώπην και βοήθειαν ναών. Τον
οργανισμόν της εταιρείας ταύτης θα υπέβαλλον δια του Καποδιστρίου εις έγκρισιν
προς τον Τσάρον, μύχιος όμως σκοπός αυτής ήτο η οιονεί εκποίηση εισπράξεων
χρημάτων για τη Φ.Ε. (απομν. Ξάνθου σελ. 231-239)»
Επιβάλλεται σε αυτό το σημείο να τονίσουμε ότι καμία εξουσιοδότηση για κάτι
τέτοιο δεν είχε ο Ξάνθος. Ούτε από τους συνεργάτες, ούτε από τους ανθρώπους που
ίδρυσαν και στήριξαν την Φιλόμουσο Εταιρεία.
Ο Ιωάννης Φιλήμων επισημαίνει ιδιαίτερα, αντιδιαστέλλει τις αφετηρίες και το
περιεχόμενο που αποκαλύπτει και ευαγγελίζεται ο τίτλος «Εταιρεία των Φιλικών»
από ότι το περιεχόμενο που αποκαλύπτει η προταθείσα, από τον Ξάνθο.στον
Καποδίστρια, «Φιλόμουσος και Φιλάνθρωπος Γραικική Εμπορική Εταιρεία»11 .
«Ο Ξάνθος απελθών εκ Μόσχας με την ταχυδρομίαν τη 8 Ιανουαρίου 1820 έφθασε
τη 15, το εσπέρας εις Πετρούπολιν. Την επιούσαν παρουσιάσθη εις τον Καποδίστριαν
επικαλείται δε την Μαρτυρίαν του Ιατρού Ηπίτου ευρισκομένου τότε εκεί και
γνωρίζοντος τα πάντα ότι ο Καποδίστριας τον εδέχθη με πολύ φιλοφροσύνην και
ευγένειαν, αναγνώσας ευθύς το γράμμα του Γαζή εις ο, αφενός τω έλεγεν, “ιδού
πόσο Θρασύβουλοι σας παρουσιάζονται σήμερον, όπερ ηύχεσο μάτην τω 1815 εν
Βιέννη βλέπων την τότε οικτράν κατάστασιν του Έθνους”...
Κατόπιν ήκουσεν με προσοχήν τον σκοπόν δι’ον μετέβη προς συνάντησιν του, ο
Ξάνθος και εζήτησεν εξηγήσεις δια τα υπό του Νέγρη γραφέντα αυτώ κατά του
Αναγνωστοπούλου, άτινα όμως ο Ξάνθος εχαρακτήρισεν συκοφαντίας. Η πρώτη
συνέντευξις έληξε του Ξάνθου τονίσαντος αορίστως ότι η Φ.Ε. έχει ανάγκην ενός
προσώπου σημαντικού προς ενίσχυσιν και πρόοδον της. Ο Καποδίστριας του είπε να
ησυχάσει ολίγας ημέρας μεθ ’ας θα τον καλέση “ίνα συνομιλήσωσιν σπουδαιότερον”
Ο Ξάνθος ήτο πάντοτε επιφυλακτικός μέχρις ότου πεισθεί ότι δεν εκινδύνευεν το
μυστικόν του Έθνους.»
Στην δεύτερη συνάντηση Ι.Κ. Ξάνθου.
«Ο Ξάνθος του εξήγησε προθύμως τα της Αρχής της Φ.Ε. του εφανέρωσε τα
ονόματα των Αρχηγών , τας προόδους των Μελών, την επέκτασιν των κατηχήσεων
και όλα τα έως τότε διατρέξαντα και ότι όλοι ζητούν αυτόν για αρχηγόν, ίνα
διευθύνει το Έθνος κατά την επανάστασιν είτε προσωπικώς, είτε για σχεδίου τινος,
ειδοποιών δηλ. τους επισημότερους των ομογενών περί του καταλληλότερου τρόπου
της προετοιμασίας του ποιμνίου.
Ο Ξάνθος επί πλέον ηξίωσε <να ζητήσει ο Καποδίστριας παρά του Τσάρου μια
μυστικήν βοήθειαν χρημάτων και αρμάτων, παρίστων αυτώ ότι οι Έλληνες δικαίως
περιμένουν δια την Ελευθερίαν των πάσαν βοήθειαν παρά της Ρωσσίας. Εξ’αιτίας
της οποίας πολλάκις το Ελληνικό Έθνος εξετέθη εις κίνδυνον και επεβλέπετο από
τους Τούρκους και άλλα πολλά.»
Σε αυτή την παρουσίαση υπάρχουν ενδιαφέρουσες διαφοροποιήσεις από τις
προηγούμενες. Πέραν του ότι καταγράφονται οι δύο συναντήσεις Ι.Κ. Ξάνθου,
επιβεβαιώνεται η επιστολή Νέγρη και η ανησυχία του Καποδίστρια για τις
καταγγελίες, της εν λόγω επιστολής το κυριότερο, έχουμε αναφορά για τη
μεγαλόπνοη πρόταση νέας εταιρείας οικονομικού και επιχειρηματικού χαρακτήρα,
11 Φιλήμων Ι., Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, εκδ Ελεύθερη Σκέψις (Τομ Α'
σελ 3)

9. που από μόνη της απαιτούσε τεράστια και πολυσχιδή οργανωτική υποδομή και
χρόνο.
Ενώ η Φιλική Εταιρεία δεν ήταν σε θέση να διαχειριστεί, χωρίς απειλητικές για
την ύπαρξη της συγκρούσεις και καταγγελίες, ούτε την πρόοδο των μυήσεων, ο
Ξάνθος εμφανίζεται, αφενός να υποστηρίζει την ανάγκη της άμεσης έναρξης του
Αγώνα αφετέρου σχέδιο περί νέας εταιρείας, «Φιλανθρώπου, Φιλομούσου, και
Εμπορικής Γραικικής Εταιρείας», που απαιτεί και προϋποθέτει βάθος χρόνου
τεράστιες νέες οργανωτικές προσπάθειες και ακόμα, την ένταξη σε αυτό το σχήμα
της ήδη, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο λειτουργούσας Φιλόμουσου εταιρίας.
5) Κατά τον Διονύσιο. Α Κόκκινο12
Κατά την επίσκεψη του Ξάνθου και την πρώτη μεταξύ τους συζήτηση ο
Καποδίστριας «ήτο όχι μόνον πληροφορημένος δια τα κατά την Εταιρείαν αλλά και
δια τας μεταξύ των κορυφαίων προσωπικάς διαμάχας και το τελευταίον τούτο είχε
επιρεάσει όχι ευχαρίστως τας απόψεις του»
Μετά από πέντε ημέρες κάλεσε τον Ξάνθο σε δεύτερη συνάντηση. Κατά την
δεύτερη πολύωρη συνάντηση ο Καποδίστριας αρνήθηκε να αναλάβει την ηγεσία
του αγώνα αλλά φέρεται να συνέστησε στον Ξάνθο «αν οι οι αρχηγοί γνωρίζουν
άλλα μέσα ας τα χρησιμοποιήσουν και ας τους βοηθήσει ο Θεός», στην ερώτηση δε
του Ξάνθου αν μπορεί να παραμείνει για λιγο καιρό στην Πετρούπολη η απάντηση
φαίνεται να υπήρξε απόλυτα ενθαρρυντική: «Καθήσατε όσον καιρό θελήσετε.
Μάλιστα επιθυμώ, αν αγαπάτε, να σας βλέπω ενίοτε.» Και συνεχίζει ο Κόκιννος
«τουτο εφανέρωσε την ευμένεια και τον πόθο του να παρακολουθήσει την υπόθεση…
Και πράγματι ο Ξάνθος επισκεύθει πολλάκις τον Καποδίστριαν κατά τον καιρόν
όπου έμεινεν εις την Πετρούπολην». Συνοπτικά, ως λόγο της άρνησης, ο Κόκιννος
θεωρεί τη βεβαιότητα του Καποδίστρια ότι θα ηταν πολύ χρησιμότερος στην
επανάσταση ως υπουργός της Ρωσίας.
Ο Υψηλάντης για την θέση του Καποδίστρια
Ιδιαίτερα σημαντική, είναι η τεκμηρίωση του Κόκκινου ως προς τη συνάντηση
Καποδίστρια–Υψηλάντη, μετά την συνάντηση Υψηλάντη–Ξάνθου και πριν ο
Υψηλάντης αποδεχθεί την Αρχηγία. Παραθέτει μάλιστα μαρτυρία του ίδιου του
Υψηλάντη για την ενθάρυνση του Καποδίστρια στην ανάληψη της ηγεσίας του
αγώνα και την έκρηξη της επανάστασης: «Ο κόμης Καποδίστριας τον οποίον
συνεβουλεύθην, συνεφώνησε προς την γνώμη μου, εύρε τα σχέδια μου και τας
παρασκευάς μου καλάς και καταλήλους και με συνεβούλευσε να ενεργήσω και να
επιχειρήσω την έναρξιν τούτων, χωρίς δισταγμόν δια την επιτυχίαν»
6) Κατά τον Νικόλαο Σπηλιάδη
12 Κόκκινος Δ., Η Ελληνική Επανάστασις, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1976 (Τόμ 1, σελ 156-162)

10. Σε αντίθεση με όλους τους παραπάνω ιστορικούς ο Σπηλιάδης13 περιορίζεται σε
ελάχιστες γραμμές στην συνάντηση Καποδίστρια–Ξάνθου ενώ αποδίδει ιδιαίτερο
βάρος στη συνάντηση Καποδίστρια–Καμαρηνού και το μήνυμα Καποδίστρια στον
Π. Μαυρομιχάλη.
Ο Σπηλιάδης επισημαίνει ότι η συνάντηση Καποδίστρια–Ξάνθου λαμβάνει
χώρα αμέσως μετά την επίσκεψη Καμαρηνού: «..Μετά τινας δυσκολίας
παρουσιάζεται και αυτός εις τον Καποδίστρια και τον προσκαλεί αρχηγόν της
επαναστάσεως αφού τον παρέστησε την ανάγκην αυτής, αλλ’ ο Καποδίστριας δεν
εμπορεί να δεχθεί τοιαύτην αποστολή, διότι προ πάντων ήθελε βάλει εις κίνησιν όλην
την Ευρώπην εναντίον της Ελλάδος και μετ’ ολίγον απέρχεται εις Λάυμπαχ όπου θα
συγκροτηθεί σύνοδος των συνιστώντων την αγίαν συμμαχίαν βασιλέων, δια να σώσει
την πατρίδα επαναστάσαν δια της απαραμήλλου διπλωματικής ικανότητος του… Ο δε
Ξάνθος απευθύνεται προς τον Αλέξανδρον Υψηλάντην και τον προσκαλεί αρχηγόν
της επαναστάσεως».
Στην περιγραφή της συνάντησης Καποδίστρια Καμαρηνού ‒ και στο μήνυμα
Καποδίστρια προς το Μαυρομιχάλη, ο Σπηλιαδης αναφέρει
α) τις απαιτήσεις Μαυρομιχάλη για οικονομική βοήθεια αλλά και ένοπλη εμπλοκή
της Ρωσίας
β) τη δήλωση άγνοιας του Καποδίστρια σε οτιδήποτε είχε να κάνει με την εταιρεία
γ) ότι τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή και υπό τις υπάρχουσες συνθήκες δεν ήτο
δυνατόν να γίνει τίποτε υπέρ της Ελλάδος
δ) ότι οι Έλληνες θα πρέπει να αναμένουν τον κατάλληλο καιρο ετοιμαζόμενοι
ηθικά και πνευματικά αλλά και τον καιρό κατά τον οποίο η Ρωσία θα μπορούσε
ενεργά να στηρίξει τον αγώνα τους. Επί πλέον Σιβυλλικά συνεχίζει..
«Πλήν αν ήθελον βιασθεί υπό της ανάγκης, τότε να καταφέρωσι κανένα Τούρκον
να κηρυχθεί, ως ποτε ο Αλη Φαρμακης, αντάρτης οι δε εταίροι να τον περιστοιχίσωσι
και να μάχονται υπό την σημαία του, τείνοντες εις τον σκοπόν της εταιρείας.
Τοιουτοτρόπως αφ’ενός μεν ήθελε αποφύγει το έθνος τον εκ της επαναστάσεως
κίνδυνον, διότι ήθελεν διαδοθεί ότι Τούρκος επανέστει κατά της Τουρκικής εξουσίας
όστις ηνωθει με τους λεγόμενους κλέπτας και την κατεπολεμει, αφ’ ετέρου δε ήθελον
συγκεντρωθεί και ασφαλισθή από τους ενδεχομένους κινδύνους οι μέλλοντες να
διευθύνωσι τα της επαναστάσεως πολεμικοί και το πυρ του πολέμου ηθελεν
υποθάλπτεται άχρις έλθει η ωρα να λάβωσι τα όπλα οι Ελληνες»
Είναι προφανές ότι ο Καποδίστριας χωρίς να το αποκαλύπτει, προετοιμάζει τον
Μαυρομιχάλη για τη στάση του Αλή Πασά στον ρόλο ενός νέου Αλή Φαρμάκη.
7) Κατά τον Kωστή Παπαγιώργη
Πολύ ενδιαφέρουσα περιγραφή της συνάντησης αλλά και συμπεράσματα από
αυτήν, μας δίνει ο τελευταίος των ιστορικών μας που ασχολήθηκε με το θέμα.
13 Σπηλιάδης Ν., Απομνημονεύματα 1821-1843, (σελ 6)

11. Ο Κ. Παπαγιώργης αναγνωρίζει την ανάγκη συσχετισμού πολλών κειμένων
«του Φιλήμονα, του Ξάνθου, του Αναγνωστόπουλου, του Σέκερη, του Καποδίστρια
και των λοιπών, επίσης να λάβουμε υπ’ όψιν μας τα πράγματα στις ηγεμονίες όπου
εζοφούντο για να βρούμε τα σπέρματα της αλήθειας που μας λείπουν»14.
Σε ότι αφορά στη συνάντηση Καποδίστρια ‒Ξάνθου, ο Κ. Παπαγιώργης
παραθέτει υπόμνημα του Ξάνθου, γραμμένο πριν ξεσπάσει η σύγκρουσή του με τον
Αναγνωστόπουλο και πριν εκδώσει ο Φιλήμονας το Δοκιμιο “περι Φιλικής”. Στο εν
λόγω υπόμνημα, ο Ξάνθος αναγνωρίζει ότι στη συνάντηση «εφανέρωσεν όλον το
σύστημα της εταιρείας, τους αρχηγούς της, τον πολλαπλασιασμόν των μελών της την
έκτασιν αυτής και όσα εστοχάσθει αναγκαία και τω εζήτησε την υπεράσπισιν τούτου
του συστήματος αλλά αυτός μη εγκρίνων το σύστημα, δεν εδέχθει να επιχειρισθεί την
υπεράσπισιν, προτείνων λόγους, ότι δεν εσύμφερε το έθνος ων του Αυτοκράτορος
Υπουργός»15.Σε αυτή την περιγραφή η έμφαση δίνεται στην μη έγκριση του
προτεινομένου συστήματος.
8) Η μη αναφορά του Καποδίστρια στην συνάντηση του με τον Ξάνθο.
Στο υπόμνημα παραίτησης από τη Ρώσικη υπηρεσία, που κατέθεσε ο
Καποδίστριας στον Τσάρο Νικόλαο αμέσως μετά την ενθρόνιση του16, ο
Καποδίστριας, ενώ αναφέρεται στις συναντήσεις του με τους δύο εκτελεσθέντες
από τη Φιλική, τον Καμαρηνό και το Γαλάτη, ενώ αναφέρει συνάντηση με δύο
Σουλιώτες, χωρίς να παραθέτει ονόματα, δεν καταγράφει τη συνάντηση με τον
Αναγνωσταρά και τον Περραιβό (εκτός αν εννοεί αυτούς ως Σουλιώτες) και δεν
κάνει καμία αναφορά στη συνάντηση του με τον Ξάνθo.
Στο υπόμνημα, που όπως σημειώσαμε, κακώς καταγράφεται στην ιστορία ως
αυτοβιογραφία του Καποδίστρια, ο Κυβερνήτης αναφέρεται εκτενώς στη
συνάντηση του με τον Υψηλάντη. Δηλώνει στο υπόμνημά του στον Τσάρο ο
Καποδήστριας, ότι προσπάθησε να αποθαρρύνει τον Υψηλάντη από του να
αναμειχθεί εις τα της Εταιρείας, όμως αποκαλύπτει ότι τους απασχόλησε η
σύγκρουση του Αλή Πασά με τον Σουλτάνο (σύγκρουση που ενεθάρρυνε ο
Καποδίστριας κατά την επίσκεψη του στην Κέρκυρα το 1819 και για την οποία είχε
ενημέρωση και στη Ρωσία από τον Παπαρηγόπουλο) και επί πλέον ότι αναγνώρισε
τα οφέλη που θα μπορούσαν να έχουν οι Έλληνες από αυτήν την συγκρουση,
διασφαλίζοντας τουλάχιστον την ανακατατάκτηση μερικών ορεινών περιοχών όπως
το Σούλι.
Αφού σημειώσουμε ότι το συγκεκριμένο υπόμνημα παραίτησης κατατίθεται
στον Τσάρο ο οποίος με την ανάληψη των καθηκόντων του έδωσε την εντολή
εκτέλεσης φυλακισμένων Δεκεμβριστών, αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσε
να είναι υπόμνημα επαναστάτη για την συνέχιση της επανάστασης. Με αυτό το
πνεύμα οφείλουμε να ερμηνεύσουμε και τους κεραυνούς που εξαπολύει κατά των
φιλικών, στο ίδιο υπόμνημα ο Καποδίστριας.
14 Παπαγιώργης Κ., Εμμανουήλ Ξάνθος ο Φιλικός, εκδ Καστανιώτη, Αθήνα 2005, σελ 102
15 Παπαγιώργης Κ., Εμμανουήλ Ξάνθος ο Φιλικός, εκδ Καστανιώτη, Αθήνα 2005, σελ 191
16 Καποδίστριας Ι., «Επισκόπισις της Πολιτικής μου Σταδιοδρομίας από του 1798 μέχρι του του 1822»
Αρχείον Ιωάννη Καποδίστρια Τόμος Α', μέρος Α'

12. 3. Ανάδειξη και συνδυαστική προσέγγιση ιστορικών γεγονότων και
δεδομένων, που αποδεικνύουν το ρόλο και τη στάση του Ι. Κ.
απέναντι στο 21 πέραν της συνάντησης με τον Ξάνθο.
Είναι προφανές από τις ως άνω περιγραφές ότι η συνάντηση Καποδίστρια‒
Ξάνθου όπως έχει καταγραφεί σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να κριθεί ούτε
επαρκές ούτε αληθές τεκμήριο για τη θέση του Καποδίστρια απέναντι στην
επανάσταση του 1821. Αντιθέτως, η επικέντρωση της προσοχής στην συνάντηση
Καποδίστρια Ξάνθου αποσιωπά και παραβλέπει σημαντικότατα ‒ ιστορικά
γεγονότα που αναδεικνύουν ακριβώς το αντίθετο από ό,τι συμπεραίνεται από την
κυρίαρχη αντίληψη για τη συνάντηση.
Ενδεικτικά γεγονότα και δεδομένα αυτής της μορφής είναι
Η βεβαιωμένη συνάντηση Υψηλάντη–Καποδίστρια, μετά την άφιξη του
Παπαρηγόπουλου στη Ρωσία (και την επιβεβαίωση των προθέσεων του Αλή Πασά
απέναντι στον Σουλτάνο)· συνάντηση κατά την οποία εκδηλώνεται η ενθάρρυνση
του Καποδίστρια προς τον Υψηλάντη, όπως την καταθέτει ο Υψηλάντης λίγο πριν
από τον θάνατο του.
Όπως προκύπτει από τούτο, το σχέδιο Υψηλάντη για την έναρξη του αγώνα,
θέτει ως θεμέλιο λίθο του την αξιοποίηση της απασχόλησης των Οθωμανικών
στρατευμάτων με τον Αλή Πασά17, γεγονός που μαρτυρεί την απόλυτη συνεννόηση
μεταξύ Καποδίστρια και Υψηλάντη για τις επαφές με τον Αλή Πασά. Γεγονός που
επίσης αποκαλύπτει τη μη ενημέρωση του Ξάνθου για αυτές τις επαφές.
Ενημέρωση που άλλωστε δεν έγινε στον Ξάνθο, ούτε από τον Παπαρηγόπουλο,
ούτε από τον Σέκερη, ούτε από τον Καποδίστρια ούτε από τον Υψηλάντη.
17 Κόκκινος Δ.Α., Η Ελληνική Επανάστασις, τόμ 1 σελ. 163

13. Η μύηση των αδελφών Καποδίστρια, Βιάρου και Αυγουστίνου, στη Φιλική
Εταιρεία, ένα χρόνο τουλάχιστον πριν τη συνάντηση Ι.Κ.–Ξάνθου και μάλιστα
ενόψει της Συνάντησης του Καποδίστρια με τους Οπλαρχηγούς το Πάσχα του
1819 στην Κέρκυρα.
Ο Βιάρος Καποδίστριας μυείται από τον απόστολο της Φ.Ε. Αριστείδη Παπά
την 5η Ιανουάριου 1819, μόλις ο Παπάς φθάνει στην Κέρκυρα18. Συγχρόνως μυείται
ο Ηπειρώτης έμπορος Γεροστάθης και οι επισημότεροι των Σουλιωτών
οπλαρχηγών που μένουν στην Κέρκυρα. Την ίδια περίοδο μυείται και ο
Αυγουστίνος Καποδίστριας ο οποίος εν συνεχεία επισκέφτηκε τον Ιωάννη
Καποδίστρια στη Βιέννη για να τον συνοδεύσει στο ταξίδι προς την Κέρκυρα.
Προφανώς όμως και για να τον ενημερώσει καθ’οδόν για όσο δεν μπορούσε να έχει
ενημερωθεί γραπτά.
Ο Ντίνος Κονόμος19 αναφέρει ότι ο Φιλικός Αυγουστίνος Καποδίστριας, σε
συνεργασία με τον επίσης Φιλικό Διονύσιο Ρώμα προετοίμασαν τη συμμετοχή του
Κολοκοτρώνη στη Σύναξη των οπλαρχηγών στη Κέρκυρα.
Η σημασία της συνεργασίας του Αριστείδη Παπά με την οικογένεια
Καποδίστρια και προφανώς η συμμετοχή του στην προετοιμασία της συνάντησης
των οπλαρχηγών με τον Ι.Κ. αποδεικνύεται από τη δίμηνη παραμονή του20 στην
Κέρκυρα. Από την Κέρκυρα, κατά την ίδια πηγή θα προετοιμάσει την εκστρατεία
του, μέσω Παξών, στη Λευκάδα, τη Ζάκυνθο, την Πάτρα. Ιδιαίτερα σημαντική και
αποκαλυπτική για τις σχέσεις Καποδίστρια –Υψηλάντη, είναι η επιστολή
Υψηλάντη προς τον Βιάρο Καποδίστρια, αμέσως μετά την ανάληψη της ηγεσίας.
Η σοβαρότητα της συνάντησης του Ι.Κ. με τους οπλαρχηγούς στην
Κέρκυρα το 1819 και της προετοιμασίας της, η οποία αποκαλύπτεται από τη
φροντίδα να παραστεί και ο Κολοκοτρώνης και μάλιστα αφού πρώτα μυηθεί.
Επίσης αποκαλύπτεται από την ταυτότητα αυτών που ανέλαβαν να μυήσουν το
Γέρο του Μοριά και το στενό του κύκλο.
Οι δύο που ανέλαβαν το έργο αυτό είναι
α) ο στρατηγός Νικόλαος Πάγκαλος: (συνεργάτης του Κωνσταντίνου
Υψηλάντη, Ηγεμόνα της Δακίας,), υπό τις διαταγές του οποίου συγκροτήθηκε και
πολέμησε Ελληνικό Σώμα 3.400 ανδρών (1806-1807), αναμεμειγμένος στο
αποκαλούμενο κίνημα των μεσημβρινών επαρχιών της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, μαζί
με τον Ναύαρχο Σινιάβιν, κινήματος που επίσης σχεδιάστηκε στην Κέρκυρα. Το εν
λόγω κίνημα επεδίωκε τον συνδυασμό της επανάστασης της Σερβίας, του Ολύμπου
και των ανεξάρτητων Επτανήσων21.
β) Ο καλύτερος των αποστόλων της Φ.Ε. ο αποκαλούμενος και Ορφέας των
Φιλικών, φίλος του Κολοκοτρώνη, Αναγνωσταράς22.
Ο Χιώτης23 στην Ιστορία του Ιονίου Κράτους αναφέρει ότι μαζί με τον
Κολοκοτρώνη μυήθηκαν ο Νικηταράς και ο Πετιμεζάς. Κατά τη θαυμάσια
περιγραφή του Νικηταρά στα απομνημονεύματα του, ο Αναγνωσταράς ήλθε στην
18 Κανδηλώρος Τ.Χ., Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821
19 Κονόμος Ντ., Ο Διονύσιος Ρώμας και η Εθνική Εθνεγερσία, Αθήνα 1972 σελ 55
και επίσης Ζακυνθινοί Φιλικοί, σελ 75
20 Κανδηλώρος Τ. Χ., Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821 (σελ 242)
21 Φιλήμων Ι., Φιλική Εταιρεία, εκδόσεις Α. Καραβία, Αθήναι (σελ 103-106)
22 Κανδηλώρος Τ. Χ., Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821 (σελ 251)
23 Χιώτης Π., Ιστορία του Ιονίου Κράτους από της συστάσεως αυτού μέχρι ενώσεως, τόμος Α' (σελ 317)

14. Κέρκυρα από το 1803, το χρόνο του θανάτου του Ζαχαριά: «Αφού σκοτώθηκε ο
Ζαχαριάς, ο Αναγνωσταράς συμβιβάζει τους εχθρευμένους κλέφτες και πάγει στους
Κορφούς. Ο Ζαχαριάς ήταν στύλος των κλεφτών. Ο Αναγνωσταράς ομιλεί με τον
Μοντσενίγο (εις τους Κορφούς και με τον Μπενάκη) κάμνει αναφορές (εις τον
Αυτοκράτορα). Εις την Ζάκυνθο τότε πάγω, γραφόμεθα εις τα στρατεύματα
5.000...»24
Οι άνθρωποι που έρχονται στην Κέρκυρα για τη συνάντηση με τον
Καποδίστρια δένονται με βαθύτατες αγωνιστικές σχέσεις, εμπιστοσύνης και φιλίας
δοκιμασμένες στο χρόνο και κάτω από δύσκολες συνθήκες. Ο Μοντσενίγος είναι
άλλωστε η μεγάλη μορφή με την οποία ο Καποδίστριας οργάνωσε την Ιόνιο
Πολιτεία, βοήθησε για τη μετάβαση από το Σύνταγμα και το πολίτευμα του 1800
στο Σύνταγμα του 1803.
Στην Κέρκυρα ο Κολοκοτρώνης θα έλθει με την πρόφαση να ζητήσει
χρεωστούμενα από τον Μαίτλαντ, θα φέρει όμως μαζί του και τον Πετιμεζά και
ακόμα, κατά τον Τ. Χ. Κανδυλώρο,25 «πριν κατέλθει ο Κολοκοτρώνης στην
Κέρκυρα εκάλεσε εκ Ζακύνθου τον Πλαπούτα εις ον έδωσεν οδηγίας δια τας εν
Αρκαδία και Ηλεία μυήσεις. Ο Πλαπούτας επιστρέψας την 17η Μαρτίου κατήχησε τον
πατέρα του και τον αδελφό του»
Μετά παραμονή ενός Μήνα στην Κέρκυρα ο Κολοκοτρώνης θα επιστρέψει
στην Ζάκυνθο όπου θα συστήσει μυητική ομάδα από τους δύο δασκάλους των υιών
του, το ποιητή Μαρτελάο και τον Καλύβα.
Η επιστράτευση του Αναγνωσταρά για τη μύηση του Κολοκοτρώνη και η
άμεση ανάληψη μυστικής δράσης από τον Κολοκοτρώνη τόσο πριν φθάσουν στην
Κέρκυρα όσο και αμέσως μετά, μας αποκάλυπταν τη σημασία που δικαίως
αποδίδεται στον Κολοκοτρώνη αλλά και στη συνάντηση του με τον Καποδίστρια.
Η προετοιμασία της επίσκεψης, που είναι προετοιμασία πολεμικού
συμβουλίου. Προετοιμασία που επίσης αποδεικνύει το συντονιστικό ρόλο του
Καποδίστρια μεταξύ όλων των Οργανώσεων, των κινημάτων και των φορέων που
προετοιμάζουν το '21.
Η μεγάλη διαδρομή στην Ιταλία, που εκτός από συναντήσεις Δημοσίων
Σχέσεων και Πρωτοκόλλου όπως π.χ. η συνάντηση με τον Πάπα στη Ρώμη, ο Ι.Κ.
συναντάται με τους Μοντσενίγο, πρώην στρατιωτικό επιτετραμμένο και γενικό
πληρεξούσιο της Ρωσίας στα Επτάνησα και στενό συνεργάτη του από την περίοδο
1803-1807, με τον Λυμπεράκη Μπενάκη, 37 χρόνια πρόξενο της Ρωσίας στην
Κέρκυρα, γόνο μεγάλης και παραδοσιακής πολεμικής οικογένειας της Μάνης,
ανθρώπους με τους οποίους έστησε τον Ιονικό στρατό και τα ελληνικά τάγματα στο
ρωσικό στρατό, αξιοποιώντας τους Έλληνες Αρματολούς και Κλέφτες.
Επίσης ο Ι.Κ. συναντήθηκε με τους Μουστοξύδη και Νεράντζη, καθώς και με
το Γραμματέα του Ιγνατίου, πρώην Γραμματέα του Αλή Πασά, Μόστρα του οποίου
η οικογένεια βρισκόταν ενέχυρο στον Αλή Πασά. Η συνάντηση με τον Μόστρα
απαιτεί περαιτέρω έρευνα.
24 Πραγματείαι της Ακαδημίας Αθηνών τόμος 20, Αριθ 2. Βίος Νικήτα Σταματελόπουλου ή Νικηταρά,
Καταγραφή Γεωργίου Τερτσέτη. Εκ Τεσσάρων Χειρογράφων, Υπό Κων/νου Α. Κονόμου, Εν Αθήναις
1953
25 Κανδηλώρος Τ. Χ., Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821 (σελ 250)

15. Η σημασία της παρουσίας του Περραιβού, στην προετοιμασία της
συνάντησης με τους οπλαρχηγούς.
Ο Χ. Περραιβός είναι ο ο μόνος επιζήσας από τον στενό πυρήνα της οργάνωσης
του Ρηγα. Είναι ο άνθρωπος που συνέδεσε τον Καποδίστρια με την οργάνωση του
Ρήγα. Ο Περραιβός μαζί με τον Μπενάκη συναντά τον Καποδίστρια στην Ιταλία
και τον συνοδεύει στο πλοίο που τον φέρνει στην Κέρκυρα για την μεγάλη
σύναξη με τους οπλαρχηγούς το 1819.
Η σημασία αυτής της συμμετοχής γίνεται κατανοητή αν τονίσουμε οτι ο
Περραιβός βρίσκεται κοντά στον Καποδίστρια συνεχώς, από το 1803, από την
άφιξη του στην Κέρκυρα, στη συνέχεια με τον διορισμό του ως καθηγητή στη
Σχολή της Τενέδου, την πρώτη Σχολή Δημόσιας Διοίκησης για στρατιωτικούς και
δημοσίους υπαλλήλους που οργάνωσε στην Κέρκυρα ο Καποδίστριας, το 1805.
(Επιβάλλεται η επισήμανση ότι διορίζεται μαζί με τον Ανδρέα Ιδρωμένο και τον
Ανδρέα Μουστοξύδη.)
Στα 1806-7,ο Χ.Περαιβός μετέχει στην προετοιμασία της άμυνας της Λευκάδας και
στην ίδια την άμυνα ως αρχηγός τάγματος ειδικών δυνάμεων. Η σημασία της
σχέσης Καποδιστρια Περραιβου θα κατανοηθει καλυτερα όταν φωτισθεί
ολόπλευρα η άμυνα της Λευκάδας
Η άμυνα της Λευκάδας δεν έχει φωτιστεί επαρκώς .Ιδιαίτερα δεν έχει φωτιστεί ο
συνδυασμός της με την Σέρβικη εξέγερση, του 1806,την δράση οπλαρχηγών στον
Όλυμπο, στην Θεσσαλία τη Μακεδονία και το Αιγαίο. Με την δράση του θρυλικού
Εικοσάρα (πολίτη της Ιονίου Πολιτείας), στη στεριά και θάλασσα και την
εξέγερση του Βλαχάβα στο Όλυμπο το 1807.
Το 1814 ο Χ. Περραιβός θα βρεθεί στη Βιέννη, Κατά το συνέδριο της Βιέννης,
καταθέτει μέσω του Ιωάννη Καποδίστρια στον Τσάρο υπόμνημα υπογεγραμμένο
από οπλαρχηγούς στο οποίο δηλώνει την ετοιμότητα της Ελλάδος για επανάσταση.
Στα 1816 ο Παιραιβός θα βρεθεί στη Ρωσία για την καθοριστικής σημασίας
συνάντηση οπλαρχηγών με τον Καποδίστρια και το Τσάρο .
Σε αυτό το σημείο επιβάλλεται, επίσης, να σημειωθεί, η ΑΠΟΛΥΤΑ
διαφορετική μεταχείριση του Περραιβού, από όσους, κατά καιρούς, επισκεύθηκαν
τον Καποδίστρια, (Γαλάτη, Καμαρηνό και Ξάνθο) παρότι κομίζει επαναστατική
πρόταση και μάλιστα υπογεγραμμένη από οπλαρχηγούς. Είναι προφανές ότι ο Ι.Κ.
αξιολογεί τα μηνύματα πρωτίστως βάση των κομιστών τους.
Η συνεργασία Μόστρα–Ιγνατίου–Καποδίστρια
Ο Ιγνάτιος και ο Μόστρα βρίσκονται σε τακτική επικοινωνία με τον Αλή Πασά.
Ενθαρρύνουν την τροχιά σύγκρουσης με τον Σουλτάνο υποσχόμενοι βοήθεια και
στήριξη. Η συνεργασία σφραγίστηκε με την απελευθέρωση της οικογένειας
Μόστρα και την αποστολή της ως πασχαλινό δώρο του Αλή Πασά, στον
Καποδίστρια στην Κέρκυρα. Η συνεργασία συνεχίστηκε κατά την παραμονή του
Καποδίστρια στην Κέρκυρα μέσω του Ρώσου Προξένου Παπαρηγόπουλου (πατέρα
του ιστορικού) και μετά την αναχώρηση του Καποδίστρια.
Η μύηση του Κολοκοτρώνη θεωρημένη στο πλαίσιο προετοιμασίας της
Συνάντησης με τον ΙΚ και τους οπλαρχηγούς και η επιστολή Καποδίστρια

16. Ο Θ. Κολοκοτρώνης μυήθηκε στην Φ.Ε. αφού έδωσε τον όρκο και αφού έλαβε
σχετική επιστολή του Καποδίστρια. Αναφερόμενος στη μύηση του Κολοκοτρώνη ο
Π. Χιώτης παραθέτει.
«Ο Πάγκαλος λοιπόν εν τω Ναώ του Αγίου Γεωργίου των Λατίνων ανέγνωσε
επιστολή του Αναγνωσταρά προς τον Θ. Κολοκοτρώνη και τους συνοπαδούς του,
όπως ορκισθώσι πρότερον εις την εικόνα του Χριστού ενώπιον του πνευματικού
Αργυρόπουλου και είτα ανοίξωσι τας επιστολάς μιάς Αρχής εργαζομένης υπέρ
του Έθνους.
Αφού ο όρκος περί της επιστολής και τα λοιπά επράχθησαν, εμυήθησαν άπαντες
του μυστήριου και ορκίσθησαν τον μέγα και φρικτόν όρκον των φιλικών.
Ο δε Κολοκοτρώνης κατήχησεν εν Ζακύνθου τον προηγούμενον του μεγάλου
σπηλαίου Ι. Κανελόπουλον και απέστειλαν αυτόν εις την Πελοπόννησον ως
κατηχητήν.
Αυτός δε συνεπηφέρων επιστολήν του Καποδιστρίου και τα άσματα του Ρήγα
προς τον Ασημάκη Σκαλτσά και άλλους πολλούς Πελοποννησίους διέδωκεν
αυτοίς το Μυστήριον»26
Η δέσμευση του Κολοκοτρώνη στον Καποδίστρια
Κατά τον Φωτάκο «κατά διήγηση ως φαίνεται του Κολοκοτρώνη οφείλομεν την
περιγραφήν του πασχαλινού συμποσίου του παρατεθέντος εν Κερκύρα 17η Απριλίου
1819» που κατέληξε στην παρατήρηση δήλωση-ευχή του Καποδίστρια προς τον
Κολοκοτρώνη:
«Εφέτος κάνουμε το Πάσχα εδώ εις τους Κορφούς και του Χρόνου εις την Πατρίδα
σου στον Μωριά» Τότε ο Κολοκοτρώνης έκαμε ευχή, έπειτα ηπιε κρασί και είπε
προς τον Καποδίστρια «Τώρα φιλεύεις αρνί ψητό και εγώ σου υπόσχομαι να σε
φιλέψω τον μόσχον το σιτευτόν εις την Πατρίδα μου» Κατά τον Κανδηλώρο27, ο
Κολοκοτρώνης τήρησε την υπόσχεσή του και κατά το Πάσχα του 1828 προσέφερε
γεύμα πράγματι με μόσχον σιτευτόν, έχοντας κατά νου και το νικητήριο γεύμα που
είχε προσφέρει ο Καποδίστριας για τους οπλαρχηγούς στη Λευκάδα το 1807.
Η αναφορά του Περραιβού ότι 'τα πραγμάτα θα αλλάξουν'
Μετά την αποχώρηση του Καποδίστρια και από την Κέρκυρα και από την Ιταλία
σε επιστολή του ο Περραιβός γράφει προς τον Πρινάρι στη Νεάπολη
«Η επιστροφή του Καποδιστρίου θα φέρει μεγάλη μεταβολήν των πραγμάτων(…)
από τη μεγάλην βίαν και τας αλεπαλλήλους φροντίδας που τον περικύκλωσαν
ολίγην βοήθειαν έδειξε κατά το παρόν και προς εμέ. Μόλλοντούτο αδιαφορώ.
Πρέπει να συμμορφούμεθα με τας περιστάσεις. Εγώ μελετώ να πλεύσω εις Πάτρα
και Μάνη (…) Να μου στείλεις ολίγον μπαρούτι τριεστίνικο, επειδή αυτό το κύριο
μέσον όπερ δοξάζει τους ισχυρούς και ανορθώνει τους πεπτοκότας»28
Ο Καποδίστριας κατά την προσφιλή του τακτική προσπάθησε και σε μεγάλο
βαθμό πέτυχε, να αποπροσανατολίσει όσους παρακολουθούσαν τις κινήσεις του
και ιδιαίτερα τον Άγγλο Αρμοστή Μetland και τις υπηρεσίες του. Έδειξε και τόνισε
το υπέρμετρο ενδιαφέρον του για την Αγγλική πολιτική στα Ιόνια. Συνεργάστηκε
26 Χιώτης Π., Ιστορία του Ιονίου Κράτους από της συστάσεως αυτού μέχρι ενώσεως, τόμος Α' σελ 3180
27 Κανδηλώρος Τ. Χ., Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821 (σελ 254)
28 Κανδηλώρος Τ. Χ., Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821 (σελ 262)

17. με την Αντιπολίτευση στον Metland, προγραμμάτισε ταξίδι στην Αγγλία για
προσωπική παράσταση σε αρμόδιους Υπουργούς, φρόντισε να στείλει υπομνήματα
μετά την αναχώρηση του, υπομνήματα ακόμα και εκ μέρους του Τσάρου για την
παραβίαση των όρων της συνθήκης για τα Ιόνια. Παράλληλα, κοινοποίησε γραπώς
στο Ρώσο πρόξενο στην Κωνσταντινούπολη τις συμβουλές για υπομονή προς τους
Έλληνες παλιούς φίλους και συμπολεμιστές, επισημαίνοντας και την απελπισία
και τα αδιέξοδα στα οποία βρισκόντουσαν, δηλώνοντας ότι τους έδωσε οικονομική
ενίσχυση και από τον Τσάρο και ό,τι του ήταν δυνατόν από δικούς του πόρους.
Η Συνάντηση Καποδίστρια–Τσάρου, Οπλαρχηγών στην Ρωσία το 1816 και η
καθοριστική της σημασία για την εξέλιξη της Φ.Ε.
Ο χαρακτήρας της συνάντησης του '19 στην Κέρκυρα, αποκαλύπτεται
καθαρότερα αν τη συνδυάσουμε με τη συνάντηση Καποδίστρια–Τσάρου και
οπλαρχηγών τρία χρόνια πριν, το 1816 στη Ρωσία.
Το σύνολο των ιστορικών μας, αναφέρεται σε δύο ομάδες αρματολών που
βρέθηκαν την ίδια περίοδο και ταξίδεψαν για τον ίδιο σκοπό στη Ρωσία το 1816.
Ως σκοπός του ταξιδιού, όπως ήδη αναφέρθηκε, προβάλλεται η είσπραξη
απλήρωτων μισθών από την υπηρεσία τους στον Ρωσικό στρατό στο Ιόνιο, την
περίοδο 1800-1807. Είναι μάλλον προφανές πως το να διεκδικούν στρατιώτες
καθυστερούμενα από τον Αυτοκράτορα και τον Υπουργό των εξωτερικών, είναι
τουλάχιστον πρωτότυπο, με την αφθονία Ρώσων προξένων στην ευρύτερη περιοχή,
να καταρρίπτει κάθε αληθοφάνεια του ισχυρισμού. Οι δύο ομάδες αρματολών ήταν
οι ακόλουθες29:
Α) Αναγνωσταράς, Ηλίας Χρυσοσπάθης, Παναγιώτης Δημητρόπουλος
Β) Χριστόφορος Περραιβός, Ιωάννης Φαρμάκης.
Πριν από τη συνάντηση τους με τον Ι.Κ. και τον Τσάρο, οι οπλαρχηγοί
φέρονται να έχουν τυχαία συνάντηση με τον Αναγνωστόπουλο, η οποία καταλήγει
σε ημιτελή μύηση τους στη Φιλική, λόγω εσπευσμένης αναχώρησης του
Αναγνωστόπουλου. Η μύηση τους θα ολοκληρωθεί από τον Σκουφά για να
καταλήξει και σε συμφωνία να ειδωθούν στην Κωνσταντινούπολη κατά την
επιστροφή τους. Όπως θα δούμε παρακάτω, ο πυρήνας της Φιλικής στην
Κωνσταντινούπολη φαίνεται να ανέμενε με ανυπομονησία την έλευση των
-μυημένων πλέον- οπλαρχηγών και τα νέα της συνάντησής τους με τον
Καποδίστρια και τον Τσάρο, για να λάβει κρίσιμες αποφάσεις για την περαιτέρω
πορεία της Εταιρείας.
Πριν φτάσουμε όμως εκεί, και λαμβάνοντας υπόψη πως πρόκειται για τους
ανθρώπους που έδωσαν φιλί ζωής στην ετοιμοθάνατη Φιλική, επιβάλλεται η
προσεκτική προσέγγιση της αφήγησης.
Ο προβαλλόμενος σκοπός της επίσκεψης στη Ρωσία και της συνάντησης με τον
Καποδίστρια και τον Τσάρο αποτελεί πρόφαση. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει
επιστολή του ίδιου του Περραιβού, προς τον Τσάρο στα 1814, στην οποία
ευχαριστεί τον Τσάρο τονίζοντας ότι οι μισθοί τους κατά την αποχώρηση των
Ρώσων από τα Ιόνια κατεβλήθησαν «πλήρεις και ανελλιπείς» (βλ Ο Άγνωστος
Καποδίστριας, Εκδ Παπαζηση Αθήνα 2011, σελ 144-146).
Τα περί τυχαίας συνάντησης μεταξύ των αρματολών και του
Αναγνωστόπουλου, μέλους της Αρχής κλπ, ούτως ή άλλως δύσκολα μπορούν να
γίνουν αποδεκτά και εγείρουν περαιτέρω ερωτήματα. Είναι μάλλον βέβαιο πως
άνθρωποι της ιστορίας και των εμπειριών του Αναγνωσταρά και του Περραιβού,
που αναμένουν συνάντηση με τον Τσάρο και τον Καποδίστρια θα ήταν δύσκολο
29 Φιλήμων Ι., Φιλική Εταιρεία, εκδόσεις Α. Καραβία, Αθήναι (σελ 115)

18. έως αδύνατο να εμπλακούν σε συζητήσεις επαναστατικού περιεχομένου με κάποιον
που συναντούν τυχαία.
Είναι πολύ δύσκολο να δεχθεί κανείς πως προσχωρούν σε μυήσεις από
αγνώστους σε επαναστατικές εταιρείες, ιδιαίτερα όταν το κλίμα τη συγκεκριμένη
ιστορική στιγμή είναι φορτισμένο λόγω των συλλήψεων Ελλήνων, που
ακολούθησαν την πρόσφατη επίσκεψη Γαλάτη στον Καποδίστρια, μεταξύ των
οποίων και αυτή του ίδιου του Χριστόφορου Περραιβού. Αξίζει εδώ να τονισθεί
ιδιαίτερα ότι ενώ ο Γαλάτης απευλαύνεται ουσιαστικά αμέσως μετά τη συνάντηση
του με τον Καποδίστρια, ο Περραιβός ο οποίος έχει υποβάλλει υπόμνημα στον
Τσάρο, δια του Αλεξάνδρου Στούρτζα (όχι του Καποδίστρια), τονίζοντάς του την
ετοιμότητά του να συγκροτήσει επαναστατικό στράτευμα με συμμετοχή σχεδόν
από ολόκληρη την Ελλάδα, ενώ συνελήφθη συγχρόνως με τον Γαλάτη, αφέθη
ελεύθερος και αποζημιώθηκε για την άδικη φυλάκιση του30.
Είναι τελικά βέβαιο πως χωρίς απόλυτα εγγυημένες συστάσεις, δεν θα είχε
επιχειρηθεί η μύηση, πόσο μάλλον η μετέπειτα συνεργασία, ο ρόλος και οι ευθύνες
που ανέλαβαν οι εν λόγω αρματολοί, ως φιλικοί, μετά τη συνάντηση τους με τον
Τσάρο και τον Καποδίστρια.
Η σημασία που απέδιδαν τα ηγετικά μέλη της Φιλικής στη συνάντηση των
καπεταναίων με τον Τσάρο και τον Καποδίστρια προκύπτει ξεκάθαρα, από την
αγωνία με την οποία ο πυρήνας της Κωνσταντινούπολης, αναμένει τους
οπλαρχηγούς:
«Ήτον εντεύθεν ζητητέα εις άκρον η οσονούπω κατάβασις των
μνημονευθέντων Καπετανέων. Εθεωρούντο ούτοι οι ικανότεροι δια να
τρέξωσι παντού εφοδιασμένοι, και να συνάψωσι εις έν τα γενικότερα
στοιχεία των απαιτουμένων παρατηρήσεων επί του πληθυσμού και της άλλης
καταστάσεως της Ελλάδος»31
«Ηδη εις την άφιξιν των περιμενομένων Καπετανέων επρόκειτο δύο τινά, ή
η διάλυσης της Επιχειρήσεως , εάν δεν εφαίνοντο ελπίδες σημαντικαί από
μέρος των, ή μεταρρύθμισης της και συνεννόησις με άλλους χρηστούς και με
πατριωτισμόν πολίτας (...)
Η διάλυσις, εις περίστασιν τοιaύτην δεν ήτο δύσκολος δια το ολιγάριθμον
των Προσηλύτων. Όλοι ούτοι μόλις ανέβαινον μέχρι τούδε τους τριάκοντα. Οι
περισσότεροι μάλιστα ανήκοντες εις το σύστημα εκείνων των ανθρώπων, οι
οποίοι ελπίζουν όλα απ’ άλλους, αγαπώντες, κατά τον κοινόν λόγον, “και την
κοιλίαν γεμάτην, και το αρνί ακέραιον”. Καταβαίνουσιν εντοσούτω οι
μνημονευθέντες Πολεμικοί Έλληνες δια της Οδησσού, ευεργετηθέντες παρά
του Αυτοκράτορος Αλέξανδρου , καθ’ην ήλθεν εποχήν εις την
Μόσχαν μετά του Καποδίστρια. Ούτοι εφοδιάζονται χωρίς αναβολής με
χρήματα και με οδηγίας, και αναχωρούν πάραυτα, ό μεν Αναγνωσταράς δια
την Πελοπόννησον και Χρυσοσπάθης δια την Μάνην»32
Από διαφορετική σκοπιά αλλά καταλήγοντας στο ίδιο συμπέρασμα ο Τ.Χ.
Κανδηλώρος33 παρατηρεί
30 Χιώτης Π., Ιστορία του Ιονίου Κράτους από της συστάσεως αυτού μέχρι ενώσεως (τόμος Α' σελ 314)
31 Φιλήμων Ι., Φιλική Εταιρεία, εκδόσεις Α. Καραβία, Αθήναι (σελ 193)
32 Φιλήμων Ι., Φιλική Εταιρεία, εκδόσεις Α. Καραβία, Αθήναι (σελ 197)
33 Κανδηλώρος Τ. Χ., Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821 (σελ 20)

19. «Πάντες οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι την Φ.Ε. διηύθυνον οι αρχηγοί αυτής, 16
τον αριθμόν, ως Άγνωστος Μυστική Αρχή, ενώ ημείς θ’αποδείξωμεν ότι κατά μεν τα 4
πρώτα έτη την διηύθυνε μόνος εν αγωνία ο Σκουφάς, θανόντος δ’ αυτού εμεσολάβησε
διετής σχεδόν αβεβαιότης μέχρι και αναρχίας, έως ου ανέλαβεν ισχυρώς τα ηνία από του
Μαΐου 1820 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Δια λόγους προφυλάξεως οι 16 αρχηγοί ουδέποτε
συνεδρίασαν ομού, πλείστοι δε αυτών ουδέ καν συνήντησαν αλλήλους, ουδ’ είχον καν
ταυτότητα σκέψεων, ελλειπούσης ενότητος δράσεως. Αι τρεις αύται περίοδοι της Φ.Ε., το
πρώτον υφ’ημών καθωρίσθησαν, το πρώτον δε θα διαγραφή και η αξία εκάστου των 16
αρχηγών, ως και η απραξία, δυστροπία ή και ανικανότης των πλείστων εξ αυτών, εν
αντιπαραβολή προς την αξίαν των Αποστόλων και Εφόρων της Φ.Ε. δι ων επήλθεν
η απελευθέρωσις (...) ή θα καθορίσωμεν επί όλως άλλων βάσεων την θέσιν του
Καποδιστρίου εν τοις Ελληνικοίς ζητήμασι από της πτώσεως του Ναπολέοντος μέχρι του
1821.
Ο Καποδίστριας υπήρξεν όντως ο κυριότερος άξων, περί ον εστρέφετο πάσα
προσπάθεια των Φιλικών, διότι παιδιόθεν και πάντοτε ωνειρεύετο και επεδίωκε την
ελευθέρωσιν του Ελληνισμού, αλλά δι’ άλλων μέσων και ουχί δια μυστικών εταιριών»
Η αντιπαράθεση του ρόλου και της προσφοράς των 'Μελών της Αρχής' με
τους Αποστόλους (δι ών επήλθεν η απελευθέρωσις) συμπληρώνει τις ανωτέρω
παρατηρήσεις του Ι. Φιλήμονα. Επίσης, η αναγνώριση του ρόλου του Καποδίστρια,
από τον Κανδηλώρο, ως του κυριότερου άξονα περιστροφής κάθε προσπάθειας των
Φιλικών, αποκαθιστά κατά κάποιο τρόπο την αλήθεια, παρότι δεν επισήμανε την
άμεση και καθοριστική σχέση Καποδίστρια-Αποστόλων, για το μέλλον της Φιλικής.
Οι περί του ρόλου του Καποδίστρια «πλανηθέντες» απόστολοι της
Εταιρείας.
Όλοι οι ιστορικοί μας οι αναφερόμενοι στην συνάντηση των οπλαρχηγών-
μετέπειτα αποστόλων, με τον Καποδίστρια, στη Ρωσία, παρουσιάζουν τους
οπλαρχηγούς ως απλοϊκά νομίσαντες τον Καποδίστρια, ως 'Αρχή' της Εταιρείας.
Νομίζω ότι τα τεκμήρια της μακροχρονίου σχέσης του Καποδίστρια με τους
οπλαρχηγούς, η απόλυτα διαφορετική μεταχείριση τους, η συνάντηση τους με τον
Τσάρο, ο ύψιστος ρόλος που τους έχει αποδοθεί από τα τα μέλη της Αρχής πριν
φτάσουν στην Κωνσταντινούπολη, ο ρόλος και η συμμετοχή τους στην προετοιμασία
της υποδοχής του Καποδίστρια το '19 στην Κέρκυρα, δεν αφήνουν καμία αμφιβολία
ότι γνώριζoυν και συνεργάζονται με τον Καποδίστρια και πριν και μετά την ίδρυση της
Φιλικής, ως με τον υπεράνω της Αρχής
Ο ηγετικός και συντονιστικός ρόλος του Καποδίστρια στη δικτύωση και
την προετοιμασία του Ελληνισμού.
Δείγμα της συνεχούς δικτύωσης και συνδυαστικής δράσης “αρμάτων, ράσων
και γραμμάτων”, στην τακτική του Καποδίστρια αποτελεί η δημιουργία προσωπικών
φιλικών σχέσεων και αδελφοποιήσεων από την εποχή του Κράτους των Ιονίων, με
αρματολούς όπως ο Περραιβός, με Ιεράρχες, όπως Ανδρέας Ιδρωμένος, ο Ιγνάτιος,
Ουγκροβλαχίας, ο Εκδότης του 'Λόγιου Ερμή' Άνθιμος Γαζής, άνθρωποι των
γραμμάτων όπως ο Μουστοξύδης,
Παραδείγματα τέτοιας δράσεως του Καποδίστρια διαθέτουμε όχι μόνο στα
Επτάνησα αλλά και στο Βουκουρέστι, στη Βιέννη και στην Ελβετία, με το παράδειγμα
στο Βουκουρέστι να είναι ίσως το χαρακτηριστικότερο.
Ο Ιγνάτιος, που έχει ακολουθήσει τον Καποδίστρια στη Ρωσία, όπου και
συγκατοικεί μαζί του, θα διοριστεί Μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας. Εκεί με

20. Αρχιδιδάσκαλο τον συμφοιτητή και συγκάτοικο στην Πάδοβα, φίλο του Καποδίστρια,
Κ. Βαρδαλάχο, και με τη βοήθεια του σοφού Ελληνιστή Γρ. Βραγοβάνου θα
μετατρέψουν την Σχολή του Βουκουρεστίου σε Λύκειο, θα ιδρύσουν την 'Φιλολογικήν
Εταιρείαν' και επί πλέον θα στηρίξουν τον Γαζή και υλικά και ηθικά, για την έκδοση
του Λόγιου Ερμή34.
Ο συμφοιτητής Βαρδαλάχος και ο συμπολεμιστής στην Άμυνα της Λευκάδας,
Ιγνάτιος, βρίσκονται μαζί αναμορφωτές της παιδείας στο Βουκουρέστι και
υποστηρικτές του Γαζή, με τον οποίο επίσης συνδέεται με στενή φιλία ο Καποδίστριας
από την πρώτη παραμονή του στη Βιέννη το 1811. Πρωτεργάτες όλοι και στην
Φιλόμουσο εταιρεία.
Για τον τρόπο δουλειάς ορισμένων από τους παραπάνω, αρκεί να υπενθυμίσω
ότι ο Μουστοξύδης θα εκδώσει στα Γαλλικά και θα κυκλοφορήσει σε όλη την Ευρώπη,
ανώνυμα, την ιστορία της Πάργας και το χρονικό της Πώλησης της από το Αγγλικό
κράτος.Στον Ιγνατιο στην Πιζα θα καταφύγευ ο Τσακάλωφ μετά την εκτέλεση του
Γαλάτη, ενώ ο Ανδρέας Ιδρωμένος θεωρείται ο πιθανότερος συγγραφέας της
Ελληνικής “Νομαρχίας Ανωνύμου του Έλληνος”. Τέλος, είναι γνωστό ότι και μετά την
έκρηξη του '21, ο Καποδίστριας από την Ελβετία συντόνιζε και το Φιλελληνικό
κίνημα, και την οικονομική στήριξη του Ελληνικού Αγώνα.
34 Κανδηλώρος Τ. Χ., Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821 (σελ56)